Kristo ekɔ lo mbewoya tshumanelo akambo
‘Ɔnɛ ekɔ awui w’ɔnɛ lokime tɔɔtɔ esambele lo lonya lande la pami.’—ENYELO 2:1.
1, 2. Lande na kahombaso mbidja yimba lo kɛnɛ kakatɛ Yeso tshumanelo esambele dia l’Asie Mineure?
YESO KRISTO Ɔna ɛtɔi laki Jehowa lakandote mbele Ɔtɛ w’etshumanelo k’Akristo. Dia nama etshumanelo k’ambeki ande w’akitami w’esɔ pudipudi, Kristo kambaka la lowandji lande lo mandola ndo lo mingola tshumanelo. (Efeso 5:21-27) Sho tanaka bɛnyɛlɔ dia dikambo sɔ lo Enyelo tshapita 2 ndo 3, lɛnɛ ele awui wele la nkudu ndo woludi la ngandji wakewoya Yeso tshumanelo esambele dia l’Asie Mineure.
2 La ntondo ka nde mboka ɛtɛkɛta wakewoya Yeso tshumanelo esambele sɔ, ɔpɔstɔlɔ Joani akakondja diɛsɛ dia mɛna ɛnɛlɔ kendana la “lushi la Khumadiondjo.” (Enyelo 1:10) “Lushi” lɔsɔ lakatatɛ etena kakashikikɛma Diolelo dia Mɛsiya l’ɔnɔnyi 1914. Kɛnɛ kakatɛ Yeso tshumanelo sɔ kekɔ ohomba efula lo nshi y’ekomelo nyɛ. Ekeketshelo ndo dako diande tokimanyiyaka dia sho kandola ekakatanu wahomana laso lo nshi ya pâ nyɛ.—2 Timote 3:1-5.
3. Lo yoho ya didjidji, kakɔna kalembetshiya “toto,” “andjelu,” ndo ‘dikitshelo di’atala dia paunyi’ diakɛnyi ɔpɔstɔlɔ Joani l’ɛnɛlɔ?
3 Lo ɛnɛlɔ, Joani akɛnyi Yeso Kristo lo lotombo, ‘okime tɔɔtɔ esambele lo lonya lande l’omi ndo akɛndakɛnda l’atei wa dikitshelo di’atala dia paunyi esambele,’ kana tshumanelo. “Toto” tɔsɔ tekɔ “andjelu wa [tshumanelo] esambeli.” (Enyelo 1:20; 2:1) Mbala mɔtshi tshɛkɛta tɔɔtɔ kambemaka dia tɛkɛta dikambo di’andjelo, koko Kristo totondokamba l’onto dia mbewoya ditongami dia lo nyuma akambo. Lâsɔ, “toto” tɔsɔ tekɔ emendji w’akitami w’esɔ wa nyuma kana olui wa dikumanyi. Tshɛkɛta “andjelu” mendanaka l’ɛkɛndɛ awɔ oko wewɔ akɛndji. Lam’ele ɔlɔngɔswamelo waki Nzambi wambohama, ‘olami wa kɔlamelo’ ekɔ lo sɔna apami wele l’akoka l’atei w’“ekoko ekina” waki Yeso oko emendji.—Luka 12:42-44; Joani 10:16.
4. Ngande wakondja dikumanyi wahɔ lo mbidja yimba lo kɛnɛ katɛ Kristo tshumanelo?
4 “Toto” tekɔ lo lonya l’omi laki Yeso, mbut’ate tekɔ lo nɔmbwama oma le nde, tekɔ lo namema le nde, tekɔ lo mbetawɔma le nde ndo tekɔ lo kokamɛ oma le nde. Ɔnkɔnɛ, tɔ tayoyokoya la nde. Lo kitanyiya ɛtɛkɛta ande wakandatɛ tshumanelo sɔ esambele, dikumanyi dia nshi nyɛ mɛnaka woho wakokawɔ kandola akambo wa woho akɔ wâmɛ. Lo mɛtɛ, Akristo tshɛ pombaka mpokamɛ Ɔna Nzambi. (Mako 9:7) Wetshelo akɔna wakokaso kondja lo mpokamɛ la yambalo etena kewoya Kristo tshumanelo akambo?
