Fai Mālohi ʻi Hono Fai ʻa e Ngaahi Toe ʻAʻahí
1 ʻOkú ke fiefia ʻi hono fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí? ʻOku pehē ʻa e kau malanga tokolahi. Kuó ke manavasiʻi nai ʻi he ʻuluaki taimí, tautefito ʻi he taimi ʻokú ke ʻaʻahi atu ai ki he tokotaha-ʻapi naʻá ne fakahā ha mahuʻingaʻia siʻisiʻi ʻi he taimi naʻá mo ʻuluaki fetaulaki aí. Ka ʻi hoʻo ‘fai malohi koeʻuhi ko e ʻOtuá ke leaʻaki ʻa e ongoongo leleí’ ʻi hono fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí, te ke ʻohovale nai ʻi hono ʻilo ʻa e faingofua mo e pale ʻo hono fai ʻo e ngāue ko ʻení. (1 Tes. 2:2) ʻO anga-fēfē?
2 Ko e meʻa ʻe tahá, ʻoku ʻi ai ʻa e faikehekehe mahuʻinga ʻi he vahaʻa ʻo ha toe ʻaʻahi mo e ʻuluaki ʻaʻahí. Ko e toe ʻaʻahí ʻoku fai ia ki ha maheni, ʻikai ki ha sola, pea ʻoku faʻa faingofua ange ke talanoa mo ha maheni ʻi ha sola. Hangē ko ia ko e pale lahi ʻe maʻu mei he kau ʻi he ngāue ko ʻení, ko e ngaahi toe ʻaʻahí ʻoku taki atu nai ia ki hono fai ha ngaahi ako Tohitapu ola lelei.
3 ʻI he taimi ʻoku tau ngāue ai mei he fale ki he falé, ʻoku tau toutou ʻaʻahi ai ki he kakai naʻe ʻikai te nau mahuʻingaʻia ʻi he taimi naʻa tau ʻaʻahi ai kiate kinautolu ki muʻá. Ko e hā leva ʻoku tau toutou hanganaki ʻaʻahi aí? ʻOku tau lāuʻilo ko e ngaahi tuʻunga ʻo e kakaí ʻoku liliu pea ko e faʻahinga tāutaha naʻe ngali taʻefietokanga maí pea aʻu ʻo fakafepaki mai ʻi he ʻaʻahi ki muʻá, te nau mahuʻingaʻia nai ʻi he taimi hoko mai te tau aʻahi atu aí. Manatuʻi, ke tau teuteu lelei pea lotu ki he tāpuaki ʻa Sihová koeʻuhí ko e meʻa te tau leaʻaki ʻi he taimi ko ʻení te ne langaʻi ha tali lelei mai.
4 Kapau ko ʻetau ngāue fale-ki-he-falé, ʻoku tau loto-lelei ke malanga ki he kakai naʻe ʻikai ke nau fakahā ki muʻa ha mahuʻingaʻiá, ʻikai ʻoku totonu ke tau loto-lelei ke toe foki ki ha taha naʻá ne fakahā ha kiʻi mahuʻingaʻia ʻi he pōpoaki ʻo e Puleʻangá?—Ng. 10:34, 35.
5 Ko e tokolahi ʻo kitautolu ʻoku tau ʻi he moʻoní he ʻahó ni koeʻuhi ko ha tokotaha malanga kātaki naʻá ne fai ha ngaahi toe ʻaʻahi kiate kitautolu. Kapau ko e taha koe ʻo e faʻahingá ni, te ke ʻeke hifo nai kiate koe: ‘Ko e hā ʻa e ʻuluaki founga naʻá ku fai ki he tokotaha malanga ko iá? Naʻá ku puke leva ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá ʻi he taimi naʻá ku fuofua fanongo ai ki aí? Naʻá ku hā ngalingali ʻikai ke mahuʻingaʻia?’ ʻOku totonu ke tau fiefia ko e tokotaha malanga naʻe ʻaʻahi maí naʻá ne fakamāuʻi kitautolu ʻoku tau taau ki ha toe ʻaʻahi, ‘fai malohi koeʻuhi ko e ʻOtuá,’ fai ʻa e ʻaʻahí, pea hoko atu ke akoʻi kitautolu ki he moʻoní. Kae fēfē ʻa e faʻahinga tāutaha ʻoku nau fakahā ha kiʻi mahuʻingaʻia ʻi he ʻuluaki taimí ka ki mui aí ʻoku ngalingali te nau fakamamaʻo meiate kitautolú? ʻOku mātuʻaki mahuʻinga maʻu pē ʻa e fakakaukau paú, hangē ko ia ʻoku ʻomai ʻe he meʻa naʻe hokosia ʻa ia ʻoku hoko haké.
