Onga l’otema woka Jehowa wɔma

“Utunduyala vo wayalaki la etema ene etu, wa vo mbukakami woma lankitanyiaka elembe ami tshe.”​—EUHWELU K’ELEMBE 5:29.

1. Ngande wakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ lushi lɔmɔtshi anto hawotoka wɔma?

AYA nkama y’ɛnɔnyi yele wɔma wekɔ lo pɛnyahɛnya anto. Wɔma wa ndjala, wa hemɔ, w’awui wa ngala, kana wa ta wekɔ lo tetemala la kiyanya miliyɔ y’anto. Diakɔ diele, ɛtɛkɛta wa mbɔtwɛlɔ wa lo mukanda wa Déclaration universelle des droits de l’homme mɛnyaka mposa kele l’anto ka monga l’andja wele anto tshɛ hawoka wɔma nto.a Diɛsɛ ko Nzambi ndamɛ toshikikɛka dia, andja wa woho ɔsɔ wayoya kânga mbele aha oma lo welo w’anto. Oma lo tshimbo y’omvutshi ande Mika, Jehowa akatolake dia, l’andja w’oyoyo wa losembwe, ‘ndoko onto layotsha ekambi ande wɔma.’​—Mika 4:4.

2. (a) Ngande watokeketsha Afundelo dia mboka Nzambi wɔma? (b) Wembola akɔna wakoka munyiyama lo menda bonde kahombaso mboka Nzambi wɔma?

² Lo wedi okina, wɔma mbeyaka monga nto la shɛngiya ya dimɛna. Afundelo nɔmbaka ekambi waki Nzambi esangɔ l’esangɔ dia mboka Jehowa wɔma. Mɔsɛ akatɛ ase Isariyɛlɛ ate: “Kanyukaki [Jehowa, Nzambi k]anyu, woma, kanyûkambelaki ulimu.” (Euhwelu k’Elembe 6:13) Sɔlɔmɔna akayofundaka l’ɔkɔngɔ wa nkama y’ɛnɔnyi ate: “Uki [Nzambi] woma, ulamaki elembe andi. Oso eli okende w’untu tshe.” (Undaki 12:13) Lo tshimbo y’olimu aso w’esambishelo walɔmbɔma oma le andjelo, sho lawɔ keketshaka anto tshɛ dia vɔ ‘mboka Nzambi wɔma ndo mbotombola.’ (Enyelo 14:6, 7) Ladiko wa mboka Jehowa wɔma, Akristo pombaka mbôka ngandji l’etema awɔ tshɛ. (Mateu 22:37, 38) Ngande wakokaso mboka Nzambi ngandji ndo wɔma etena kakɔ kamɛ na? Lande na kele ekɔ ohomba mboka Nzambi ka ngandji wɔma? Wahɔ akɔna wakondjaso lo mboka Nzambi wɔma? Dia kadimola wembola ɛsɔ, sho pombaka ntondotondo nshihodia kɛnɛ kalembetshiya mboka Nzambi wɔma ndo nganɛ wele woho wa wɔma ɔsɔ wekɔ etshina ka diɔtɔnganelo diasaso lande.

Sase, dilɛmiɛlɔ, ndo wɔma

3. Wɔma wa Nzambi kɛdikɛdi na?

³ Wɔma wa Nzambi ekɔ nsaki kahomba Akristo monga latɔ otsha le Otungi awɔ. Wɔma nembetshiyamaka lo yoho mɔtshi oko “sase ndo dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le Otungi ndo wɔma w’oma k’ɛse otema di’aha mbonyangiya.” Ɔnkɔnɛ, wɔma wa Nzambi wekɔ la shɛngiya l’akambo ahende w’ohomba efula wa lo nsɛnɔ yaso: dionga diaso otsha le Nzambi ndo otsha l’akambo wahetshande. Lo mɛtɛ, akambo asɔ ahende wekɔ ohomba efula ndo nɔmbaka dia mbidja yimba efula lɔkɔ. Lo dibuku diande dimɔtshi (Dictionnaire interprétatif des mots du Nouveau Testament, angl.), yɔnɛ Vine mɛnyaka dia, le Akristo, wɔma woludi la dilɛmiɛlɔ ɔsɔ wekɔ ‘wolo walɔmbɔla lɔsɛnɔ lawɔ, oyadi l’akambo wa lo nyuma kana wendana la lɔkɛwɔ.’

