‘Tɔkɛndakɛndake La Mbetawɔ, Aha La Lɛɛnɔ’
“Shu tatokendakendaka la mbetawo, aha la [“lɛɛnɔ,” “NW”].”—2 KORETO 5:7.
WENYA tshɛ walɔmbaso la diɔtɔnganelo la alako wa lo Dui dia Nzambi, sho mɛnyaka ɔnɛ tekɔ la mbetawɔ lo yɛdikɔ mɔtshi. Sho mɛnyaka nto ɔnɛ tekɔ la mbetawɔ lam’amɛso sambisha anto akina Diolelo dia Nzambi. Ndo lam’alambolaso nsɛnɔ yaso le Jehowa, sho mɛnyaka ɔnɛ sho nangaka ‘kɛndakɛnda la mbetawɔ,’ mbut’ate sɛna lɔsɛnɔ lalɔmbwama la mbetawɔ.—2 Koreto 5:7; Kolosai 1:9, 10.
2 Naka sho mɛtɛ nangaka monga la yoho ya lɔsɛnɔ la ngasɔ, kete sho la dia monga la mbetawɔ kele l’etshina k’oshika. (Heberu 11:1, 6) Anto efula kotɔmaka oya le Ɛmɛnyi wa Jehowa nɛ dia vɔ mɛnaka lɔkɛwɔ lawɔ l’ɔlɔlɔ ndo ngandji kokanawɔ l’asawɔ. Ɔsɔ ekɔ etatelo k’ɔlɔlɔ, koko dui sɔ hadiɛnya ɔnɛ anto asɔ wekɔ la mbetawɔ. Akina ndjokambaka elimu ɛmɔ wakamba onto lalangande ndo lele nge lo mbetawɔ; ɛnyɛlɔ oko otshukanyi ande kana ose nkumbo kande ɔmɔtshi. Ndjâla la shɛngiya y’ɔlɔlɔ ya ngasɔ lo nkumbo ekɔ dimɛna efula mɛtɛ, koko ndo dui sɔ nto hadiɔshi dihole dia ngandji kôka onto Nzambi ndo mbetawɔ kahombande monga latɔ le nde.—Luka 10:27, 28.
3 Onto lakɛndakɛnda mɛtɛ la mbetawɔ suyaka l’otema ɔtɔi ɔnɛ Bible ekɔ Dui dia Nzambi. Tekɔ la tolembetelo ta mamba tɛnya ɔnɛ mɛtɛ, Afundelo w’Ekila “wakasambiyama oma le Nzambi.”a (2 Timɔtɛ 3:16, NW) Tolembetelo tongana mɛtɛ tahomba onto sɛdingola dia nde suya dui sɔ na? Mɛtɛ dui sɔ nemanɛka la awui wambondɛnaka. Kɛnɛ ketawɔ onto ɔmɔ mbeyaka monga ko onto okina hakietawɔ. Koko anto amɔtshi hawolange mbetawɔ, kânga vɔ kɛnaka tolembetelo t’efula tahawakoke mama. Lande na? Nɛ dia nsaki mɔtshi yambokaka edio l’etema awɔ. (Jeremiya 17:9) Diakɔ mbele, oyadi kânga onto ayota ate nde ndjashaka lo sangwelo dia Nzambi, otema ande mbeyaka tetemala tayange paka dia mbetawɔma le anto wa l’andja ɔnɛ. Nde mbeyaka tona tshika yoho yande ya lɔsɛnɔ yahɔtɔnɛ l’awui wa Bible. Koko, onto lele mɛtɛ la ndjala k’akambo wa mɛtɛ, lele l’otema w’ɔlɔlɔ ndo la ndjakitshakitsha ndjeyaka l’edjedja ka wonya ɔnɛ Bible ekɔ mɛtɛ Dui dia Nzambi.