6 ʻI he lolotonga ʻa e kau ki he faifakamoʻoni he halá pongipongia he pongipongi ʻe taha, naʻe fetaulaki ai ha ongo malanga ʻe toko ua mo ha fefine kei talavou ʻokú ne teke mai ha kiʻi tama ʻi ha saliote. Naʻe tali ʻe he fefiné ha makasini pea naʻá ne fakaafeʻi ʻa e ongo tuofāfiné ke na haʻu ki hono ʻapí ʻi he Sāpate hono hokó. Naʻá na aʻu taimi totonu ki ai, ka naʻe talaange ʻe he tokotaha-ʻapí kiate kinaua ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha taimi ke nau talanoa ai. Kae kehe, naʻá ne palōmesi ange, te ne ʻataʻatā ʻi he uike hoko maí. Naʻe veiveiua ʻa e ongo tuofāfiné naʻa ʻikai te ne tauhi ki heʻenau aleá, ka naʻe tatali mai ʻa e fefiné kiate kinaua ʻi heʻena foki ki aí. Naʻe kamata leva ha ako, pea naʻe fakaofo ʻaupito ʻa e fakalakalaka ki muʻa ʻa e fefiné. ʻI ha taimi nounou pē, naʻe kamata leva ke ne maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá pea kau ʻi he ngāue fakamalangá. Kuó ne papitaiso he taimí ni.
7 Fakatoka ha Makatuʻunga ʻi he ʻUluaki ʻAʻahí: Ko e makatuʻunga ki ha toe ʻaʻahi lavameʻa ʻoku faʻa fakatoka ia ʻi he ʻuluaki ʻaʻahí. Fanongo tokanga ki he ngaahi fakamatala ʻa e tokotaha-ʻapí. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku nau tala atu kiate koé? ʻOkú ne hehema fakalotu? ʻOkú ne tokanga fekauʻaki mo e ngaahi fakakikihi fakasōsialé? ʻOkú ne mahuʻingaʻia ʻi he saienisí? hisitōliá? ko e ʻātakaí? ʻI he ngataʻanga ʻo e ʻaʻahí, te ke ʻeke nai ha fehuʻi fakatupunga fakakaukau pea ke palōmesi ange te ke fakamatalaʻi ʻa e tali mei he Tohitapú ʻi he taimi te ke foki atu aí.
8 Ko e fakatātaá, kapau ko e tokotaha-ʻapí ʻokú ne tali ʻa e talaʻofa ʻa e Tohitapú ki ha māmani palataisi, ʻe feʻungamālie nai ha toe fakamatala ʻi he kaveinga ko iá. Ki muʻa ke ke mavahé, te ke ʻeke nai: “ʻE lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻe fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻa e talaʻofa ko ʻení?” Pea tānaki atu: “Mahalo ʻe lava ke u afe mai ʻi he taimi ʻe ʻi ʻapí ni ai ʻa e toenga ʻo e fāmilí, pea ʻe lava ke u fakahā atu ai ʻa e tali ʻa e Tohitapú ki he fehuʻi ko ʻení.”
9 Kapau ʻoku ʻikai ke hā mai ha mahuʻingaʻia ia ʻa e tokotaha-ʻapí ʻi ha faʻahinga kaveinga pē, te ke lava ʻo langaʻi hake ha taha ʻo e ngaahi fehuʻi ʻoku fakaeʻa ʻi he ngaahi tuʻuaki ʻi he peesi fakamuimui ʻo ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga pea ngāueʻaki ia ko e makatuʻunga ki hoʻo fetalanoaʻaki ka hoko maí.