Le ondjelo wa l’Ɛfɛsɔ
5. Woho akɔna w’osomba waki Ɛfɛsɔ?
5 Yeso akândola ndo akahangwɛ etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ. (Nyadia Enyelo 2:1-7.) Tɛmpɛlɔ ka woke ka jambizambi ya womoto yakawelɛka Artémis kakikɔ l’osomba w’ɔngɔnyu w’amundji w’okanda ndo w’ase ɛtɛmwɛlɔ waki lo lɛkɛ la owɛstɛ l’Asie Mineure. Kânga mbakalole osomba w’Ɛfɛsɔ l’awui wa mindo, ɛtɛmwɛlɔ wa kashi, ndo awui wa maji, Nzambi akatshɔkɔla olimu wakakambe ɔpɔstɔlɔ Paulo nd’anto akina l’osomba ɔsɔ.—Etsha, tshapita 19.
6. Ngande wafɔna Akristo wa kɔlamelo ɛlɔ kɛnɛ la wa l’Ɛfɛsɔ w’edjedja?
6 Kristo akandola etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ lo mbuta ate: “Dimi mbeyaka etsha aye, ndu ulimu aye, ndu etetemalu kaye. Dimi mbeyaka nti: We hetawo akanga wa kolo, we akahimbi wane watuyaetaka vati: Atumami mbesu, ku vo kema atumami, we akawaenyi la lukesu.” Ɛlɔ kɛnɛ, tshumanelo di’ambeki wa mɛtɛ wa Yeso mbeyamaka oma l’etsha awɔ w’ɔlɔlɔ, oma l’olimu awɔ wa wolo ndo oma l’ekikelo kawɔ. Vɔ hawetawɔ l’atei awɔ anangɛwɔ wa kashi walanga ndjaɔsa oko apɔstɔlɔ. (2 Koreto 11:13, 26) L’ɛnyɛlɔ k’ase Ɛfɛsɔ, Akristo wa kɔlamelo wa nshi nyɛ ‘hawetawɔ atshi wa kɔlɔ.’ Dia nama pudipudi k’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa ndo dia kokɛ etshumanelo, vɔ hawetawɔ sangana kâmɛ la waa apɔsta wahayatshumoya.—Ngalatiya 2:4, 5; 2 Joani 8-11.
7, 8. Naa dikambo dia kɔlɔ efula diaki l’etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ, ndo ngande wakokaso kandola dikambo dia woho ɔsɔ?
7 Koko Akristo wa l’Ɛfɛsɔ waki la dikambo dimɔtshi dia kɔlɔ efula. Yeso akawatɛ ate: “Dimi la ye dikambu! ne dia we akakimo ngandji kaye ka ntundu.” Ase etshumanelo kɛsɔ wakahombe nyomɔhɛtshahɛtsha ngandji kaki lawɔ ntondo otsha le Jehowa. (Mako 12:28-30; Efeso 2:4; 5:1, 2) Sho tshɛ pombaka ndjalama di’aha shisha ngandji kaki laso ntondo otsha le Nzambi. (3 Joani 3) Ko kayotosala naka akambo wele oko saki ka lomombo la l’emunyi kana eyango w’ɛngɛnɔngɛnɔ wambɔsa dihole dia ntondo lo nsɛnɔ yaso na? (1 Timote 4:8; 6:9, 10) Sho pombaka nɔmba Nzambi l’etete dia nde tokimanyiya dia sho minya nsaki shɔ l’etema aso, ko sho mbidja ngandji k’efula kaki Jehowa ndo lowando lele laso lo kɛnɛ tshɛ kamondotosalɛ nde l’Ɔnande l’etema aso.—1 Joani 4:10, 16.
8 Kristo akalake etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ ate: “Uho lene akayako, ukadimuli utema, utshi uku etsha aye wa ntundu.” Kakɔna kakahombe tomba naka hawosadi dikambo sɔ? Yeso akate ate: “Naka aha osoku, dimi layuya le ye esadi, layunya ekitshelu kaye ka tala uma lu dihuli diato.” Naka ɛkɔkɔ tshɛ shisha ngandji kaki lawɔ ntondo, kete “dikitshelu di’atala,” kana tshumanelo hadiotonga nto. Ɔnkɔnɛ, oko weso Akristo wele l’ohetoheto, nyɛsɔ tosalake la wolo di’etshumanelo tetemala ngamula osase wa lo nyuma.—Mateu 5:14-16.
