Tonge l’otema wangɛnyangɛnya Jehowa
“We [Nzambi], untungeli utema wa pudipudi, umumbisha lumu l’ololo.”—OSAMBU 51:10.
1, 2. Lande na kahombaso mbidja yimba l’otema aso?
NDE aki dikongote ndo olangala. Lam’akandawɛnyi, omvutshi Samuɛlɛ akambe heyama ndo akate dia ɔn’enondo laki Jɛse ɔsɔ mbele ɔnɛ lakasɔnama oma le Nzambi dia monga nkumekanga kakahombe kita Saulo. Koko Jehowa akawotɛ ate: “Tendaki elundji k’untu kuyanga diema diandi, ne dia dimi lakûtuni. . . . Ne dia untu atendaka kene kenandi lu ashu, keli [Jehowa] atendaka utema.” Jehowa akasɔnɛ ɔn’aki Jɛse la kose, mbut’ate Davidi laki onto ‘lakangɛnangɛna otema ande.’—1 Samuele 13:14; 16:7.
2 Nzambi koka mbeya kɛnɛ kele l’otema w’onto oko wakandayodiɛnyaka hwe ate: “Dimi [Jehowa] latendaka [“otema,” NW], latedikaka wongo, dia nfuta untu l’untu uku ditshelu diandi, uku elua w’etsha andi.” (Jeremiya 17:10) Eelo, ‘Jehowa ekɔ ɔnɛ lasɛdingola etema.’ (Tukedi 17:3) Lâsɔ, naa otema wele l’etei k’onto wasɛdingola Jehowa ɔsɔ na? Ndo akokaso sala dia monga l’otema w’ɔngɛnyangɛnya?
‘Lonto l’oshami l’etei k’otema’
3, 4. Vɔ kambaka la tshɛkɛta “utema” lo Bible ntondotondo dia nembetshiya dikambo diakɔna? Sha bɛnyɛlɔ.
3 Tshɛkɛta “utema” fundama yɛdikɔ ya mbala kinunu l’Afundelo w’Ekila. L’ahole efula vɔ kambaka layɔ lo yoho ya didjidji. Ɛnyɛlɔ, Jehowa akatɛ omvutshi Mɔsɛ ate: “Uteli asi Isariyele dia vo mbelami ulambu. Nyosaki ulambu uma le untu tshe layukimo l’utema otoi.” Ndo wanɛ tshɛ wakakimɔ elambo “wakayi untu l’untu uku akûsukuya utema andi.” (Etumbelu 25:2; 35:21) Mbokɛmaka hwe dia dikambo dimɔtshi diendana l’otema wa didjidji ko osokoya, mbut’ate wolo wa l’etei k’otema wasokoya onto dia sala dikambo dimɔtshi. Otema aso wa didjidji kɛnɛmɔlaka nto mposa, tokanyi, nsaki ndo nango yele laso. Otema mbeyaka ndola la nkɛlɛ kana la wɔma ndo monga la lonyangu kana l’ɔngɛnɔngɛnɔ. (Esambu 27:3; 39:3; Joani 16:22; Romo 9:2) Vɔ koka monga la lotamanya kana la ndjakitshikitsha, la ngandji kana la lohetsho.—Tukedi 16:5; Mateu 11:29; 1 Petero 1:22.
4 Ɔnkɔnɛ, “utema” kakatanyemaka mbala efula la osokoya ndo la mposa, koko “yimba” mendanaka lo yoho ya lânde la tokanyi. Ngasɔ mbahombaso mboka tɔtɛkɛta tɔsɔ l’etena katanematɔ lo dihole diamɛ l’Afundelo. (Mateu 22:37; Filipi 4:7) Koko otema la yimba kambaka kamɛ. Ɛnyɛlɔ, Mɔsɛ akalɔmbɛ ase Isariyɛlɛ ate: “Nyulami dikambu ne l’etema anyu [kana, “nyohɔ lo timba tanyu,” nɔtɛ], nyati: [Jehowa], kele [“Nzambi ka mɛtɛ,” NW].” (Euhwelu k’Elembe 4:39) Yeso akatɛ afundji wakawɔtwɛ sheke ate: “Okoko wana wakananyu tukanyi ta kolo l’etema anyu?” (Mateu 9:4) ‘Eokelo,’ “ewu,” ndo ‘ekanelo’ koka nto kakatanyema la otema. (1 Khumi ya Dikanga 3:12; Tukedi 15:14; Mako 2:6) Ɔnkɔnɛ, otema wa didjidji koka nto mendana la yimba, mbut’ate la tokanyi ndo la eokelo kaso k’akambo.
