LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w07 11/1 p. 4-7
  • ‘Mou Teungaʻaki ʻa e Anga-Fakatōkilaló’

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • ‘Mou Teungaʻaki ʻa e Anga-Fakatōkilaló’
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻOku Fakatōkilalo ʻa e Tokotaha-Fakatupu Māfimafi-Aoniú?
  • Meʻa ʻOku ʻIkai ko e Anga-Fakatōkilaló
  • Ko ha Fakaʻilonga ʻo e Mālohi
  • Ngaahi ʻAonga ʻo e Anga-Fakatōkilaló
  • Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakatōkilalo Moʻoní
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
  • ʻE Lava Fēfē ke Ke Fakahāhā ʻa e Anga-Fakatōkilalo Moʻoní?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
  • Ngaahi Faʻifaʻitakiʻanga ʻi he Anga-Fakatōkilaló ke Faʻifaʻitaki ki Ai
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • ʻOku Fiefia ʻa e Anga-Fakatōkilaló
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
w07 11/1 p. 4-7

‘Mou Teungaʻaki ʻa e Anga-Fakatōkilaló’

KO E tangatá mei ha kolo lahi ongoongoa. Ko hono tuʻungá ko ha tangataʻifonua Loma ia ʻi hono fāʻeleʻí pea ngalingalí naʻe haʻu mei ha fāmili tuʻu-ki-muʻa. Ko e tangata ko iá, ʻa Saula, naʻá ne maʻu e konga lahi ʻo e ako lelei taha naʻe ala maʻu ʻi he ʻuluaki senituli T.S. Naʻe poto he lea kehekehe laka hake nai he uá pea naʻe kau foki ki he kulupu fakalotu Siu ʻiloa ko ia—ʻa e kau Fālesí.

ʻOku pau pē naʻe taʻetokaʻi ʻe Saula ʻa e kakai lāuvalé peá ne hoko ʻo pōlepole foki ʻi heʻene māʻoniʻoni lau pē ʻaʻaná. (Luke 18:​11, 12; Ngāue 26:5) Naʻe maʻu ʻe he kaungā Fālesi ʻo Saulá ha loto mahikihiki pea naʻa nau manako ke muʻomuʻa mo ʻiloa pea mo ʻai e ngaahi hingoa fakalakanga māʻolunga. (Mātiu 23:​6, 7; Luke 11:43) Ngalingali naʻe hīkisia ʻa Saulá ʻi heʻene feohi mo e kakai peheé. ʻOku tau ʻilo foki ko ha tokotaha fakatanga faivelenga ia ʻo e kau Kalisitiané. Hili mei ai ha ngaahi taʻu, ʻi hono ui ko e ʻapositolo ko Paulá, naʻá ne ui ai ia ʻi he taimi ko ia ki muʻá “ko e toko taha au naʻe laukovi ki he ʻOtua ʻi muʻa, mo fakatanga mo pauʻu.”—1 Timote 1:13.

ʻIo, naʻe hoko ʻa Saula ko ha Kalisitiane, ʻa ia ko e ʻapositolo ia ko Paulá, pea ko hono angaʻitangatá naʻe liliu fakaʻaufuli. ʻI heʻene hoko ko e ʻapositolo Kalisitiané, naʻá ne fakahaaʻi anga-fakatōkilalo ai “koe jii hifo taha be au i he kaiga maonioni kotoabe oku jii.” (Efeso 3:​8, PM) Ko ha tokotaha ngāue fakaʻevangeliō ola lelei ia, ka naʻe ʻikai ke ne fakalāngilangiʻi ia ʻi he meʻá ni. ʻI hono kehé, naʻá ne ʻave ʻa e lāngilangí kotoa ki he ʻOtuá. (1 Kolinito 3:​5-9; 2 Kolinito 11:7) Ko Paula naʻá ne fai ʻa e naʻinaʻi ko ení ki he kaungā Kalisitiané: “Mou teungaʻaki ʻa e ʻofa ongongofuá, anga-ʻofá, anga-fakatōkilaló, anga-vaivaí mo e kātaki fuoloá.”—Fakaʻītali ʻamautolu; Kolose 3:​12, NW.

ʻOku kaunga nai ʻa e faleʻi ko iá ki hotau senituli uofulumātahá ni? ʻOku ʻaonga ke tau hoko ʻo fakatōkilaló? ʻE malava nai ʻa e anga-fakatōkilaló ke hoko ko ha fakaʻilonga ʻo e mālohi?

ʻOku Fakatōkilalo ʻa e Tokotaha-Fakatupu Māfimafi-Aoniú?

