Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Joele la dia Amose
KƐNƐ tshɛ kakandate lo dikambo diande ndamɛ ele ɔnɛ nde ekɔ “Joele, on’a Petuele.” (Joele 1:1) Lo dibuku dia lo Bible diɔlame lokombo lande, Jɔɛlɛ kondeka tɛkɛta dikambo dia awui akina lâdiko dia losango lande woho ɔnɛ wele kânga etena kakafundama prɔfɛsiya kande kokaka fɔnyama ɔnɛ ondo aki lo 820 ntondo ka tena diaso nɛ, ɛnɔnyi divwa l’ɔkɔngɔ wa Uziya monga nkumekanga ka Juda. Lande na kaki Jɔɛlɛ kondeka tɛkɛta awui efula lo dikambo diande? Ondo aki nɛ dia nde akalange mbika epole ɔsɛkɛ lo losango lakandewoyaka koko aha dia ofundji alɔ.
Ndo nto, lo nshi ya Uziya, Amɔsɛ laki “ulami wa dungalunga, la umunyi w’etamba wa khumu” w’oma la Juda akalongola ɔkɛndɛ wa monga ɔprɔfɛta. (Amose 7:14) Otshikitanyi la Jɔɛlɛ lakasambishaka la Juda, Amɔsɛ akatomama lo nɔrdɛ, lo diolelo dia Isariyɛlɛ dia waoho dikumi. Dibuku dia Amose diakashile la fundama oya lo 804 ntondo ka tena diaso nɛ, l’ɔkɔngɔ wa Amɔsɛ kalola la Juda ndo diɔ diakafundama l’ɛtɛkɛta wa wɔdu ndo wananda otema.
LANDE NA KAKANDATE ƆNƐ: “HAI! NDI LUSHI LI”?
Lo ɛnɛlɔ kande, Jɔɛlɛ akɛnyi ɛtɔ, la ɛndjɔ la akata wambɔtɔ l’osomba. Ɛtɔ, ɛndjɔ la akata asɔ mbelamɛka ɔnɛ “wudja w’efula ndu wa wulu” ndo ɔnɛ “apami a wulu.” (Joele 1:4; 2:2-7) Jɔɛlɛ akate la diambo tshɛ ate: “Hai! Ndi lushi li! Ne dia lushi la [Jehowa] laya suki, lo lambuya uku elanyelu k’uma li Kanga-Wulu-Tshe.” (Joele 1:15) Jehowa akalake anto wakadjasɛ la Siɔna ate: “Nyukaluli le mi l’etema anyu tshe.” Otowosala dui sɔ, tshike Jehowa “[otoka] wudja andi ketshi” ndo otowanyɛ “utunyi w’uma lu leke la ngel’a kushi.” Koko la ntondo ka lushi lande la woke, Jehowa ‘ayotshulwɛ anto tshɛ nyuma kande’ ndo nde “[ayowaɛnya] akambu wa mamba l’ulungu ndo la kete.”—Joele 2:12, 18-20, 28-31.
Wedja wakelamɛ dia ndɔ ta ɔnɛ: “Nyutshuli kungu yanyu tombo, la kuwa yanyu ya loho akonga” ndo nyoyalɔngɔsɔlɛ dia ndɔ ta. Wakawadjangɛ ɔnɛ “[nyu]tshu utsha l’ukindi wa Jehoshafata” lɛnɛ akawahombe tolomboshama ndo tolanyema. “Keli antu wayudjaseka pundju la Juda.”—Joele 3:10, 12, 20.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
1:15; 2:1, 11, 31; 3:14—Elɛwɔ “lushi la [Jehowa]”? Lushi la Jehowa ekɔ etena kela Jehowa elombwelo kande le atunyi ande dia mbalanya ndo pandja atɛmɔdi ande wa mɛtɛ. Ɛnyɛlɔ, lushi la ngasɔ lakakomɛ ase Babilɔna k’edjedja lo 539 ntondo ka tena diaso nɛ, etena kakadingama Babilɔna oma le ase Mediya la Pɛrɛsiya. (Isaya 13:1, 6) “Lushi la [Jehowa]” lokina laya suke, etena kayondolanya “Babilona ka Wuki,” mbuta ate tshunda di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo.—Enyelo 18:1-4, 21.
2:1-10, 28—Ngande wakakotshama prɔfɛsiya kendana la woho wakɔtɔ akata l’osomba? Bible hakɔndɔla ndoko dihole dia akata wakɔtɔ mbala kɛmɔtshi lo nkɛtɛ ya Kanana lo yoho ya diambo yɔkɔndwami lo dibuku dia Joele. Koko, mɛnamaka dia kɛnɛ kakakɔndɔla Jɔɛlɛ ekɔ prɔfɛsiya kɛnya kɛnɛ kakete lo 33 tena diaso nɛ, etena kakatatɛ Jehowa tshulola nyuma kande le ambeki wa Yeso wa lo ntambe ka ntondo ko vɔ tatɛ sambisha losango lakashaka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi pâ l’asolo. (Etsha 2:1, 14-21; 5:27-33) Tekɔ la diɛsɛ dia mbisha lonya l’olimu wa woho ɔsɔ ɛlɔ kɛnɛ.
2:32—Kakɔna kalembetshiya ‘tɛndɛ lokombo la Jehowa’? Tɛndɛ lokombo laki Nzambi nembetshiyaka mbeya lokombo lakɔ, lilɛmiya efula, ndo ndjaɛkɛ le ɔnɛ lakanga lokombo lakɔ.—Romo 10:13, 14.
3:14—Ele “ukidi w’elumbwelu k’akambu”? Ɔsɔ ekɔ dihole dia didjidji diasalema elombwelo kaki Nzambi. Lo nshi yakolɛka Jɛhɔshafata nkumekanga ka Juda, ɔnɛ lele lokombo lande nembetshiyaka ɔnɛ: “Jehowa kele Shushi,” Jehowa akatshungola ase Juda oma le wedja wakâdinge lo mbidja ofukutanu lam’asa alembe awɔ. Omalɔkɔ, dihole sɔ mbelamɛka nto ɔnɛ: “ukidi wa Jehoshafata.” (Joele 3:2, 12) Lo nshi yaso nyɛ, dihole sɔ nembetshiyaka dihole dia didjidji diayolanyema wedja oko ɛngɔ kambowodja lo diamula.—Enyelo 19:15.
Wetshelo le so:
1:13, 14. Dia kondja panda onto pombaka monga la ndjatshumoya ka mɛtɛ ndo mbetawɔ dia Jehowa kele Nzambi ka mɛtɛ.
2:12, 13. Ndjatshumoya ka mɛtɛ ndjaka oma k’ɛse otema. Tɔ nembetshiyaka nto ‘mbata etema aso’ koko aha tsho ‘mbatshatsha ahɔndɔ aso.’
2:28-32. Onyake ɔnɛ “[latɛndɛ] lukumbu la [Jehowa mb]ayushimbamela” lo “lushi la wuki ndu la woma [la Jehowa].” Ande lowando lakoka monga laso lo woho watshulola Jehowa nyuma kande le weho w’anto tshɛ dia akɛnda ndo epalanga, apami ndo wamato mbisha lonya l’olimu wa sambisha, mbuta ate ‘mbewoya akambo wa diambo waki Nzambi’ lee! (Etsha 2:11) Lam’ele lushi la Jehowa lekɔ lo ndjasukana, shi sho pombaka ndola la ‘etsha wa lɔkɛwɔ l’ekila ndo wɛnya omamemelo aso le Nzambi’?—2 Petero 3:10-12.
