TSHAPITA 10
“Nyokoya Nzambi” lo woho wakambanyu la wolo anyu
1. Lo djonga yakɔna yahakɔhɛ anto wele bu kokele ntala?
“LOWANDJI tshɛ lekɔ la djonga yakonya onto lo kɔlɔ.” Ɛtɛkɛta wakate ofundji wa pɔɛmɛ wa lo ntambe ka 19 ɛsɔ kotolaka yambalo lo waale ɔmɔtshi, mbuta ate nkamba la wolo lo yoho ya kɔlɔ. Lonyangu ko, anto wele bu kokele hawɔkɔhɛ la ntala lo ndjonga shɔ. Lo mɛtɛ, ɔkɔndɔ w’ana w’anto w’otondo mɛnyaka dia ‘onto mbolɛka wonyande onto dia mbosalɛ kɔlɔ.’ (Ondaki 8:9) Okambelo wa la wolo waha la ngandji soyaka anto lo yoho yaheyama mbuta.
2, 3. a) Kakɔna kɛnama lo woho wakamba Jehowa la wolo ande? b) Weho akɔna wa wolo wakokaso monga lawɔ ndo yoho yakɔna yahombaso nkamba lawɔ?
2 Shi ekɔ dikambo dia diambo lo woho wele Jehowa hakambe pondjo la wolo ande lo yoho ya kɔlɔ kaanga mbende la wolo waha la elelo? Oko wakatadiɛnyi lo totshapita tetshi, nde kambaka nshi tshɛ la wolo ande, oyadi wa tonga, wa ndanya, wa nkokɛ, kana wa nɔngɔsɔla lo yoho yɔtɔnɛ l’asangwelo ande wa ngandji. Keema etena kɛnaso woho wakambande la wolo ande sho tshutshuyamaka dia ndjasukanya la Nzambi ndo ‘mbookoya’ lo woho wakambaso la wolo wele laso? (Ɛfɛsɔ 5:1) Sho anto k’anto anɛ, naa wolo wele laso?
3 Tatohɛke dia onto akatongama “lo efanelo ka Nzambi” mbuta ate oko nde. (Etatelo 1:26, 27) Ɔnkɔnɛ, sho lawɔ tekɔ la wolo lo yɛdikɔ mɔtshi. Wolo aso mbeyaka monga wolo wa nsala akambo amɔtshi, wolo wa nkamba olimu; wa mbahemɛ kana monga la lowandji laadiko di’anto akina; wa monga la shɛngiya le anto akina, ndjekoleko le wanɛ watoka ngandji; wolo wa demba (lokalo); kana monga la lomombo efula. Omembi w’esambo akate lo dikambo dia Jehowa ate: “Le yɛ kele kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ.” (Osambo 36:9) Ɔnkɔnɛ, lo yoho yɛnama hwe kana bu, Nzambi mbele Kiɔkɔ ya wolo wakoka monga laso. Laasɔ, sho pombaka nkamba la wɔ lo yoho y’ɔngɛnyangɛnya. Ngande wakokaso nsala dikambo sɔ?
Ngandji ekɔ ohomba efula
4, 5. a) Naa sheke ya nkamba dimɛna la wolo, ndo ɛnyɛlɔ kakɔna katosha Nzambi lo dikambo sɔ? b) Ngande watokimanyiya ngandji dia nkamba la wolo wele laso lo yoho ya dimɛna?
4 Sheke ya nkamba la wolo lo yoho ya dimɛna ele ngandji. Nzambi ndamɛ toshaka ɛnyɛlɔ lo dikambo sɔ. Ohɔ kɛnɛ kakateke lo tshapita ya ntondo ya dibuku nɛ, mbuta ate waonga anɛi waki Nzambi woleki weke: Wolo, losembwe, lomba ndo ngandji. Naa dionga dioleki waonga akina na? Ngandji. 1 Joani 4:8 mbutaka ɔnɛ: “Nzambi ekɔ ngandji.” Eelo, ngandji mbele eongelo kande ka laande ndo tɔ mbootoma dia nsala akambo tshɛ wasalande. Ɔnkɔnɛ, mbala tshɛ ngandji mbatshutshuya Jehowa dia nkamba la wolo ande paka lo wahɔ wa wanɛ wawoka ngandji.
