Tohi Tohi Tapu Fika 32—Siona
Tokotaha-Tohí: Siona
Kakato Hono Tohí: 844 K.M. n.
KO SIONÁ—ko ha misinale ia ki he fonua muli ʻi he senituli hono hiva K.M.! Naʻe anga-fēfē ʻene vakai ki hono vāhenga-ngāue meia Sihová? Ko e hā ʻa e ngaahi hokosia foʻou naʻe fakaʻatā ʻe he meʻá ni kiate iá? Naʻá ne ʻilo ai naʻe ongongofua ʻa e kakai ʻi hono vāhenga-ngāué? Naʻe lavameʻa fēfē ʻa ʻene malangá? Ko e fakamatala fakaofo ʻi he tohi Sioná ʻoku tali ai ʻa e ngaahi fehuʻi ko ení. ʻI hono tohi ʻi he taimi naʻe motu ai ʻa e fuakava ʻa e puleʻanga fili ʻa Sihová mo ia pea nau tō ki he tauhi ʻaitoli fakapanganí, ʻoku fakahaaʻi ʻe he lēkooti fakaekikité ko e meesi ʻa e ʻOtuá ʻoku ʻikai ke fakangatangata pē ia ki ha puleʻanga ʻe taha, naʻa mo ʻIsileli. ʻIkai ngata aí, ʻokú ne hakeakiʻi ʻa e meesi mo e ʻaloʻofa lahi ʻa Sihová, ʻi he faikehekehe mo e ʻikai ha meesi, kātaki mo e tui ʻoku faʻa hā ʻi he faʻahinga ʻo e tangata taʻehaohaoá.
2 Ko e hingoa Sioná (faka-Hepelū, Yoh·nahʹ) ʻoku ʻuhingá ko e “Lupe.” Ko e foha ia ʻo e palōfita ko ʻAmitai ʻo Kati-hefeli ʻi Kāleli ʻi he vahefonua ʻo Sepuloné. ʻI he 2 Tuʻi 14:23-25 ʻoku tau lau ai ko Selopoame ko e tuʻi ʻo ʻIsilelí naʻá ne fakalahi atu ʻa e ngataʻanga ʻo e puleʻangá ʻo fakatatau ki he lea naʻe folofolaʻaki ʻe Sihova ʻo fakafou ʻia Sioná. ʻE fokotuʻu ʻe he meʻá ni ʻa e taimi ʻo e kikite ʻa Sioná ʻi he 844 K.M. nai, ʻa e taʻu ʻo e fakanofo tuʻi ʻo Selopoame II ʻo ʻIsilelí pea ʻi he ngaahi taʻu lahi ki muʻa ke hanga ʻe ʻAsīlia, fakataha mo hono kolomuʻá ʻa Ninive, ʻo kamata puleʻi ʻa ʻIsilelí.
3 ʻOku ʻikai toe fehuʻia ko e fakamatala kotoa ʻo e tohi Sioná ʻoku alafalalaʻanga. Ko e ‘Fakaaʻu ʻo ʻetau tuí, ʻa Sisu,’ naʻá ne lave kia Siona ko ha tokotaha moʻoni peá ne ʻomai ʻa e fakaʻuhinga fakamānavaʻi ʻo e meʻa ʻe ua ʻi he ngaahi meʻa naʻe hoko fakaekikite ʻi he tohi Sioná, ʻo fakahaaʻi ai ko e tohí ʻoku ʻi ai ʻa e kikite moʻoni. (Hep. 12:2; Mt. 12:39-41; 16:4; Luke 11:29-32) Kuo fokotuʻu maʻu pē ʻa e tohi Sioná ʻe he kau Siú ʻi he lotolotonga ʻo ʻenau ngaahi tohi ʻoku kaú pea nau vakai ki ai ʻoku fakahisitōlia. Ko e faitotonu ʻa Sioná tonu ʻi hono fakamatalaʻi ʻa ʻene ngaahi fehālaakí mo hono ngaahi vaivaiʻangá, ʻo ʻikai ha feinga ke fūfuuʻi iá, ʻoku toe fakaʻilongaʻi ai ʻoku moʻoni ʻa e fakamatalá.