3:4-8, 19. Jɔɛlɛ akewoya dia wedja wakadinge Juda wakahombe ndjokoya la Nzambi lo woho wakawahɛnyahɛnyaka wodja waki Nzambi wakasɔnama. Dia kotsha ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya ɛsɔ, Nɛbukadinɛza nkumekanga ka Babilɔna akalanya osomba wa woke wa Tura vwa. L’ɔkɔngɔ, etena kakakɔ osomba waki lo disɛnga ɔsɔ l’anya wa Alexandre, nunu di’asɔlayi wa lɔkɔ ndo anto wa lokumu wakadiakema ndo anto wa l’osomba akɔ 30 000 wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ. Ase Filistiya vɔ lawɔ wakadiɛnɛ woho akɔ wâmɛ l’anya wa Alexandre ndo wa wanɛ wakayɔhɛnaka. Lo ntambe ka nɛi ntondo ka tena diaso nɛ, Ɛdɔmɛ akatshikala tɔngɔ nto. (Malaki 1:3) Prɔfɛsiya yakakotshama shɔ keketshaka mbetawɔ kaso le Jehowa, Ɔnɛ latokotshaka alaka ande. Yɔ mɛnyaka nto woho wayosala Jehowa la anto wahɛnyahɛnya atɛmɔdi ande ɛlɔ kɛnɛ.
3:16-21. “Ulungu la kete wa[y]usukasuka,” ndo wedja wayolanyema oma le Jehowa. “Keli [Jehowa ayonga] eshamelu ka wudja andi” ndo ayowasha lɔsɛnɔ la pondjo lo paradiso. Shi sho pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya wolo ya ndeka ndjasukanya la nde etena kayasukana lushi layondolanya andja ɔnɛ wa kɔlɔ?
“NYUYALONGOSOLE DIA MPUMANA LA [NZAMBI K]ANYU”
Amɔsɛ akalongola losango lakandahombe mbewoya wedja w’atunyi wakadinge Isariyɛlɛ ndo lakendanaka la Juda ndo la Isariyɛlɛ. Elanyelo kaki lo kongɛ Suriya, Filistiya, Tura, Ɛdɔmɛ ndo Mɔaba l’ɔtɛ wakawadiakaka ekambi waki Nzambi. Ndo anto wakadjasɛka la Juda wakahombe ndanyema vɔ lawɔ ‘nɛ dia vɔ wakatone dia kitanyiya ɛlɛmbɛ waki Jehowa.’ (Amose 2:4) Kayotota dikambo dia diolelo dia Isariyɛlɛ dia waoho dikumi? Pɛkato yawɔ yakendanaka ndo la woho wakawahɛnyahɛnyaka ase wola, woho wakawasalaka awui wa mindo, ndo wakawasoyaka aprɔfɛta waki Nzambi. Amɔsɛ akawaewoya dia Jehowa ‘ayolanya diakelo dia Bɛtɛlɛ’ ndo “ayuhandjula mvudu yawo ya lu nshi ya tshitshi, ndu ya lu nshi ya yanyi.”—Amose 3:14, 15.
Kânga mbakawashile nongola alanya efula, ase Isariyɛlɛ wa atɛmɔdi wa dikishi asɔ wakatetemala keketsha etema. Amɔsɛ akawatɛ ate: “Nyuyalongosole dia mpumana la [Nzambi k]anyu.” (Amose 4:12) Le ase Isariyɛlɛ, lushi laki Jehowa lakahombe nembetshiya ‘otshwelo awɔ w’otsha la Damasɛkɛ lo lɔhɔmbɔ,’ mbuta ate la Asuriya. (Amose 5:27) Amɔsɛ akalɔshama oma le ɔlɔmbɛdi ɔmɔtshi wa la Bɛtɛlɛ, koko nde komboka wɔma. Jehowa akatɛ Amɔsɛ ate: “Ekumelu kambuya li wudja ami Isariyele; dimi haluwadimanyia ntu pundju.” (Amose 8:2) Oyadi Sheɔlɛ kana akona w’etale ndoko ɛngɔ kakakoke mbashɛ la ntondo ka elombwelo kaki Nzambi. (Amose 9:2, 3) Koko, nde akasha daka dia ekalwelo. Jehowa akate ate: “Dimi layukaluya ongonyi wa wudja ami Isariyele. Vo wayuhika esumba wakalana, wayudjase loko. Vo wayune ekondi wa vinyo, wayono ashi w’elua awo. Vo wayukamba dikambo ntu, wayole elua w’uma loko.”—Amose 9:14.
Ekadimwelo lo ambola w’oma l’Afundelo:
4:1—“Ngombe ya wadi ya la Bashana” yekɔ didjidji dia na? Okongo wa Bashana, mbuta ate ɛtshi ka nkɛtɛ ka lo ɛstɛ ka ndjale ka Ngalileya akeyamaka lo woho wakayangɔnyaka nyama mbidja ndo ngɔmbɛ. Ɛtɛtɔ kaki lo dihole sɔ aketɛka dihole sɔ dihole dia dimɛna dia nonga waa nyama. Amɔsɛ akɛdika wamato w’ase Samariya wakalangaka lɔsɛnɔ la dimɛna la ngɔmbɛ ya wadi ya la Bashana. Aha la tâmu, wamato asɔ wakadjaka ewandji awɔ kana “waumewo” pɛpɔ dia vɔ kɔsɔla ase wola diangɔ kele vɔ wasɛnake l’ɔngɔnyi.
5:5—Lo yoho yakɔna yaki Isariyɛlɛ ‘kokoka nyanga Bɛtɛlɛ’? Jerɔbɔama akasale ɔtɛmwɛlɔ wa yana ya ngɔmbɛ la Bɛtɛlɛ. Oma k’etena kɛsɔ, osomba ɔsɔ wakakome dihole diakakitaka ɔtɛmwɛlɔ wa kashi dikuma. Ngilingala la Bɛrɛ-Shɛba waki nto ahole w’ɔtɛmwɛlɔ wa waa apɔsta. Dia mbewɔ mpokoso kakatama la ntondo, ase Isariyɛlɛ wakahombe tshika dia ntshɔka lo ahole asɔ dia tɔtɛmɔla ndo tatɛ nyanga Jehowa.
7:1—“Dinela dia khumekanga” diakendanaka la dui diakɔna? Ondo dinela sɔ diakendanaka la elambo wakafutshaka nkumekanga dikambo dia ambahemi ande wa falasa ndo dia nyama yande. Elambo ɛsɔ wakahombamaka futama “l’etena kakatatela diango ntumba.” Oma lâsɔ, anto wakakokaka ndjona dinela diawɔ. Koko la ntondo ka vɔ muna, ɛndjɔ wakamanaka diangɔ diawɔ kâmɛ la tombatomba dikina.
8:1, 2—Kakɔna kakalembetshiyaka “saka di’elua wa l’owo”? Dui sɔ diakɛnyaka dia lushi laki Jehowa laki suke. Vɔ mumbaka elowa wa l’ɔwɔ otsha l’ekomelo k’eleko ka dinela, mbuta ate l’ekomelo k’ɔnɔnyi wa dikambɔ. Lam’akɛnya Jehowa Amɔsɛ “saka di’elua wa l’owo,” dui sɔ diakɛnyaka dia ekomelo kaki suke le Isariyɛlɛ. Ɔnkɔnɛ, Nzambi akatɛ Amɔsɛ ate: “Ekumelu kambuya lu wudja ami Isariyele; dimi haluwadimanyia ntu pundju.”
Wetshelo le so:
1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Aki l’ɔtɛ wa kɛlɛ kakandokaka Isariyɛlɛ, Juda la wedja esamalo wakâdinge mbakate Jehowa ate: “Dimi halukaluya sui uma loko.” Ndoko onto lakoka ndawɔ elombwelo kaki Jehowa.—Amose 9:2-5.
2:12. Hatokoke tɛwɔla ambatshi mboka wakamba la wolo tshɛ, emendji weteta, waa misiɔnɛrɛ, kana ase nkumbo ka Bɛtɛlɛ lo mbatɛ dia vɔ tshika olimu awɔ wa lo tena tshɛ dia vɔ ndjɔsɛna yoho ya lɔsɛnɔ yelɛ anto ɔnɛ lɔsɛnɔ la dimɛna. Koko, sho pombaka mbakeketsha dia vɔ tetemala la olimu awɔ w’ɔlɔlɔ.