10 Tauhi ha Ngaahi Lēkooti ʻOsi Hiki Totonu: Ko hoʻo lēkooti fale-ki-he-falé ʻoku totonu ke totonu mo kakato. Hikiʻi ʻa e hingoa mo e tuʻasila ʻo e tokotaha-ʻapí ʻi hoʻo mavahe pē mei he ʻapí. ʻOua ʻe fakamahaloʻi ʻa e fika pe hingoa ʻo e halá—vakaiʻi ʻa e fakamatalá ke fakapapauʻi ʻoku totonu. Hikiʻi ha fakamatala ʻo e tokotahá. Tohiʻi mo e kaveinga naʻá mo fetalanoaʻaki ki aí, ko e ngaahi konga Tohitapu naʻá ke laú, ko ha tohi pē naʻá ke tuku, pea mo e fehuʻi te ke tali ʻi he taimi te ke toe foki aí. Fakakau atu ki ai ʻa e ʻaho mo e taimi ʻo e ʻuluaki ʻaʻahí pea mo e ʻaho mo e taimi naʻá ke pehē te ke toe foki ange aí. Kuo kakato he taimí ni hoʻo lēkootí, ʻoua ʻe fakamoleki ia! Tuku ia ʻi ha feituʻu malu koeʻuhi ke ke lava ʻo sio ki ai ʻamui ange. Hanganaki fakakaukau fekauʻaki mo e tokotaha ko iá pea mo e founga te ke fai ai ʻa e ʻaʻahí ʻi he taimi ka hoko maí.
11 ʻIlo ʻa Hoʻo Ngaahi Taumuʻá: ʻUluakí, hoko ʻo loto-māfana mo anga-fakakaumeʻa, fai hoʻo lelei tahá ke fakafiemālieʻi ʻa e tokotaha-ʻapí. Fakahā ange ʻokú ke mahuʻingaʻia ʻiate ia ko ha tokotaha, ʻikai ko e hoko ʻo faʻa fieʻilo. Ko hono hokó, fakamanatu ange kiate ia ha faʻahinga fehuʻi pē naʻá ke langaʻi hake ʻi he ʻaʻahi ki muʻá. Fanongo tokanga ki heʻene fakakaukaú, pea fakahā ʻa e houngaʻia moʻoni ki heʻene ngaahi fakamatalá. Pea, fakahā ange ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻaonga ai ʻa e vakai ʻa e Tohitapú. Kapau ʻe malava, tataki ia ki ha fakakaukau ʻoku lave ki ai ʻi he tohi ko e ʻIlo ʻA Ia ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá. Hanganaki manatuʻi lelei ko hoʻo taumuʻa tefito ʻi he ngaahi toe ʻaʻahí ke kamata ha ako Tohitapu.
12 Ko e fakahinohino ʻa e tohi ko e ʻIlo kuó ne fakaivia ʻa e tokolahi ʻiate kitautolu ke ‘fai malohi’ ʻi he ngaahi ako Tohitapú ke fakalototoʻaʻi ʻa e kau akó ke nau haʻu ki he ngaahi fakatahá pea feohi mo e kautaha ʻa Sihová. ʻI he kuohilí, naʻa tau faʻa hehema ke tatali kae ʻoua kuo ako ʻa e tokotaha tāutaha ʻi ha vahaʻa taimi ki muʻa ke fakaafeʻi mai kinautolu ke feohi mo kitautolu. ʻI he taimí ni, ko e kau ako tokolahi kuo nau maʻu ʻa e ngaahi fakatahá ʻi he taimi pē ʻoku nau kamata ai ke akó, pea ko hono olá ʻoku nau fakalakalaka vave ange ai.
13 Ko ha ongo meʻa mali naʻá na faifakamoʻoni ʻi he founga ʻikai anga-mahení ki ha kaungā-ngāue. ʻI he taimi naʻá ne fakahā ai ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he moʻoní, naʻá na fakaafeʻi ia ke fai ha ako Tohitapu ʻi he tohi ko e ʻIlo. ʻI he taimi tatau pē, naʻá na talaange kiate ia ʻokú ne taau ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá, ʻa ia ko e lahi ʻo ʻene ngaahi fehuʻí ʻe lava ke tali ai. Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he loto-lelei ʻa e tangatá ke tali ʻena fakaafe ke akó ka naʻá ne toe ako tuʻo ua he uike, pea mo kamata ke maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá ʻi he Fale Fakatahaʻangá.
