‘Toyange Jehowa ndo wolo ande’

‘Washo wa [Jehowa] watokindolaka lo nkɛtɛ k’otondo dia mɛnya wolo ande le wanɛ wayaɛkɛ tshɛ le nde.’​—2 EKONDO 16:9.

1. Nkudu kɛdikɛdi na, ndo ngande wakamba anto latɔ?

NKUDU kokaka nembetshiya akambo efula, ɛnyɛlɔ oko: lowandji ndo shɛngiya yele l’onto lâdiko di’akina; dikoka dia ntsha dikambo dimɔtshi; wolo wa lo demba kana wa lo yimba. Anto hawokambe dimɛna la nkudu kawɔ. Lo kɛnɛ kendana la nkudu kele l’ase pɔlitikɛ, Lord Acton, ombewi ɔmɔtshi w’ɛkɔndɔ, akate ate: “Lowandji nanyaka onto ndo lowandji la hiadi fukutanyaka tshɛ.” Awui weta nshi nyɛ lo lɔsɛnɔ l’anto ndola la bɛnyɛlɔ diɛnya mɛtɛ k’ɛtɛkɛta ɛsɔ waki Lord Acton. Oleki ntambe yaki la ntondo, lo ntambe ka 20 ketshi kɛnɛ, ‘onto akolɛ onyande onto paka dia mbosoya.’ (Undaki 8:9) Ewandji wa kɔlɔ wa hiadi wakakambe la nkudu kawɔ lo yoho ya kɔlɔ efula ndo wakadiake miliyɔ y’anto. Nkudu kahalɔmbwama la ngandji, la lomba, ndo la losembwe kekɔ wâle.

2. Lembetshiya shɛngiya yele la waonga akina wa Jehowa lo woho wakambande la nkudu kande.

² Otshikitanyi l’anto efula, Nzambi tokambaka nshi tshɛ la nkudu kande lo dimɛna. ‘Washo wa [Jehowa] watokindolaka lo nkɛtɛ k’otondo dia nde mɛnya wolo ande le wanɛ wayaɛkɛ tshɛ le nde.’ (2 Ekondo 16:9) Jehowa kambaka la nkudu kande aha lo yoho y’ofutanu. Oma lo lotutsha lande mbele Nzambi atalanya anto wa kɔlɔ ndo mbakandawasha diaaso dia vɔ ndjâtshumoya. Ngandji mbôtshutshuya dia nde pɛtshɛ weho w’anto tshɛ yanyi, oyadi anto w’ɔlɔlɔ kana wa kɔlɔ. Ndo losembwe layowotshutshuya dia nde kamba la nkudu kande kahakome dia nanya Satana Diabolo, ɔnɛ lakɛmbɛ anto nyɔi.​—Mateu 5:44, 45; Heberu 2:14; 2 Petero 3:9.

3. Bonde kele nkudu kaheme tshɛ kele la Nzambi ekɔ ɔkɔkɔ wa sho ndjaɛkɛ le nde?

³ Nkudu kaheme tshɛ kele la Shɛso lele l’olongo ekɔ ɔkɔkɔ ɔmɔtshi watotshutshuya dia sho mbɛkɛ etema aso le nde, l’alaka ande ndo l’ekokelo kande. Oyadi kânga l’atei w’anto wahandeye, yana ya dikɛnda hatokaka wɔma etena kokimende lonya la she, nɛ dia nde mbeyaka ɔnɛ she hatetawɔ kânga dui ɔtɔi dia kɔlɔ mbokomɛ. Yoho yakɔ yâmɛ, Shɛso lele l’olongo ‘loludi la nkudu ka kokɛ anto,’ ayotokokɛ oma lo mpokoso tshɛ naka tayɔkɛndakɛnda kâmɛ la nde. (Isaya 63:1; Mika 6:8) Oko wende Ombutshi w’ɔlɔlɔ, Jehowa tokotshaka alaka ande nshi tshɛ. Nkudu kande kaha la komelo toshikikɛka ɔnɛ ‘ɔtɛkɛta ande wayokotsha kɛnɛ kakandate.’​—Isaya 55:11; Tito 1:2.