4. Ngande wakokaso monga la sase dia wɔma ndo la dilɛmiɛlɔ le Otungi aso?

⁴ Ngande wakokaso monga la sase dia wɔma ndo la dilɛmiɛlɔ le Otungi aso? Sho mambaka efula etena kɛnaso ɛtshi ka nkɛtɛ ka dimɛna, dihela di’ashi dia wolo, kana asango w’amɛna watongaka l’olongo naka wonya ayanga mbidja. Diambo sɔ mongaka efula etena kasɛdingolaso la washo aso wa mbetawɔ ɔnɛ diangɔ sɔ diakatongama oma le Nzambi. Ndo nto, l’ɛnyɛlɔ kaki Nkumekanga Davidi, sho suyaka dia tekɔ diangɔ di’anyanya lo ndjaɛdika l’etongelo kaki Jehowa ka diambo. Nde akafunde ate: “Lam’atumendaka ulungu, ulimu w’anya aye, ngondo la toto takayatungi, untu eli na, dia we mbukanela?” (Osambu 8:3, 4) Sase dia wɔma w’efula sɔ konyaka lo dilɛmiɛlɔ, diatotshutshuya dia mbisha Jehowa losaka ndo mbotombola lo menda kɛnɛ tshɛ katosalɛnde. Davidi akafunde nto ate: “Dimi layukukaka lusaka, ne dia lakatungama etungelu ka woma ndu mamba, elimu aye weli mamba, utema ami mbeyaka dikambu diako ololo.”​—Osambu 139:14.

5. Lande na kahombaso mboka Jehowa wɔma ndo ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna kele laso lo dikambo sɔ?

⁵ Sase ndo dilɛmiɛlɔ tshutshuyaka onto dia monga la wɔma wa dimɛna ndo woludi la dilɛmiɛlɔ wa nkudu kaki Nzambi oko wende Otungi ndo wa lowandji lande oko wende la lotshungɔ la monga Omboledi w’andja. Lo ɛnɛlɔ kakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Joani, “wane watolembiaka nyama kako ndu efanelu kato” mbut’ate ambeki waki Kristo w’akitami w’esɔ lo eongelo kawɔ ka l’olongo, mbutaka vate: “[Jehowa Nzambi] Kanga-Wulu-Tshe, ndi etsha aye waki ndu mamba li! We Khum’ekanga ka wedja tshe, mbuka yaye yeko ololo la mete! Khumadiondjo, akona ahukuka woma, ndu ahutumbula lukumbu laye na?” (Enyelo 15:2-4) Wɔma wa Nzambi w’oma lo dilɛmiɛlɔ di’efula dia lɔnɛnɛ lande konyaka wanɛ wayolɛ kâmɛ la Kristo lo Diolelo dia l’olongo dia vɔ tombola Nzambi oko onto lele la lowandji laheme tshɛ. Etena kasɛdingolaso kɛnɛ tshɛ kakasale Jehowa ndo yoho yalɔmbɔlande diangɔ diakandatonge la losembwe, onde hatotshutshuyama dia mboka wɔma?​—Osambu 2:11; Jeremiya 10:7.