4 Mbala efula, anto w’etema ɔlɔlɔ weka la so Bible ndjɛnaka l’ɔkɔngɔ a ngɔndɔ ngana tsho ɔnɛ vɔ wamboshila la mɛna tolembetelo efula tɛnya ɔnɛ tɔ kekɔ Dui dia Nzambi. Naka dui sɔ diambâsokoya dia vɔ ndjihola etema awɔ lo wetshelo wa Jehowa, kete tokanyi tawɔ t’oma ka tshina di’otema, nsaki yawɔ, ndo kɛnɛ kâsokoya ayotatshikitanaka yema yema lo ndjela awui wekawɔ. (Osambu 143:10) Romo 10:10 mbutaka ɔnɛ ‘l’otema’ mbatetawɔka onto. Mbetawɔ ka ngasɔ mɛnyaka kɛnɛ koka onto k’ɛse otema ande, ndo tɔ ndjɛnamaka hwe lo yoho yande ya lɔsɛnɔ.
Nɔa Akasale Akambo la Mbetawɔ ka Nge
5 Nɔa aki la mbetawɔ ka nge. (Heberu 11:7) Lo na akakimamɛ mbetawɔ kande na? Nɔa aki la Dui dia Nzambi diakawawotɛ lotɛ l’onyɔ koko aha dia lofunda l’akatshi. Etatelu 6:13 mbutaka ɔnɛ: “[Nzambi] akatela Noa ati: Ekumelu k’engo tshe keli la lumu kambukuka lu ashu ami, ne dia vo wambuludia kete too la akambu wa ngala la dihotwanelu.” (Sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Jehowa akatɛ Nɔa dia sɛla waato a luudu ndo akawewoya akambo tshɛ la woho wakandahombe sɛla waato akɔ. Nzambi akate nto ate: “Dimi luyanga ntuma elula k’ashi la kete, dia nanya engo tshe keli la lumu l’esi ulungu. Engo tshe keli la kete kayuvo.”—Etatelu 6:14-17.
6 Onde mvula kɛmɔ kakalɔ la ntondo ka lushi lɔsɔ oka? Bible hate ndoko dui. Etatelu 2:5 mbutaka ɔnɛ: “Laso ku [Jehowa Nzambi] atalosha mvula.” Ngasɔ mbakalembetshiya Mɔsɛ lakayɔsɛnaka ɛnɔnyi nkama l’ɔkɔngɔ wa Nɔa, awui wakatshama edja k’efula la ntondo ka Nɔa koko aha wa lo nshi ya Nɔa. Oko wɛnyamadiɔ lo Etatelu 7:4, Jehowa akatɛkɛta dikambo dia mvula lam’akandasawolaka la Nɔa, ndo mɛtɛ, Nɔa akoke kɛnɛ kakandalange mbuta. Koko, Nɔa komonga la mbetawɔ paka l’akambo wakandɛnaka. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde lo dikambo dia Nɔa ate: ‘wakahɛmɔla Nɔa lo awui wahatɛnama.’ Nzambi akatɛ Nɔa ɔnɛ Nde ayanga ndɔsha ‘mvula k’elola’ laa nkɛtɛ kana ‘ndjale ka woke k’oma l’olongo,’ oko adiɛnya nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi ka Traduction du monde nouveau lo Etatelu 6:17. Polo ndo l’etena kɛsɔ ko dui dia ngasɔ diatatshamaka. Koko, diangɔ tshɛ diakatongama diakɛnaka Nɔa akawɛnyaka hwe ɔnɛ Nzambi akakoke mbela mvula kɛsɔ k’elola ka dilanya. Mbetawɔ akasokoya Nɔa dia nde sɛla waato a luudu.
7 Nzambi kombutɛ Nɔa lushi lotɔlɔ Mvula k’Elola. Koko Nɔa kɔmbɔsa dui sɔ oko yɛkɛ nɛndɛ dia mbuta ɔnɛ tayenda awui asɔ l’ɔkɔngɔ ko mbidja olimu wa sɛla waato la w’esambishelo lo dihole dia hende lo lɔsɛnɔ lande. L’etena kasungana, Nzambi akayotɛka Nɔa etena kakandahombe mbɔtɔ lo waato a luudu. Koko la ntondo k’etena kɛsɔ, “Noa akatshi osoku. Dikambu tshe diakawutela [Nzambi] mbakandatshi.” (Etatelu 6:22) Nɔa akakɛndakɛndaka la mbetawɔ koko aha la lɛɛnɔ. Ande lowando lele laso le nde lo dui sɔ diakandasale lee! Oma lo mbetawɔ kande mbeso la lɔsɛnɔ ɛlɔ kɛnɛ. Ndo sho lawɔ, mbetawɔ kaso koka monga la shɛngiya ya wolo aha paka lo nshi yaso yayaye tsho, koko ndo lo nshi yayaye y’anaso la y’anto akina wotodingi.
