Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku di’Euhwelu k’Elembe
TEKƆ l’ɔnɔnyi 1473, la ntondo ka tena diaso (N.T.D.). Ɛnɔnyi akumi anɛi wambeta tatɛ oma lam’akatshungola Jehowa ana w’ase Isariyɛlɛ oma lo lɔhɔmbɔ l’Edjibito. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbetsha ɛnɔnyi ɛsɔ l’oswe wa shɛnga, ase Isariyɛlɛ weke paka wodja waha l’ɛtshi ka nkɛtɛ. Kakianɛ vɔ waya l’omamu wa Nkɛtɛ ya Daka. Kakɔna kayanga mbakomɛ etena kayangawɔ mbɔsa nkɛtɛ yakɔ na? Ekakatanu akɔna wayohomana lawɔ, ndo ngande wayowâkandola?
La ntondo k’ase Isariyɛlɛ tenyanya Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana ko mbɔtɔ lo nkɛtɛ y’ase Kanana, Mɔsɛ ambɔlɔngɔsɔla wodja di’ɔkɛndɛ wa woke waki la ntondo kawɔ. Woho akɔna? Lo mbisha asawo efula wakeketsha, walɔmba onto dia sala akambo amɔtshi, washa dako ndo washa ɔhɛmwɛlɔ. Nde ambôhola ase Isariyɛlɛ dia Jehowa Nzambi nɔmbaka omamemelo wa la tshondo ndo ɔnɛ vɔ hawohombe mbokoya yoho ya lɔsɛnɔ ya wedja wâdingi. Asawo asɔ mbakenga etenyi ka woke ka dibuku di’Euhwelu k’Elembe. Asawo wakawawasha asɔ mbele laso ohomba ɛlɔ kɛnɛ, nɛ dia sho lawɔ tekɔ lo nsɛna l’andja wele mamema Jehowa la tshondo ekɔ dikambo dia wolo efula.—Heberu 4:12.
Dibuku dia Euhwelu k’Elembe diakafundama oma le Mɔsɛ onyake paka tshapita y’ekomelo, diɔ diakafundama l’edja kele oko ngɔndɔ hiende la yema.a (Euhwelu k’Elembe 1:3; Jashua 4:19) Nyɛsɔ tende woho wele kɛnɛ kofundami lɔkɔ kokaka tokimanyiya dia sho mboka Jehowa ngandji l’etema aso tshɛ ndo mbokambɛ la kɔlamelo tshɛ.
‘TANYOHƐKE KƐNƐ KAKƐNYI WASHO ANYU’
Lo sawo dia ntondo, Mɔsɛ ambota awui amɔtshi wakahomana l’ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga, djekoleko awui wakahombe kimanyiya ase Isariyɛlɛ oko wakiwɔ lo ndjalɔngɔsɔla dia mbɔsa Nkɛtɛ ya Daka. Ɔkɔndɔ wendana l’ɔsɔnwɛlɔ w’embadi akahombe mbaohola dia Jehowa nɔngɔsɔlaka wodja ande lo yoho yashikikɛ dia nde mbakanɛka la ngandji tshɛ. Mɔsɛ akate nto dia alapɔlɔ wa kɔlɔ wakela atɔpi dikumi akayokonyaka di’aha lɔlɔnga la ntondo mbɔtɔ lo nkɛtɛ yakawalake. Ohokanyiya shɛngiya yakahombe monga l’ɛhɛmwɛlɔ ɛsɔ le ampokami wa Mɔsɛ etena kakawɛnaka nkɛtɛ yakɔ la washo awɔ!
Mbohɔ etshumba wakasha Jehowa ana w’ase Isariyɛlɛ la ntondo ka vɔ tenyanya Jɔrɔdana akahombe mbasha dihonga oko wakiwɔ suke dia tatɛ l’ata awɔ lo wedi okina w’ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Nkɛtɛ yakawahombe tokita yakalole tɔɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Akasungana mɛtɛ dia Mɔsɛ mbasha ɔhɛmwɛlɔ lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi!