14 Ngāueʻaki ʻa e Polosiua Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú?: ʻI he ngaahi Fakataha-Lahi Fakavahe ʻo e “Kau Talafekau ʻo e Melino Fakaʻotuá,” naʻa tau maʻu ai ʻa e polosiua Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú? ʻOku ʻaonga ʻa e polosiua ko ʻení ki hono kamata ha ngaahi ako Tohitapu mo e kakai manavahē-ʻOtuá ʻo tatau ai pē pe ko e hā honau tuʻunga fakaakó. ʻOku ʻi ai ha founga fakalūkufua ai ki he akó, ʻo ne kāpui ʻa e ngaahi akonaki tefito ʻa e Tohitapú. Ko e tohí ni ʻe hoko ia ko e meʻangāue lelei ʻaupito ki hono fakahā ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá. ʻOkú ne fakamatalaʻi māʻalaʻala ʻaupito mo faingofua ʻa e moʻoní ʻa ia ko e meimei ko e tokotaha kotoa pē ʻiate kitautolu te ne lava ke ngāueʻaki ia ke akoʻi ʻa e niʻihi kehé ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e ʻOtuá. ʻOku ngalingali, ko e kau malanga tokolahi te nau maʻu ʻa e monū ko hono fai ha ako Tohitapu ʻi he polosiua ko ʻení.
15 ʻOku ongoʻi ʻe he faʻahinga ʻe niʻihi ʻoku ʻikai te nau maʻu ha taimi ke ako ʻa e tohi ʻIlo te nau loto-lelei nai ke fai ha ako fakakongokonga nounou ʻa e polosiua Fiemaʻu. Te nau fiefia ʻi he meʻa ʻoku nau akó! ʻI ha peesi ʻe ua pe tolu, te nau maʻu ai ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi naʻe fifili ki ai ʻa e kakaí ʻi he ngaahi senituli: Ko hai ʻa e ʻOtuá? Ko hai ʻa e Tēvoló? Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he māmaní? Ko e hā ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá? ʻE lava fēfē ke ke ʻilo ʻa e lotu moʻoní? Neongo ʻoku fakamatalaʻi ʻe he polosiuá ʻa e moʻoní ʻi he ngaahi lea faingofua, ʻoku mālohi ʻaupito hono pōpoakí. ʻOkú ne kāpui ʻa e ngaahi poini tefito ʻe fakamanatu ʻe he kau mātuʻá mo e faʻahinga ʻoku teu ke papitaisó pea malava ke ngāue ko ha meʻangāue fakaangaanga ki he ako fakaʻauliliki ange ʻi he tohi ko e ʻIlo.
16 Ke tuʻuaki ha ako ʻi ha toe ʻaʻahi, ʻe lava ke ke lea pehē: “Naʻá ke ʻilo ko hano fakamoleki pē ha ngaahi miniti siʻi, te ke lava ai ke maʻu ʻa e tali ki ha fehuʻi faka-Tohitapu mahuʻinga?” Langaʻi leva ha fehuʻi ʻoku ʻasi ʻi he kamataʻanga ʻo ha taha ʻo e ngaahi lēsoni ʻi he polosiuá. Ko e fakatātaá, kapau te ke ʻaʻahi ki ha tokotaha taʻumotuʻa, ʻe lava ke ke pehē nai: “ʻOku tau ʻiloʻi, ʻi he kuohilí naʻe fakamoʻui ʻe Sīsū ʻa e kakaí. Ka ʻi he kahaʻú, ko e hā ʻe fai ʻe Sīsū maʻá e kau puké? kau taʻumotuʻá? kau maté?” Ko e talí ʻoku maʻu ia ʻi he lēsoni 5. Ko ha tokotaha ʻoku hehema fakalotu te ne mahuʻingaʻia nai ʻi he fehuʻi: “ʻOku fanongo mai ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi lotu kotoa pē?” ʻOku tali ia ʻi he lēsoni 7. Ko e ngaahi mēmipa ʻo e fāmilí te nau fiemaʻu ke ʻilo: “Ko e hā ʻoku fiemaʻu mai ʻe he ʻOtuá mei he ongo mātuʻá mo e fānaú?” Te nau ʻilo ia mei heʻenau ako ʻa e lēsoni 8. ʻOku pehē ʻa e ngaahi fehuʻi ʻe niʻihi: “ʻOku malava ʻe he kau maté ke nau uesia ʻa e kau moʻuí?” ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi he lēsoni 11; “Ko e hā ʻoku lahi fau ai ʻa e ngaahi lotu ʻoku taku ko e Kalisitiané?” ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi ha lēsoni 13; pea mo e “Ko e hā kuo pau ke ke fai ka ke hoko ko ha kaumeʻa ʻo e ʻOtuá?” ʻoku lave ki ai ʻi he lēsoni 16.