5. Otema wa didjidji alembetshiyawɔ?
5 Lo ndjela dibuku dimɔtshi, otema wa didjidji nembetshiyaka “mbala efula etenyi ka l’atei atei, ka l’etei ndo lonto loshami l’etei k’otema lɛnama woho welɔ oma l’akambo tshɛ wasala onto wotshikitanyi, lo nsaki, nango, mposa, eyango, tokanyi, shɛnɔdi, lomba, ewo, akoka, dietawɔ, ekanelo, eohwelo ndo nkum’otema kele lande.” Vɔ nembetshiyaka kɛnɛ keso mɛtɛ l’etei kaso, mbut’ate ‘lonto loshami l’etei k’otema.’ (1 Petero 3:4) Kɛsɔ mbɛna Jehowa ndo mbasɛdingolande. Diakɔ diakakoke Davidi nɔmba ate: “We [Nzambi], untungeli utema wa pudipudi, umumbisha lumu l’ololo.” (Osambu 51:10) Ngande wakokaso monga l’otema wa pudipudi na?
‘Nyodje etema anyu’ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi
6. Kakɔna kakalɔmbɛ Mɔsɛ ase Isariyɛlɛ lam’akiwɔ l’Okidi wa Mɔaba?
6 Lam’akandalakaka ana w’ase Isariyɛlɛ wakatshumana l’Okidi wa Mɔaba la ntondo ka vɔ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, Mɔsɛ akate ate: “Nyulami aui ane tshe wamumunyutela elo l’etema anyu, dia nyu mbatela an’anyu, dia vo nama la ntsha aui tshe w’olembe one.” (Euhwelu k’Elembe 32:46) Ase Isariyɛlɛ wakahombe “mpokamɛ dimɛna.” (Knox) Paka lo ndjaekesanyiya dimɛna la wadjango waki Nzambi mbakawakoke mbeya woho wa kɔkɔmiya anawɔ wadjango akɔ.—Euhwelu k’Elembe 6:6-8.
7. Kakɔna kalembetshiya ‘mbidja otema aso’ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi?
7 Sheke y’oshika ya monga l’otema wa pudipudi ele kondja ewo k’oshika ka lolango laki Nzambi ndo k’asangwelo ande. Ewo k’ɛsɔ tomba paka oma lo kiɔkɔ yamɛ, kiɔkɔ yakɔ ko Ɔtɛkɛta wa Nzambi. (2 Timote 3:16, 17) Diewo dwamɛmɛ to hadiokoke tokimanyiya dia monga l’otema wangɛnyangɛnya Jehowa. Dia ewo munanda lonto laso la l’etei, sho pombaka ‘mbidja otema aso’ lɔkɔ, kana mbidja kɛnɛ kekaso “l’atei w’otema.” (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 32:46, An American Translation) Ngande wasalema dikambo sɔ na? Omembi w’esambo Davidi nembetshiyaka ate: “Dimi latuhoka nshi y’edjedja, latukanaka yimba lu etsha aye tshe, latuyambulaka dia elimu w’anya aye.”—Osambu 143:5.