Ko ha fetalanoaʻaki pē ki he anga-fakatōkilaló kuo pau ke tau vakaiʻi e anga e fakakaukau ki ai ʻa e ʻOtuá. Ko e hā hono ʻuhinga? Koeʻuhí ko ia ʻa hotau Hau mo hotau Tokotaha-Fakatupú. ʻI he faikehekehe mo iá, kuo pau ke tau ʻiloʻi hotau ngaahi ngātanga tonu. ʻOku tau fakafalala kiate ia. “Koe Mafimafi [Aoniu], oku ikai te tau faa iloʻi ia: oku lahi ia i he malohi,” ko e lau ia ʻa ha tangata poto ʻo e kuonga muʻá ko ʻIlaiū. (Siope 37:​23, PM) Ko e moʻoni, ʻi heʻetau fakalaulauloto pē ki he ʻuniveesi kāfakafa takatakai ko ia ʻiate kitautolú ʻoku ʻai ai kitautolu ke tau fakatōkilalo! “Hiki hake ho mou mata ki oluga bea vakai,” ko e fakaafe ia mei he palōfita ko ʻAiseá. “Kohai kuo ne fakatubu ae gaahi mea ni, aia oku ne lau mo taki kitua ho nau toko lahi; oku ne ui akinautolu kotoabe i ho nau higoa i he lahi o hono mafimafi, koeuhi oku malohi ia i he mafimafi, oku ikai ha taha oku tae ha mai.”—Aisea 40:​26, PM.

Tuku kehe ʻene hoko ʻo māfimafi-aoniú ʻoku fakatōkilalo ʻa e ʻOtua ko Sihová. Naʻe lotu ʻa Tuʻi Tēvita kiate ia: “Kuo ke foaki foki kiate au ae fekau o hoo fakamoui: bea koe mea i hoo agaofa [pe anga-fakatōkilaló] kuou hoko ai o lahi.” (2 Samiuela 22:​36, PM) ʻOku fakatōkilalo ʻa e ʻOtuá koeʻuhí he ʻokú ne fakahāhā ʻa e tokanga ki he faʻahinga māʻulalo ʻo e tangatá ʻa ia ʻoku nau feinga ke tauhi kiate iá, pea ʻokú ne fakaaʻu atu ʻene mēsí kiate kinautolu. Mei hēvani ʻoku aʻu hifo ai pē ʻa Sihova ki he foʻi māmaní, ʻi ha tuʻunga fakaefakatātā, ke lava ʻo feangai anga-ʻofa mo e faʻahinga ko ia ʻoku nau manavahē-ʻOtuá.—Sāme 113:​5-7.

Tānaki atu ki aí, ʻoku fakamahuʻingaʻi ʻe Sihova ʻa e anga-fakatōkilalo ʻi heʻene kau sevānití. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá: “ʻOku talitekeʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga hīkisiá, ka ʻokú ne foaki ʻofa maʻataʻatā ki he faʻahinga anga-fakatōkilaló.” (1 Pita 5:​5, NW) Fekauʻaki mo e anga ʻo e vakai ʻa e ʻOtuá ki he pōlepolé, naʻe pehē ai ʻe ha tokotaha hiki ʻo e Tohi Tapú: “ʻOku fakalielia kia Jihova akinautolu kotoabe oku loto fielahi [pe pōlepolé].” (Palovepi 16:​5, PM) ʻE anga-fēfē nai ha hoko ʻa e anga-fakatōkilaló ko ha fakaʻilonga ʻo e mālohi?

Meʻa ʻOku ʻIkai ko e Anga-Fakatōkilaló

ʻOku ʻikai tatau ʻa e anga-fakatōkilaló ia mo haʻate hoko ʻo tōlalo ʻi ha meʻa. ʻI he ngaahi anga fakafonua lahi ʻo e kuohilí, ko ha tokotaha fōtunga fakatōkilalo ko ha pōpula—ko ha taha anga fakatamaioʻeiki, feifeiʻavale mo anga fakaʻofa. ʻI hono kehé, ʻoku fakamamafaʻi ʻe he Tohi Tapú ko e anga-fakatōkilaló ʻe iku ia ki hono fakalāngilangiʻi. Hangē ko ʻení, naʻe tohi ʻe he tangata potó: “ʻOku tataʻo mai ki he angamalu [pe anga-fakatōkilaló] ʻa e ʻapasia kia Sihova: Haʻu ai mo e koloa mo e ongoongo mo e moʻui.” (Palovepi 22:4) Pea ʻi he Sāme 138:​6, ʻoku tau lau ai: “He ko e maʻolunga ʻa Sihova, ka ʻoku ne tokaʻi ʻa e maʻulalo: Ka ko e mahiki ʻoku nau feʻiloaki mamaʻo.”