17 Tokoniʻi ʻa e Faʻahinga ʻOku Nau Lea ʻi ha Lea Kehe: Fēfē ʻa e tokotaha-ʻapi ʻoku lea ʻi ha lea kehe? Kapau ʻoku malava, ʻoku totonu ke akoʻi kinautolu ʻi he lea ʻoku nau ʻilo lelei taha ki aí. (1 Kol. 14:9) ʻI he ngaahi fonua lalahi angé, ko e ʻovasia ʻi he koló (pe ʻi ha kolo ʻuta, ko e ʻovasia fakafeituʻú) ʻe lava nai ke ne fai ha fakamatala fekauʻaki mo e fakatahaʻangá mo e ngaahi kulupu ʻoku lea muli ʻi he feituʻú. Ko e sekelitalí te ne ʻoatu leva ha Foreign Language Follow-Up Slips (S-70a) ʻokú ne maʻu mei he ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻangá ki he fakatahaʻanga pe kulupu feʻungamālie ʻoku lea mulí. Kapau ʻoku ʻikai ha ngaahi fakatahaʻanga pe ngaahi kulupu ofi ai pea ʻoku ʻikai ha kau malanga ʻi he koló ʻoku lava ke nau lea ʻi he lea ʻoku lea ai ʻa e tokotaha-ʻapí, ʻe lava ke feinga ʻa e tokotaha malangá ke ako mo e tokotaha-ʻapí, ʻo ngāueʻaki ʻa e polosiua Fiemaʻu ʻi he ongo lea ʻe ua.
18 Ko ha tokotaha malanga lea faka-Pilitānia naʻá ne kamata ha ako mo ha tangata ʻokú ne lea faka-Vietinemi pea mo hono uaifí, ʻa ia ʻokú ne lea faka-Taileni. Ko e ngaahi tohi mo e ngaahi Tohitapu ʻi he lea faka-Pilitāniá, Vietinemí, mo e faka-Tailení naʻe ngāueʻaki he lolotonga ʻa e akó. Neongo ko ha pole ʻa e fakangatangata fakaeleá ʻi he ʻuluaki taimí, ko e tohi ʻeni ʻa e tokotaha malangá: “Ko e tupu fakalaumālie ʻa e ongo meʻá ni naʻe vave ʻaupito. Kuó na sio ki he fiemaʻu kiate kinaua ke kamata ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá fakataha mo ʻena fānau ʻe toko ua, pea ʻoku nau lau he pō kotoa ʻa e Tohitapú ʻi he tuʻunga ko ha fāmili. Ko hona ʻofefine taʻu onó kuó ne fai haʻane ako Tohitapu pē ʻaʻana.”
19 ʻI hono fai ha ako mo e kakai ʻoku nau lea ʻi ha lea kehe, lea māmālie, lea mahino, pea ngāueʻaki ha ngaahi lea pe ngaahi kupuʻi lea faingofua. Kae kehe, manatuʻi, ko e kakai ko ia ʻoku nau lea ʻi he lea kehé ʻoku totonu ke fakafeangai kiate kinautolu ʻi ha tuʻunga ngeia. ʻOku ʻikai totonu ke ʻai kinautolu ʻo hangē ʻoku nau kei valevalé.
20 Ngāueleleiʻaki ʻa e ngaahi fakatātā fakaʻofoʻofa ʻi he polosiua Fiemaʻu. Kapau “ko ha fakatātā ʻoku feʻunga mo ha foʻi lea ʻe taha afe,” ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakatātā ʻi he polosiuá te ne lea lahi ki he tokotaha-ʻapí. Fakaafeʻi ia ke ne lau ʻa e ngaahi konga Tohitapú ʻi heʻene Tohitapu pē ʻaʻaná. Kapau ʻe lava ke fai ʻa e akó ʻi ha taimi ʻoku ʻi ai ai ha mēmipa ʻi he fāmilí ʻokú ne ʻilo ki he lea faka-Pilitāniá ʻa ia ʻe lava ke ne fakatonulea, ʻoku ʻikai ha toe veiveiua ʻa hono ʻaongá.—Sio ki he ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo e Puleʻanga ʻo ʻOkatopa 1990, peesi 7-8; Maʻasi 1984, peesi 8.
21 ʻOua ʻe Toloi Hono Fai ʻa e Ngaahi Toe ʻAʻahí: Ko e hā hono lōloa ʻoku totonu ke ke tatali ai ki muʻa ke fai ha toe ʻaʻahí? Ko e kau malanga ʻe niʻihi ʻoku nau toe foki ʻi loto ʻi ha ʻaho ʻe taha pe ua mei he ʻuluaki ʻaʻahí. Ko e niʻihi ʻoku nau toe foki ʻi he konga ki mui ʻo e ʻaho tatau pē ko iá! ʻOku fuʻu vave ia? Ko hono fakakātoá, ʻoku ʻikai nai ke taʻeloto ki ai ʻa e tokotaha-ʻapí ia. ʻOku faʻa hoko ko e tokotaha malanga ʻokú ne fai ʻa e ʻaʻahí ʻoku fiemaʻu ke ne fakatupulekina ha fakakaukau pau ange fakataha mo ha loto-toʻa. Fakakaukau ki he ngaahi meʻa naʻe hokosia ʻoku hoko haké.
22 Ko ha tokotaha malanga taʻu 13 naʻá ne ngāue mei he fale ki he falé ʻi ha ʻaho ʻe taha, peá ne sio ai ki ha ongo fefine ʻe toko ua ʻokú na luelue fakataha. ʻI he fakakaukau atu ki he fakalototoʻa ke malanga ki ha kakai ʻi ha feituʻu pē ʻoku tau maʻu ki ai kinautolú, naʻá ne fakaofiofi atu ki he ongo fefine ʻi he halá. Naʻá na fakahā ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he pōpoaki ʻo e Puleʻangá, peá na taki taha tali ha tohi ʻIlo. Naʻe maʻu leva ʻe he kiʻi tokouá hona tuʻasilá, peá ne toe foki hili ha ʻaho ʻe ua mei ai, pea kamata ha ako Tohitapu mo kinaua taki taha.
23 Ko ha tuofefine ʻe taha naʻá ne fai ha ngaahi fokotuʻutuʻu ke toe foki ʻi he uike hono hokó. Ka ʻi he ʻaho ʻe taha pe ua hili ʻa e ʻuluaki ʻaʻahí, naʻá ne afe atu ai ʻo ʻoange ki he tokotaha-ʻapí ha makasini ʻi he kaveinga naʻá na fetalanoaʻaki ki ai ki muʻá. Naʻá ne talaange ki he tokotaha-ʻapí: “Naʻá ku sio ʻi he kupu ko ʻení pea naʻá ku fakakaukau te ke saiʻia ke lau ia. ʻOku ʻikai te u haʻú ke ta talanoa he taimí ni, ka te u foki mai ʻi he hoʻatā Pulelulu naʻá ta ʻosi fokotuʻutuʻu ki aí. ʻE kei sai pē ʻa e taimi ko iá kiate koe?”
24 ʻI he taimi ʻoku fakahā ai ʻe ha niʻihi ʻa e mahuʻingaʻia ʻi he moʻoní, ʻoku lava ke tau fakapapauʻi te ne fehangahangai mo ha fakatanga ʻi he founga ko ē pe ko ē. Ko ʻetau toe foki vave hili hono fai ʻa e ʻuluaki ʻaʻahí te ne fakaivimālohiʻi ia ke ne matuʻuaki ha faʻahinga tenge pē te ne fehangahangai mo ia mei he ngaahi kāingá, ngaahi kaungāmeʻa ofí, pea mo e niʻihi kehé.