8. Wembola akɔna wakokaso kana lawɔ yimba etena kekaso?
8 Sho lawɔ pombaka kanaka yimba la lowando tshɛ lo olimu waki Nzambi. Etena kadiaso Bible kana ekanda walembetshiya awui wa lo Bible, sho pombaka kana yimba la wembola ɛnɛ: ‘Dikambo diakɔ ambetshadiɔ lo kɛnɛ kendana la Jehowa? Naa waonga waki Jehowa wɛnami lanɛ? Ɔkɔndɔ ɔnɛ ambetshawɔ lo dikambo dia kɛnɛ kalanga Jehowa la kahandalange? Naa etombelo waya lo ndjela kɛnɛ kalanga Jehowa naka mbɛdika la wɛnɛ waya oma lo kɛnɛ kahetshande? Ngande wɔtɔnɛ awui anɛ la wanɛ wamomoshilaka la mbeya?’
9. Ohomba akɔna wele la wekelo w’onto ndamɛ ndo la okanelo wa yimba?
9 Lisaa laki l’ɛnɔnyi akumi asato l’ehende mbutaka woho wakandayokomaka dia mbɔsa wekelo w’oshika la okanelo wa yimba la nɛmɔ di’efula, nde ate: “L’ɔkɔngɔ wa batismu kami l’ɔnɔnyi wa 1994, dimi laki la yema y’osalosalo l’akambo wa mɛtɛ l’edja kele oko ɛnɔnyi ehende. Dimi lakɔtɔka nsanganya tshɛ y’Akristo, lakasambishaka oma lo wenya 30 polo 40 lo ngɔndɔ, ndo laki kamɛ l’asekami Akristo. Oma lâsɔ, lakayotatɛka takɔ mboka. Lakayomɛka mbɔla yema yema polo ndo lo dimi ndjokoma dia sekola ɔlɛmbɛ waki Nzambi. Koko lakayokanaka yimba ndo lakɔshi yɛdikɔ ya nyomɔtɔnganyiya lɔsɛnɔ lami la kɛnɛ kalɔmba Bible. Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wele lami dia Jehowa mbetawɔ ndjatshumoya kami ndo mbetawɔ dia dimi mbokalolɛ lee! Mbala efula dimi lakayambolaka nte: ‘Lande na kakamayɔkɔ na?’ Okadimwelo wandjelɛ lushi tshɛ lo yimba ele wɔnɛ w’ɔnɛ lakanya yimba lo wekelo ndo lo ekanelo ka yimba k’oshika. Mɛtɛ ka lo Bible kominanda otema ami. Tatɛ oma ko kakiye, wekelo w’onto ndamɛ ndo ekanelo ka yimba ayongaka nshi tshɛ akambo w’ohomba efula lo lɔsɛnɔ lami.” Oko watahame ewo kaso ka Jehowa, k’Ɔnande ndo k’Ɔtɛkɛta ande, ekɔ mɛtɛ ohomba efula dia sho tshungolaka etena ka kanaka yimba dimɛna.
10. Lande na kahombaso tshungola etena ka salaka wekelo w’onto ndamɛ ndo ka kanaka yimba?
10 L’andja ɔnɛ woludi l’akambo wa sala, tana etena ka mbeka ndo ka kana yimba ekɔ mɛtɛ dikambo dia wolo efula. Koko, ɛlɔ kɛnɛ Akristo waya ka mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya Daka, mbut’ate l’andja w’oyoyo wa losembwe waki Nzambi. (2 Petero 3:13) Akambo wa diambo efula wele oko elanyelo ka “Babilona ka Wuki” ndo ɔlɔshamelo w’ekambi waki Jehowa oma le “Ngongo, [ka] lu kete ya Mangongo” waya suke la salema. (Enyelo 17:1, 2, 5, 15-17; Ezekiyele 38:1-4, 14-16; 39:2) Akambo watokongɛ koka ndjodja ngandji kokaso Jehowa l’ohemba. Ekɔ kakianɛ ohomba efula dia tshungola etena kahombama ndo mbidja otema aso l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi.—Efeso 5:15, 16.