4, 5. (a) Kakɔna kakatombe lam’akayaɛkɛ Nkumekanga Asa l’otema ɔtɔi le Jehowa? (b) Kakɔna kakoka tomba naka sho ndjaɛkɛ le anto dia kandola ekakatanu aso?

⁴ Lande na kele ekɔ ohomba efula sho mbeya ɔnɛ Shɛso lele l’olongo ekɔ la wolo wa tokokɛ na? Nɛ dia akambo wa l’andja ɔnɛ mbeyaka ndjotokiyanya efula ko sho ndjohɛ lɛnɛ ahombaso kondja lotui tshitshi la mɛtɛ. Kɛsɔ mbatɛnya ɛnyɛlɔ kaki Nkumekanga Asa, ɔnɛ lakayaɛkɛka tshɛ le Jehowa. Lo nshi yakôlɛka Asa, alembe wa wolo w’ase Etiyɔpiya waki la miliyɔ ɔtɔi k’anto wakaye dia ndjɔlɔsha Juda. Lam’akandɛnyi ɔnɛ atunyi ande wayokoka mbɔlɛndja, Asa akalɔmbɛ ate: “[Jehowa], we weme kukuki nkimanyiya one leli wodu uku ukukiye nkimanyia kanga wulu. We [Jehowa Nzambi kaso], utukimanyia, ne dia le ye kekamisu. Lu lukumbu laye mbambututumba dia ndjolo la ului one a wuki, [Jehowa] li, we keli [Nzambi kaso], tetawoki untu nkolembia.” (2 Ekondo 14:11) Jehowa akoke dɔmbɛlɔ diaki Asa ko akawodjɛ otshumba wa mamba.

⁵ Koko, l’ɔkɔngɔ wa nde kambɛ Nzambi ɛnɔnyi efula la kɔlamelo tshɛ, wɛkamu waki Asa lo nkudu kele la Jehowa dia shimbɛ anto wakayokitakita. Di’aha nde ndɔshana la diolelo di’Isariyɛlɛ dia la ngɛl’a nkushi, nde akayange ekimanyielo le nkumekanga ka Suriya. (2 Ekondo 16:1-3) Kânga mbakokimanyiya Nkumekanga ka Suriya Bɛnɛ-Hadada dia nde mbitshanya alembe w’ase Isariyɛlɛ wanɛ wakaye dia ndjɔlɔsha Juda, sheke yakadje Asa la Suriya akɛnya dia nde kɔmbɛkɛ otema ande le Jehowa. Omvutshi Hanani akawombola ate: “Undi, asi Etiyopiya la asi Libiya [takiwɔ] ului a wuki w’alimbi kame la pusupusu ya ta la ambahemi wa falasa efula efula uka? Keli l’etena kako [Jehowa] akâkimo l’anya aye, ne dia we akawekama.” (2 Ekondo 16:7, 8) Koko, Asa akatone engwelo kana lohango lɔsɔ. (2 Ekondo 16:9-12) Lam’ahomanaso l’ekakatanu tatoyaɛkɛke l’ekimanyielo k’oma le anto. Koko, toyaɛkɛ le Nzambi, nɛ dia naka tayoyaɛkɛ le anto kete weho akɔ tshɛ Jehowa ayotoka ɔkɔngɔ.​—Osambu 146:3-5.

Toyange wolo washa Jehowa

6. Bonde kahombaso ‘nyanga Jehowa ndo wolo ande’?

⁶ Jehowa kokaka mbisha ekambi ande wolo ndo mbakokɛ. Bible tokeketshaka dia sho ‘nyanga Jehowa ndo wolo ande.’ (Osambu 105:4) Lande na na? Nɛ dia naka tayotsha akambo lo wolo wa Nzambi, kete tayokamba la nkudu kaso lo wahɔ w’anto akina koko aha dia mbatshɛ kɔlɔ. Lo dikambo sɔ, ndoko dihole diakokaso tana ɛnyɛlɔ koleki ka Yeso Kristo, ɔnɛ lakatshe ahindo efula lo ‘nkudu ka Jehowa.’ (Luka 5:17) Yeso akakoke ndjâkimɔ tshɛ dia koma kanga ɔngɔnyi, onto la lokumu, kana nkumekanga koleki tshɛ nkudu. (Luka 4:5-7) Koko, lo dihole dia nde ntsha ngasɔ, nde akakambe la nkudu kakawosha Nzambi dia mpokola, mbetsha, kimanyiya ndo nkɔnɔla anto. (Mako 7:37; Joani 7:46) Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka sho ndjela!