6. Landena kahombaso monga la wɔma wa dimɛna waha nyangiya Jehowa?

⁶ Ladiko dia sase la dilɛmiɛlɔ, wɔma wa Nzambi pombaka mendana nto la wɔma wa dimɛna waha mbonyangiya kana monga l’ohedia otsha le nde. Lande na? Nɛ dia kânga mbele Jehowa ekɔ onto “lahuki kele esadi, [ndo] luludi too la ngandji ka shikaa la kolamelu,” sho pombaka mbohɔka ɔnɛ “ndi huyindja kanga unungu nduku yema.” (Etumbelu 34:6, 7) Kânga mbende la ngandji ndo la kɛtshi, Jehowa hetawɔ akambo wele kema losembwe ndo wa kɔlɔ wasalema l’okonda. (Osambu 5:4, 5; Habakuka 1:13) Wanɛ wasala akambo wa kɔlɔ lo washo wa Jehowa l’okonda, wahayatshumoya ndo wayaetɛ vamɛ atunyi wakinde hawotohandɔ dilanya. Oko wakadite ɔpɔstɔlɔ Paulo, “dikambo dia mboka woma mbedio dia nko l’anya wa [Nzambi k]a lumu.” Monga la wɔma wa dimɛna waha nkɔ lo dikambo dia ngasɔ ekɔ tshondo y’ekokelo le so.​—Heberu 10:31.

“Nyûmamemi”

7. Ɛkɔkɔ akɔna watotshutshuya dia ndjaɛkɛ lo nkudu kele la Jehowa ka toshimbɛ?

⁷ Wɔma wa Nzambi woludi la dilɛmiɛlɔ ndo oshihodielo w’oshika wa nkudu kande ka diambo ekɔ akambo watatɛ tshutshuya onto dia ndjaɛkɛ ndo monga la mbetawɔ le Jehowa. Oko wayaoka ɔna dikɛnda dia nde ekɔ lo ekokelo etena kende suke la she mbayaokaso lo ekokelo ndo lo wɔladi l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa. Tende woho wakasale ase Isariyɛlɛ l’ɔkɔngɔ wa Jehowa mbatondja oma l’Edjibito: “Isariyele wakenyi ulimu a wuki wakatshi [Jehowa] le asi Edjibitu, ku vo wakawuki woma. Vo waketawo [Jehowa].” (Etumbelu 14:31) Kɛnɛ kakɛnyi Elisha ekɔ nto djembetelo yɛnya dia “ondjelo wa [Jehowa] atudingaka wane watuwukaka woma, [ndo] atâshimbelaka.” (Osambu 34:7; 2 Khumi ya Dikanga 6:15-17) Ɔkɔndɔ wa nshi nyɛ w’ekambi wa Jehowa ndo ondo akambo wambotɛna shamɛmɛ shikikɛka dia Nzambi kambaka la nkudu kande lo wahɔ wa wanɛ wokambɛ. (2 Ekondo 16:9) Ɔnkɔnɛ sho ndjotatɛka shihodia dia “one latukaka [Jehowa] woma, keli la usuko a wulu.”​—Tukedi 14:26.

8. (a) Landena katotshutshuya wɔma wa Nzambi dia kɛndakɛnda lo mboka yande? (b) Lembetshiya nganɛ wahombaso ‘mamema’ Jehowa.

⁸ Wɔma wa Nzambi w’oma k’ɛse otema hatotshutshuya tsho dia ndjaɛkɛ ndo monga la mbetawɔ le nde koko vɔ totomaka nto dia kɛndakɛnda lo mboka yande. Etena kakasapola Sɔlɔmɔna tɛmpɛlɔ, nde akalɔmbɛ Jehowa ate: “ku vo [Isariyɛlɛ] wayukukaka woma, wayokendakendaka lu mbuka yaye nshi tshe yayuwudjaseka lu kete yakayasha washesu.” (2 Ekondo 6:31) La ntondo ka lâsɔ, Mɔsɛ akatɛ ase Isariyɛlɛ ate: “Nyuyelaki [Jehowa, Nzambi k]anyu, nyuwukaki woma. Nyulamaki elembe andi, nyukitanyiaki diui diandi. Nyûkambelaki ulimu, ndu nyûmamemi.” (Euhwelu k’Elembe 13:4) Oko wadiɛnya avɛsa anɛ hwe, nsaki ka kɛndakɛnda lo mboka ya Jehowa ndo ka ‘mbômamema’ ndjaka oma lo woho wayaɛkɛ ndo wonga onto la mbetawɔ le nde. Eelo, wɔma wa Nzambi totshutshuyaka dia monga l’okitanyiya otsha le nde, mbôkambɛ, ndo mbômamema oko ɔna dikɛnda lamamema she nɛ dia nde ekɔ la wɛkamu ndo la mbetawɔ ka mɛtɛ le nde.​—Osambu 63:8; Isaya 41:13.

