LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • yp vahe 5 p. 42-49
  • ʻE Lava Fēfē Ke U Fekuki mo e Toe Mali ʻa ʻEku Mātuʻá?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ʻE Lava Fēfē Ke U Fekuki mo e Toe Mali ʻa ʻEku Mātuʻá?
  • Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Tokoniʻi Koe ʻe he ʻOfá ke ke Fekuki
  • ‘ʻOku ʻIkai ko ʻEku Faʻeé/Tamaí Koe!’
  • Ako ke Fevahevaheʻaki, Ako ke Fakangaloku
  • Ko e Fekuki mo e Anga-Filifilimānakó
  • ʻOku Ola ʻa e Faʻa Kātakí!
  • Toʻutupu ʻi he Ngaahi Fāmili-Ua Lavameʻá
  • ʻE Lava ke Lavameʻa ʻa e Ngaahi Fāmili-Uá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
  • Ko e Ngaahi Palopalema Makehe ʻo e Ngaahi Fāmili-Uá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
  • Tauhi Maʻu ʻa e Melinó ʻi Ho Fāmilí
    Ko e Fakapulipuli ʻo e Fāmili Fiefiá
  • Ngāue Mālohi ki he Fakamoʻui ʻo Ho Fāmilí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
yp vahe 5 p. 42-49

Vahe 5

ʻE Lava Fēfē Ke U Fekuki mo e Toe Mali ʻa ʻEku Mātuʻá?

“Ko e ʻaho naʻe mali ai ʻa e tangataʻeikí mo Rita ko e ʻaho kovi taha ia ʻeku moʻuí,” ko e manatu ia ʻa Shane. “Naʻá ku ʻita lahi ʻaupito. ʻIta ki he tangataʻeikí ʻi heʻene hoko ko ha lavaki ki heʻeku faʻeé. ʻIta ki he fineʻeikí ʻi heʻene ʻalu ʻo ako lao kae liʻaki kimautolu taʻeʻiai ha tahá. ʻIta ki he ongo kiʻi fakakina, ongo tamaiki ʻa Rita, ʻa ia naʻe ʻamanaki ke na haʻu ʻo nofo ʻi homau ʻapí . . . Ka ʻi hono fakakātoá, naʻá ku ʻita lahi ʻaupito kia Rita . . . Naʻá ku fehiʻa ai. Pea koeʻuhi ko ʻeku tui ʻoku ʻikai totonu ʻa e tāufehiʻá, naʻá ku toe ʻita hifo pē kiate au.”—Stepfamilies—New Patterns in Harmony, ʻa Linda Craven.

KO E toe mali ʻa ha mātuʻá ʻoku ʻikai toe felave ai ʻa e ʻamanaki ʻe faifai ange pea toe fakataha ʻa hoʻo ongo mātuʻá. ʻE lava ke ʻai ai koe ke ke ongoʻi veiveiua, lavakiʻi mo meheka.

ʻE tautefito ʻa e fakamamahi ʻa e toe malí kapau ʻoku hoko ia ʻi he toki ʻosi atu ʻa e mate ʻa ha mātuʻa ʻofeina. “Ko e mate ʻa ʻeku faʻeé naʻá ne ʻai au ke u ʻiteʻita ʻaupito,” ko e fakahā ia ʻa e taʻu 16 ko Missy. “Naʻá ku fakakaukau naʻe fetongi ʻe he fefine naʻe teu mali mo ʻeku tamaí ʻa e tuʻunga ʻeku faʻeé ko ia naʻá ku anga-kovi ʻaupito ai kiate ia.” ʻI he mateaki ki hoʻo mātuʻa totonú, ʻe aʻu nai ʻo ke ongoʻi halaia kapau ʻe kamata ke ke ongoʻi ʻofa ʻi ha mātuʻa-ua.

Ko ia, ʻoku ʻikai ha ofo ʻi hono tukuange atu ʻe he toʻutupu tokolahi ʻenau mamahi fakaeongó ʻi ha ngaahi founga fakatupu-maumau. ʻOku aʻu ʻo faʻufaʻu ʻa e niʻihi ke fakamāvaeʻi ʻa e nofo mali foʻou ʻa ʻenau mātuʻá. Kae manatuʻi, ko hoʻo mātuʻa totonú mo e mātuʻa-uá kuó na fefuakavaʻaki ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá. “ʻAua; pea ko e meʻa kuo fakahoko ʻe he ʻOtua, ke ʻoua naʻa fakamavae ʻe ha tangata [pe tama].” (Mātiu 19:6) Pea neongo kapau ʻe lava ke ke fakamāvaeʻi kinaua, ʻe ʻikai ke fakatahaʻi ai heni ʻa hoʻo ongo mātuʻa totonú.

ʻOku ʻikai foki ke ʻuhinga lelei ke ke fepaki maʻu pē mo ha mātuʻa-ua. ʻOku fakatokanga mai ʻa e Palovepi 11:29: “Ko ia ʻoku fakatupu mamahi ki hono fāmilí ko e ʻinasi te ne maʻú ko e matangi pē,” ʻa ia, ko e iku ʻo ʻikai maʻu ha meʻa. (New International Version) Ko e koviʻia ʻa e taʻu 15 ko Gerri ʻi heʻene faʻē-uá naʻe faifai pē ʻo iku ia ki ha kē lahi. Ko e hā ʻa e olá? Naʻe fiemaʻu ai ʻe heʻene faʻē-uá ʻa e tamai ʻa Gerri ke fili ʻiate ia mo hono ʻofefiné. Naʻe iku ai ʻa Gerri ʻo foki ki heʻene faʻē totonú—ʻa ia naʻe toe mali foki mo ia.

Tokoniʻi Koe ʻe he ʻOfá ke ke Fekuki

Ko e hā ʻa e fakapulipuli ki he fekuki lavameʻa mo e toe mali ʻa ha mātuʻa? Ko hono ngāueʻaki ʻa e ʻofa fakaetefitoʻimoʻoni hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he 1 Kolinito 13:​4-8:

Ko ʻofa “ʻoku ʻikai te ne kumi ʻene lelei aʻana.” ʻOku ʻuhinga ení ‘ke ʻoua naʻa kumi ʻete lelei ʻaʻatá, ka ko e lelei ʻa e tokotaha kehé.’ (1 Kolinito 10:24) Kapau kuo fili ʻe ha mātuʻa ʻokú ne toe fiemaʻu ʻa e takanga ʻa ha hoa mali, ʻoku totonu ke ke fakaʻiteʻita ʻi he meʻá ni?

Ko ʻofa ‘ʻoku ʻikai te ne meheka.’ ʻOku ʻikai faʻa loto ʻa e toʻutupú ke toe vahevahe ʻa e ʻofa ʻa ʻenau mātuʻa totonú mo ha taha kehe. Ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ke ke manavahē ki ha ʻosi ʻa e ʻofa ʻa hoʻo mātuʻá, he ko e ʻofá ʻoku lava ke fakalahi atu. (Fakafehoanaki mo e 2 Kolinito 6:​11-13.) ʻE lava ke fakalahi atu ʻe hoʻo mātuʻa totonú ʻa ʻene ʻofá ke kau ai ha hoa foʻou ʻo ʻikai mole ai ha ʻofa pē kiate koe! Te ke fakaʻatā ho lotó ke kau ai ha mātuʻa-ua? Ko e fai peheé ʻoku ʻikai teitei ʻuhinga ia ʻokú ke taʻemateaki ai ki hoʻo mātuʻa kuo maté.

Ko ʻofa “ʻoku ʻikai te ne fai taʻetāu.” Ko e nofo mo e fanga tuongaʻane pe fanga tuofāfine foʻoú ʻe lava ke ne fakatupunga ʻa e ngaahi tenge fakaeʻulungāanga. Fakatatau ki he līpōtí, ko e fehokotaki fakasino taʻefakalaó ʻoku hoko ia ʻi he ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí, ʻi he peseti ʻe 25 ʻo e ngaahi fāmili-uá.