‘Lɔngɔsɔla otema ayɛ dia sɛdingolaka Ɔtɛkɛta wa Nzambi’
11. Ngande wakoka otema aso mbɛdikama la nkɛtɛ?
11 Otema wa didjidji kokaka mbɛdikama la nkɛtɛ yakokawɔ monɛ lɔtɔngɔ l’akambo wa mɛtɛ. (Mateu 13:18-23) Mbala efula vɔ mfusaka nkɛtɛ ya mɛtɛ la ntondo ka monɛ diangɔ woho wa diɔ tomba dimɛna. Woho akɔ wamɛ mbele otema aso pombaka nɔngɔsɔma kana monga suke dia vɔ nongola Ɔtɛkɛta wa Nzambi lo yoho y’efula. Ɔlɔmbɛdi Ɛzɛra ‘akalɔngɔsɔla otema ande dia sɛdingola ɛlɛmbɛ wa Jehowa ndo dia kamba la wɔ.’ (Ezera 7:10) Ngande wakokaso nɔngɔsɔla otema aso na?
12. Kakona kayotokimanyiya dia nɔngɔsɔla otema dikambo dia wekelo?
12 Yoho yoleki dimɛna ya nɔngɔsɔla otema etena kasɛdingolaso Ɔtɛkɛta wa Nzambi ele sala dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema. Nsanganya y’Akristo y’atɛmɔdi wa mɛtɛ tatɛka ndo komɛka la dɔmbɛlɔ. Etena tshɛ kasalaso wekelo wa Bible w’onto ndamɛ, ekɔ dimɛna efula mɛtɛ dia sho tatɛka la dɔmbɛlɔ dia l’otema ɔtɔi ko oma lâsɔ sho ndjasha tshɛ lo wekelo akɔ!
13. Dia monga l’otema wangɛnyangɛnya Jehowa, ahombaso sala?
13 Otema wa didjidji pombaka nɔngɔsɔma dia minya tokanyi tamboshilaka la ntɔtɔmɛ lo timba taso. Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi ya Yeso konanga sala dikambo sɔ. (Mateu 13:15) Lo wedi okina, Mariya wa nyango Yeso akayokoma dia mbɔsa tɛdikɔ l’“utema andi” diɛsɛ oma l’akambo wa mɛtɛ wakandoke. (Luka 2:19, 51) Nde akayokomaka ombeki waki Yeso wa kɔlamelo. Ludiya l’ose Tuyatira akahokamɛ Paulo, ndo “[Jehowa] akadihula utema andi.” Nde lawɔ akakome ombetawudi. (Etsha 16:14, 15) Tatongake pondjo la mbekelo ka tshininala la tokanyi kana la wetshelo wambɔtɔtɔmɛka lo timba taso. Koko, tetawɔ dia “[Nzambi] atanemi la mete, kuyanga le untu tshe leli kanga kashi.”—Romo 3:4.
14. Ngande wakokaso nɔngɔsɔla otema aso dia mpokamɛ awui wa lo nsanganya y’Akristo?
14 Nɔngɔsɔla otema dia mpokamɛ akambo lo nsanganya y’Akristo ekɔ dikambo di’ohomba efula. Tɔkɛnyɔ mbeyaka mbekola yimba yaso oma lo kɛnɛ katama. Wetshelo washama koka monga la shɛngiya ya tshitshɛ le so naka yimba yaso yekɔ paka l’akambo waketshi la yanyi kana tekɔ lo ndjakiyanya l’akambo watokongɛ la wedi a pindju. Sho pombaka ndjashikikɛ dia mpokamɛ ndo mbeka naka sho nangaka kondja wahɔ oma lo kɛnɛ katama. Tayokoka kondja wahɔ efula naka sho ndjashikikɛ dia shihodia avɛsa walembetshiyama ndo woho walembetshiyawɔ!—Nehemiya 8:5-8, 12.