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Lande na kakalanya ase Isariyɛlɛ wedja ɛmɔtshi wakadjasɛka lo lɛkɛ la ɛstɛ la Jɔrɔdana koko wakatshike wedja ekina? Jehowa akadjangɛ ase Isariyɛlɛ di’aha vɔ ndɔshana l’ana waki Esau. Lande na? Nɛ dia vɔ waki tokanula taki Esau ɔnango Jakɔbɔ. Ase Isariyɛlɛ kopomba ndanya kana ndɔshana l’ase Mɔaba ndo ase Amɔna, nɛ dia vɔ waki tokanula ta Lɔta l’ɔnaki ɔnango Abarahama. Koko Nkumi ya dikanga y’ase Amɔna, Sihɔna nde la Ɔnga takawahombe ndjaɔsa oko ewandji wa nkɛtɛ shɔ. Omalɔkɔ, etena kakatone Sihɔna di’ase Isariyɛlɛ mbeta lo nkɛtɛ yande ndo kakaye Ɔnga dia ndjɔlɔshana la wɔ, Jehowa akadjangɛ ase Isariyɛlɛ dia ndanya esomba awɔ, ndo aha tshika ndoko onto la lɔsɛnɔ.
4:15-20, 23, 24—Onde oshimbelo waha sɛla dikishi nembetshiyaka di’ekɔ kɔlɔ sala disɛlasɛla kana esato l’oyango wa nɛnga luudu? Ndooko. Oshimbelo ɔsɔ aki waha sɛla esato dia tɛmɔla mbut’ate ‘mbodikusɛ adwe ndo ditɛmɔla.’ Afundelo hawoshimbe dia sɛla ɛsɛlasɛla l’oyango wa nɛnga luudu.—1 Khumi ya Dikanga 7:18, 25.
Wetshelo le so:
1:2, 19. Ana w’ase Isariyɛlɛ wakekekɔ l’oswe wa shɛnga oko ɛnɔnyi 38, kânga mbele Kadɛshɛ-Baranea aki paka “lokendo la nshi dikumi la otoi uma la Horeba [lɛkɛ l’akona laki l’omamu wa Dikona dia Sinaï lɛnɛ akashama ɛlɛmbɛ dikumi] lu mbuka ka l’Ukungu a Seire.” Wakahomana l’etombelo wa kɔlɔ efula l’ɔtɛ wakiwɔ komonga l’okitanyiya otsha le Jehowa Nzambi!—Walelu 14:26-34.
1:16, 17. Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wendana la dombo wekɔ woho akɔ wâmɛ ɛlɔ kɛnɛ. Wanɛ wele l’ɔkɛndɛ wa nombosha hawohombe mbetawɔ dia shɔnɔdi kana wɔma w’onto mɛnganya tokanyi tawɔ.
4:9. ‘Aha mbohɛ kɛnɛ kakɛnyi washo awɔ’ aki ohomba di’ase Isariyɛlɛ tondoya. Lam’ele andja w’oyoyo waya kasuke, ekɔ ohomba efula di’aha sho mbohɛ etsha wa diambo waki Jehowa lo mbekaka la yambalo tshɛ Ɔtɛkɛta ande.
Toke JEHOWA NGANDJI, NDO TOKITANYIYAKE WADJANGO ANDE
Lo sawo diande dia hende, Mɔsɛ ambɔtɛkɛta dia woshelo w’Ɛlɛmbɛ l’Okongo wa Sinaï ndo ambowaohola Ɛlɛmbɛ Dikumi. Nde ambota wedja esambele wahomba shilama oshiki. Nde ambohola ana w’ase Isariyɛlɛ wetshelo w’ohomba efula wakawakondja l’oswe wa shɛnga: “Untu hayala la lumu ne dia ma tu, keli ndi mbeyaka ndjala la lo, ne dia aui tshe watumba uma l’unyo wa [Jehowa].” Lo menda lɔsɛnɔ lawɔ la kakianɛ, vɔ pombaka “[“namaka,” NW] elembe tshe.”—Euhwelu k’Elembe 8:3; 11:8.
Oko wayangawɔ todjasɛ lo nkɛtɛ ya daka, ase Isariyɛlɛ wayonga l’ohomba w’ɛlɛmbɛ aha paka wendana la woho wa tɛmɔla koko ndo lo kɛnɛ kendana la dombo, lowandji, ata, lɔsɛnɔ la lushi la lushi la l’olui ndo l’akambo wendana la lɔsɛnɔ l’onto ndamɛ. Mɔsɛ ambowaohola ɛlɛmbɛ ɛsɔ ndo amboka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa mboka Jehowa ngandji ndo kitanyiya wadjango ande.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
8:3, 4—Lo woho akɔna wele ahɔndɔ w’ase Isariyɛlɛ kondjala emusu ndo ekolo awo kombida lam’akawatakɛndakɛndaka l’oswe? Ɔsɔ aki dihindo di’oma le Nzambi, oko aki woho wakandawashaka mana mbala la mbala. Ase Isariyɛlɛ wakalɔtaka ahɔndɔ ndo sabata yakɔ yâmɛ yaki lawɔ la ntondo ka vɔ tatɛ mbekekɔ l’oswe wa shɛnga, ondo lo mbɔsa ahɔndɔ kana sabata y’ana wambola ko ndjisha ana w’ashashi ndo y’epalanga wambovɔ ko ndjisha epalanga wakasɛnɛ. Rɛsasɛma wakasalema l’etatelo ndo wɔnɛ wakayosalema l’ekomelo ka lɔkɛndɔ lawɔ l’oswe wa shɛnga akɛnya dia lofulo l’ase Isariyɛlɛ kombudɛ, lâsɔ lofulo l’ahɔndɔ laki lawɔ ntondo akakoke la wɔ.—Walelu 2:32; 26:51.
14:21—Lande na kakakokaka ase Isariyɛlɛ mbisha ɔngɛndangɛnda lodjashi l’atei awɔ kana sondja ase wedja nyama k’osena lam’ele vɔ kokilɛka na? Lo Bible tshɛkɛta “ongendangenda” kokaka nembetshiya onto laki komonga ose Isariyɛlɛ koko amboyokoma ombetawudi kana onto lele la tshina di’ɛlɛmbɛ wa lo wodja koko lele bu ɔtɛmɔdi wa Jehowa. Ɔngɛndangɛnda ndo ose wodja laki kokomaka ombetawudi kondjalaka la tshina di’Ɛlɛmbɛ ndo vɔ wakakokaka kamba la nyama y’esena lo toho efula totshikitanyi. Ase Isariyɛlɛ waki la lotshungɔ la mbasha kana mbasondja nyama yakɔ. Ombetawudi w’ose wedja lo wedi ande aki la tshina dia sheke y’Ɛlɛmbɛ. Oko wadiɛnya Akambu w’Asi Lewi 17:10, onto ɔsɔ akashimbamaka dia ndɛ dikila dia nyama.
24:6—Lande na kele mbɔsa “etuli la ukanda okole” aki oko mbɔsa “lumu” ɔkɔlɛ? Etole la okanda akalembetshiyaka “lumu” l’onto, kana kɛnɛ kele lande ohomba dia nsɛna. Mbawaɔsa ɔkɔlɛ aki oko dima nkumbo k’otondo mbo ya ndɛ ya lushi la lushi.
25:9—Kakɔna kaki ohomba lo kɛnɛ kendana la tshelo ya kolola onto lakatonaka dia kitana la wadi ɔnango losabata ndo mbotɛ sɔyi l’elungi? Lo ndjela mbekelo yaki “lu nshi y’edjedja, dia nshikike dikambu dia ntshungula kana mengonya . . . , untu omotshi [“akakololaka,” NW] lusabata landi, ku lusha unyandi.” (Ruta 4:7) Kolola onto lakatonaka dia kitana la wadi ɔnango losabata akashikikɛka dia onto akɔ ambotona lotshungɔ la shikaa laki lande la mbota la wadi ɔnango lakavu ɔna lahomba ndjonga okitɔ. Ɔsɔ aki dui dia sɔnyi efula. (Euhwelu k’Elembe 25:10) Mbotɛ sɔyi l’elungi aki tshelo ya mbokitshakitsha.—Walelu 12:14.