ʻOku pehē ʻe David, ʻa ia ko e toe mali ʻa ʻene faʻeé naʻe ʻomai ai ʻa e fanga tuofāfine-ua taʻu hongofulu tupu ʻe toko fā ki he ʻapí, “Naʻe pau ke fai ha taʻotaʻofi fakaʻatamai fekauʻaki mo e ngaahi ongo fakaefehokotaki fakasinó.” ʻE toe fiemaʻu foki ke ke tokanga ke fakaʻehiʻehi mei he vāofi taʻetotonú, ʻo fakapapauʻi ko ho valá pe ko hoʻo tōʻongá ʻoku ʻikai fakaʻaiʻai ai ʻa e fehokotaki fakasinó.—Kolose 3:5.

Ko ʻofa “ʻokú ne ʻūkuma ʻi ha meʻa pē . . . ʻOkú ne fakaivia kitautolu ke tau kātakiʻi ha meʻa pē.” (Liliu ʻa Charles B. Williams) ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe hangē nai ʻoku ʻikai ha meʻa te ne ʻai ke mole ʻa hoʻo ongoʻi loto-mamahí! Naʻe fakahā ʻe Marla: “Naʻá ku ongoʻi naʻe ʻikai ha potu kiate au ʻi ʻapi. Naʻe aʻu ʻou tala ange ki heʻeku faʻeé naʻá ku fakaʻamu ange naʻe ʻikai fāʻeleʻi mai au.” Naʻe anga-tuʻu ʻa Marla pea aʻu ʻo ne hola! Kae kehe, ʻokú ne pehē he taimí ni: “Ko e meʻa lelei tahá ke kātaki.” Kapau te ke kātaki, ʻe faai atu pē ʻo holo hifo ʻa e loto-kona, puputuʻu mo e loto-mamahi naʻá ke tomuʻa ongoʻí.

‘ʻOku ʻIkai ko ʻEku Faʻeé/Tamaí Koe!’

Ko e hoko ʻo ʻi he malumalu ʻo e akonaki ʻa ha mātuʻa foʻou ʻoku ʻikai faingofua, pea ʻi he taimi ʻoku kole ai ha mātuʻa-ua ke te fai ha meʻa, ʻe fakatauele nai ke te kaila atu, ‘ʻOku ʻikai ko ʻeku faʻeé/tamaí koe!’ Kae manatuʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻoku fakahā ʻi he 1 Kolinito 14:20: “Fakamatuʻotuʻa hoʻomou fakakaukaú.”—The Holy Bible in the Language of Today, ʻa William Beck.

Ko hono tali ʻa e mafai ʻo hoʻo mātuʻa-uá ke ne akonekina koé ko e founga ia ʻe taha ke fakahā ai kuo ‘matuʻotuʻa hoʻo fakakaukaú.’ ʻOkú ne fakahoko ʻa e ngaahi fatongia ʻo ha mātuʻa totonu pea ʻoku taau mo ia ʻa hoʻo fakaʻapaʻapá. (Palovepi 1:8; Efeso 6:​1-4) ʻI he taimi ʻo e Tohi Tapú, naʻe ʻohake ai ʻa ʻĒseta ʻe ha tamai ohi ʻi he mate ʻa ʻene ongo mātuʻá. Neongo naʻe ʻikai ko ʻene tamai totonú ia, naʻe ‘fai tuʻutuʻuni kiate ia’ ʻa Motekiai, ʻa ia naʻá ne fai talangofua ki ai naʻa mo e aʻu ki heʻene fuʻu lahí! (Eseta 2:​7, 15, 17, 20) Ko e moʻoni, ko e akonaki ʻa ha mātuʻa-ua ʻoku faʻa hoko ia ko hano fakahaaʻi ʻo ʻene ʻofa mo e tokanga kiate koé.—Palovepi 13:24.