Nanga Nzambi kɛdikɛdi mbôka wɔma

9. Naa diɔtɔnganelo diele lam’asa mboka Nzambi ngandji la mbôka wɔma?

⁹ Lo ndjela Afundelo, mboka Nzambi wɔma halange mbuta ɔnɛ hakoke mbôka ngandji. Waketsha ase Isariyɛlɛ “dia mbûka [Jehowa] woma, dia nkendakendaka lu mbuka yandi tshe, [ndo] dia mbuka . . . , ngandji.” (Euhwelu k’Elembe 10:12) Ɔnkɔnɛ, mboka Nzambi wɔma ndo mboka Nzambi ngandji kakatana mama. Wɔma wa Nzambi totshutshuyaka dia kɛndakɛnda lo mboka yande, ndo kɛsɔ mbele djembetelo yɛnya ngandji kawokaso. (1 Joani 5:3) Ekɔ ngasɔ nɛ dia etena kokaso onto ɔmɔtshi ngandji, sho salaka tshɛ di’aha mbonyangiya. Ase Isariyɛlɛ wakanyangiya Jehowa oma lo dionga di’ɔtɔmbɔkwɛlɔ diakawɛnya lam’akiwɔ l’oswe wa shɛnga. Lo mɛtɛ, sho hatotolanga sala ndoko woho wa dikambo diakoka nyangiya Shɛso lele l’olongo. (Osambu 78:40, 41) Lo wedi okina, lam’ele “[Jehowa] atulangaka wane watuwukaka woma,” okitanyiya ndo kɔlamelo yaso ngɛnyangɛnyaka otema ande. (Osambu 147:11; Tukedi 27:11) Ngandji kokaso Nzambi totomaka dia mbɔngɛnyangɛnya ndo wɔma wawokaso totshutshuyaka dia mbewɔ di’aha mbônyangiya. Waonga asɔ ahende kambaka kamɛ koko hawɔlɔshana.

10. Ngande wakɛnya Yeso dia nde akangɛnangɛnaka mboka Jehowa wɔma?

¹⁰ Lɔsɛnɔ laki Yeso Kristo tɛnyaka hwe woho wakokaso mboka Nzambi ngandji ndo wɔma etena kakɔ kâmɛ. Omvutshi Isaya akafunde lo kɛnɛ kendana la Yeso ate: “Nyuma ka [Jehowa] kayuyala la ndi, nyuma ka yimba ndu ka ewu, nyuma k’elakanyelu ndu ka wulu, nyuma ka yimba ndu ka woma wa [Jehowa].” (Isaya 11:2, 3) Lo ndjela prɔfɛsiya kɛsɔ, nyuma ka Nzambi kakatshutshuya Yeso dia mboka She lele l’olongo wɔma. Lâdiko wa lâsɔ, wɔma ɔsɔ kombetsha Yeso oko ose lokanu koko aki kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ. Yeso akangɛnangɛnaka sala lolango laki Nzambi lo mbɔngɛnyangɛnya oyadi kânga lo tena diakaleke wolo tshɛ. Lam’akawohanɛ l’otamba w’asui dia mbodiaka, nde akatɛ Jehowa ate: “Aha uku alangami, [koko] paka uku alangaye.” (Mateu 26:39) L’ɔtɛ wa wɔma ɔsɔ wa Nzambi, Jehowa akahokamɛ alɔmbɛlɔ waki Ɔnande, akokeketsha ndo akawotsha oma lo nyɔi.​—Heberu 5:7.

Teke dia mboka Jehowa wɔma

11, 12. (a) Landena kahombaso mbeka dia mboka Nzambi wɔma? (b) Ngande watolakanya Yeso dia mboka Jehowa wɔma na?