Mbetawɔ Kaki Abarahama
8 Tɔshi ɛnyɛlɔ kekina—ɛnyɛlɔ k’Abarahama. (Heberu 11:8-10) Lo na akɛkɛ Abarahama mbetawɔ kande na? La Ura, osomba w’Ase Kaladiya wakandole, anto wakayakimɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo l’eyango wa lomombo. Koko, awui akina wakonge la shɛngiya lo yoho yakɔsaka Abarahama lɔsɛnɔ. Lam’ele Abarahama akasɛnaka lo nshi yaki Shɛmɛ y’ɔna Nɔa l’edja k’ɛnɔnyi 150, mɛtɛ nde akɛnana lande. Abarahama aketawɔ ɔnɛ mɛtɛ Jehowa mbele ‘Nzambi Nkum’Olongo, Otungi w’olongo la nkɛtɛ.’—Etat. 14:22.
9 Ekɔ dui dikina nto diaki la shɛngiya ya wolo le Abarahama. Jehowa “akene le . . . Abarahama, lam’akindi la Mesopotamiya, ntundu ndi atadjase la Harana. Ndi akawutela ati: Umo uma lu kete yaye, uma l’atei w’asikaye, utshu lu kete yayumukenya.” (Etsha 7:2, 3) Ngande ‘wakɛnɛ’ Jehowa le Abarahama na? Abarahama kɔmɛna Jehowa la asho nganɛ. (Etumbelu 33:20) Koko, mbeyaka monga ko Jehowa akɛnɛ le Abarahama lo dɔ, l’ekimanyielo ka ɛnyɛlɔ ka mamba ka lotombo lande, kana lo tshimbo y’andjelo wakandatome. (Ɛdika Etatelu 18:1-3; 28:10-15; Akambu w’Asi Lewi 9:4, 6, 23, 24.) Oyadi lo woho akɔna tshɛ wakɛnɛ Jehowa le nde, pami ka kɔlamelo kɛsɔ akeye ɔnɛ Nzambi akawosha diɛsɛ dia woke efula. Ko nde akatshe awui la mbetawɔ.
10 Mbetawɔ k’Abarahama konemanɛka la mbeya awui tshɛ lo dikambo dia wodja wakalange Nzambi mbotoma. Tɔ konemanɛka la mbeya etena kakɔna kakandahombe mbosha wodja akɔ. Abarahama akayala la mbetawɔ nɛ dia nde akeyaka ɔnɛ Jehowa ekɔ Nzambi Kanga-Wolo-Tshɛ. (Etumbelu 6:3) Jehowa akatela Abarahama ate nde ayota ɔna, koko Abarahama akayambola efula nganɛ wakakoke dui sɔ salema. Nde akatatshundaka tsho. (Etatelu 15:3, 4) Jehowa akakeketsha mbetawɔ k’Abarahama lam’akandawotɛ dia nde mbalɛ l’olongo ko mbala tɔɔtɔ kana nde kokaka ntiâla. Ko Nzambi akawotɛ ate: “Ukuku mbayuyala tukanula taye.” Dikambo sɔ diakangasanya Abarahama wolo efula. Akokɛma hwe dia Otungi wa diangɔ dia l’olongo dia diambo efula sɔ akakoke kotsha daka diande. Abarahama ‘akɛkɛ mbetawɔ kande le Jehowa.’ (Etatelu 15:5, 6) Abarahama kombetawɔ paka l’ɔtɛ w’ɔnɛ awui akɔ wakɔngɛnyangɛnya; nde aki la mbetawɔ kaki l’etshina k’oshika.