15. Ngande watokimanyiya ndjakitshakitsha dia nyomoleka monga la nsaki ka ndakanyema?
15 Oko wele naka kotsha mindo mɔtshi lâdiko dia nkɛtɛ koka ndjidja ɛtɛtɔ mbele ndo naka sho monga la ndjakitshakitsha, la mposa k’akambo wa lo nyuma, la wɛkamu, la wɔma wa Nzambi ndo mboka Nzambi ngandji, kete otema aso wa didjidji koka mbɔtɔ ɛtɛtɔ. Ndjakitshakitsha nɛndjalɛndjaka otema ndo tokimanyiyaka dia nyomoleka monga la nsaki ka ndakanyema. Jehowa akatɛ Jɔsiya, Nkumekanga ka Juda ate: “Ne dia utema aye akalembe, ndu we akayakitshakitsha la ntundu kami, dimi [Jehowa], lam’akayuki aui wakamati . . . ndu ne dia we akatshatsha ahondo aye, akaleli la ntundu kami, osoku dimi lambuku[k]ela.” (2 Khumi ya Dikanga 22:19) Jɔsiya aki l’otema wa ndjakitshakitsha ndo wakokaka dako. Okitshakitsha mbakakimanyiya ambeki wa Yeso waki “haweyi mukanda, ndu antu k’antu” dia vɔ shihodia ndo kamba l’akambo wa mɛtɛ wa lo nyuma waki koshihodia “akanga a tumba la ewu.” (Etsha 4:13; Luka 10:21) Nyɛsɔ ‘toyakitshakitshake la ntondo ka Nzambi’ lam’onaso dia monga l’otema w’ɔngɛnyangɛnya.—Ezera 8:21.
16. Lande na kele ekɔ ohomba monga la mposa k’efula ka mbo ya ndɛ ya lo nyuma?
16 Yeso akate ate: ‘wanɛ weya dia wekɔ ase wola lo nyuma wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.’ (Mateu 5:3) Kânga mbakatatongama la dikoka dia monga la lonyuma l’ɔlɔlɔ, ekakatanu w’oma l’andja ɔnɛ wa kɔlɔ kana waonga wele oko nɛndɛ mbeyaka tokonya di’aha sho mbidja yimba l’ehomba aso. (Mateu 4:4) Sho pombaka monga la mposa k’efula ka mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Oyadi kânga sho kɔngɛnangɛnaka wadielo wa Bible ndo wekelo w’onto ndamɛ ntondo, naka sho mbidja etete, kete tayoyɛna dia ewo ‘kayokoma dikambo di’ɔngɛnɔngɛnɔ le anima aso,’ ndo lâsɔ kete tokongɛka tena dia wekelo l’asolo walomɔlomɔ.—Tukedi 2:10, 11.
17. (a) Lande na kasungana sho ndjaɛkɛ le Jehowa tshɛ lo tshɛ? (b) Ngande wakokaso ndjaɛkɛ le Nzambi?
17 Nkumekanga Sɔlɔmɔna akasha dako nɛ ate: “Ekamaki [Jehowa] l’utema aye tshe, tekamaki yimba yaye hita.” (Tukedi 3:5) Otema wele la wɛkamu le Jehowa mbeyaka dia kɛnɛ tshɛ kalɔmbande ndo katande l’Ɔtɛkɛta ande kekɔ nshi tshɛ dimɛna. (Isaya 48:17) Sunganaka mɛtɛ sho ndjaɛkɛ le Jehowa. Nde ekɔ l’akoka wa kotsha kɛnɛ tshɛ kakandasangoya. (Isaya 40:26, 29) Eelo, lokombo lande hita lekɔ la kitshimudi ate: “Ɔnɛ Lasala dia Ndjala,” toshaka wɛkamu lo dikoka diande dia kotsha kɛnɛ kakandalake. Nde ekɔ kanga ‘losembwe lo mboka yande tshɛ ndo kɔlamelo l’elimu ande tshɛ.’ (Osambu 145:17) Lo mɛtɛ, dia ndjaɛkɛ le nde, sho pombaka ndjela ɛtɛkɛta wata ɔnɛ “nyunganeli, nyenyi nyati: [Jehowa] eli ololo!” Tayosala dikambo sɔ lo kotsha kɛnɛ kekaso oma lo Bible lo lɔsɛnɔ laso ndo lo kanaka yimba lo wahɔ watomba oma lɔkɔ.—Osambu 34:8.