3:8. Oko watokaka onto wɔma etena kokande kimbwe kadikita, woho akɔ wâmɛ mbakatshutshuyama Amɔsɛ dia sambisha etena kakandoke Jehowa ata ate: “Tshoka, tuteli wudja ami . . . akambu wahatayi.” (Amose 7:15) Wɔma wa Nzambi pombaka totshutshuya dia sho monga esambisha wa losango la Diolelo w’ohetoheto.
3:13-15; 5:11. La ekimanyielo kaki Jehowa, Amɔsɛ laki onami wa dongalonga akonge la akoka wa ‘sambisha’ anto waki l’ɛngɔnyi ndo waki la wendjodi. Woho akɔ wâmɛ mbele, Jehowa koka tosha akoka wahombama dia mbewoya losango la Diolelo oyadi ekakatanu akɔna wakoka pomana laso l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ.
4:6-11; 5:4, 6, 14. Kânga mbele mbala ko mbala ase Isariyɛlɛ “nkukalula” le Jehowa, vɔ wakalakema ɔnɛ: “Nyuyangi [Jehowa], ku nyu nyayulumba.” Edja tshɛ kakakambe Jehowa la solo diande dia lotutsha dia tokotshika dikongɛ di’akambo dia kɔlɔ nɛ, sho pombaka mbutɛ wanɛ wele lɔkɔ dia kadimɔ le Nzambi.
5:18, 19. ‘Kombola lushi laki Jehowa’ aha la ndjalɔngɔsɔla dimɛna dikambo dia lushi lakɔ ekɔ dui di’enginya. Kɛnɛ kayokomɛ onto ɔsɔ fɔnaka la onto lele ndawɔ kɔyi ko totana lawondo ko oma lâsɔ ndawɔ lawondo ko tolumatama olui. Tayɛnya dia tekɔ la lomba naka sho ‘sungukalaka’ lo nyuma ndo tetemalaka la sɛna.—Luka 21:36.
7:12-17. Sho pombaka monga la dihonga dia mbewoya losango laki Nzambi.
9:7-10. Woho wakiwɔ tokanula ta ewandji wa nkumbo wa kɔlamelo ndo ta anto wakatshungɔ oma l’Edjibito oko wodja waki Nzambi wakasɔnama kokimanyiya ase Isariyɛlɛ waki komonga la kɔlamelo dia vɔ mbetawɔma le Nzambi oko ase Kusha. Dia onto mbetawɔma le Nzambi kaha la shɔnɔdi, ekɔ ohomba nde ‘mboka Nzambi wɔma ndo salaka akambo w’ɔlɔlɔ,’ koko aha monga tsho lo ɔlɔndji wa nkumbo kɛmɔtshi.—Etsha 10:34, 35.
Kɛnɛ kahombaso sala
Lushi layolanya Nzambi andja ɔnɛ waki Satana laya suke. Nzambi ambotsholɛ atɛmɔdi ande nyuma kande ndo ambowasha akoka wahombama dia vɔ mbewola anto lo kɛnɛ kendana la oyelo wa lushi lande. Shi sho pombaka ndjasha tshɛ l’olimu wa kimanyiya anto akina dia vɔ mbeya Jehowa ndo ‘tɛndɛ lokombo lande’?—Joele 2:31, 32.
Amɔsɛ tolakaka ate: “Nyuhetsha kolo, nyulangi ololo, nyushikike sambu k’ololo la suku.” (Amose 5:15) Oko wayasukana lushi laki Jehowa, ayonga dui dia lomba dia sho ndjasukanya la Nzambi ndo sho ndjakakitola la andja ɔnɛ wa kɔlɔ ndo la angɛnyi wa lɔkɔ wa kɔlɔ. Dia kotsha oyango ɔsɔ, sho kokaka mɛtɛ kondja wetshelo w’ohomba efula oma lo dibuku dia Joele la dia Amose!—Heberu 4:12.
[Osato wa lo lɛkɛ 4]
Jɔɛlɛ akasambisha ate: “Lushi la [Jehowa] laya suki”
[Esato wa lo lɛkɛ 7]
Lo ɛnyɛlɔ ka Amɔsɛ, sho pombaka monga esambisha wa losango la Diolelo w’ohetoheto