9. Ngande wahombaso mbɔsa tshelo ya mbidja diatɔnelo kana tâto l’ɔtɛmwɛlɔ?
9 Wakândola ase Ɛfɛsɔ nɛ dia vɔ wakahetshaka ‘etsha wa yato y’ɔtɛmwɛlɔ ya Nikɔlao.’ Lâdiko dia kɛnɛ kofundami lo dibuku di’Enyelo, ndoko awui akina wa shikaa weyama lo dikambo dia kiɔkɔ, wetshelo ndo ditshelo dia yato y’ɔtɛmwɛlɔ shɔ. Lam’ele Yeso akatone tshelo ya ndjela anto, lâsɔ, sho pombaka tona tshelo ya mbidja diatɔnelo l’ɔtɛmwɛlɔ oko wakasale Akristo w’ase Ɛfɛsɔ.—Mateu 23:10.
10. Kakɔna kayokomɛ wanɛ wakitanyiya kɛnɛ kata nyuma?
10 Kristo akate ate: “One leli [l’atui] uki aui watela [n]yuma ekelizia.” Lam’akinde lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akatɛkɛtaka lo wolo wa nyuma ka Nzambi. (Isaya 61:1; Luka 4:16-21) Lâsɔ, sho pombaka mbidja yimba ɛlɔ kɛnɛ lo kɛnɛ kata Nzambi lo tshimbo yande l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila. L’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma, Yeso akalake ate: “One laleka akambu wa kolo wulu, dimi layuwusha dia ndi nde uma l’utamba a lumu weli l’atei a paradisu ka [Nzambi].” Le akitami w’esɔ wakitanyiya kɛnɛ kata nyuma, kɛsɔ nembetshiyaka lɔsɛnɔ la eongelo kahavu l’olongo lo ‘paradiso kaki Nzambi,’ kana la ntondo ka Jehowa. Ase “ului a wuki” wahokamɛ kɛnɛ kata nyuma, wayonga lo paradiso lanɛ la nkɛtɛ lɛnɛ ayowɔnɔka ashi w’oma lo “ndjali k’ashi a lumu” ndo wayokondja ɛkɔnwɛlɔ oma l’‘akatshi w’otamba a lomu’ wa l’omamu wa ndjale kakɔ.—Enyelo 7:9; 22:1, 2; Luka 23:43.
11. Ngande wakokaso keketsha ngandji otsha le Jehowa?
11 Ase Ɛfɛsɔ wakashisha ngandji kaki lawɔ ntondo, ko kayotota naka dikambo dia ngasɔ diambokomɛ etshumanelo kɛmɔtshi ɛlɔ kɛnɛ? Nyɛsɔ sho tshɛ tokeketshake ngandji k’otsha le Jehowa lo tɛkɛta ndo lo mbewoya anto akambo wendana la mboka yande yoludi la ngandji. Sho koka mɛnya lowando laso lo ngandji kakatoke Nzambi lo kimɔ Ɔnande la ngandji oko tshungo dikambo diaso. (Joani 3:16; Romo 5:8) Naka kokaka, sho mbeyaka tɛkɛta dikambo dia ngandji kaki Nzambi lo kɔmatɛrɛ yashaso l’etshumanelo kana lo tenyi dikina dia nsanganya. Sho koka mɛnya ngandji kokaso Jehowa lo tombola lokombo lande l’olimu w’Okristo. (Osambu 145:10-13) Eelo, ɛtɛkɛta ndo etsha aso koka nyomoleka pɛtshahɛtsha kana keketsha ngandji kaki l’etshumanelo ntondo.