4 Fēfē ʻa e “fuʻu ika lahi” naʻá ne folo ʻa Sioná? Kuo ʻi ai ʻa e fakamahamahalo lahi pe ko e faʻahinga ika fēfē nai eni. Ko e tofuaʻa sipamueló ʻokú ne malava lelei ke folo ha tangata kakato. ʻOku pehē pē mo e ʻanga lahi hinehiná. Neongo ia, ʻoku pehē pē ʻe he Tohi Tapú: “Kuo tokonaki ʻe Sihova ha fuʻu ika lahi ke folo ʻa Siona.” (Siona 1:17) ʻOku ʻikai ke fakahaaʻi pau ʻa e faʻahinga ʻo e iká. ʻOku ʻikai lava ke fakapapauʻi moʻoni pe ko ha tofuaʻa sipamuelo, ko ha fuʻu ʻanga lahi hinehina, pe ko ha meʻamoʻui kehe ʻi tahi ʻoku ʻikai fakahaaʻi.a Ko e hiki ʻe he Tohi Tapú ko ha “fuʻu ika lahi” ʻoku feʻunga ʻānoa ia ki heʻetau ʻiló.
ʻUHINGA ʻOKU ʻAONGA AÍ
9 Ko e ʻalunga ʻo e ngāue ʻa Sioná mo hono olá ʻoku totonu ke tuʻu ia ko ha fakatokanga kiate kitautolu. Naʻá ne hola mei he ngāue naʻe ʻoange ʻe he ʻOtuá; naʻe totonu ke ne fai ʻa e ngāué pea falala ʻe poupouʻi ia ʻe he ʻOtuá. (Siona 1:3; Luke 9:62; Pal. 14:26; Ai. 6:8) ʻI heʻene ʻalu ʻi he feituʻu halá, naʻá ne fakahaaʻi ai ʻa e fakakaukau taʻepau ʻi he ʻikai malava ke fakahaaʻi tauʻatāina ia tonu ki he kau kauvaká ko ha tokotaha lotu ʻa “Sihova ko e ʻOtua ʻo langi.” Naʻe mole ʻa ʻene loto-toʻá. (Siona 1:7-9; Ef. 6:19, 20) Ko e tokanga pē ʻa Siona kiate iá naʻe iku ai ʻo ne vakai ki he meesi ʻa Sihova ki Ninivé ko ha meʻa fakatupu-ʻita kiate ia; naʻá ne feinga ke fakatonuhiaʻi ia ʻaki ʻene tala kia Sihova naʻá ne ʻosi ʻiloʻi pē ʻe ia ko e meʻa eni ʻe hokó—ko ia ko e hā naʻá ne fekauʻi ai ia ke hoko ko ha palōfitá? Naʻe valokiʻi ia ʻi he fakakaukau taʻeʻapasia mo lāunga ko ení, ko ia ʻoku totonu ke tau maʻu ʻaonga mei he meʻa naʻá ne hokosiá pea fakaʻehiʻehi mei he kumi ha fehālaaki ʻi hono fakahaaʻi ʻe Sihova ʻa e mēsí pe ʻi heʻene founga ʻo hono fai ʻo e ngaahi meʻá.—Siona 4:1-4, 7-9; Fili. 2:13, 14; 1 Kol.1Ko 10:10.
10 ʻOku mahulu hake ʻi he meʻa kehe kotoa pē ʻi he tohi Sioná ʻa ʻene fakahā ʻa e ongo anga fisifisimuʻa ʻo Sihova ko e ʻaloʻofá mo e mēsí. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sihova ʻa e ʻaloʻofa ki Ninive ʻi hono fekauʻi atu ʻa ʻene palōfitá ke ne fakatokanga fekauʻaki mo e fakaʻauha ʻoku tuʻunuku maí, pea naʻá ne mateuteu ke fakahaaʻi ʻa e meesi ʻi he taimi naʻe fakatomala ai ʻa e koló—ko ha meesi naʻe fakaʻatā ai ʻa Ninive ke hao ʻi he taʻu laka hake he 200 ʻo aʻu mai ki hono toki fakaʻauha ia ʻe he kau Mītiá mo e kau Pāpiloné ʻi he 632 K.M. nai. Naʻá ne fakahaaʻi ʻa e meesi kia Siona ʻi hono fakahaofi ia mei he tahi hou ʻi he afaá pea ʻi hono tokonaki mai ʻa e fuʻu lepo ke “fakalelulelu ki heʻene mamahi.” ʻI hono tokonaki mai ʻa e fuʻu lepo maluʻí pea toe ʻavé, naʻe ʻai ai ʻe Sihova ke ʻiloʻi ʻe Siona te Ne fakahaaʻi ʻa e mēsí mo e ʻaloʻofá ʻo fakatatau ki Heʻene leleiʻia pē ʻaʻaná.—Siona 1:2; 3:2-4, 10; 2:10; 4:6, 10, 11.