18. Ngande watokimanyiya wɔma wa Nzambi dia mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ kande?
18 Lo mɛnya dionga dikina diatshutshuya otema aso dia mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi, Sɔlɔmɔna akate ate: “Uki [Nzambi] woma, umo uma lu kolo.” (Tukedi 3:7) Jehowa akate lo dikambo di’Isariyɛlɛ w’edjedja ate: “Utunduyala vo wayalaki la etema ene etu, wa vo mbukakami woma la nkitanyiaka elembe ami tshe, dia vo ndjala la ongenongeno pundju ndu vo ndo an’awo li!” (Euhwelu k’Elembe 5:29) Eelo, wanɛ woka Nzambi wɔma mbokitanyiyaka. Jehowa ekɔ la dikoka “dia nsukela waku weli la etema tshe le ndi” ndo dia mbisha dilanya le wanɛ wahokitanyiya. (2 Ekondo 16:9) Tosale dia wɔma wokaso di’aha nyangiya Nzambi nɔmbɔla etsha, tokanyi ndo nsaki yaso tshɛ.
‘Langa Jehowa l’otema ayɛ tshɛ’
19. Naa ohomba wele la ngandji dia sho monga l’otema wetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa?
19 Oleki waonga akina tshɛ, ngandji mɛtɛ nɛndjalɛndjaka otema aso dia vɔ mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa. Otema woludi la ngandji ka Nzambi mbishaka onto mposa ka wolo ka mbeya kɛnɛ kangɛnyangɛnya Nzambi ndo kahɔngɛnyangɛnya. (1 Joani 5:3) Yeso akate ate: “Ulangi [Jehowa Nzambi k]aye l’[anima] aye tshe, la lumu laye tshe, ndu la yimba yaye tshe.” (Mateu 22:37) Tosale dia monga la ngandji k’efula otsha le Nzambi lo monga la mbekelo ka kanyiyaka ɛlɔlɔ ande, lo tɛkɛtaka la nde mbala la mbala oko ɔngɛnyi aso w’oshika ndo lo monga la mposa ka wolo ka mbewoyaka anto akina akambo wendana la nde.
20. Ngande wakokaso monga l’otema wangɛnyangɛnya Jehowa?
20 Dia mbohola akambo tshɛ: Monga l’otema wangɛnyangɛnya Jehowa nembetshiyaka tshikɛ Ɔtɛkɛta wa Nzambi dihole dia vɔ monga la shɛngiya lo kɛnɛ keso l’etei mbut’ate lo lonto loshami l’etei k’otema. Sho pombaka salaka wekelo w’Afundelo w’onto ndamɛ wa dimɛna efula ndo kanaka yimba la lowando tshɛ. Yoho yoleki dimɛna ya sala dikambo sɔ ele monga l’otema wɔlɔngɔswami, mbut’ate otema wele bu la tokanyi tambɔtɔtɔmɛka koko woludi la waonga watokimanyiya dia nyomoleka monga la nsaki ka mbetshama. Eelo, oma l’ekimanyielo ka Jehowa, onto koka monga l’otema wangɛnyangɛnya Nzambi. Ko, naa tɛdikɔ tokokiso mbɔsa dia nama otema aso na?
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Lokombo lakatshikitanyema.
Ngande wayoyokadimola?
• Naa otema wa didjidji wasɛdingola Jehowa?
• Ngande wakokaso ‘mbidja otema aso’ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi?
• Ngande wahombaso nɔngɔsɔla otema aso dia sɛdingola Ɔtɛkɛta wa Nzambi?
• L’ɔkɔngɔ wa sɛdingola akambo anɛ, kakɔna kamboyotshutshuyama dia sala?
[Osato wa lo lɛkɛ 12]
Davidi akakanaka yimba la lowando tshɛ l’akambo wa lo nyuma. Onde wɛ salaka dikambo sɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 16]
Lɔngɔsɔla otema ayɛ la ntondo ka mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi