Tomameme Kristo ndo ɔhɔmbɔ ande wa kɔlamelo la kɔlamelo tshɛ
“Khumendi . . . ayûkitsha ladiku dia diango diandi tshe.”—MATEU 24:45-47.
1, 2. a) Lo ndjela Bible, akɔna ele owandji aso? b) Kakɔna kɛnya ɔnɛ Kristo ekɔ lo nɔmbɔla dimɛna etshumanelo k’Akristo?
“TANYETAMAKI ewandji, ne dia nyu nyeko la uwandji otoi, Kristu ndame.” (Mateu 23:10) Oma lo ɛtɛkɛta ɛsɔ Yeso akokiya ambeki ande hwe dia ndoko onto la lanɛ la nkɛtɛ lahomba monga owandji awɔ. Owandji awɔ ɔtɔi ekɔ l’olongo, mbuta ate Yeso Kristo ndamɛ. Yeso akasɔnama oma le Nzambi dia monga owandji. Jehowa “[akawolola] uma lu nyoi . . . ndu akûkitsha ote w’akambu tshe w’ekelizia, kako keli dimba diandi.”—Efeso 1:20-23.
2 Lam’ele Kristo ekɔ “ote w’akambu tshe” lo kɛnɛ kendana la etshumanelo k’Akristo, nde mbalɔmbɔla kɛnɛ tshɛ kasalema l’etshumanelo. Nde mɛnaka dikambo tshɛ diasalema l’atei w’etshumanelo. Nde sɛnaka wolo dia menda kana olui tshɛ w’Akristo, kana tshumanelo ndjelaka atɔndɔ w’Akristo lo nsɛnɔ yawɔ ndo wekɔ la diɔtɔnganelo d’ɔlɔlɔ lam’asawɔ la Nzambi. Kɛsɔ mɛnamaka hwe lo ɛnɛlɔ kakalongola ɔpɔstɔlɔ Joani l’ekomelo ka ntambe ka ntondo lo tena diaso nɛ. Yeso akatɛ tshumanelo diakɔ esambele mbala tshanu ate dimi mbeyaka etsha anyu w’ɛlɔlɔ ndo wɛɔdu anyu, ndo nde akadisha alako ndo ekeketshelo kahombama. (Enyelo 2:2, 9, 13, 19; 3:1, 8, 15) Sho kokaka mbetawɔ mɛtɛ dia Kristo akeyaka nto eongelo ka lo nyuma ka tshumanelo dikina diaki lo Asie Mineure, Palɛstinɛ, Suriya, Babilɔna, Ngirika, Italie ndo diaki l’ahole akina. (Etsha 1:8) Kayotota lo dikambo dia nshi yaso nyɛ na?
Ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo
3. Lande na kakoka Kristo mbɛdikama la ɔtɛ ndo etshumanelo kande la demba?
3 L’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande ndo yema tshitshɛ la ntondo ka nde mbidɛ l’olongo le She, Yeso akatɛ ambeki ande ate: “Wakambisha wulu tshe ndu l’ulungu ndu la kete.” Nde akakotsha ate: “Nyulungi, dimi leko la nyu nshi tshe edja ndu ekumelu k’andja.” (Mateu 28:18-20) Nde ayotetemala monga la wɔ oko Ɔtɛ awɔ watâlɔmbɔla. Lo mukanda ande le Akristo wa l’Ɛfɛsɔ ndo wa la Kɔlɔsai, ɔpɔstɔlɔ Paulo akɛdika etshumanelo k’Akristo la “dimba,” diele Kristo mbele Ɔtɛ adiɔ. (Efeso 1:22, 23; Kolosai 1:18) Diksiɔnɛrɛ dimɔtshi (The Cambridge Bible for Schools and Colleges) mbutaka dia wɛdikelo ɔsɔ “hɛnya tsho ohomba wa tenyi dikina dia demba monga kâmɛ la Ɔtɛ, koko mɛnyaka dia Ɔtɛ mbalɔmbɔla tenyi dikina. Diɔ diekɔ dihomɔ Diande.” Olui akɔna wakamba la Kristo oko ehomɔ kande tatɛ lam’akandahenyama l’okudi lo 1914?—Danyele 7:13, 14.
4. Oko wakadiatama lo prɔfɛsiya ka Malaki, kakɔna kakatane Jehowa ndo Kristo Yeso etena kakawaye dia ndjɔsɛdingola tɛmpɛlɔ ka lo nyuma?
4 Prɔfɛsiya ka Malaki kakewoya la ntondo dia Jehowa, ‘Nkumadiɔndjɔ ka mɛtɛ,’ kâmɛ la ‘dikɛndji diande dia sheke,’ Ɔnande lakandahenya l’okudi Yeso Kristo, wakahombe ndja dia ndjolomboya ndo ndjɔsɛdingola ‘tɛmpɛlɔ’ Kande, kana luudu la didjidji l’ɔtɛmwɛlɔ. ‘Etena kakasɔnama’ dia ‘elombwelo ka luudu la Nzambi’ tatɛ kakakoke mɛtɛ lo 1918.a (Malaki 3:1; 1 Petero 4:17) Wanɛ wakasɛmaka ɔnɛ wekɔ lo tɛmɔla Nzambi lo yoho yetawɔnde lanɛ la nkɛtɛ wakasɛdingɔma dimɛna dimɛna. Ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo, wele l’edja ka ntambe efula waketsha wetshelo wɔnyɔla Nzambi ndo wakayatambiya efula lo lomanu l’anto lo Ta dia ntondo dia l’andja w’otondo, wakakadjema. Atshikadi w’Akristo wa kɔlamelo w’akitami wa nyuma wakahembama, wakɛdiama oko la dja ndo waketawɔma dia monga ‘anto walambola elambo la losembwe’ la ntondo ka Jehowa.—Malaki 3:3.
5. Lo yoho yɔtɔnɛ la prɔfɛsiya ka Yeso kendana la ‘wôngelo’ ande, akɔna aki ‘ɔhɔmbɔ’ wa kɔlamelo?
5 Lo yoho yɔtɔnɛ la prɔfɛsiya ka Malaki, djembetelo yele la tenyi efula yakasha Yeso ambeki ande dia mbakimanyiya woho wa vɔ mbeya etena ka ‘wôngelo ande ndo ka ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo’ mendanaka ndo la woho wa mbeya olui ‘w’ɔhɔmbɔ’ lo tshɛ kawɔ. Yeso akate ate: “[Ɔhɔmbɔ] akona weli la kolamelu la [kɛsɔ], wakakitsha khumendi ladiku dia antu wa luudu landi, dia mbashaka mbu ya nde yawo lu tena diayo? Lam’ayuya khumendi, lam’ayundûtana atsha osoku, [ɔhɔmbɔ] oso ayuyala la otshoko. Mete kanyutelami nti: Ndi ayûkitsha ladiku dia diango diandi tshe.” (Mateu 24:3, 45-47) ‘Etena kakandaye’ dia ndjɔsɛdingola ‘ɔhɔmbɔ’ lo 1918, Kristo akatane atshikadi w’akitami wa nyuma w’ambeki ande wa kɔlamelo wakakambe tatɛ lo 1879 la Tshoto y’Etangelo ndo l’ekanda ekina walembetshiya Bible dia mbishaka anto “mbu ya nde yawo lu tena diayo.” Nde akawaetawɔ vɔ tshɛ oko ehomɔ kande kana ‘ɔhɔmbɔ’ ndo lo 1919 nde akawasha ɔkɛndɛ wa nama diangɔ diande tshɛ dia la nkɛtɛ.
Ekɔ lo nama diangɔ dia Kristo dia la nkɛtɛ
6, 7. a) Tɔtɛkɛta takɔna tokina takakambe la Yeso dia tɛkɛta dikambo dia ‘ɔhɔmbɔ’ wa kɔlamelo? b) Woho wakakambe Yeso la tshɛkɛta “ulami” alembetshiyande?
6 Ngɔndɔ ngana la ntondo ka Yeso mbisha prɔfɛsiya kande kendana la djembetelo ya wôngelo ande, ndo wa ‘ɔhɔmbɔ’ wayonga onyimpala ande la nkɛtɛ, nde akakambe la tɔtɛkɛta totshikitanyi etena kakandatɛkɛta dia ɛkɛndɛ wayonga la “ɔhɔmbɔ” akɔ. Yeso akate ate: “Ulami akona weli la kolamelu la yimba, wayukitsha uwandji andi ladiku dia wa lu luudu landi, dia mbakahelaka mbu ya nde lu tena diayo? Mete kanyutelami nti: Ndi ayûkitsha ladiku dia kene tshe keli la ndi.”—Luka 12:42, 44.
7 Lanɛ ɔhɔmbɔ mbelamɛka ɔnɛ olami, tshɛkɛta yokadimɔmi oma lo Grɛkɛ yalembetshiya ‘okokedi wa luudu kana wa diangɔ.’ Olui w’olami bu tsho olui ɔmɔtshi w’ambewi wa mukanda walembetshiya akambo amɔtshi w’ohomba w’oma lo Bible. Lâdiko dia mbisha mbo ya ndɛ ya lo nyuma “lu tena diayo,” ‘olami wa kɔlamelo’ akahombe kitshama lâdiko dia ekambi tshɛ wa Kristo ndo nongola ɔkɛndɛ wa nama etshumanelo ka Kristo ndo elimu atɔ lanɛ la nkɛtɛ, mbuta ate “kene tshe keli landi.” Naa diangɔ dia Kristo sɔ na?
8, 9. “Diango” diakɔna diakawasha ɔhɔmbɔ dia nama?
8 L’atei w’ɛkɛndɛ wele l’ɔhɔmbɔ mbele ndo wɔnɛ wa kokɛ diangɔ tshɛ diakamba l’ambeki wa Kristo dia kotsha olimu awɔ w’Okristo, ɛnyɛlɔ Mbalasa ka woke ka l’andja w’otondo, Bɛtɛlɛ ya Ɛmɛnyi wa Jehowa, ndo ahole awɔ w’ɔtɛmwɛlɔ, mbuta ate Mbalasa ya Diolelo ndo Mbalasa ya nsanganya ya weke ya l’andja w’otondo. Kɛnɛ koleki ohomba ele ɔhɔmbɔ mendaka nto dikongelo dia lo nyuma diakeketsha mbetawɔ diendana la wekelo wa Bible lo nsanganya yasalema lomingu la lomingu ndo nsanganya ya totshitshɛ ndo ya weke yasalema mbala la mbala. Lo nsanganya shɔ, mbalakanyema awui wendana la ekotshamelo ka prɔfɛsiya ya lo Bible, ndo mbashama alako waya l’etena k’ɔlɔlɔ watokimanyiya dia kambaka la atɔndɔ wa lo Bible lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi.
9 Ɛkɛndɛ wele la olami mendanaka nto la wɔnɛ wa nɔmbɔla olimu woleki ohomba wa esambishelo ka “lukumu l’ololo lone la diulelu” ndo wa ‘mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.’ Dui sɔ mendaka nto la olimu wa mbetsha anto dia vɔ kitanyiya akambo tshɛ wakadjanga Kristo, Ɔtɛ w’etshumanelo, dia vɔ salema lo nshi nyɛ y’ekomelo. (Mateu 24:14; 28:19, 20; Enyelo 12:17) Olimu w’esambishelo ndo wa wetshelo mbambotondja “ului a wuki” w’angɛnyi wa kɔlamelo w’atshikadi w’akitami. “Diango di’ushinga a wulu dia wedja tshe” sɔ diekɔ mɛtɛ etenyi kɛmɔtshi ka l’atei wa “diango” di’oshinga a wolo diaki Kristo diakokamɛ oma le ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo.—Enyelo 7:9; Hangai 2:7.
Olui-walɔmbɔla wele onyimpala w’ɔhɔmbɔ
10. Olui akɔna wakahombaka mbɔsa tɛdikɔ lo ntambe ka ntondo, ndo dui sɔ diaki l’etombelo akɔna le tshumanelo?
10 L’atei w’ɛkɛndɛ wa weke wele la ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo mbele ndo wɔnɛ wa mbɔsa lokema la tɛdikɔ. Lo etshumanelo k’Akristo wa ntondo, apɔstɔlɔ ndo dikumanyi diaki la Jerusalɛma waki enyimpala wa ɔhɔmbɔ, wakɔsaka tɛdikɔ dikambo dia tshumanelo tshɛ dia Akristo. (Etsha 15:1, 2) Tɛdikɔ takɔsaka olui-walɔmbɔla wa lo ntambe ka ntondo takatomamaka lo tshumanelo lo tshimbo ya mikanda ndo y’emendji weteta. Akristo wa ntondo waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nongola ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna ka ngasɔ, ndo woho wakawakambaka kâmɛ la olui-walɔmbɔla akelaka wɔladi ndo kâmɛ.—Etsha 15:22-31; 16:4, 5; Filipi 2:2.
11. Kristo ekɔ lo kamba la na ɛlɔ kɛnɛ dia nɔmbɔla etshumanelo kande, ndo ngande wahombaso mbɔsa olui ɔsɔ w’Akristo w’akitami?
11 Oko wakidiɔ lo ntambe ka ntondo, mbele djui ya tshitshɛ y’emendji w’akitami mbakenga Olui-walɔmbɔla w’ambeki wa Kristo la nkɛtɛ ɛlɔ kɛnɛ. La “lunya landi la pami” lalembetshiya wolo, Kristo Ɔtɛ w’etshumanelo, ekɔ lo nɔmbɔla apami wa kɔlamelo asɔ lo woho walɔmbɔlawɔ olimu wa Diolelo. (Enyelo 1:16, 20) Lo ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ lande, Albert Schroeder, lakakambe edja l’atei wa Olui-walɔmbɔla loshidisha esakelo kande ka lowango ka lanɛ la nkɛtɛ atete edja, akafunde ate: “Olui-walɔmbɔla sanganaka Lushi la sato tshɛ, losanganya lawɔ tatɛka la dɔmbɛlɔ ndo vɔ nyangaka ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila ka Jehowa. Vɔ mbidjaka welo wa lânde dia shikikɛ ɔnɛ oseka dikambo tshɛ diambokandɔma ndo yɛdikɔ tshɛ yɔsami mbɔtɔnɛka la Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi.”b Sho kokaka monga la wɛkamu le Akristo w’akitami wa kɔlamelo asɔ. Lo kɛnɛ kendana la wɔ, sho pombaka kitanyiya dako diaki Paulo diata ɔnɛ: ‘Nyokitanyiya wanɛ wanyɔlɔmbɔla ndo nyetawɔ awui awɔ, nɛ dia vɔ watɔsɛnaka wolo dia anima anyu.’—Heberu 13:17.
Tonge la dilɛmiɛlɔ di’oshika le ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo
12, 13. Ɛkɔkɔ akɔna w’oma l’Afundelo watotshutshuya dia sho nɛmiya olui w’ɔhɔmbɔ?
12 Ɔkɔkɔ ɔmɔtshi w’oshika wahombaso monga la dilɛmiɛlɔ di’ɔlɔlɔ le olui w’ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ele nɛ dia lo sala ngasɔ, sho nɛmiyaka Yeso Kristo, ɔnɛ lele Owandji. Paulo akafunde lo dikambo dia akitami ate: “Untu laketama lam’akindi uyadjasedi, ndi eko fumbi ka Kristu. Nyu nyakasumbama l’ushinga a wulu.” (1 Koreto 7:22, 23; Efeso 6:6) Ɔnkɔnɛ, etena ketawɔso ɛlɔmbwɛlɔ kaki ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo k’Olui-walɔmbɔla la kɔlamelo tshɛ, sho mbetawɔka ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo, Owandji waki ɔhɔmbɔ akɔ. Woho weso la dilɛmiɛlɔ di’oshika le ehomɔ kakamba la Kristo dia kokɛ diangɔ diande dia la nkɛtɛ ekɔ yoho mɔtshi yɛnyaso ‘hwe dia sho mbetawɔka dia Yeso Kristo mbele Nkumadiɔndjɔ lo lotombo la Nzambi She.’—Filipi 2:11.