Wetshelo le So:
6:6-9. Oko wakawadjangɛ ase Isariyɛlɛ la dilɛmiɛlɔ tshɛ dia mbeya ɛlɛmbɛ, sho lawɔ pombaka mbeya wadjango waki Nzambi, mbaohɔka tena tshɛ ndo mbakɔkɔmiya anaso. Sho pombaka ‘mbakeleka oko djembetelo l’anya aso’ lo yoho nyɛ yele etsha aso wele didjidji di’anya aso pombaka mɛnya dia tekɔ l’okitanyiya le Jehowa. Ndo oko ‘dihɔndɔ diɔlɔtshiwɔ l’asa washo,’ okitanyiya aso pombaka mɛnama le anto tshɛ.
6:16. Tatodjake pondjo Jehowa l’ohemba oko wakatshe ase Isariyɛlɛ waki komonga la mbetawɔ la Masa lɛnɛ akawangunanguna lo kɛnɛ kendana l’ohombelo w’ashi.—Etumbelu 17:1-7.
8:11-18. Oyangelo wa lomombo la l’emunyi mbeyaka ndjotohiya Jehowa.
9:4-6. Sho la dia ndjâlama lo kɛnɛ kendana la ndjaɔsa shoamɛ oko tekɔ anto w’ɛlɔlɔ.
13:6. Tatetawɔke pondjo dia onto ɔmɔtshi ndjotanganya l’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa.
14:1. Ndjahumuya mpota, ɛnyɛlɔ ndjahembola etenyi kɛmɔtshi ka demba mɛnyaka dia hatɔlɛmiya demba, tshelo shɔ koka monga la losambi l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo sho pombaka ndjiewɔ. (1 Khumi ya Dikanga 18:25-28) Elongamelo kaso lo eolwelo mɛnyaka dia hasungana ndela lo yoho yambotamba olelo.
20:5-7; 24:5. Wanɛ wele la yoho mɔtshi ya lɔsɛnɔ la lânde pombaka nɛmiyama, oyadi kɛnɛ kayangaso sala kekɔ ohomba.
22:23-27. Yoho yoleki dimɛna yakoka ndjakokɛ womoto lalangawɔ mbeyana la nde la wolo ele mbuda ekoko.
“NYOSONOLE LUMU”
Lo sawo diande dia sato, Mɔsɛ ambota dia lam’ayowotehɔ Jɔrɔdana, ase Isariyɛlɛ pombaka funda Ɛlɛmbɛ lo ave wa weke ndo mbewoya mananu le anto wele bu l’okitanyiya ndo ɛtshɔkɔ le anto wele l’okitanyiya. Sawo dia nɛi diambotatɛ la ɔlɔngɔswɛlɔ wa sheke yele lam’asa Jehowa nde la Isariyɛlɛ. Mɔsɛ ambowaewola nto dia mongaka nshi tshɛ l’okitanyiya ndo ambokeketsha wodja dia ‘sɔnɔla lɔsɛnɔ.’—Euhwelu k’Elembe 30:19.
Lâdiko wa sawo dia nɛi, Mɔsɛ ambotɛ anto dia wayanga monga l’ɔnɔmbɔdi w’oyoyo ndo ambetsha ase Isariyɛlɛ osambo wa dimɛna wa tombola Jehowa ndo ambowaewola dikambo dia mananu yayowakomɛ naka vɔ shisha kɔlamelo. L’ɔkɔngɔ wa nde tshɔkɔla waoho wa Isariyɛlɛ, Mɔsɛ akavu ele l’ɛnɔnyi 120 ndo wakokudɛ. Anto wakolele nshi 30, nshi shɔ nyangaka mbɛdima la kahende ɔtɔi ka nshi yakafundama dibuku di’Euhwelu k’Elembe.