¹¹ Otshikitanyi la sase dia wɔma dionga laso etena kɛnaso nkudu ndo woke woke wa diangɔ diakatongama, wɔma wa Nzambi hawoye mbala kakɔ ɔtɔi. Diakɔ diele Davidi dia Woke, mbut’ate Yeso Kristo, tetaka lo yoho ya didjidji ate: “Nyuyi, nyu ana wa tutshitshe, nyumbukeli, ku layunyetshaka woma wa [Jehowa].” (Osambu 34:11) Ngande wakokaso mbeka woho wa mboka Jehowa wɔma oma le Yeso na?

¹² Yeso tolakanyaka dia mboka Jehowa wɔma lo tokimanyiya dia shihodia lonto la diambo laki Shɛso lele l’olongo. (Joani 1:18) Ɛnyɛlɔ kaki Yeso mɛnyaka nganɛ wakanyiya Nzambi ndo woho watshɛnde anto akina akambo, nɛ dia Yeso kɛnɛmɔlaka lonto laki She lo yoho ya kokele. (Joani 14:9, 10) Ndo nto, diɛsɛ oma l’olambo waki Yeso, sho sawolaka la Jehowa etena kɔlɔmbaso edimanyielo ka pɛkato yaso. Kɛtshi kɛsɔ kɛnya Nzambi lo yoho ya diambo totshutshuyaka efula dia mbôka wɔma. Omembi w’esambu akafunde ate: “Keli edimanyelu keko le ye, dia vo nkuka woma.”​—Osambu 130:4.

13. Naa wanya wɛnyishawɔ lo dibuku dia Tukedi watokimanyiya dia mboka Jehowa wɔma?

¹³ Dibuku dia Tukedi tɛnyaka wanya wahombaso takola dia monga la wɔma wa Nzambi. “On’ami, naka we ayulunga aui ami, ndu ayulama elembe ami; naka we ayuhuke tui lu yimba, ndu ayediya utema aye lu ewu, ee, lam’ayuyuwelela yimba, ndu lam’ayuyuwelela ewu, . . . ku we ayulimbitela woma wa [Jehowa], ayukundja yimba ya [Nzambi].” (Tukedi 2:1-5) Ɔnkɔnɛ, dia mboka Nzambi wɔma, sho pombaka mbeka Ɔtɛkɛta ande, ndjasha tshɛ dia shihodia wetshelo wa lɔkɔ, ndo mbidja yimba efula l’alako wa lɔkɔ.

14. Ngande wakokaso ndjela dako diakawasha nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ?

¹⁴ Wakalɔmbaka nkumekanga tshɛ ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja dia sangola Ɛlɛmbɛ ndo “tshikala la wo la mbâlaka nshi tshe ya lumu landi, dia ndi mbeka mbuka [Jehowa, Nzambi k]andi, woma, dia nama la ntshaka aui tshe weli lu elembe ene ndu adjangu ane.” (Euhwelu k’Elembe 17:18, 19) Wadielo ndo wekelo wa Bible wekɔ ohomba efula leso naka sho nangaka mbeka dia mboka Jehowa wɔma. Lam’akambaso l’atɔndɔ wa lo Bible lo lɔsɛnɔ laso, sho kondjaka lomba ndo ewo kaki Nzambi yema yema. Sho ndjokomaka lo ‘nembetɛ wɔma wa Jehowa’ nɛ dia sho mɛnaka etombelo w’ɔlɔlɔ watondjawɔ lo lɔsɛnɔ laso ndo sho mbɔsaka diɔtɔnganelo diasaso la Nzambi la nɛmɔ di’efula. Lâdiko dia lâsɔ, naka sho sanganaka l’asekaso ambetawudi esangɔ l’esangɔ, kete akɛnda l’epalanga wayokoka pokamɛ wetshelo waki Nzambi, mbeka dia mboka Nzambi wɔma ndo kɛndakɛnda lo mboka yande.​—Euhwelu k’Elembe 31:12.