Le ondjelo wa la Smurina
12. Kakɔna kɛnya ɔkɔndɔ lo kɛnɛ kendana la Smurina ndo lo kɛnɛ kendana la ditshelo di’ɛtɛmwɛlɔ diaki lɛkɔ?
12 Kristo “One laki uma l’etatelu edja ndu l’ekumelu, lakavu, keli akayala la lumu ntu” oma l’eolwelo akândola etshumanelo ka la Smurina. (Nyadia Enyelo 2:8-11.) Smurina (kelamɛ kakianɛ ɔnɛ Izmir, lo wodja wa Turquie) akakama lo lɛkɛ la owɛstɛ l’Asie Mineure. Ase Ngirika mbakake osomba ɔsɔ, koko waa Lydiens wakayolanyaka osomba ɔsɔ l’ɔnɔnyi 580 N.T.D. Ɛhɛna w’Alɛsandɛrɛ wa Woke wakayohika Smurina nto lo dihole di’oyoyo. Smurina akayokomaka etenyi kɛmɔtshi ka lo prɔvɛnsɛ ka Rɔma ka l’Asie ndo osomba ɔsɔ waki ɛsɛlɔ k’awui w’okanda kakeyamaka efula kaki la mvudu y’amɛna efula. Tɛmpɛlɔ ka Tibɛriyo Kayisa kaki lɛkɔ kaketɛ osomba ɔsɔ dihole dia lokumu di’ɔtɛmwɛlɔ wa nkumekanga. Atɛmɔdi wakahombaka tshumba yema ya tshɔ tshitshɛ ndo mbuta ɔnɛ “Kayisa mbele Nkumadiɔndjɔ.” Akristo kokokaka sala dikambo sɔ nɛ dia le wɔ ‘Yeso mbele Nkumadiɔndjɔ.’ Diɔ diakɔ diakawahɛnyahɛnyamaka.—Romo 10:9.
13. Lo woho akɔna waki Akristo wa la Smurina ɛngɔnyi kânga mbakiwɔ ase wola lo kɛnɛ kendana la diangɔ dia l’emunyi?
13 Lâdiko di’ɛhɛnyɔhɛnyɔ, Akristo waki la Smurina wakadiɛnɛka la wola, ondo wakasekɛ awui kana elimu ɛmɔtshi wakakokaka mbakondjiyɛ falanga l’ɔtɛ wakiwɔ kɔtɛmɔlaka nkumekanga. Ekambi waki Jehowa wa nshi nyɛ hawohandwe l’ekakatanu wa woho akɔ wamɛ. (Enyelo 13:16, 17) Kânga mbewɔ ase wola lo kɛnɛ kendana la diangɔ dia l’emunyi, wanɛ wele oko Akristo wa la Smurina wekɔ ɛngɔnyi wa lo nyuma, ndo kɛsɔ mbele mɛtɛ ohomba!—Tukedi 10:22; 3 Joani 2.
14, 15. Ekeketshelo kakɔna kakondja akitami w’esɔ lo divɛsa di’Enyelo 2:10?
14 Efula k’ase Juda waki la Smurina waki “etemwelo ka Satana” nɛ dia vɔ wakayashaka lo mbekelo yahɔtɔnɛ l’Afundelo, wakatone Ɔna Nzambi ndo wakɔnyɔla ambeki waki Yeso wakotama oma le nyuma. (Romo 2:28, 29) Koko akitami w’esɔ kondjaka ekeketshelo k’efula oma l’ɛtɛkɛta waki Yeso wayela ɛnɛ! Nde mbutaka ate: “Tukaki akambu wayangaye nsuwa woma. Ulungi, uhimbanyi uyanga mbidja amotshi [l’atei] anyu lu lukanu dia nyuhimba, keli nyu nyayusuwa nshi dikumi. Utetemali edja ndu lu nyoi, ku dimi layukusha dembo dia kusu dia lumu.”—Enyelo 2:10.
15 Dia sukɛ lowandji laki Jehowa, Yeso komboka nyɔi wɔma. (Filipi 2:5-8) Kânga mbele Satana ekɔ lo ndɔsha atshikadi w’akitami w’esɔ, vɔ hawoke akambo wahomba mbakomɛ wɔma, mbut’ate, ɛhɛnyɔhɛnyɔ, nkanu, kana nyɔi ka l’esehe tshɛ. (Enyelo 12:17) Vɔ wayodja andja ɔnɛ otshumba. Ndo lo dihole dia dɛmbɔ dia nkoso diosalemi l’alɛmbɔlɛmbɔ diakoka nɛngɛ, diakawashaka anto wadja otshumba lo tɔkɛnyɔ t’apanganu, Kristo ndakaka akitami w’esɔ wôlɔ “dembo dia kusu dia lumu” oko ditongami dia lo nyuma diahavɔki nto pondjo l’olongo. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ woshasha wele la nɛmɔ waheyama mbuta!