25 Fakatupulekina ʻa e Mahuʻingaʻia ʻa e Faʻahinga ʻOku Maʻu ʻi he Ngaahi Feituʻu Kakaí: Ko e tokolahi ʻiate kitautolu ʻoku tau fiefia ʻi he malanga he ngaahi halá, ʻi he ngaahi tauʻanga meʻalelé, ʻi he meʻalele uta pāsesé, ʻi he ngaahi feituʻu faiʻanga fakataú, ʻi he ngaahi paʻaké, pea mo e hā fua. Tānaki atu ki hono tufa ʻa e ngaahi tohí, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu ke tau fakatupulekina ʻa e mahuʻingaʻiá. Ki he taumuʻa ko iá, ʻoku totonu ke fai ha feinga ke maʻu ʻa e hingoa, tuʻasila, pea kapau ʻe malava, ko e fika telefoni ʻo e tokotaha mahuʻingaʻia kotoa pē ʻoku tau fetaulaki mo ia. ʻOku ʻikai ke faingataʻa ʻo hangē ko ia ʻokú ke fakakaukau atu ki aí ke maʻu ʻa e ngaahi fakamatala ko ʻení. ʻI he fakaʻosinga ʻo e fetalanoaʻakí, toʻo hake hoʻo tohi noutí pea ke ʻeke ange: “ʻOku ʻi ai ha toe founga ʻe lava ke ta hokohoko atu ai ʻa e fetalanoaʻaki ko ʻení ʻi ha toe taimi kehe?” Pe ko e pehē ange: “Te u saiʻia ke ke lau ha kupu ʻa ia ʻoku ou fakapapauʻi te ke mahuʻingaʻia ai. Te u ʻomai ia ki ho ʻapí pe ki ʻōfisi?” Ko ha tokoua ʻe taha naʻá ne ʻeke ange: “Ko e hā ʻa e fika ʻe lava ke u fetuʻutaki mai ai kiate koé?” Naʻá ne fai pehē ʻi he māhina ʻe tolu kakato ka ko e toko tolu pē naʻa nau fiefia ke ʻoange kiate ia ʻenau fika telefoní.
26 Ngāueʻaki ʻa e Telefoní ke Kumi mo Fakatupulekina ha Mahuʻingaʻia: Ko ha tuofefine tāimuʻa naʻá ne ngāueʻaki ʻa e telefoní ke aʻu ai ki he kakai ʻoku nofo ʻi he ngaahi fale leʻohi malú. ʻOkú ne toe fai foki ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí ʻi he founga tatau pē. ʻI he ʻuluaki ʻaʻahí, ʻokú ne pehē: “ʻOku ou ʻilo ʻoku ʻikai te ke ʻiloʻi au. ʻOku ou fai ha feinga makehe ke fetuʻutaki mo e kakai ʻi ho feituʻú ke vahevahe atu kiate kinautolu ha fakakaukau mei he Tohitapú. Kapau ʻoku ʻi ai haʻo kiʻi taimi nounou, te u saiʻia ke lau atu ʻa e talaʻofa ʻoku maʻu ʻi he . . . ” ʻI he hili hono lau ʻa e konga Tohitapú, ʻokú ne pehē: “ʻIkai ʻoku fakaofo kapau ʻe lava ke tau mamata ki he hoko mai ʻa e taimi ko iá? Kuó u fiefia ʻi hono lau atu ʻeni kiate koé. Kapau ʻokú ke fiefia mo koe ai, te u saiʻia ke toe telefoni atu pea ke ta fetalanoaʻaki ʻi ha konga Tohitapu ʻe taha.”
27 ʻI he toe telefoni ki aí, naʻá ne fakamanatu ai ki he tokotaha-ʻapí ʻa ʻena fetalanoaʻaki ki muʻá peá ne pehē te ne saiʻia ke lau atu mei he Tohitapú ʻa e ngaahi tuʻunga ʻe hoko ʻi he taimi ʻe fakaʻauha atu ai ʻa e fulikivanú. Pea ne fai leva ha fetalanoaʻaki nounou mo e tokotaha-ʻapí. ʻI he ngaahi fetalanoaʻaki telefoni lahi, ko e kakai ʻe toko 35 naʻa nau fakaafeʻi ia ki honau ʻapí pea naʻe kamata mo e ngaahi ako Tohitapu ʻe fitu! ʻOku faingataʻa ʻi ha taimi kiate koe ke fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí ki ha faʻahinga mahuʻingaʻia koeʻuhi ʻoku nau nofo ʻi ha motu ʻe taha, pe ʻi he ngaahi taimi ʻokú ke puke aí? Kapau ko ia, ko e hā ʻoku ʻikai ai ke fetuʻutaki kiate kinautolu ʻi he telefoní kapau ʻoku ʻi ai haʻanau telefoni?