7. Naa dionga di’ohomba efula diakɛnɛmɔlaso lam’atshaso akambo lo wolo wa Nzambi koko aha waso hita?

⁷ Ndo nto, naka tayotshaka akambo lo ‘wolo watosha Nzambi,’ kete tayokoka monga la ndjâkitshakitsha. (1 Petero 4:11) Anto wayayangɛ nkudu lo wahɔ awɔ vâmɛ ndjongaka la lotamanya. Kɛsɔ mbɛnya ɛnyɛlɔ ka Ɛsarɛ-Hadɔna, Nkumekanga ka Suriya, lakate l’ofunu tshɛ ate: ‘Dimi lekɔ kanga nkudu, lekɔ kanga nkudu tshɛ, dimi lekɔ dihonga dia pami, lekɔ oma apami.’ Lo yoho yotshikitanyi, Jehowa ‘sɔnɔlaka akanga a wɔdu wa l’andja ɔnɛ dia nde mbotsha akanga a wolo sɔnyi.’ Ɔnkɔnɛ, naka Okristo wa mɛtɛ ayoyafuna, nde ayafuna le Jehowa, nɛ dia nde mbeyaka ɔnɛ kɛnɛ kotshende, nde hakitshe oma lo wolo ande ndamɛ. Naka ‘tayoyakitshakitasha la tshina dia lonya la wolo laki Nzambi,’ kete tayokondja lotombo la mɛtɛ.​—1 Koreto 1:26-31; 1 Petero 5:6.

8. Ntondotondo: ahombaso ntsha dia kondja nkudu ka Jehowa na?

⁸ Ngande wakondjaso wolo ɔsɔ waki Nzambi na? Ntondotondo, sho pombaka mbɔlɔmbawɔ lo dɔmbɛlɔ. Yeso akashikikɛ ambeki ande ɔnɛ She ayosha nyuma k’ekila le anto tshɛ w’ɔlɔmbatɔ. (Luka 11:10-13) Tênde nganɛ wakalole ambeki wa Kristo la nkudu lam’akawakitanyiyaka awui wa Nzambi oleki w’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wanɛ wakawadjangɛ di’aha sambisha nto lo lokombo la Yeso. Lam’akawalɔmbɛ Jehowa ekimanyielo l’otema ɔtɔi, nde akoke alɔmbɛlɔ awɔ ndo nyuma k’ekila akawasha wolo wa vɔ tetemala sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la dihonga tshɛ.​—Etsha 4:19, 20, 29-31, 33.

9. Shila yoho ya hende yakokaso kondja wolo wa lo nyuma, ndo shila ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi k’oma l’Afundelo kɛnya ohomba wa dikambo sɔ.

⁹ Dui dia hende: sho kokaka kondja wolo wa lo nyuma oma lo Bible. (Heberu 4:12) Nkudu kele l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kakɛnama lo nshi ya Nkumekanga Josiya. Kânga mbakanya nkumekanga kɛsɔ k’ase Juda dikishi di’apanganu oma lo wodja, woho wakayoshɔmaka wɔɔmbɔ w’ɛlɛmbɛ wa Jehowa lo tɛmpɛlɔ aha la nde nongamɛ, akayoleka mbotshutshuya dia nde nyomoleka mbɛdia osomba oma l’akambo wa kɔlɔ.a L’ɔkɔngɔ wa Josiya ndamɛ mbadiɛ anto ɛlɛmbɛ, wodja w’otondo wakadje la Jehowa sheke. Nde akayɔsaka yɛdikɔ kina ya minya ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi tshɛ oma lo wodja. Etombelo w’ɔlɔlɔ wakakondja Josiya oma lo dikambo sɔ ele: ‘lo nshi yande tshɛ ya lɔsɛnɔ, wodja wakatetemala ndjela Jehowa.’​—2 Ekondo 34:33.