16. Naka tekɔ l’etshumanelo kele oko kɛnɛ kaki la Smurina k’edjedja, lo dikambo diakɔna diahombaso ndeka mbidja yimba?
16 Ko kayotosala naka tekɔ l’etshumanelo kele oko ka la Smurina oyadi elongamelo ka tɔsɛna l’olongo kana la nkɛtɛ mbele laso? Naka ɔsɔku, kete sho pombaka kimanyiya asekaso ambetawudi dia vɔ ndeka mbidja yimba l’ɔkɔkɔ watshika Nzambi ɛhɛnyɔhɛnyɔ, mbut’ate l’ɔtɛ wa dikambo diendana la lowandji lande la l’andja w’otondo. Ɔmɛnyi wa Jehowa tshɛ watetemala monga la kɔlamelo mɛnyaka dia Satana ekɔ kanga kashi ndo nde mɛnyaka dia kânga onto lahɛnyahɛnyama mbeyaka mɛnya dia Nzambi mbele la lotshungɔ la monga Owandji w’Andja w’Otondo. (Tukedi 27:11) Nyɛsɔ tokeketshake Akristo akina dia vɔ mbikikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ, ko l’ɔkɔngɔ diko tayotetemala monga la ‘diɛsɛ dia kambɛka Jehowa olimu w’ekila aha la wɔma, la kɔlamelo ndo la losembwe lo nshi tshɛ ya lɔsɛnɔ laso,’ mbut’ate pondjo pondjo.—Luka 1:68, 69, 74, 75.
Le ondjelo wa la Pɛrɛngamo
17, 18. Weho akɔna w’ɛtɛmwɛlɔ waki la Pɛrɛngamo, ndo kakɔna kakakoke komɛ onto lakatonaka ndjasha l’ɛtɛmwɛlɔ wa dikishi ɛsɔ?
17 Yeso akândola ndo akahangwɛ etshumanelo ka la Pɛrɛngamo. (Nyadia Enyelo 2:12-17.) Pɛrɛngamo aki lo kilɔmɛtɛlɛ 80 lo lɛkɛ la nɔrdɛ ka Smurina ndo ɔtɛmwɛlɔ w’apanganu mbakalole l’osomba ɔsɔ. Mɛnamaka dia waa wetshi wa tɔɔtɔ w’ase Kaladiya wakalawɔ oma la Babilɔna dia todjasɛ l’osomba ɔsɔ. Ase hemɔ wakahongomɔka oya lo tɛmpɛlɔ ka lokumu ka la Pɛrɛngamo kaki Asclépios, jambizambi ya kashi y’ɛkɔnwɛlɔ ndo y’aseka enganga. Osomba wa Pɛrɛngamo la tɛmpɛlɔ katɔ kakahikama dia tɛmɔlaka Kayisa Aungusta kakelamɛka ɔnɛ “dihole dioleki tshɛ di’ɔtɛmwɛlɔ wa nkumekanga l’etatelo ka diolelo.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Vɔlimɛ 17, lɛkɛ 507.
18 Elambwelo ka jambizambi yakawelɛka Zewusɛ kaki la Pɛrɛngamo. Osomba ɔsɔ waki nto edie kakatɛmɔmaka anto oko tozambizambi lo wolo wa Diabolo. Diɔ diakɔ diakawataka di’etshumanelo kaki lɛkɔ ɔnɛ: kaki lo dihole diaki “kiti ka diulelu ka Satana”! Onto tshɛ lakasukɛka lowandji la Jehowa ndo lakatonaka tɛmɔla nkumekanga akahombaka ndjakema. Andja wekɔ paka lo wolo wa kanga kɔlɔ, ndo tolembetelo ta wedja tekɔ lo tɛmwama ɛlɔ kɛnɛ. (1 Joani 5:19) Tatɛ oma lo ntambe ka ntondo polo nd’ɛlɔ kɛnɛ, Akristo efula wa kɔlamelo wekɔ lo ndjakema l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ, oko Okristo ɔmɔtshi lakawelɛka “Atipa, omenyi ami, kanga kolamelu, lakadiakema l’atei anyu, lene udjashi Satana.” Lo mɛtɛ, Jehowa ndo Yeso Kristo mbohɔka ekambi wa kɔlamelo ɛsɔ.— 1 Joani 5:21.