13 Ɔkɔkɔ okina w’oma l’Afundelo walɛmiyaso ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ele nɛ dia Bible mbɔsaka Akristo w’akitami wele lanɛ la nkɛtɛ oko ‘tɛmpɛlɔ’ kele Jehowa mbidjasɛ lɔkɔ lo “nyuma.” Oko wediɔ ngasɔ, vɔ wekɔ “ekila.” (1 Koreto 3:16, 17; Efeso 2:19-22) Yeso akasha olui w’ɔhɔmbɔ ande wɔsama oko tɛmpɛlɔ k’ekila ɔsɔ diangɔ diande dia la nkɛtɛ, kɛsɔ nembetshiyaka dia ekɔ ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wa lo etshumanelo k’Akristo wele paka vɔ ato mbahomba mbaɛmba ndo awui amɔtshi wele paka olui ɔsɔ oto mbahomba mbasala. L’ɔkɔkɔ ɔsɔ mbele anto tshɛ wa l’etshumanelo mbɔsaka dia wekɔ l’ɔkɛndɛ w’ekila wa ndjela ndo sukɛ ɛlɔmbwɛlɔ kaya oma le ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo Olui-walɔmbɔla. Lo mɛtɛ, “ekoko ekina” mbɔsaka dia ekɔ diɛsɛ dia lânde dia kimanyiya olui w’ɔhɔmbɔ l’okokelo wa wahɔ w’Owandji.—Joani 10:16.
Tosuke olui w’ɔhɔmbɔ la kɔlamelo tshɛ
14. Oko wakadiatama lo tshimbo ya Isaya, ngande wakɛndakɛnda ɛkɔkɔ ekina l’ɔkɔngɔ w’olui w’akitami ndo wakambawɔ oko ‘ase olimu wahafutama’?
14 Woho wayakitshakitsha ɛkɔkɔ ekina l’ɛse k’akitami wakenga Isariyɛlɛ wa Nzambi akatatɛkɛtami lo prɔfɛsiya ka Isaya ɔnɛ: ‘Ase olimu wahafutama w’ase Edjibito ndo amundji w’okanda w’ase Etiyɔpiya ndo w’ase Sɛba, akongote w’apami wayeta lakayɛ ndo wayoyala anto ayɛ. Wayɔkɛndakɛnda l’ɔkɔngɔ ayɛ wokelekami mɔlɔla, wayokoyela, wayokokusamɛ, wayokɔlɛmiya vate: Nzambi ekɔ la yɛ. Ndoko Nzambi kekina kekɔ; ndoko Nzambi kekina paka nde.’ (Isaya 45:14) Lo yoho ya didjidji, ɛlɔ kɛnɛ ɛkɔkɔ ekina wekɔ lo kɛndakɛnda l’ɔkɔngɔ w’olui w’akitami ndo w’Olui-walɔmbɔla, mbuta ate wekɔ lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ. Oko ‘ase olimu wahafutama,’ la lolango lawɔ ɛkɔkɔ ekina kambaka la wolo ndo la ekundji awɔ dia sukɛ olimu w’esambishelo wakambema l’andja w’otondo wakasha Kristo akitami ande wele la nkɛtɛ.—Etsha 1:8; Enyelo 12:17.