10. Naa yoho ya sato yakokaso kondja wolo oma le Jehowa, ndo bonde kele yoho shɔ yekɔ ohomba efula?

¹⁰ Dui dia sato: sho kokaka kondja wolo oma le Jehowa lo sanganaka kâmɛ la anyaso Akristo. Paulo akakeketsha Akristo dia mbɔtɔka lo nsanganya mbala la mbala dia ‘tshutshuyanaka lo ngandji la l’elimu w’ɔlɔlɔ’ ndo keketshanya onto la onyande. (Heberu 10:24, 25) Lam’akatombe Petero oma lo lokanu lo dihindo, nde akakombola monga kâmɛ l’anango ndo l’akadiyɛnde, ɔnkɔnɛ nde akekekala tsho otsha lo luudu la nyango Joani Makɔ, lɛnɛ ‘akatshumana djui ya tshitshɛ y’anto ndo lɛnɛ akawalɔmbaka.’ (Etsha 12:12) Lo mɛtɛ, onto l’onto akakoke tshikala lo luudu lande ko nde nɔmbaka, koko, vɔ wakɛnyi dimɛna sangana kâmɛ dia nɔmba ndo keketshanya lam’asawɔ l’etena kɛsɔ ka wolo kakiwɔ lo sɛna. Oya l’ekomelo ka nshi y’efula ndo ya pâ yaketsha Paulo la Rɔmɔ, nde akatane anango amɔtshi la Putɛɔli ndo akina wakande lɔkɛndɔ paka dia ndjɛnana la nde. Ko akandatshe lâsɔ na? ‘Lam’akandawaɛnyi, Paulo akasha Nzambi losaka ndo akonge la dihonga.’ (Etsha 28:13-15) Nde akakeketshama efula dia monga nto kâmɛ l’Akristo wa anyande. Sho lawɔ kondjaka wolo lam’asanganaso la anyaso Akristo. Lam’eso la lotshungɔ ndo la diaaso dia sangana l’anto akina, tatokombolake kɛndakɛnda shâmɛ lo mboka kɛnɛ ka pâ katɔla otsha lo lɔsɛnɔ la pondjo.​—Tukedi 18:1; Mateu 7:14.

11. Shila waaso amɔtshi wayotongaka l’ohomba ‘wa wolo woleki wɔnɛ wokongaka l’onto.’

¹¹ Naka tayɔlɔmbaka ndo mbekaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbala la mbala ndo sanganaka kâmɛ la anyaso ambetawudi, kete ‘tayokondja nkudu oma le Nkumadiɔndjɔ ndo lo nkudu ka wolo ande.’ (Efeso 6:10) Aha la tamu, sho tshɛ tekɔ l’ohomba wa ‘nkudu k’oma le Nkumadiɔndjɔ.’ Amɔtshi wekɔ lo sowa la waa hemɔ yâtshika la dikɔmɔ, akina lotshudju l’osombe kana ovushelo wa anyawɔ ɔmɔtshi. (Osambu 41:3) Akina wekɔ lo mbikikɛ asui w’oma le omi kana wadi lele bu ombetawudi. Ambutshi, djekoleko wanɛ wodia ana vamɛ, mbeyaka mɛna dia kokɛ nkumbo ekɔ ɔkɛndɛ wakɔmɔla demba. Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo wekɔ l’ohomba wa wolo dia vɔ shika ekolo la ntondo ka tɔsɛngiya t’oma le anyawɔ ndo tona ndjakimɔ l’ɔnwɛlɔ wa didjoyadjoya la awui wa mindo. Ndoko onto lahomba mengenga dia nɔmba Jehowa ‘nkudu koleki kɛnɛ kokongaka l’onto’ dia ndɔshana l’ehemba wa ngasɔ.​—2 Koreto 4:7.