Kae kehe, ko e ngaahi lāunga totonú ʻe pau ke hoko. Kapau ʻoku pehē, ʻai ke ke hoko ʻo ‘matuʻotuʻa’ ʻi hono fai ʻa e meʻa ʻoku ekinaki mai ʻe he Kolose 3:13: “Pea ka ai ha taha ʻoku ne koviʻia ʻi ha taha ʻi ha meʻa, ke mou fekatakiʻaki pe mo fefakamolemoleʻaki.”

Ako ke Fevahevaheʻaki, Ako ke Fakangaloku

ʻI he taimi naʻe nofo pē ai ʻa e taʻu 15 ko Jamie mo ʻene faʻeé, naʻá ne loki toko taha pē peá ne tui mo e ngaahi vala mamafa. ʻI he toe mali ʻa ʻene faʻeé, ʻo hoko ai ʻa Jamie ʻo ʻi ha fāmili mo e fānau ʻe toko fā, naʻe liliu ʻa e ngaahi meʻá. “ʻOku ʻikai te u kei loki toko taha he taimí ni,” ko ʻene tangí ia. “Kuo pau ke u vahevahe ʻa e meʻa kotoa pē.”

ʻE toe pau nai ke ke tukuange ʻa ho tuʻunga ko e lahi tahá pe ko e tama pē ʻe toko tahá. Kapau ko ha foha koe, ʻi ha taimi lahi kuó ke hoko nai ai ko e tangata ʻo e ʻapí—ko ha tuʻunga ia ʻoku maʻu he taimí ni ʻe hoʻo tamai-uá. Pea kapau ko ha ʻofefine koe, mahalo ko koe mo hoʻo faʻeé naʻá mo hangē pē ha ongo tautehiná, ʻo aʻu ki hoʻomo mohe ʻi he loki pē ʻe taha, ka ko eni kuó ke mavahe koeʻuhi ko hoʻo tamai-uá.

“Tuku ke ilo e he kakai kotoabe hoo mou ulugaaga lelei,” ko e faleʻi ia ʻa e Tohi Tapú. (Filipai 4:​5, PM) Ko e foʻi lea totonu naʻe ngāueʻakí naʻe ʻuhingá ko e “ʻulutukua” pea naʻe fakahā ai ʻa e laumālie ʻo ha tokotaha naʻe ʻikai te ne vilitaki ki he kotoa ʻo ʻene ngaahi totonu fakalaó. Ko ia, feinga ke ke ʻulutukua, ʻo fakangaloku. Ngāueleleiʻaki ʻa e tuʻunga foʻou ʻokú ke ʻi aí, pea fakaʻehiʻehi mei he nōfoʻi ʻi he kuohilí. (Koheleti 7:10) Loto-lelei ke fevahevaheʻaki mo ho fanga tuongaʻane mo e fanga tuofāfine uá, ʻo ʻikai ngaahi kinautolu ʻo hangē ha kehé. (1 Timote 6:18) Ko e vave ange ʻa hoʻomou kamata fefaiʻaki ʻo hangē ha fanga tuongaʻane mo e fanga tuofāfine moʻoní, ko e vave ange ia ʻa e tupu ʻo hoʻomou feongoʻiʻakí. Pea ki he tangata foʻou ʻo e ʻapí, ʻoua ʻe fehiʻa ki aí. Fiefia he ʻokú ne ʻi ai ke tokoni ki hono fua ʻa e kavenga ʻo e ngaahi fatongia fakaʻapí.

Ko e Fekuki mo e Anga-Filifilimānakó

Hili hono fakahā ʻe ha kiʻi taʻahine ʻa e ʻofa ʻa ʻene tamai-uá, naʻá ne tānaki mai: “Ka ʻoku ʻi ai ha faikehekehe. ʻOkú ne ʻamanekina mai ʻa e meʻa lahi ange, valoki lahi ange pea siʻi ʻene mahinoʻi kimautolú . . . ʻi heʻene fai tonu ki heʻene fānau ʻoku mau toʻú. Ko ha ʻitaʻanga eni kiate kimautolu.”

Fakatokangaʻi ʻe ʻikai ke faʻa tatau ʻa e ongoʻi ʻa ha mātuʻa-ua ki ha kiʻi tama mei he mali uá ʻo hangē ko ʻene ongoʻi ki heʻene tama totonú. ʻOku ʻikai ke hoko lahi eni koeʻuhi ko ʻene fekauʻaki fakaetoto mo ʻene tama totonú, ka koeʻuhi ko e meʻa naʻá na hokosia fakataha ʻi he moʻuí. He ko ē, naʻa mo ha mātuʻa totonu ʻe ʻofa nai ia ʻi ha kiʻi tama ʻe taha ʻo lahi ange ʻi he tama ʻe tahá. (Senesi 37:3) Kae kehe, ʻoku ʻi ai ha faikehekehe mahuʻinga ʻi he vahaʻa ʻo e tataú mo e totonú. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi angaʻitangata fakatāutaha ʻo e kakaí mo kehekehe ʻenau ngaahi fiemaʻú. Ko ia, ʻi he ʻikai fuʻu hohaʻa pe ʻoku ngaahi tatau koe mo e niʻihi kehé, feinga ke sio pe ʻoku feinga ʻa hoʻo mātuʻa-uá ke feau ʻa hoʻo ngaahi fiemaʻú. Kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻikai ke feau ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻoku ʻi ai leva ʻa e ʻuhinga ke ke talanoa ai ki hoʻo mātuʻa-uá ʻo fekauʻaki mo e meʻa ko iá.

Ko ho fanga tuongaʻane pe fanga tuofāfine uá ʻe lava foki ke nau hoko ko ha fakafiemālieʻanga. ʻOua ʻaupito ʻe ngalo, ʻoku nau faingataʻaʻia nai mo kinautolu foki ʻi he feliliuaki ki he tuʻunga ʻo e fāmili-uá. Mahalo pē ʻoku aʻu ʻo nau fehiʻa ʻiate koe ʻi hoʻo hū hala hake ʻi honau fāmilí. Ko ia, fai hoʻo lelei tahá ke ke anga-lelei. Kapau te nau tukunoaʻi koe, feinga ke ‘ikunaʻi ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí.’ (Loma 12:21) Tānaki atu ki ai, ʻoku ʻikai ko ha meʻa foʻou ʻa e aʻu ki he fanga tuongaʻane mo e fanga tuofāfine moʻoní ʻenau fepaki ʻi he taimi ki he taimi.—Sio ki he Vahe 6.

ʻOku Ola ʻa e Faʻa Kātakí!

“Oku lelei hake ae ikuaga o ha mea i hono kamataaga: bea oku lelei lahi aia oku loto faa kataki iate ia oku loto fielahi.” (Koheleti 7:​8, PM) ʻI he tuʻunga anga-mahení, ʻoku feʻunga mo ha ngaahi taʻu pea toki aʻu ai ʻa e falalá ki he tuʻunga ʻa ia ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi mēmipa ʻo ha fāmili-ua ʻo fealāangaʻaki. Ko e toki taimi ia ʻe hoko ai ʻa e ngaahi tōʻonga kehekehé mo e ngaahi meʻa ʻoku fakamahuʻingaʻí ʻo fefiohi ki ha founga-tuʻumaʻu ʻoku lele lelei. Ko ia faʻa kātaki! ʻOua ʻe ʻamanekina te ke aʻusia ʻa e “ʻofá ʻi ha kemo” pe ʻe iku ki ha foʻi “fāmili ʻi ha kemo” pē.

ʻI he taimi naʻe toe mali ai ʻa e faʻē ʻa Thomas, naʻá ne taʻemanonga lahi. Naʻe toko fā ʻa e fānau ʻa ʻene faʻeé, pea ko e tangata naʻe mali mo iá naʻe ʻi ai ʻene toko tolu. “Naʻa mau kē, fakafekiki, maveuveu ʻa e ngaahi meʻá pea hokosia mo e loto-mafasia fakaeongo lahi fakaʻulia,” ko e tohi ia ʻa Thomas. Ko e hā ne iku ʻo ne ʻomai ʻa e lavameʻá? “ʻI hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú, naʻe solova ai ʻa e ngaahi meʻá; ʻo ʻikai hoko maʻu pē ʻi he taimi pē ko iá, ka ʻi he ʻosi ha taimi pea mo hono ngāueʻaki ʻo e ngaahi fua ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá, naʻe faai atu pē ʻo lelei ʻa e ngaahi tuʻungá.”—Kaletia 5:​22, 23.

Ko e ʻomai moʻoni ʻe ha tukupā ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni Fakatohitapú ha lavameʻa ʻi ha fāmili-ua ʻoku fakatātaaʻi ia ʻe he ngaahi meʻa naʻe hokosia ʻe he toʻutupu naʻa mau fakaʻekeʻeke ko ení:

Toʻutupu ʻi he Ngaahi Fāmili-Ua Lavameʻá

Faifakaʻekeʻeke: Naʻe anga-fēfē hoʻo fakaʻehiʻehi mei he fehiʻa ki he akonaki ʻa hoʻo mātuʻa-uá?

Lynch: Ko ʻeku faʻeé mo ʻeku tamai-uá naʻá na tuʻu fakataha maʻu pē ʻi he fekauʻaki mo e akonakí. ʻI he taimi naʻe hoko ai ha meʻa, naʻá na fakatou fakapapauʻi ke fai ia, ko ia ʻi he taimi naʻe sipiʻi ai aú, naʻá ku ʻiloʻi naʻe haʻu ia meiate kinaua fakatouʻosi.

Linda: Naʻe faingataʻa ʻaupito ʻi he ʻuluaki taimí koeʻuhí he naʻá ku pehē atu, “Ko e hā hoʻo totonu ke ke tala mai ai ʻa e meʻa ko ení?” Ka naʻá ku fakakaukau ki he pehē ʻe he Tohi Tapú ke ‘Fakaʻapaʻapa ki hoʻo faʻeé mo e tamaí.’ Neongo naʻe ʻikai ko ʻeku tamai totonú ia, ʻi he vakai ʻa e ʻOtuá naʻe kei hoko pē ia ko ʻeku tamai.

Robin: Naʻá ku ʻilo ʻe loto-mamahi lahi ʻa ʻeku faʻeé ʻi haʻaku fakaʻiteʻita ki he tokotaha naʻe ʻofa aí.

Faifakaʻekeʻeke: Ko e hā naʻá ne pouaki ʻa e fetuʻutaki leleí?

Lynch: Kuo pau ke ke mahuʻingaʻia ʻi he meʻa ʻoku fai ʻe hoʻo mātuʻa-uá. Naʻá ku tokoni kiate ia ʻi heʻene ngāue fakamāmaní. Pea ʻi heʻema ngāué naʻá ma talanoa lahi. Naʻe tokoni eni ke u sio ki he anga ʻo ʻene fakakaukaú. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ku foʻi tangutu ʻataʻatā pē mo ia, ʻo ma talanoa ‘noaʻia’ pē.

Valerie: Naʻá ku fakamoleki ʻa e taimi lahi mo ʻeku faʻē-uá, pea naʻe lava moʻoni ke u mahinoʻi ia. Naʻá ma hoko ai ko e toki kaumeʻa fekoekoeʻi tahá.

Robin: Naʻe mate ʻa ʻeku tamaí ʻi he ʻosi atu pē ʻa e taʻu ʻe taha pea toe mali ʻa e fineʻeikí. Naʻá ku fakafisi ke u ofi ki heʻeku tamai-uá he naʻe ʻikai te u loto ke ne fetongi ʻa ʻeku tamaí. Naʻá ku lotu ke tokoniʻi au ʻe he ʻOtuá ke mole atu ʻeku mamahi ʻi he mate ʻa ʻeku tamaí pea ke u hoko ʻo ofi ange ki heʻeku tamai-uá. Naʻá ku lotu mo toutou lotu. Ko e ngaahi lotú ni naʻe tali moʻoni ʻe Sihova.

Faifakaʻekeʻeke: Ko e hā naʻá ke fai ke ke hoko ʻo ofi ange aí?

Valerie: ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻá ku kole ki heʻeku faʻē-uá ke ma ō ki ha fakaʻaliʻali—ʻa kimaua pē. Pe ʻi he taimi naʻá ku ʻalu ai ki ha feituʻu, naʻá ku fakatau mai ha matalaʻiʻakau pe ko ha vaasi maʻana, ha meʻa ke fakahā ai ki ai naʻá ku fakakaukau mai kiate ia. Naʻá ne houngaʻia moʻoni ʻi he meʻá ni.

Eric: Kuo pau ke ke kumi ki ha meʻa ʻokú mo fakatou saiʻia ai. Ko e meʻa pē naʻá ku taha ai mo ʻeku tamai-uá he naʻe mali mo ʻeku faʻeé pea naʻá ma nofo ʻi he fale pē taha. Naʻe hoko mai ʻa e tokoni lahi tahá ʻi he taimi naʻá ku kamata maʻu ai ʻa e mahuʻingaʻia tatau naʻá ne maʻu ki he Tohi Tapú. ʻI heʻeku ʻunuʻunu ofi ange kia Sihova ko e ʻOtuá, naʻá ku toe ofi lahi ange ai ki heʻeku tamai-uá. Ko ʻene toki ʻi ai moʻoni eni ʻa e meʻa naʻá ma taha ai!

Faifakaʻekeʻeke: Kuo anga-fēfē hoʻo maʻu ʻaonga fakafoʻituituí?

Robin: ʻI he taimi naʻá ku nofo ai pē mo ʻeku faʻeé, naʻá ku angatuʻu pea naʻe fakapelepelekoviʻi au. Naʻá ku fiemaʻu maʻu pē ʻa e ngaahi meʻá ke fai ʻi heʻeku foungá. Kuó u ako he taimí ni ke fakakaukau ki he niʻihi kehé pea toe anga taʻesiokita ange.

Lynch: Naʻe tokoniʻi au ʻe heʻeku tamai-uá ke u fakakaukau fakatangata lahi. Naʻá ne tokoniʻi au ke u alapoto mo pōtoʻi ngāue. ʻI he hoko ʻa e ngaahi taimi faingataʻá peá u fiemaʻu ai ha taha, naʻá ne ʻi ai. ʻIo, ko ia ʻa e tamai lelei taha ʻe faifai ange pea maʻu ʻe ha taha.

Ngaahi Fehuʻi ki he Fetalanoaʻaki

◻ ʻOku ongoʻi fēfē ʻa e kau talavou tokolahi ʻi he taimi ʻoku toe mali ai ʻa ʻenau ongo mātuʻá? Ko e hā hono ʻuhingá?

◻ ʻOku anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa hono fakahāhā ʻa e ʻofa faka-Kalisitiané ki ha talavou ke fekuki?

◻ ʻOku totonu ke ke fakamoʻulaloa ki he akonaki ʻa ha mātuʻa-ua?

◻ Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻilo ʻa e founga ke fakangaloku ai mo fevahevaheʻakí?

◻ ʻOku totonu ke ke ʻamanekina ke ngaahi tatau koe mo e fanga tuongaʻane mo e fanga tuofāfine uá? Fēfē kapau ʻokú ke ongoʻi ʻoku anga-filifilimānako hono ngaahi koé?

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻe lava ke ke fai ʻe tokoniʻi ai koe ke ke fetaulaki lelei ange mo ha mātuʻa-ua?

[Fakamatala ʻi he peesi 45]

“Naʻá ku fakakaukau naʻe fetongi ʻe he fefine naʻe teu mali mo ʻeku tamaí ʻa e tuʻunga ʻeku faʻeé ko ia naʻá ku anga-kovi ʻaupito ai kiate ia”

[Fakatātā ʻi he peesi 43]

Ko e toe mali ʻa ha taha ʻo e ongo mātuʻá ʻokú ne faʻa langaʻi ʻa e ongoʻi ʻita, veiveiua mo e meheka

[Fakatātā ʻi he peesi 46]

Ko e akonaki mei ha mātuʻa-ua ʻoku faʻa fehiʻanekinaʻi ia

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share