Ekadimwelo lo wembola w’oma l’afundelo:
32:13, 14—Lam’ele ase Isariyɛlɛ wakashimbama di’aha ndɛ wata, kakɔna kakalembetshiyaka ndɛ “wata w’ekoko”? Lanɛ wekɔ lo kamba la tshɛkɛta wata lo yoho ya didjidji ndo yɔ nembetshiyaka kɛnɛ koleki dimɛna lo nyama. Woho wokambiwɔ la tshɛkɛta shɔ lo didjidji mɛnyamaka nto lo yoho nyɛ yele avɛsa akɔ wâmɛ tɛkɛtaka dia “epunga wuleki amena” ndo dia “ashi wa tilili w’elua.”
33:1-29—Lande na kele dioho dia Simɛyɔna koshilama lo yoho ya shikaa l’ɛtshɔkɔ wakatshɔkɔla Mɔsɛ ana w’ase Isariyɛlɛ? Aki nɛ dia Simɛyɔna nde la Lɛwi wakatshe awui la “wulu,” ndo kɛlɛ kawɔ kaki “wulu otekoya.” (Etatelu 34:13-31; 49:5-7) Okitɔ awɔ kɔmbɛdima l’okitɔ wa waoho akina. Lɛwi akalongola esomba 48, ndo etenyi k’okitɔ ka Simɛyɔna kaki l’etei k’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Juda. (Jashua 19:9; 21:41, 42) Omalɔkɔ, Mɔsɛ kɔtshɔkɔla Simɛyɔna lo yoho ya shikaa. Koko, ɔtshɔkɔ wa Simɛyɔna wakendanaka la wɔnɛ wakalongola ase Isariyɛlɛ lo tshɛ kawɔ.
Wetshelo le So:
31:12. Akɛnda pombaka mbidjasɛ kâmɛ l’epalanga lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo vɔ pombaka sala la wolo dia mbeka ndo pokamɛ.
32:4. Elimu tshɛ wa Jehowa wekɔ kokele lo woho wakɛnɛmɔlande waonga ande losembwe, lomba, ngandji ndo nkudu la wɛdimo wa kokele.
Dibuku di’euhwelu k’elembe diekɔ ohomba efula le so
Euhwelu k’Elembe mɛnyaka dia ‘Jehowa ekɔ ɔtɔi.’ (Euhwelu k’Elembe 6:4) Diɔ diekɔ dibuku diatɛkɛta dia wodja waki la diokanelo dia lânde lam’asawɔ la Nzambi. Dibuku di’Euhwelu k’Elembe tɔhɛmɔlaka nto lo kɛnɛ kendana l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo diɔ mbikaka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa ndjakimɔ la tshondo tshɛ le Jehowa.
Lo mɛtɛ dibuku dia Euhwelu k’Elembe diekɔ ohomba efula le so! Kânga mbeso kema l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ, sho koka mbeka awui efula oma lɔkɔ wayotokimanyiya dia ‘mboka Jehowa Nzambi kaso ngandji l’otema aso tshɛ, l’anima aso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ.’—Euhwelu k’Elembe 6:5.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Tshapita y’ekomelo yele l’ɔkɔndɔ wa nyɔi ka Mɔsɛ, yakafundama ondo oma le Jashua kana oma le Eleazara, Ɔlɔmbɛdi wa Lâdiko.
[Kartɛ ka lo lɛkɛ 8]
(Dia mbeya awui tshɛ enda l’okanda)
SƐIRƐ
Kadɛshɛ-baranea
Okongo wa Sinaï (Hɔrɛba)
Ndjale ka Beela
[Efundelo wɛnya kanga]
Mbɔsama oma lo kartɛ yele la copyright ya lo Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Osato wa lo lɛkɛ 8]
Asawo wa Mɔsɛ mbakenga etenyi ka woke ka dibuku dia Euhwelu k’Elembe
[Osato wa lo lɛkɛ 10]
Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakasha Jehowa anto mana?
[Osato wa lo lɛkɛ 10
Mbɔsa okanda kana etole oko ɔkɔlɛ aki oko mbɔsa “lumu” oko ɔkɔlɛ