5 Ngandji ayotokimanyiya sho lawɔ dia nkamba la wolo aso lo yoho ya dimɛna. Bible totɛka dia ngandji kekɔ la “kɛtshi” ndo “hayange wahɔ ande hita.” (1 Kɔrɛtɔ 13:4, 5) Ɔnkɔnɛ, ngandji toshimbaka dia nsala akambo la ngala ndo la esehe otsha le anto weso la yema ya lowandji laadiko diawɔ. Lo dihole dia nsala ngasɔ, tayɔsa anto akina la nɛmɔ ndo tayetsha ehomba ndo nsaki yawɔ la ntondo k’ehomba ndo nsaki yaso.—Filipɛ 2:3, 4.
6, 7. a) Wɔma wa Nzambi kɛdikɛdi na, ndo ngande wayotokimanyiya dikoka sɔ dia mbewɔ dia nkamba la wolo aso lo yoho ya kɔlɔ? b) Sha ɛnyɛlɔ kɛnya diɔtɔnganelo diele lam’asa mboka wɔma dia nyangiya Nzambi la mbowoka ngandji.
6 Ngandji kakatana la dionga dikina diakoka tokimanyiya dia mbewɔ nkamba la wolo aso lo yoho ya kɔlɔ, dionga diakɔ ko wɔma wa Nzambi. Naa ohomba wa dionga sɔ? Tokedi 16:6 mbutaka ɔnɛ: “Oma lo wɔma wa Jehowa, onto mimɔka oma lo kɔlɔ.” Nkamba la wolo lo yoho ya kɔlɔ ekɔ dui dia kɔlɔ diahombaso mbewɔ. Wɔma wa Nzambi ayotoshimba di’aha sho pɛnyɔla anto weso la lowandji laadiko diawɔ. Lande na? Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi ele sho mbeyaka dia tayoyokoya la Nzambi lo woho wasɛnaso l’anto asɔ. (Nɛhɛmiya 5:1-7, 15) Ndo nto, lo ndjela kitshimudi ya tshɛkɛta ya l’ɛtɛkɛta wakafundama Bible yakakadimɔma ɔnɛ “wɔma,” mendanaka mbala efula la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le Nzambi. Ɔnkɔnɛ, Bible kakatanyaka wɔma la ngandji k’otsha le Nzambi. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 10:12, 13) Dilɛmiɛlɔ di’efula di’otsha le Jehowa sɔ mɛnyaka wɔma wa nyangiya Nzambi, aha dia mbewɔ dilanya, koko oma lo ngandji ka mɛtɛ kawokaso.
7 Tɔshi ɛnyɛlɔ ka diɔtɔnganelo di’oshika diele lam’asa ɔna ɔmɔtshi la she. Kaanga mbɛna ɔna ɔsɔ woho woolanga she, wayakiyanyande la ngandji dikambo diande, nde mbeyaka nto kɛnɛ kalongamɛ she oma lende, ndo nde mbeyaka dia she ayowosha dilanya naka nde nsala akambo wa kɔlɔ. Ɔna ɔsɔ keema la wɔma wa kɔlɔ wa she. Koko nde mbokaka she ngandji efula. Nde ngɛnangɛnaka dia nsala kɛnɛ tshɛ kakokande nsala dia she mbɔngɛnangɛna. Ngasɔ mbediɔ ndo lo kɛnɛ kendana la wɔma wa Nzambi. Lam’ele sho nangaka Shɛso lele l’olongo, sho mbokaka wɔma nsala dikambo tshɛ diakoka nyangiya otema ande. (Etatelo 6:6) Koko, sho nangaka ngɛnyangɛnya otema ande. (Tokedi 27:11) Kɛsɔ mbatotshutshuya dia nkamba la wolo aso lo yoho ya dimɛna. Tende woho wakokaso nsala dikambo sɔ.
Lo nkumbo
8. a) Lowandji lakɔna lele l’omi lo nkumbo ndo ngande wahombande nkamba la lɔ? b) Ngande wakoka omi mɛnya dia nde nangaka wadɛnde?
8 Tɔtɛkɛtɛ ntondo dikambo dia nkumbo. Ɛfɛsɔ 5:23 mbutaka ɔnɛ: “Omi ekɔ owandji wa wadɛnde.” Ngande wahomba omi nkamba la lowandji lakawosha Nzambi lɔsɔ? Bible nɔmbaka waomi dia mbidjasɛ la wadɛwɔ “lo ndjela ewo” ndo “mbashaka kɛnɛmɔ kele oko kɛnɛ kashawɔ dɔnga dia diwomba dia wɔdu efula.” (1 Petero 3:7) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yakakadimɔma ɔnɛ “kɛnɛmɔ” nembetshiyaka “oshinga wolo, ohomba efula, . . . dilɛmiɛlɔ.” Tɔtɛkɛta tokina tɔfɔnyi la tshɛkɛta shɔ kadimɔmaka ɔnɛ “weshasha” kana “nɛmɔ.” (Etsha 28:10; 1 Petero 2:7) Pami kɔsa wadɛnde la nɛmɔ hɔkɔmɔla; hawosha sɔnyi kana mbokitshakitsha lo mbɔɔsa oko ɛngɔ k’anyanya. Koko, nde mbeyaka nɛmɔ diande ndo ekɔ la dilɛmiɛlɔ otsha le nde. Nde mɛnyaka oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha, oyadi lam’ewɔ vɔ ahende ato kana lo washo w’anto dia wadɛnde ekɔ la nɛmɔ efula lo washo ande. (Tokedi 31:28) Pami ka ngasɔ hakondja tsho ngandji ndo dilɛmiɛlɔ dia wadɛnde, koko kɛnɛ koleki ohomba ele nde mbetawɔmaka le Nzambi.
Waomi la wadi kambaka la wolo awɔ lo yoho ya dimɛna lo salanɛka akambo la ngandji ndo la dilɛmiɛlɔ
9. a) Shɛngiya yakɔna yele la wamato lo nkumbo? b) Kakɔna kayokimanyiya womoto dia nkamba l’akoka ande dia sukɛ omɛnde, ndo etombelo akɔna wakoka monga?
9 Wamato lawɔ wekɔ la shɛngiya mɔtshi l’atei wa nkumbo. Bible tɛkɛtaka dikambo dia wamato woka Nzambi wɔma wele aha la mɔnyɔla tɔndɔ diendana la lowandji la lo nkumbo, mbɔsaka yɛdikɔ ya mɛnya waomɛwɔ mboka ka dimɛna kana mbaakimanyiya di’aha vɔ mbɔsa tɛdikɔ ta kɔlɔ. (Etatelo 21:9-12; 27:46–28:2) Womoto ɔmɔtshi mbeyaka monga la yimba ndeka omɛnde kana l’akoka amɔtshi wele omɛnde bu lawɔ. Koko nde pombaka monga la “dilɛmiɛlɔ di’efula” otsha le omɛnde ndo ‘ndjakitshakitsha’ l’ɛse kande “oko le Nkumadiɔndjɔ.” (Ɛfɛsɔ 5:22, 33) Naka nde nyanga ntondo dia ngɛnyangɛnya Nzambi, kete nde ayokamba l’akoka ande dia sukɛ omɛnde, lo dihole dia mbɔɔnyɔla kana nyanga dia mbaahemɛ. “Womoto lele mɛtɛ la lomba” kimanyiyaka omɛnde dia nkumbo monga dimɛna ndo nde mongaka la wɔladi la Nzambi.—Tokedi 14:1.
10. a) Naa lowandji lakasha Nzambi ambutshi? b) Kakɔna kalembetshiya tshɛkɛta “ohokwelo,” ndo ngande wahombawɔ salema? (Enda ndo lo nɔtɛ.)
10 Nzambi akasha nto ambutshi lowandji. Bible ndakaka ɔnɛ: “Ndo nyu ambutshi w’apami, tanyotshake ananyu nkɛlɛ, koko nyotetemale mbaodia lo ohokwelo ndo lo alako wa Jehowa.” (Ɛfɛsɔ 6:4) Lo Bible, tshɛkɛta ohokwelo mbeyaka nembetshiya “woodielo, wetshelo, olakanyelo.” Ana wekɔ l’ohomba wa ohokwelo; vɔ ngɛnangɛnaka mbeya lɔkɛwɔ lahombawɔ monga lalɔ shikaa, ndo mbeyaka kɛnɛ kahawahombe nsala, ndo elelo awɔ. Bible kakatanyaka ohokwelo kana wetshelo ɔsɔ la ngandji. (Tokedi 13:24) Ɔnkɔnɛ, “ɔhɛhɛla w’ohokwelo” hawohombe pondjo monga ɔhɛnyɛhɛnyɛlɔ wa lo demba kana wa lo tokanyi.a (Tokedi 22:15; 29:15) Ohokwelo wa wolo wolo kana wa la ngala mɛnyaka dia ambutshi hawokambe la lowandji lawɔ lo yoho ya dimɛna ndo vɔ mbeyaka futanya ɔna lo yimba. (Kɔlɔsayi 3:21) Lo wedi okina, ohokwelo washama la wɛdimo, ndo lo yoho ya dimɛna mbokiyaka ɔna dia ambutshi ande mboolangaka ndo ndjakiyanyaka dia nde mbola dimɛna.
11. Ngande wakoka ana nkamba la wolo awɔ lo yoho ya dimɛna?
11 Ko kayotota dikambo di’ana? Ngande wakokawɔ nkamba la wolo awɔ lo yoho ya dimɛna? Tokedi 20:29 mbutaka ɔnɛ: “Lotombo laki ɛlɔngɔ w’apami ele wolo awɔ.” Lo mɛtɛ, ndooko yoho kina yoleki dimɛna le ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka ya nkamba la wolo awɔ ko ndeka kambɛ ‘Otungi aso a woke.’ (Ondaki 12:1) Ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka pombaka mbeyaka ɔnɛ etsha awɔ wekɔ la shɛngiya le ambutshi awɔ. (Tokedi 23:24, 25) Ana wele la okitanyiya ndo la dionga dia dimɛna ngɛnyangɛnyaka etema waki ambutshi awɔ woka Nzambi wɔma. (Ɛfɛsɔ 6:1) Lɔkɛwɔ la ngasɔ ‘ngɛnyangɛnyaka Nkumadiɔndjɔ.’—Kɔlɔsayi 3:20.
L’etshumanelo
12, 13. a) Ngande wahomba dikumanyi mbɔsa lowandji lele lawɔ lo etshumanelo? b) Sha ɛnyɛlɔ kɛnya lande na kahomba dikumanyi salɛ ɛkɔkɔ akambo la ngandji tshɛ.
12 Jehowa akalɔngɔsɔla dia dikumanyi nɔmbɔlaka etshumanelo k’Akristo. (Hɛbɛru 13:17) Apami wakoka asɔ pombaka nkamba la lowandji lakawasha Nzambi dia mbisha asekawɔ ekimanyielo kahombama ndo nsala woho w’ɛkɔkɔ monga la lonyuma la dimɛna. Onde dikumanyi pombaka nkamba la lowandji lawɔ dia mbahemɛ asekawɔ ambetawudi? Ndooko! Dikumanyi pombaka monga la wɛdimo ndo la yimba ya okitshakitsha l’olimu wakambawɔ lo etshumanelo. (1 Petero 5:2, 3) Bible mbutɛka dikumanyi dia “namaka etshumanelo ka Nzambi kakandasombe la dikila di’Ɔnande.” (Etsha 20:28) Ɔsɔ mbele ɔkɔkɔ woleki tshɛ wa salɛ ose etshumanelo tshɛ akambo la ngandji tshɛ.
13 Ohɔsa dia ɔngɛnyi ayɛ ɔmɔtshi w’oshika ambokɔlɔmba dia wɛ mbolamɛ ɛngɔ kande kɛmɔtshi kalangande efula. Wɛ mbeyaka dia nde akakisombe oshinga wolo. Shi wɛ ayodja yambalo efula lɔkɔ? Woho akɔ waamɛ mbele Nzambi akasha dikumanyi ɔkɛndɛ wa nama ɛngɔ kele mɛtɛ la nɛmɔ efula, mbuta ate etshumanelo kele anto wa lɔkɔ mbɛdikamaka la ɛkɔkɔ. (Joani 21:16, 17) Ɛkɔkɔ waki Jehowa wekɔ la nɛmɔ efula lo washo ande, nde mbaɔsaka la nɛmɔ di’efula polo lo nde mbaasomba la dikila di’oshinga wolo dia Ɔnande ɛtɔi lakandote, Yeso Kristo. Jehowa akasombe ɛkɔkɔ ɛsɔ lo oshinga woleki tshɛ wolo. Dikumanyi diele l’okitshakitsha hawohɛ dikambo sɔ ndo salɛka ɛkɔkɔ akambo lo ndjela nɛmɔ diele lawɔ.
“Wolo wa lolemi”
14. Wolo akɔna wele la lolemi?
14 Bible mbutaka ɔnɛ: “Nyɔi la lɔsɛnɔ wekɔ lo wolo wa lolemi.” (Tokedi 18:21) Lo mɛtɛ, lolemi koka nsala akambo efula wa kɔlɔ. Onto akɔna lele atanyangaka oma l’ɛtɛkɛta ɛmɔtshi w’otondjatondja kana wa kɔlɔ? Koko lolemi ekɔ nto la wolo wa nsala ɔlɔlɔ. Tokedi 12:18 mbutaka ɔnɛ: “Lolemi la kanga lomba lekɔ ɛkɔnwɛlɔ.” Eelo, ɛtɛkɛta w’ekeketshelo ndo w’amɛna mbeyaka monga oko okanga wakitshakitsha kandji ndo wakɔnɔla mbokodjiwɔ l’otema. Tende bɛnyɛlɔ dimɔtshi.
15, 16. Lo toho takɔna takokaso nkamba la lolemi laso dia keketsha anto akina?
15 1 Tɛsalɔnika 5:14 tolakaka ɔnɛ: “Nyokambe la ɛtɛkɛta w’esambelo le wanɛ wambɔkɔmɔ.” Eelo, kaanga ekambi wa Nzambi wa kɔlamelo mbeyaka kɔmɔ tena dimɔtshi. Ngande wakokaso mbakimanyiya? Ondo lo mbaewoya la ɛtɛkɛta wa shikaa, ndo w’amɛna woye oma k’ɛse otema dia vɔ wekɔ la nɛmɔ lo washo wa Jehowa. Kana nto lo sawola la wɔ ɛtɛkɛta wele la nkudu wa l’avɛsa wa lo Bible wɛnya dia Jehowa ekɔ lo kokɛ ndo ekɔ la ngandji otsha le wanɛ wele “l’etema wambatɛ” ndo la “lɔkɔnyɔ lo yimba.” (Osambo 34:18) Etena kakambaso la lolemi laso dia samba anto akina, sho mɛnyaka dia tekɔ lo mbokoya Nzambi ka kɛtshi, “lakeketsha wanɛ wambɔkɔmɔ etema.”—2 Kɔrɛtɔ 7:6.
16 Sho koka nto nkamba la lolemi dia nkeketsha anto akina. Onde osekaso ombetawudi ɔmɔtshi ambovusha lakinde la ngandji? Ɛtɛkɛta wa la ngandji wɛnya dia tekɔ lo ndjakiyanya dikambo di’onto mbeyaka nkitshakitsha kandji kele l’otema ande. Onde Okristo ɔmɔtshi waya osombe ɛna di’oko nde bu ohomba? Tooshikikɛ la ɔkɔmi tshɛ dia nde ekɔ ohomba. Onde onto ɔmɔtshi ekɔ la hemɔ kahakɔnɔ? Sawo dia la ngandji lo telefɔnɛ, mbofundɛ mukanda kana ntshɔ dia towenda ayokeketsha onto lele la hemɔ. Otungi aso ngɛnangɛnaka efula mɛtɛ etena katokande takamba la lolemi laso dia tondja “ɛtɛkɛta wele amɛna dia nkeketsha anto akina”!—Ɛfɛsɔ 4:29.
17. Lo yoho yakɔna yoleki dimɛna yakokaso nkamba la lolemi laso di’anto akina nkondja wahɔ ndo lande na kahombaso nsala dikambo sɔ?
17 Sambisha anto akina lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo dia Nzambi mbele yoho yoleki tshɛ dimɛna ya nkamba la lolemi. Tokedi 3:27 mbutaka ɔnɛ: “Todimake anto ɛngɔ k’ɔlɔlɔ kahombayɛ mbasha, naka wɛ ekɔ la akoka wa nkimanyiya.” Tekɔ l’ɔkɛndɛ wa nsambisha anto akina lokumu l’ɔlɔlɔ lakoka mbaashimbɛ. Hatonga dikambo dia dimɛna dia sho nama losango l’ohomba efula lakatosha Jehowa la lokaho tshɛ dikambo diaso shamɛ aha la liewoya anto akina. (1 Kɔrɛtɔ 9:16, 22) Ko polo lo yɛdikɔ yakɔna yalongamɛ Jehowa dia sho nkamba olimu ɔsɔ?
Nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ mbele yoho yoleki tshɛ dimɛna ya nkamba la wolo aso
Tokambe Jehowa la “wolo aso tshɛ”
18. Kakɔna kalongamɛ Jehowa oma le so?
18 Ngandji kokaso Jehowa totshutshuyaka dia sho nkamba olimu w’Okristo efula. Kakɔna kalongamɛ Jehowa le so lo dikambo sɔ na? Kɛnɛ katɔlɔmbande lo dikambo sɔ mbɛdima la akoka aso oyadi lɔsɛnɔ la ngande lele laso: “Kɛnɛ tshɛ kasalanyu, nyokisale l’otema ɔtɔi oko wanɛ wasalɛ Jehowa koko aha anto.” (Kɔlɔsayi 3:23) Lam’akandatɛkɛtaka dikambo dia ɔlɛmbɛ woleki woke, Yeso akate ate: “Langa Jehowa Nzambi kayɛ l’otema ayɛ tshɛ, la anima ayɛ tshɛ, la yimba yayɛ tshɛ ndo la wolo ayɛ.” (Makɔ 12:30) Eelo, Jehowa nongamɛka dia sho tshɛ mboolanga ndo mbookambɛ la anima aso tshɛ.
19, 20. a) Lam’ele anima mendanaka ndo la otema, tokanyi ndo wolo, lande na kakashilama akoka akina asɔ nto lo Makɔ 12:30? b) Kambɛ Jehowa la anima tshɛ kɛdikɛdi na?
19 Kambɛ Jehowa la anima tshɛ kɛdikɛdi na? Anima kɛdikɛdi tshondo y’onto kaamɛ la akoka ande tshɛ wa lo demba la wa lo yimba. Lam’ele anima mendanaka ndo la otema, tokanyi, ndo wolo, lande na kashilama akoka akina asɔ nto lo Makɔ 12:30? Tɔshi ɛnyɛlɔ. Lo nshi yakafundamaka Bible, onto akakoke ndjasondja (sondja anima ande) lo mfumbe. Koko, mbeyaka monga ko onto ɔsɔ kokambaka la wolo ande tshɛ kana la yimba yande tshɛ dia tɔla wahɔ wa nkumɛnde otsha la ntondo. (Kɔlɔsayi 3:22) Laasɔ, ondo Yeso akashile akoka asato akina asɔ dia mbika epole ɔsɛkɛ ɔnɛ sho hatohombe monga la lokakito lo kɛnɛ kendana la akoka aso etena kakambɛso Nzambi. Kambɛ Nzambi la anima aso tshɛ, kɛdikɛdi ndjasha la tshondo, mbookambɛ olimu la akoka ndo la wolo aso tshɛ polo ndo lɛnɛ akokawɔ komɛ.
20 Onde kɛsɔ mɛnyaka dia anto tshɛ pombaka mbetsha yɛdikɔ ya wenya yamɛ ndo nkamba woho akɔ waamɛ lo olimu w’esambishelo? Ekɔ wolo monga ngasɔ nɛ dia lɔsɛnɔ lele l’anto ndo akoka wele lawɔ tshikitanaka lo ndjela onto l’onto. Ɛnyɛlɔ, ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka ɔmɔtshi wele la demba dia dimɛna mbeyaka mbetsha wenya efula lo olimu w’esambishelo oleki osombe w’onto. Onto leke onyemba lele bu la ɛkɛndɛ wa nkumbo ekɔ la diaaso dia nkamba efula oleki ɔnɛ lele la ɛkɛndɛ wa nkumbo. Naka wolo ndo awui wele laso toshaka diaaso dia nsambisha efula, kete tɔngɛnɛngɛnɛ efula! Ekɔ ohomba sho mbewɔ monga la yimba ya ndjaɛdika l’anto akina dia mbaɔnyɔla. (Rɔmɔ 14:10-12) Koko, tokambe la wolo aso dia nkeketsha anto akina.
21. Naa yoho yoleki dimɛna ndo yoleki ohomba ya nkamba la wolo ayɛ?
21 Jehowa akasha ɛnyɛlɔ ka kokele lo nkamba la wolo ande lo yoho ya dimɛna. Sho nangaka mbookoya lo yɛdikɔ yɛdimi laso oko weso anto wele bu kokele. Sho koka nkamba la wolo aso lo yoho ya dimɛna lo mbɔsa anto weso la yema ya lowandji laadiko diawɔ la nɛmɔ ndo lo nkamba olimu w’esambishelo washimbɛ nsɛnɔ wakatosha Jehowa la anima aso tshɛ. (Rɔmɔ 10:13, 14) Tatohɛke dia lam’akambaso la kɛnɛ tshɛ kakoka anima aso nsala, sho ngɛnyangɛnyaka Jehowa. Onde otema ayɛ hakotshutshuya dia wɛ nsala tshɛ kakokayɛ nsala dia kambɛ Nzambi kele la eokelo ka dimɛna ndo kele la ngandji kɛsɔ? Ndooko yoho kina yoleki dimɛna kana yoleki ohomba ya kamba la wolo ayɛ yoleki shɔ.
a Lo nshi yakafundamaka Bible, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yakakadimɔma ɔnɛ “ɔhɛhɛla” nembetshiyaka tshenyi y’otamba, kana danga dia woho wakakambaka la olami dia nɔmbɔla ɛkɔkɔ ande. (Osambo 23:4) Woho akɔ waamɛ mbele, lo kɛnɛ kendana la lowandji lele la ambutshi “ɔhɛhɛla” nangaka mɛnya ɛlɔmbwɛlɔ ka la ngandji, koko aha dilanya dia wolo.