‘Nde mbishaka Ɔnɛ lambɔkɔmɔ wolo’

12. Ngande watosukɛ Jehowa l’olimu aso w’Akristo?

¹² Ndo nto, Jehowa mbishaka ekambi ande nkudu etena kɛnɛ kakambawɔ olimu awɔ. Lo prɔfɛsiya k’Isaya, sho mbadiaka ɔnɛ: “Ndi atushaka one lambokomo wulu. Ndi atufudiayaka one lamboko la yimba ntshimba wulu. . . . Keli wane watukungelaka [Jehowa], watuludiamaka la wulu w’uyuyu. Vo watufumboka uku fudu ya pungu. Vo watulawoka ku hawuheko, watokendakendaka, ku hawokomo.” (Isaya 40:29-31) Ɔpɔstɔlɔ Paulo ndamɛ akakondja wolo wa nde kamba olimu ande. Diɔ diakɔ diakandakambe olimu akɔ dimɛna efula. Nde akafundɛ Akristo wa la Tɛsalɔnika ate: “Lukumu l’ololo lakayi le nyu, aha la diui tu, keli ndu lu wulu wa [n]yuma k’[ekila].” (1 Tesalonika 1:5) Esambishelo ndo wetshelo ande waki la wolo wa tshikitanya nsɛnɔ ya wanɛ wakohokamɛka.

13. Kakɔna kakakeketsha Jeremiya dia nde tetemala kânga l’atei w’ɛlɔshamelo?

¹³ Lam’ahomanaso l’anto wele la wendjodi l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ, ɛtshi ka nkɛtɛ kele ondo tambokikindjakindja ɛnɔnyi efula koko atɔi ato mbetawɔ losango laso, sho mbeyaka kɔmɔ etema. Jeremiya akakɔmɔ otema woho akɔ wâmɛ l’ɔtɛ w’ɛlɔshamelo la lɔsɔkɔ lakahomana la nde ndo oma lo wendjodi waki l’anto wakandasambishaka. Ndamɛ akate ate: ‘dimi handjɔtɛkɛta nto dia Nzambi ndo hatodimola lokombo lande nto.’ Koko nde kombikikɛ dui sɔ. Losango lande ‘laki oko dja yalombalomba l’atei a weka ande.’ (Jeremiya 20:9) Ko akayowoshaka wolo nto l’atei w’asui wa ngasɔ asɔ na? Jeremiya akate ate: ‘Jehowa aki la mi oko kanga nkudu.’ (Jeremiya 20:11) Jeremiya akangɛnangɛna ndo akakambe l’ekeketshelo k’oma le Jehowa dikambo nde akɛnaka ohomba wa losango lande ndo ɔkɛndɛ wakawosha Nzambi.

Nkudu ka mpumuya ndo ka kɔnɔla

14. (a) Nkudu ka ngande kele la lolimi? (b) Shila bɛnyɛlɔ diɛnya mpokoso yakoka mbela lolimi.

¹⁴ Aha nkudu tshɛ kele laso mboye mbala kakɔ ɔtɔi oma le Nzambi. Oko ɛnyɛlɔ, lolemi lekɔ la wolo wa mpumuya ndo wa kɔnɔla. Sɔlɔmɔna ekɔ lo tewola ate: “Lu wulu wa lulimi katuyalaka nyoi ndu lumu.” (Tukedi 18:21) Sawo dia mondo diakasawola Satana la Eva mɛnyaka elanyelo kakoka ndja oma l’ɛtɛkɛta. (Etatelu 3:1-5; Jakoba 3:5) Ndo sho lawɔ kokaka fukutanya awui efula la lolimi laso. Oko ɛnyɛlɔ, naka tayotɛ osekaseka ɔmɔtshi ɔnɛ wɛ mɛtɛ amondja nuna, sho mbeyaka ndjôshishɛ ndo mposa ka nde ndɛ diangɔ. Naka tayomamatanyiyɛka onto awui wa kashi mbala la mbala, kete lɔngɛnyi l’edjedja lasaso l’onto ɔsɔ layohembɔ. Eelo mɛtɛ, sho pombaka nama lolimi laso.