11 Lam’akonge Abarahama suke l’ɛnɔnyi 100, Jehowa akohola daka diande dia mbosha ɔna pami lo tshimbo ya Sara, ɔnɛ laki l’ɛnɔnyi suke 90 l’etena kɛsɔ. Abarahama akende nganɛ wâkiwɔ. “Keli ndi akendaka daka dia [Nzambi], akakikitala lu mbetawo, akatumbula [Nzambi]. Ndi aketawo l’utema tshe ati: [Nzambi] mbeyaka nshidiya dikambu diakandalaki.” (Romo 4:19-21) Abarahama akeyaka ɔnɛ daka dia Nzambi hakoke mbeta pa. Nɛ dia mbetawɔ kande, Abarahama akayokitanyiaka Nzambi l’ɔkɔngɔ lam’akandawotɛ dia nde ntshɔ l’ɔnande Isaka lo nkɛtɛ ya Mɔriya dia tôlambola oko olambo. (Etatelu 22:1-12) Abarahama aketawɔ l’otema ɔtɔi ɔnɛ Nzambi lakasale dihindo dia ɔna ɔsɔ mbotɔ akakoke mbôlola dia alaka akina wendana l’ɔna akɔ ndjokotshama.—Heberu 11:17-19.
12 Abarahama kɔmɛnya mbetawɔ kande paka lo tena dimɔtshi to, koko lo lɔsɛnɔ lande l’otondo. Lo lɔsɛnɔ lande, Abarahama konongola ndoko ɛtshi ka nkɛtɛ oma le Nzambi oko sango diande lo Nkɛtɛ ya Daka. (Etsha 7:5) Koko, Abarahama komindama la lɔkɔnyɔ ndo kokalola otsha la Ura ka la Kaladiya. L’edja k’ɛnɔnyi 100, polo ndo lo nyɔi kande, nde akadjasɛka lo tuududu t’apɛma lo wodja wakôtome Nzambi. (Etatelu 25:7) Lo dikambo diande la wadɛnde Sara, dia Isaka w’ɔnawɔ, ndo dia Jakɔbɔ y’okanawɔ, Heberu 11:16 mbutaka ɔnɛ: “[Nzambi] hawaukela sonyi, dia vo mbêta vati: [“Nzambi kawɔ,” NW], ne dia ndi akâlongoswela usumba.” Mɛtɛ, Jehowa akawaombɛ dihole lo edjaselo ka lanɛ la nkɛtɛ ka Diolelo diaki Mɛsiya.
13 Nshi nyɛ, ekambi ɛmɔ wa Jehowa wekɔ oko Abarahama. Aya ɛnɔnyi efula wewɔ lo kɛndakɛnda la mbetawɔ. L’ekimanyielo ka wolo wawasha Nzambi, vɔ wekɔ lo tondoya ekakatanu wele oko akona. (Mateu 17:20) Mbetawɔ yawɔ shikimalaka nge kânga mbewɔ haweye kânde ayowasha Nzambi sango diakandalake. Vɔ mbeyaka ɔnɛ: dui dia Jehowa hadietaka pa, ndo vɔ mbɔsaka diɛsɛ diele lawɔ dia ndjâla l’atei w’Ɛmɛnyi ande la nɛmɔ di’efula. Onde ndo wɛ mbakana ngasɔ?
Mbetawɔ Kakasokoya Mɔsɛ
14 Ɛnyɛlɔ kekina ka mbetawɔ ele ka Mɔsɛ. Lo na akake mbetawɔ kande edio na? Tɔ kakamɛ oma ko kiɛndakɛnda yande. Kânga mbakatowosholaka ɔnaki Farawɔ la omoto lo shɛtɛ shɛtɛ ya kɔmbɛ l’omamu wa Ndjale ka Nilɛ ndo mbakandawɔshi oko ɔnande, ekɔ nyango Mɔsɛ le Jɔkɛbɛdɛ, omoto l’Ose Hɛbɛru, mbakɔ̂lɔnya ndo mbakôkokɛ l’edja k’ɛnɔnyi wakinde eke tshitshɛ. Jɔkɛbɛdɛ akôlakanya dimɛna: nde akɔ̂tɔtɔmiya ngandji ka Jehowa kâmɛ ndo lowando lo alaka wakalake Jehowa Abarahama. L’ɔkɔngɔ diko, lam’akandakome ose luudu laki Farawɔ, “waketsha [Mɔsɛ] yimba tshe y’asi Edjibitu.” (Etsha 7:20-22; Etumbelu 2:1-10; 6:20; Heberu 11:23) Koko, kânga mbakinde lo dihole sɔ diakandanɔka ditsha, otema wa Mɔsɛ waki paka le ekambi a Nzambi waki lo fumbe.