19. Kakɔna kakasale Balama, ndo l’akambo akɔna wahomba Akristo tshɛ ndjalama?
19 Kristo akatɛkɛta nto dikambo dia “wetshelu wa Balama.” La nsaki k’efula ka kondja lomombo la l’emunyi, omvutshi wa kashi Balama akahembe mbidja Isariyɛlɛ mananu. Etena kakakadimola Nzambi mananu kande ɔtshɔkɔ, Balama akakambe kâmɛ la Baraka, Nkumekanga k’ase Mɔaba ndo akakotola ase Isariyɛlɛ efula l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo l’awui wa mindo wa dieyanelo. Dikumanyi di’Akristo pombaka sɛna wolo lo kɛnɛ kendana la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ, l’ɛnyɛlɔ kaki Finehasi laki kombetawɔ ditshelo diaki Balama. (Walelu 22:1–25:15; 2 Petero 2:15, 16; Jude 11) Lo mɛtɛ, Akristo tshɛ pombaka ndjalama di’aha ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo di’aha mbɔtshiya akambo wa mindo wa dieyanelo l’etshumanelo.—Jude 3, 4.
20. Naka Okristo ɔmɔtshi ambotatɛ mbetawɔ tokanyi taki waa apɔsta, kakɔna kahombande sala?
20 Etshumanelo ka la Pɛrɛngamo kaki la dia ndanyema woho wa kɔlɔ nɛ dia tɔ kaketawɔka l’atei atɔ “wetshelu w’asi Nikolao.” Kristo akatɛ etshumanelo kɛsɔ ate: “Ukadimuli utema. Naka aha osoku, dimi layuya le ye esadi, layolo la wo ta la yombo y’uma l’unyo ami.” Wanɛ wadja diatɔnelo l’etshumanelo nangaka salɛ Akristo kɔlɔ lo nyuma, ndo wanɛ wamboyashikikɛ dia sukɛ awui wa diatɔnelo ndo wa tâto t’ɛtɛmwɛlɔ hawotokita Diolelo diaki Nzambi. (Romo 16:17, 18; 1 Koreto 1:10; Ngalatiya 5:19-21) Naka Okristo ɔmɔtshi ambotatɛ mbetawɔ tokanyi taki waa apɔsta ndo oyanga dia tidianganya, kete nde pombaka mbewɔma oma le Kristo! Dia nde ndjahandja oma l’elanyelo, nde pombaka ndjatshumoya ndo nyanga ekimanyielo ka lo nyuma oma le dikumanyi dia l’etshumanelo. (Jakoba 5:13-18) Nde pombaka sala dikambo sɔ aha la tshimbatshimba, nɛ dia kem’edja Yeso ayanga mbela elombwelo.
21, 22. Waa na walɛ ‘mana yoshɛmi,’ ndo yɔ yekɔ didjidji dia na?
21 Akristo wa kɔlamelo w’akitami w’esɔ ndo asekawɔ hawohombe mboka elombwelo kayaye wɔma. Wanɛ wakitanyiya dako diasha Yeso l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila kaki Nzambi wayokondja ɛtshɔkɔ efula. Ɛnyɛlɔ, akitami w’esɔ wadja andja ɔnɛ otshumba wayɔlɛ ‘mana yoshɛmi’ ndo wayolongola ‘lɔwɔkɔ la wɛma lele la lokombo l’oyoyo lofundami lɔkɔ.’
22 Nzambi akasha ase Isariyɛlɛ mana dia vɔ ndɛ l’ɛnɔnyi 40 wakawakɛndakɛnda l’oswe wa shɛnga. Ekanda kɛmɔtshi ka “mbu ya nde” shɔ kakombamaka lo dɔnga dia paunyi diaki l’etei k’ɔshɛtɛ wa sheke wakawombaka lo dihole di’Oleki Ekila dia lo tabɛrnakɛlɛ lɛnɛ aki osase waheyama nembetshiya waki didjidji dia wôngelo waki Jehowa. (Etumbelu 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; Heberu 9:3, 4) Ndoko onto laki la lotshungɔ la ndɛ mana yoshɛmi shɔ. Koko, lo eolwelo kawɔ, ambeki wa Yeso w’akitami w’esɔ ndɔtaka eongelo k’anto wahavɔki nto pondjo, kele didjidji di’olelo wa ‘mana yoshɛmi.’—1 Koreto 15:53-57.