15. Ngande wɛnya prɔfɛsiya ka Isaya 61:5, 6 diɔtɔnganelo diele lam’asa ɛkɔkɔ ekina la Isariyɛlɛ wa lo nyuma?
15 Ɛkɔkɔ ekina wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo la lowando dia kambɛ Jehowa lo ɛlɔmbwɛlɔ ka olui w’ɔhɔmbɔ ndo ka Olui-walɔmbɔla. Vɔ mbetawɔka dia akitami mbakenga “Isariyele wa [Nzambi].” (Ngalatiya 6:16) Oko ase ‘wedja’ ndo ‘angɛndangɛnda’ wa didjidji wakamba kâmɛ l’Isariyɛlɛ wa lo nyuma, vɔ wekɔ lo kamba l’ɔngɛnɔngɛnɔ oko ‘ekambi wa dikambɔ’ ndo “wa lu dikambo di’elua” l’ɛlɔmbwɛlɔ k’akitami, wanɛ wele ‘ɛlɔmbɛdi wa Jehowa’ ndo ‘ekambi wa Nzambi.’ (Isaya 61:5, 6) Vɔ wekɔ lo kamba l’ohetoheto tshɛ olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo ndo wa mbetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki. Vɔ wekɔ lo sukɛ olui w’akitami l’otema ɔtɔi dia nama ndo ndesha anto w’eyoyo wele oko ɛkɔkɔ watanawɔ l’olimu ɔsɔ.
16. Kakɔna katshutshuya ɛkɔkɔ ekina dia sukɛ ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ la kɔlamelo tshɛ?
16 Ɛkɔkɔ ekina mbetawɔka dia vɔ wambokondja wahɔ efula oma lo welo w’efula wadja ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo dia mbasha mbo ya ndɛ ya lo nyuma l’etena kahombama. La okitshakitsha tshɛ vɔ mbetawɔka dia otondongaka aha ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ, tshike totoweya ndoko ɛngɔ lo kɛnɛ kendana la akambo wa mɛtɛ w’ohomba efula wa lo Bible, wendana la: Lowandji laki Jehowa, ekidiamelo ka lokombo lande, Diolelo, olongo w’oyoyo la nkɛtɛ k’oyoyo, anima, woho wayala onto etena kavɔnde, ndo mbeya mɛtɛ ele Jehowa, ele Ɔnande ndo ele nyuma k’ekila. La lowando ndo la kɔlamelo tshɛ, ɛkɔkɔ ekina wekɔ lo sukɛ la ngandji tshɛ ‘anango’ Kristo w’akitami wele lanɛ la nkɛtɛ l’etena kɛnɛ k’ekomelo.—Mateu 25:40.
17. Kakɔna kakɛnyi Olui-walɔmbɔla ohomba dia sala, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
17 Lo menda woho watakitakita lofulo lawɔ, akitami hawokoke tanema lo tshumanelo tshɛ dia kokɛ diangɔ dia Kristo. Diakɔ diele, Olui-walɔmbɔla sɔnaka l’atei w’ɛkɔkɔ ekina alami walɔmbɔla olimu lo waa Bɛtɛlɛ, emendji wa distrikɛ, emendji w’etshimbedi ndo emendji wa lo tshumanelo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa. Onde dionga diaso otsha le alami asɔ wakamba l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo ekɔ la shɛngiya lo kɔlamelo yaso otsha le Kristo la ɔhɔmbɔ ande wa kɔlamelo? Tayɔsɛdingola dikambo sɔ lo sawo diayela.
[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]
a Dia wɛ tana awui akina wendana la sawo nɛ, enda lo Tshoto y’Etangelo, ya Ngɔndɔ ka sato 1, 2004, lɛkɛ 26-31, ndo Ngɔndɔ ka dikumi l’ahende 1, 1992, lɛkɛ 13 lo Falase.
b Akatondjama lo Tshoto y’Etangelo ya Ngɔndɔ ka sato 1, 1988, lɛkɛ 10-17 lo Falase.
Ovuswelo
• Akɔna ele Owandji aso, ndo kakɔna kɛnya ɔnɛ nde mbeyaka akambo tshɛ wa lo tshumanelo?
• Lam’akandasɛdingola ‘tɛmpɛlɔ’ waa na wakakambaka oko ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo diangɔ diakɔna diakawawasha?
• Ɛkɔkɔ akɔna w’oma l’Afundelo watotshutshuya dia sho sukɛ ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo la kɔlamelo tshɛ?
[Esato wa lo lɛkɛ 25]
“Diango” dialama “ulami” mendanaka ndo la diangɔ dia l’emunyi, dikongelo dia lo nyuma, ndo olimu w’esambishelo
[Osato wa lo lɛkɛ 26]
Ɛkɔkɔ ekina sukɛka la kɔlamelo tshɛ olui w’ɔhɔmbɔ lo sambisha l’ohetoheto