15 Lam’akandakotsha ɛnɔnyi 40, Mɔsɛ akadiake Ose Edjibito ɔmɔ dia tshungola Ose Isariyɛlɛ lakandɛngiyaka. Dui sɔ diakɛnya nganɛ wakɔsaka Mɔsɛ ekambi a Nzambi. Mɛtɛ, ‘oma lo mbetawɔ, lam’akandole, Mɔsɛ akatone vɔ mbelɛ ɔn’aki ɔna Farawɔ la omoto.’ Lo dihole dia mamema paka ‘ɔngɛnɔngɛnɔ wa lo tshenyi ya wonya tsho lo pɛkato’ oko ose nkumbo k’owandji wa l’Edjibito, nde akasokoyama la mbetawɔ kande ndamɛ dia mbɔtɔ lo lɛkɛ l’ekambi a Nzambi wakasoyamaka.—Heberu 11:24, 25; Etsha 7:23-25.
16 Mɔsɛ akalomɔlomɔka dia mbɔsa tɛdikɔ ta tshungola anto ande, koko lâsɔ ko etena kakashikikɛ Nzambi katakoke. Ko Mɔsɛ akayolawɔka oma l’Edjibito. Paka l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 40 mbakayoshaka Jehowa Mɔsɛ ɔkɛndɛ lo tshimbo y’ondjelo, dia nde kalola l’Edjibito dia totondja As’Isariyɛlɛ oma lɛkɔ. (Etumbelu 3:2-10) Mɔsɛ akandatshe na? Nde aketawɔ ɔnɛ Jehowa ekɔ l’akoka wa tshungola As’Isariyɛlɛ, koko nde akayaoke dia nde hokoka mɛmba ɔkɛndɛ akɔ wakalange Nzambi mbosha. La ngandji tshɛ, Jehowa akayosha Mɔsɛ ekimanyielo kaki la nde ohomba. (Etumbelu 3:11–4:17) Mbetawɔ ka Mɔsɛ kakakeketala efula. Nde akakalola otsha l’Edjibito ndo, lam’akandakome lɛkɔ, nde akemalaka la ntondo ka Farawɔ mbala efula dia mbotɛ asui waki suke la komɛ Ase Edjibito nɛ dia nde akatonaka kimɔ Ase Isariyɛlɛ dia vɔ ntshɔ dia tɔtɛmɔla Jehowa. Mɔsɛ kombela asui asɔ oma lo wolo ande. Nde akakɛndakɛndaka la mbetawɔ koko aha la lɛɛnɔ. Nde aki la mbetawɔ le Jehowa la lo dui diande. Farawɔ akânɛ Mɔsɛ wolo efula. Koko, Mɔsɛ kokalola ɛkɔngɔkɔngɔ. “Dia mbetawo, mbakandamo uma l’Edjibitu, kumbuka kele ka khum’ekanga woma; ne dia ndi akatetemala, uku untu lena one lahenamaka.” (Heberu 11:27) Mɔsɛ komonga onto la kokele. Nde akatshaka munga. (Walelu 20:7-12) Koko, l’ɔkɔngɔ wa Nzambi mbosha ɔkɛndɛ ɔsɔ, nde akatshike mbetawɔ dia tɔ nɔmbɔla lɔsɛnɔ lande l’otondo.