23. Kakɔna kalembetshiya ‘lɔwɔkɔ la wɛma’ ndo “lukumbu l’uyuyu”?
23 Lo ndjela ɛlɛmbɛ wa tuminadi t’ase Rɔma, lɔwɔkɔ l’odima laki djembetelo y’onto lele l’onongo, koko lɔwɔkɔ la wɛma laki djembetelo y’onto l’aha l’onongo. Woho washa Yeso Akristo w’akitami w’esɔ wadja andja ɔnɛ otshumba ‘lɔwɔkɔ la wɛma’ mɛnyaka dia lo washo ande, vɔ bu l’onongo koko wekɔ pudipudi. Lam’ele la Rɔma wakakambaka nto la lɔwɔkɔ la wɛma oko tikɛ di’onto mbɔtɔ l’ahole amɔtshi kana lo waa fɛtɛ mɔtshi y’ohomba efula, ‘lɔwɔkɔ la wɛma’ mɛnyaka woho wambetawɔma okitami w’esɔ dia mbɔtɔ lo dihole dimɔtshi l’olongo dia tshuki di’Ɔn’ɔkɔkɔ. (Enyelo 19:7-9) “Lukumbu l’uyuyu” nembetshiyaka diɛsɛ diayonga lawɔ dia sangana kâmɛ la Yeso oko ekitɔ wa Diolelo dia l’olongo. Mɛtɛ, akambo asɔ tshɛ keketshaka akitami w’esɔ kâmɛ ndo asekawɔ wele l’elongamelo ka ndjɔsɛna la nkɛtɛ l’olimu wa Jehowa!
24. Yɛdikɔ yakɔna yahombaso mbɔsa lo kɛnɛ kendana l’apɔstazi?
24 Ekɔ ohomba sho mbohɔka di’etshumanelo ka la Pɛrɛngamo kaki lo wâle w’oma le waa apɔsta. Naka dikambo dia ngasɔ diambodja lonyuma l’etshumanelo kaso lo wâle, kete sho pombaka mbikadja akambo wa waa apɔsta ndo tetemala kɛndakɛnda l’akambo wa mɛtɛ. (Joani 8:32, 44; 3 Joani 4) Lam’ele embetsha wa kashi kana anto wetawɔ akambo waki waa apɔsta kokaka ndanya etshumanelo k’otondo, sho pombaka tona apɔstazi la wolo tshɛ, ndo hatohombe mbetawɔ dia tɔsɛngiya ta kɔlɔ tokonya di’aha sho kitanyiya akambo wa mɛtɛ.—Ngalatiya 5:7-12; 2 Joani 8-11.
25. Awui wakewoya Kristo tshumanelo diakɔna wayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
25 Tambɔsɛdingola ɛtɛkɛta wa lowando waki Yeso Kristo watshutshuya onto dia kana yimba kâmɛ ndo dako diakandasha tshumanelo sato l’atei wa tshumanelo esambele dia l’Asie Mineure! Koko, oko wakandalɔmbwama la nyuma k’ekila, nde aki l’akambo akina efula wa mbewoya tshumanelo diotshikadi nɛi. Awui wakandewoya Tuyatira, Saradi, Filadɛlɛfiya, ndo Laodikiya mbayotɔsɛdingola lo sawo diayela.
Ngande wayoyokadimola?
• Bonde kahombaso mbidja yimba lo kɛnɛ kewoya Kristo tshumanelo?
• Ngande wakokaso kimanyiya etshumanelo dia tɔ nyomonga la ngandji kaki latɔ ntondo?
• Bonde kakokaso mbuta di’Akristo wa la Smurina wanɛ waki wola lo kɛnɛ kendana la diangɔ dia l’emunyi ɔnɛ waki mɛtɛ ɛngɔnyi?
• Lo menda kɛnɛ kaketaka l’etshumanelo ka la pɛrɛngamo, ngande wahombaso mbɔsa tokanyi taki waa apɔsta?
[Kartɛ ka lo lɛkɛ 8]
(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)
NGIRIKA
ASIE MINEURE
Ɛfɛsɔ
Smurina
Pɛrɛngamo
Tuyatira
Saradi
Filadɛlɛfiya
Laodikiya
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
“Ului a wuki” wayɔsɛna lo paradiso ka la nkɛtɛ
[Esato wa lo lɛkɛ 11]
Akristo wahɛnyahɛnyama wekɔ lo ndeka akambo wa kɔlɔ wolo