Ke hoko ʻo fakatōkilalo ʻoku ʻikai ʻuhingá ia ʻokú te taʻelava ʻo fai ha meʻa pe ko ha ngāue ʻoku lahi. Ko e fakatātaá, naʻe ʻikai teitei taukaveʻi ʻe Sīsū Kalaisi ia ʻoku ʻikai ko e ʻAlo-tofu-pē-taha ia ʻo Sihová, pea naʻe ʻikai teitei fakangalingali ia ko ʻene ngāue fakafaifekau ʻi he māmaní naʻe ʻikai ke fuʻu mahuʻinga. (Maake 14:​61, 62; Sione 6:51) Ka, naʻe fakahāhā ʻe Sīsū ʻa e anga-fakatōkilaló ʻaki ʻene tuku ʻa e lāngilangi ʻo ʻene ngāué ki heʻene Tamaí pea naʻá ne ngāueʻaki hono mālohí ke ngāue mo tokoni ai ki he niʻihi kehé kae ʻikai ko hono puleʻia mo lōmekina kinautolu.

Ko ha Fakaʻilonga ʻo e Mālohi

ʻOku ʻikai toe fehuʻia, naʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi ʻo ʻiloʻi ʻe hono toʻumeʻá “fakafou ʻi he ngaahi ngāue fakaofó.” (Ngāue 2:​22, NW) Ka, ʻi he vakai ʻa e niʻihi, naʻá ne “māulalo taha be” ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. (Taniela 4:​17, PM) Naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi heʻene moʻui anga-fakanānaá ka naʻá ne toutou akoʻi maʻu pē ʻa e mahuʻinga ʻo e anga-fakatōkilaló. (Luke 9:48; Sione 13:​2-16) Ka neongo ia, ʻi heʻene anga-fakatōkilaló naʻe ʻikai ke ne vaivai ai. Naʻá ne taʻemanavahē ʻi heʻene taukapoʻi maʻu pē ʻa e huafa ʻo ʻene Tamaí pea mo lavaʻi ʻene ngāue fakafaifekaú. (Filipai 2:​6-8) ʻI he Tohi Tapú, ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa Sīsū ki ha laione toʻa. (Fakahā 5:5) Ko e fakatātā ʻoku ʻomai ʻe Sīsuú ʻokú ne fakahaaʻi ai ko e anga-fakatōkilaló ʻoku fehoanaki ia mo e mātuʻaki toʻa fakaeʻulungāanga.

ʻI heʻetau feinga mo kitautolu ke tau fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilalo moʻoní, ʻoku tau ʻiloʻi ai ʻoku fiemaʻu ʻa e feinga fakamātoato kae lava ʻo hoko ʻa e anga-fakatōkilaló ko ha founga moʻui. ʻOku kau ki ai ʻa e anganofo maʻu pē ki he finangalo ʻo e ʻOtuá kae ʻikai ko e muimui ʻi he ʻalunga ʻoku faingofua tahá pe ko e tukulolo ki he ngaahi hehema fakaekakanó. Ko hono fakatupulekina ʻo e anga-fakatōkilaló ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e toʻa fakaeʻulungāanga, he ʻoku fiemaʻu ke tau tuku ki mui ʻetau ngaahi fiemaʻu fakafoʻituituí kae lava ke tau tauhi ʻa Sihova pea mo e mahuʻingaʻia ʻa e niʻihi kehé ʻi he taʻesiokita.

Ngaahi ʻAonga ʻo e Anga-Fakatōkilaló

ʻOku kau ki he anga-fakatōkilaló ʻa e ʻatā mei he pōlepolé pe loto-mahikihikí. ʻOku ngāueʻaki ʻe he Folofolá ʻa e kupuʻi lea “anga-fakatōkilaló” ke fakamatalaʻi ia. (Efeso 4:2) Ko ha fakakaukau fakatōkilalo fakalūkufua ko e ola ia mei hano vakaiʻi fakamātoato kitautolu—ʻa hotau ngaahi mālohí mo hotau ngaahi vaivaiʻangá, ʻetau ngaahi lavameʻá mo ʻetau ngaahi tōnounoú. Naʻe ʻomai ʻe Paula ʻa e akonaki lelei fekauʻaki mo e meʻá ni ʻi he taimi naʻá ne tohi ai: “ʻOku ou tala atu ai ki he tagata taki taha kotoabe oku iate kimoutolu, ke oua naa lelei lahi ene mahalo kiate ia i he mahalo oku totonu; ka ke mahalo fakabotoboto.” (Loma 12:​3, PM) Ka ʻi ai ha taha ʻe muimui ki he akonaki ko iá ʻokú ne fakahāhaaʻi ʻa e anga-fakatōkilalo.

ʻOku toe fakaeʻa foki ʻa e anga-fakatōkilaló ʻi he taimi ko ia ʻoku tau ʻai loto-moʻoni ai ʻa e fiemaʻu ʻa e niʻihi kehé ke muʻomuʻa ia ʻi heʻetau fiemaʻú. ʻI he funga hono fakamānavaʻí, naʻe naʻinaʻi ai ʻe Paula ki he kau Kalisitiané: “ʻOua ʻe fai ha meʻa ʻe taha ʻi he fakakikihi pe ʻi he loto-mahikihiki, ka ʻi he loto anga-vaivai [pe anga-fakatōkilalo] ʻo lau ʻoku lelei hake ʻa e niʻihi kehé ʻiate koe.” (Fakaʻītali ʻamautolu; Filipai 2:​3, NW) Naʻe fehoanaki eni mo e fekau ʻa Sīsū ki hono kau muimuí: “Ka ʻoka ai ha taha ʻiate kimoutolu ʻe lahi hake, te ne nofo ko hoʻomou sevaniti. Pea ko ia te ne hakeakiʻi ia ʻe fakavaivaiʻi: pea ko ia te ne fakavaivaiʻi ia ʻe hakeakiʻi.”—Mātiu 23:​11, 12.

ʻIo, ko e anga-fakatōkilaló ʻoku taki atu ia ki hono hakeakiʻi ʻi he vakai ʻa e ʻOtuá. Naʻe fakamamafaʻi ʻe he ākonga ko Sēmisí ʻa e moʻoniʻi meʻa ko iá ʻi he taimi naʻá ne tohi ai: “Fakavaivaiʻi kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e ʻEiki, pea te ne hakeakiʻi kimoutolu.” (Semisi 4:10) Ko hai ia te ne taʻefiemaʻu ke hakeakiʻi ia ʻe he ʻOtuá?

Ko e ʻikai ke maʻu ha anga-fakatōkilaló ʻokú ne fakatupunga ai ha puputuʻu lahi mo e fekeʻikeʻi ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi kulupu ʻo e kakaí pe faʻahinga tāutahá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻi heʻete hoko ʻo fakatōkilaló ʻokú ne ʻomi ai ʻa e ngaahi fua lelei. ʻOku malava ke tau maʻu ai ʻa e māfana ʻo e leleiʻia ʻa e ʻOtua ʻiate kitautolu. (Maika 6:8) ʻOku malava ke tau maʻu ai ʻa e nonga ʻo e fakakaukaú koeʻuhí ko ha taha fakatōkilalo ʻokú ne maʻu ange ʻe ia ʻa e fiefia mo e fiemālié ʻi ha taha ʻoku hīkisia. (Sāme 101:5) Ko hotau vā mo hotau fāmilí, ngaahi kaumeʻá, kaungāngāué, pea mo e niʻihi kehé ʻe faingofua ange mo toe fakalata. Ko e faʻahinga fakatōkilaló ʻoku nau fakamamaʻo mei he hoko ʻo loto-kehekehe mo ʻikai tukuloló, ʻa e anga ko ia ʻoku iku ngofua ki he ʻitá, tangi ke tuʻu ʻatá, loto-mamahí, pea mo e loto-koná.—Semisi 3:​14-16.

ʻIo, ko hono fakatupulekina ko ia ʻo e anga-fakatōkilaló ko ha founga ia ʻoku lelei ʻaupito ki hono tauhi maʻu ʻa e vahaʻangatae leleí mo e niʻihi kehé. ʻE malava ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi pole ʻo ha māmani siokita mo feʻauʻauhi. ʻI he tokoni ʻa e ʻOtuá, naʻe lava ai ʻe he ʻapositolo ko Paulá ʻo ikuʻi ʻa e tuʻunga hīkisia naʻá ne maʻu ki muʻá. ʻI he founga meimei tatau, te tau lava ai ʻo taʻotaʻofi ha faʻahinga hehema ki he hīkisiá pe ki he fakakaukau ʻoku tau lelei ange ʻi he niʻihi kehé. “Ko e fieʻeiki ko e fakamelomelo ʻo e haveʻi: Pea ko e angahiki [pe hīkisiá] ko e fakamelomelo ʻo e hinga,” ko e fakatokanga ia ʻa e Tohi Tapú. (Palovepi 16:18) ʻI heʻetau muimui ki he faʻifaʻitakiʻanga mo e faleʻi ʻa Paulá, te tau sio ai ki he fakapotopoto ʻo e ‘teungaʻaki ʻa e anga-fakatōkilaló.’—Kolose 3:​12, NW.

[Fakatātā ʻi he peesi 4]

Naʻe lava ʻe Paula ʻo ikuʻi ʻa e tuʻunga hīkisiá

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

ʻI hono maʻu ʻa e anga-fakatōkilaló ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ke tauhi maʻu ʻa e vahaʻangatae lelei mo e niʻihi kehé

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 5]

Anglo-Australian Observatory/David Malin Images

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share