17 Nyɛsɔ sho tshɛ, tonge la mbetawɔ kafɔna la ka Nɔa, k’Abarahama, la ka Mɔsɛ. Mɛtɛ, anto asɔ kɔmɛna andja w’oyoyo wakalake Nzambi lo nshi yakiwɔ la lɔsɛnɔ. (Heberu 11:39) Lâsɔ ko wonya wakashikikɛ Nzambi watakoke; awui akina wendana la sangwelo diande wakikɔ wakahombe kotshama. Koko mbetawɔ kaki lawɔ lo dui dia Nzambi kɔnɛmba, ndo nkombo yawɔ yekɔ lo buku dia lɔsɛnɔ diaki Nzambi.
18 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “[Nzambi] akatolongoswela dikambu diuleki ololo.” Mbut’ate: nde akalɔngɔsɔla ɛngɔ koleki ɔlɔlɔ lo dikambo dia anto wele, oko ɔpɔstɔlɔ Paulo, wayonga la lɔsɛnɔ l’olongo kâmɛ la Kristo. (Heberu 11:40) Lo dikambo di’Akristo akɔ asɔ mbakakanaka Paulo lam’akandafunde awui wa lo 2 Koreto 5:7 ɔnɛ: “Shu tatokendakendaka la mbetawo, aha la [“lɛɛnɔ,” NW].” Lam’akafundama awui asɔ, ndoko onto l’atei awɔ lakashile nongola difuto dia tɔsɛna l’olongo. Takawakoke mɛna difuto sɔ la asho awɔ, koko mbetawɔ kawɔ kaki l’etshina k’ɔlɔlɔ. Kristo akolwama oma l’edo, nde lele ɔlɔnga a wanɛ wayolwama otsha lo lɔsɛnɔ la l’olongo. Ndo ɛmɛnyi ndekana 500 wakawɛnyi la ntondo ka nde mbudɛ otsha l’olongo. (1 Koreto 15:3-8) Vɔ waki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa tshikɛ mbetawɔ kakɔ diaaso dia tɔ nɔmbɔla lɔsɛnɔ lawɔ l’otondo. Ndo sho lawɔ, tekɔ l’ɛkɔkɔ w’ɛlɔlɔ wa kɛndakɛndaka la mbetawɔ.
19 Ɛlɔ kɛnɛ, Jehowa hayɔtɛkɛta l’ekambi ande lo tshimbo y’ondjelo oko akandatɛkɛta la Mɔsɛ lo dikombokombo diakahɛtaka dja. Nzambi ɔ̂tɛkɛtaka lo tshimbo y’Ɔnande. (Heberu 1:1, 2) Kɛnɛ kakate Nzambi oma lo tshimbo yande kakafundama lo Bible, ndo akasale di’awui akɔ kadimɔma l’ɛtɛkɛta weya anto wa l’andja w’otondo.
20 Kɛnɛ kele laso ndeka kɛnɛ kaki la Nɔa, Abarahama, kana Mɔsɛ. Sho tekɔ la Dui di’otondo dia Nzambi—ndo awui efula wa lɔkɔ wamboshila kotshama. Lo ndjela kɛnɛ tshɛ kata Bible lo dikambo di’apami la amato wakayaɛnya vamɛ oko ɛmɛnyi wa Jehowa wa kɔlamelo la ntondo k’ekakatanu a weho tshɛ, Heberu 12:1 tɔkɔkɔmiyaka ɔnɛ: “Tunya wetshu tshe, la [“pɛkato”] [k]atutudingamaka lam’esu weodu, tusaki esakelu kasu ka luwangu keli la ntundu l’eteti.” Hatohombe mbɔsa mbetawɔ kaso oko ɛngɔ k’anyanya. ‘Pɛkato katotodingamaka esadi eto’ ele pomba mbetawɔ. Dia sho ‘tetemala la kɛndakɛnda la mbetawɔ,’ sho la dia ndɔ ta dia wolo.
[Footnote]
a Enda lo dibuku La Bible : Parole de Dieu ou des hommes ?, diakatondja Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Study Questions]
1. ‘Kɛndakɛnda la mbetawɔ’ kɛdikɛdi na?