11 ʻI he Mātiu 12:38-41, naʻe tala ai ʻe Sīsū ki he kau taki lotú ko e fakaʻilonga pē ʻe ʻoange kiate kinautolú ko e “fakaʻilonga ʻo Siona.” Hili ʻa e ʻaho ʻe tolu mo e pō ʻe tolu ʻi “loto hetesi,” naʻe ʻalu ʻa Siona ʻo malanga ki Ninive, ʻo ne hoko ai ko ha “fakaʻilonga” ki he kau Ninivé. (Siona 1:17; 2:2; 3:1-4) ʻI he founga meimei tatau, naʻe fakamoleki ʻe Sīsū ʻa e ngaahi konga ʻo e ʻaho ʻe tolu ʻi he faʻitoká pea naʻe fokotuʻu hake. ʻI hono fanongonongo ʻe heʻene kau ākongá ʻa e fakamoʻoni ʻo e meʻa ko ia naʻe hokó, naʻe hoko ai ʻa Sīsū ko ha fakaʻilonga ki he toʻutangata ko iá. Fakatatau ki he founga faka-Siu ʻo hono fakafuofua ʻa e taimí pea mo e ngaahi moʻoniʻi meʻa naʻe fakahoko ʻi he tuʻunga ʻo Sīsuú, ko e vahaʻa taimi ko eni ʻo e ‘‘ʻaho tolu mo po tolu” ʻoku fakaʻatā ai ke siʻi hifo ʻi he ʻaho kakato ʻe tolú.b
12 ʻI he lāulea tatau, naʻe fakafaikehekeheʻi ai ʻe Sīsū ʻa e fakatomala ʻa e kau Ninivé mo e tuʻunga loto-fefeka mo e talitekeʻi fakahangatonu naʻá ne hokosia mei he kau Siú lolotonga ʻa ʻene ngāue fakafaifekaú tonu, ʻo ne pehē: “ʻE hopo mo e toʻutangata ni ʻi he fakamāu ʻa e kakai Ninive, pea te nau fakahalaia ia: he naʻe fakatomala ʻe kinautolu ʻi he malanga ʻa Siona: kae vakai, ʻoku ʻi heni ha meʻa ʻoku lahi ʻia Siona.” (Sio foki ki he Mātiu 16:4 mo e Luke 11:30, 32.) “Meʻa ʻoku lahi ʻia Siona”—ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻa Sīsū ʻi he ngaahi lea ko ení? Naʻá ne ʻuhingá kiate ia tonu ko e palōfita lahi tahá, ʻa e Tokotaha naʻe fekauʻi mai ʻe Sihova ke malanga: “Mou fakatomala, he kuo ofi ʻa e Puleʻanga ʻo Hevani.” (Mt. 4:17) Ka neongo ia, ko e tokolahi taha ʻo e kau Siu ʻo e toʻutangata ko iá naʻa nau talitekeʻi ʻa e “fakaʻilonga ʻo Siona.” Fēfē ʻa e ʻahó ni? Neongo ko e tokolahi tahá ʻoku ʻikai te nau tokanga ki he pōpoaki ʻo e fakatokanga ʻa Sihová, ko e laui afe tokolahi ʻi māmani lahi ʻoku nau maʻu ʻa e faingamālie lāngilangiʻia ʻo e fanongo ki he ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻa ia naʻe tomuʻa malangaʻi ʻe Sīsū, ko e “Fanautama ʻa Tangata.” ʻI he hangē ko e kau Ninive fakatomalá, ʻa ia naʻe tāpuakiʻi fakafou ʻi he malanga ʻa Sioná, ko e faʻahingá ni foki te nau kau ʻi he tokonaki lahi mo mohu meesi ʻa Sihova ki he moʻui fuoloá, he ko e moʻoni “oku mei a Jihova ae fakamoui.”—Siona 2:9, PM.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Insight on the Scriptures, Vol. 2, peesi 99-100.
b Insight on the Scriptures, Vol. 1, peesi 593.