15. Ngande wakokaso kamba la lolimi laso dia keketsha ndo nkɔnɔla?

¹⁵ Lolimi kokaka keketsha ndo kɔmɔla otema w’onto. Yokedi mɔtshi ya lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Aui a wutata watuhumuyaka untu uku yombo. Keli lulimi la kanga yimba mbatôkonoyaka.” (Tukedi 12:18) Akristo wele la lomba kambaka la nkudu kele la lolimi dia keketsha wanɛ wasowa ndo wanɛ wambovusha wakiwɔ wa ngandji. Ɛtɛkɛta w’ɔlɔlɔ kokaka keketsha ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wanɛ wele lo ndɔshana la tɔsɛngiya ta wolo t’oma le asekawɔ. Naka tayokamba la lolimi laso la yimba, kete anangɛso l’akadiyɛso waya epalanga wayɛna dia vɔ weke ohomba ndo takawaoke ngandji. Ɛtɛkɛta woludi tɔɔ la ngandji kokaka ngɛnyangɛnya wanɛ wele la hemɔ lushi l’otondo. Lâdiko di’akambo asɔ tshɛ, sho kokaka kamba la lolimi laso dia sambisha anto tshɛ wahokamɛ losango la Diolelo lele la nkudu efula. Tayonga la nkudu ka sambisha Ɔtɛkɛta waki Nzambi naka otema aso wekɔ lɔkɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Tuyalaki la unyishi a di’ololo le wane wukuki dilungula lam’eye la wulu wa mbashadio.”​—Tukedi 3:27.

Yoho y’Ɔlɔlɔ ya kamba la nkudu kele laso

16, 17. Lam’akambawɔ la lowandji lakawasha Nzambi, ngande wakoka dikumanyi, ambutshi, waomi ndo waadi mbokoya Jehowa?

¹⁶ Kânga mbende kanga nkudu tshɛ, Jehowa nɔmbɔlaka etshumanelo la ngandji tshɛ. (1 Joani 4:8) L’ɛnyɛlɔ kande, emendji w’Akristo kokɛka ɛkɔkɔ wa Nzambi la ngandji tshɛ, lo kamba la lowandji lawɔ lo yoho y’ɔlɔlɔ. Lo mɛtɛ, mbala mɔtshi emendji tôngaka l’ohomba wa ‘mingola, pangwɛ, ndo ndaka,’ koko dui sɔ pombaka ntshama ‘la lotutsha tshɛ ndo la yewo ya ndakanya.’ (2 Timote 4:2) Ɔnkɔnɛ, dikumanyi kanaka yimba mbala la mbala l’ɛtɛkɛta waki ɔpɔstɔlɔ Petero wakandafundɛ wanɛ wele l’ɛkɛndɛ l’atei w’etshumanelo: “Nyulamaki ekoko wa [Nzambi] weli l’atei anyu. Nyuwalami, aha la khudu, keli la etema w’ongenongeno, uku eli lulangu la [Nzambi], aha dikambu di’ukundji, keli la yimba yolongoswami. Tanyahamelaki wane weli l’okongo anyu, keli nyuyali [bɛnyɛlɔ di’]ololo le ekoko.”​—1 Petero 5:2, 3; 1 Tesalonika 2:7, 8.

¹⁷ Ambutshi la waomi wekɔ nto la lowandji lakawasha Jehowa, ndo vɔ pombaka kamba la lɔ dia kimanyiya, ndakanya ndo nanga ana la wadiɛwɔ. (Efeso 5:22, 28-30; 6:4) Ɛnyɛlɔ ka Yeso mɛnyaka dia vɔ pombaka kamba la lowandji lawɔ la ngandji. Naka vɔ wayohokolaka anawɔ lo yoho yakoka, kete vɔ hawotɔkɔmɔ etema. (Kolosai 3:21) Awala mongaka nge, naka waomi wele Akristo nɛnyaka wadiɛwɔ, koko hawokambe la lowandji lakawasha Nzambi dia mbâhemɛ lo yoho ya kɔlɔ ndo naka waadi monga la dilɛmiɛlɔ di’efula lo lowandji la waomɛwɔ aha la vɔ tshika ɔkɛndɛ wakawasha Nzambi ko nyanga dia mbahemɛ waomɛwɔ kana mbɔsa dihole diawɔ.​—Efeso 5:28, 33; 1 Petero 3:7.

18. (a) Ngande wahombaso mbokoya ɛnyɛlɔ ka Jehowa lo mbahemɛka nkɛlɛ kaso? (b) Kakɔna kahomba wanɛ wele la lowandji mbidja l’etema w’anto walamawɔ?

¹⁸ Wanɛ wele la lowandji l’atei a nkumbo ndo l’etshumanelo pombaka ndjâlamaka dimɛna wonya wewɔ la nkɛlɛ, nɛ dia nkɛlɛ mbotshaka anto wɔma koko hadje ngandji l’otema awɔ. Omvutshi Nahuma akate ate: “[Jehowa] huki kele esadi, ndi eli wuki lu wulu andi.” (Nahuma 1:3; Kolosai 3:19) Naka sho mbahemɛ nkɛlɛ kaso, kete tayɛnya dia tekɔ la wolo, ko naka hatokiaheme, kete tayɛnya dia tekɔ wɔdu. (Tukedi 16:32) Oyadi lo nkumbo kana l’etshumanelo, oyango aso ele mbidja ngandji l’atei w’etema w’anto​—ngandji ka Jehowa, k’onto l’ɔnango, ndo k’akambo w’ɔlɔlɔ. Ngandji mbele dimama dioleki wolo ndo dionga dialeka totshutshuya dia ntsha kɛnɛ kele ɔlɔlɔ.​—1 Koreto 13:8, 13; Kolosai 3:14.

19. Ekeketshelo kakɔna katosha Jehowa l’eshikikelo tshɛ ndo ahombaso ntsha?

¹⁹ Mbeya Jehowa kɛdikɛdi mbeya nkudu kande. Lo tshimbo y’Isaya, Jehowa akate ate: “We ateyi? We atuki? [Nzambi ka] pundju, [Jehowa] Utungi wa kuma ya kete, hatokomoka dimba, hatuhekoka. Nduku untu leya mbedika yimba yandi.” (Isaya 40:28) Nkudu ka Jehowa hashilaka pondjo. Naka sho ndjaɛkɛ le nde, koko aha le so shamɛ, kete nde hatotɔsɛka. Nde toshikikɛka ɔnɛ: “Tukaki woma, dimi leko la ye. Tuyakiyanyaki, dimi keli [Nzambi k]aye. Dimi layukukikitsha, layukukimanyia, layukusukela ololo la lunya lami la pami.” (Isaya 41:10) Ngandji kande totshutshuyaka dia ntsha na? Oko Yeso, tokambake nshi tshɛ la wolo watosha Jehowa dia kimanyiya ndo keketsha anto akina. Tolamake lolimi laso dia lɔ kɔnɔyaka koko aha mpumuya. Tosungukalake nshi tshɛ lo nyuma, tongake nge lo mbetawɔ, ndo tohame lo wolo wa Jehowa Nzambi, Otungi aso a Woke.​—1 Koreto 16:13.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ koka nembetshiya?

• Ngande wakamba Jehowa la nkudu kande?

• Toho takɔna takokaso kondja nkudu ka Jehowa?

• Ngande wahombaso kamba la nkudu kele la lolimi laso?

• Ngande wakoka lowandji lakatosha Jehowa monga tshondo y’ɔtshɔkɔ le anto?

[Osato wa lo lɛkɛ 25]

Yeso akakambe la wolo wa Jehowa dia kimanyiya anto akina

[Esato wa lo lɛkɛ 26]

Tayonga la nkudu ka sambisha Ɔtɛkɛta naka otema aso wekɔ lɔkɔ