2. Lande na kele kamba elimu wa l’etshumanelo eto hɛnya ɔnɛ onto ekɔ la mbetawɔ na?
3. (a) Dia sho monga la mbetawɔ ka nge, dui diakɔna diahombaso mbetawɔ mɛtɛ lo dikambo dia Bible na? (b) Lande na kele anto amɔ suyaka esadi eto oleki akina ɔnɛ Bible akasambiyama oma le Nzambi na?
4. Kakɔna kahomba onto sala dia nde monga la mbetawɔ?
5, 6. Lo na akakimamɛ mbetawɔ ka Nɔa?
7. (a) Kakɔna kaki komonga ohomba le Nɔa dia nde sala kɛnɛ kakofundɛ Nzambi na? (b) Ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso lam’asɛdingolaso mbetawɔ ka Nɔa, ndo ngande wakoka monga mbetawɔ kaso oko ɔtshɔkɔ le anto akina na?
8, 9. (a) Lo na akahikama etshina ka mbetawɔ k’Abarahama? (b) Lo woho akɔna ‘wakɛnɛ’ Jehowa le Abarahama?
10. Ngande wakakeketsha Jehowa mbetawɔ k’Abarahama?
11. (a) Lam’akandonge suke la kotsha ɛnɔnyi 100, ngande wakasale Abarahama lam’akolake Jehowa ɔnɛ Sara, osombe wa wadiɛnde, ayota ɔna pami na? (b) La mbetawɔ ka ngande kakatokomɛ Abarahama ohemba wakôkomɛ dia nde ntshɔ l’ɔnande lo Dikona dia Mɔriya dia tôlambola lɛkɔ?
12. Edja kakɔna kakatetemala Abarahama kɛndakɛnda la mbetawɔ, ndo difuto diakɔna diokongɛ nde la wa lo luudu lande, wanɛ wakɛnya mbetawɔ ka nge na?
13. L’atei w’ekambi wa Jehowa, waa na wɛnya nshi nyɛ ɔnɛ wekɔ la mbetawɔ oko k’Abarahama?
14. Ngande wakakama etshina ka mbetawɔ ka Mɔsɛ?
15. Mɔsɛ akandasale dia nde ndjalowola ndamɛ oko okambi wa Jehowa?
16. (a) Ɔkɛndɛ akɔna wakalongola Mɔsɛ oma le Jehowa, ko ngande wakokimanyiya Nzambi na? (b) Lam’akandakotshaka ɔkɛndɛ ande, ngande wakɛnya Mɔsɛ mbetawɔ kande na?
17. Lo kɛndakɛnda la mbetawɔ, naa etombelo wakakondja Nɔa, Abarahama, la Mɔsɛ kânga mbakiwɔ kotshikala la lɔsɛnɔ dia mɛna andja w’oyoyo waki Nzambi?
18. Lande na kediɔ ohomba efula dia wanɛ wambelamɛ otsha lo lɔsɛnɔ la l’olongo kɛndakɛnda la mbetawɔ na?
19. Oko wɛnyamidiɔ lo Heberu 1:1, 2, oma lo tshimbo yaki na yakatɛkɛta Nzambi la so?
20. Lande na kele awui wele laso ɛlɔ kɛnɛ ndeka wa lo nshi ya Nɔa, y’Abarahama, ndo ya Mɔsɛ ɔlɔlɔ na?
[Caption]
[Footnotes]
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 10]
[Captions on page 10]
Abarahama akakɛndakɛnda la mbetawɔ
Mɔsɛ l’Arɔna wakɛnya mbetawɔ kawɔ la ntondo ka Farawɔ
[Caption on page 11]
[Review on page 11]
Ngande Wayoyolembetshiya?
◻ ‘Kɛndakɛnda la mbetawɔ’ kɛdikɛdi na?
◻ Ngande wakokaso kondja ɛlɔlɔ oma lo woho wakɛnya Nɔa mbetawɔ kande?
◻ Ekimanyielo kakɔna kele laso oma lo woho wakonge Abarahama la mbetawɔ?
◻ Lande na kata Bible ɔnɛ Mɔsɛ ekɔ ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka mbetawɔ?