Onto tshɛ loka Jehowa wɔma ekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ

15. Lo weho akɔna wendana wɔma wa Nzambi la woho wɔtɛmɔlaso?

¹⁵ Lo ndjela akambo wotami la ntondo, sho koka mɛna dia wɔma wa Nzambi ekɔ dionga di’ɔlɔlɔ diahombaso monga la diɔ sho tshɛ, nɛ dia diɔ diekɔ dikambo di’ohomba efula l’ɔtɛmwɛlɔ watɛmɔlaso Jehowa. Diɔ totshutshuyaka dia mbɛkama Jehowa l’etondo aso tshɛ, kɛndakɛnda lo mboka yande ndo mbômamema. Oko wakidiɔ mɛtɛ lo kɛnɛ kendana la Yeso Kristo, wɔma wa Nzambi koka nto totshutshuya dia kotsha dɔkɔlɔkɔ diaso dia ndjakimɔ le Nzambi kakianɛ kana lo pondjo pondjo.

16. Lande na katokeketsha Jehowa dia sho mbôka wɔma?

¹⁶ Wɔma wa Nzambi hongaka pondjo wɔma wa kɔlɔ kana watohina amboleka. Bible toshikikɛka ate: “One tshe latukaka [Jehowa] woma, latokendakendaka lu mbuka yandi, ele la [“ɔngɛnɔngɛnɔ,” NW].” (Osambu 128:1) Jehowa tokeketshaka dia mboka wɔma nɛ dia nde mbeyaka ɔnɛ dionga sɔ diayotokokɛ. Sho mɛnaka nganɛ wayakiyanyande la ngandji tshɛ dikambo di’anto l’ɛtɛkɛta wakandatɛ Mɔsɛ ɛnɛ: “Utunduyala vo [ase Isariyɛlɛ] wayalaki la etema ene etu, wa vo mbukakami woma la nkitanyiaka elembe ami tshe, dia vo ndjala la ongenongeno pundju ndu vo ndu an’awo li!”​—Euhwelu k’Elembe 5:29.

17. (a) Wahɔ akɔna wakondjaso oma lo mboka Nzambi wɔma? (b) Naa akambo amɔtshi wendana la mboka Nzambi wɔma wayɔsɛdingɔma lo sawo diayela?

¹⁷ Woho akɔ wamɛ mbele, naka sho tshutshuya otema aso dia mboka Nzambi wɔma, kete tayohomɔ paka lokolo l’ɔlɔ. Lo weho akɔna na? Ntondotondo, dionga sɔ diayɔngɛnyangɛnya Nzambi ndo diayotokakatanya la nde. Davidi akeye oma l’akambo wakandɛnyi ndamɛ ate: “Ndi atukutshaka nangu ya waku watuwukaka woma, atukaka delu diawo, atâshimbelaka.” (Osambu 145:19) Dui dia hende ele, wɔma wa Nzambi wayotela wahɔ nɛ dia vɔ wayonga la shɛngiya lo dionga diaso lo kɛnɛ kendana l’akambo wele kɔlɔ. (Tukedi 3:7) Sawo diayela diayɛnya woho wele wɔma ɔsɔ tokokɛka oma lo wâle wa lo nyuma ndo diayɔsɛdingola bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia l’Afundelo di’anto wakoke Nzambi wɔma ndo wakatone kɛnɛ kele kɔlɔ.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ koka kadimola wembola ɛnɛ?

• Wɔma wa Nzambi kɛdikɛdi na ndo ngande wewɔ la shɛngiya leso?

• Naa diɔtɔnganelo diele lam’asa mboka Nzambi wɔma la kɛndakɛnda la nde?

• Ngande watɛnya ɛnyɛlɔ kaki Yeso dia wɔma wa Nzambi mbɔtɔnɛka la ngandji ka Nzambi?

• Lo weho akɔna wakokaso tshutshuya otema aso dia mboka Jehowa wɔma?

[Osato wa lo lɛkɛ 22]

Wakadjangɛ nkumi ya dikanga ya lo Isariyɛlɛ dia sangola Ɛlɛmbɛ ndo mbâdiaka lushi la lushi

[Osato wa lo lɛkɛ 23]

Wɔma wa Jehowa totshutshuyaka dia ndjaɛkɛ

le nde oko ɔna layaɛkɛ le she

[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 20]

Tɔɔtɔ: Fɔtɔ kakɔsama oma le Malin, © IAC/RGO 1991