28 Toe Foki ki he Mahuʻingaʻia Naʻe Maʻu ʻi he Ngaahi Feituʻu Pisinisí: ʻOku lahi ange ʻa e meʻa ʻoku kau ʻi he ngāue mei he falekoloa ki he falekoloá ʻi hono tuʻuaki pē ʻa e ngaahi makasiní. Ko e kau tauhi falekoloa tokolahi ʻoku nau maʻu ha mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he moʻoní, pea ko e mahuʻingaʻia ko iá kuo pau ke fakatupulekina. ʻI he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ʻe malava nai ke fai ha fetalanoaʻaki ʻi he Tohitapú, pe naʻa mo ha ako ʻi he feituʻu ʻokú ne ngāue aí. ʻI ha ngaahi tuʻunga kehe, ʻe lava nai kiate koe mo e tokotaha mahuʻingaʻiá ke mo fetaulaki lolotonga ʻa e taimi mālōlō hoʻataá pe ʻi ha toe taimi faingamālie ange.
29 Ko ha ʻovasia fefonongaʻaki naʻá ne ʻaʻahi ki ha tokotaha ʻoku ʻaʻana ha falekoloa pea tuʻuaki ke fakaʻaliʻali ha ako Tohitapu. ʻI hono ʻeke ange pe ko e hā hono lōloa ʻo e fakaʻaliʻali ko iá, naʻe pehē ʻe he ʻovasia fefonongaʻakí ʻe miniti ʻe 15 pē. ʻI heʻene peheé, naʻe tautau ʻe he tokotaha tauhi falekoloá ha fakaʻilonga ʻi he matapaá: “Toe Foki Mai ʻi he Hili ʻa e Miniti ʻe 20,” peá ne toʻo mai mo ha ongo sea ʻe ua, pea naʻá na fetalanoaʻaki leva ʻi he ʻuluaki palakalafi ʻe nima ʻi he tohi ko e ʻIlo. Ko e tangata loto-totonu ko ʻení naʻá ne ʻohovale ʻaupito ʻi he meʻa naʻá ne akó peá ne maʻu ʻa e Malanga Maʻá e Kakaí pea mo e Ako Taua Leʻo ʻi he Sāpate ko iá peá ne loto-lelei ke hoko atu ʻa e akó ʻi he uike hoko maí.
30 Ke tuʻuaki ha ako ʻi ha feituʻu pisinisi, te ke leaʻaki nai ʻeni: “Ko ʻemau polokalama ako Tohitapú ʻoku miniti ʻe 15 pē hono fakahāhaaʻí. Kapau ʻoku faingamālie, te u fiefia ke fakahā atu kiate koe ʻa e founga hono fai iá.” Pea fai pau ki he taimi ʻoku fokotuʻú. Kapau ʻoku ʻikai malava ke fai ha talanoa fuoloa ʻi he feituʻu pisinisí, ʻoku feʻungamālie ange ke ʻaʻahi ki he tokotaha tauhi falekoloá ʻi hono ʻapí.
31 Toe Foki Naʻa mo e Taimi Naʻe ʻIkai Tuku Ai ha Tohí: Ko e mahuʻingaʻia kotoa pē ʻoku fiemaʻu ki ai ha toe ʻaʻahi, tatau ai pē pe naʻe tuku ha tohi pe ʻikai. Ko hono moʻoní, kapau ʻoku hā mahino ko e tokotaha-ʻapí ʻoku ʻikai te ne mahuʻingaʻia moʻoni ʻi he pōpoaki ʻo e Puleʻangá, ʻoku lelei ange ke fakahanga hoʻo ngaahi feingá ki ha toe feituʻu kehe.
32 ʻI he ngāue fale-ki-he-falé, naʻe fetaulaki ai ha tuofefine mo ha fefine naʻá ne fuʻu anga-fakakaumeʻa ka naʻe fakafisi mālohi ʻi hono tuʻuaki atu ʻo e ngaahi makasiní. ʻOku hiki ʻe he tokotaha malangá: “ʻI he ngaahi ʻaho naʻá ku fakakaukau ai kiate ia peá u fakakaukau te u toe talanoa ki he fefiné.” Fakaʻosí, naʻe lotu ʻa e tuofefiné, maʻu ʻa e loto-toʻa, pea naʻá ne tukituki atu ʻi he matapā ʻo e fefiné. Naʻá ne fiefia ʻi hono fakaafeʻi ia ʻe he tokotaha-ʻapí ke hū ange. Naʻe kamata ha ako Tohitapu, pea naʻe toe fai ia ʻi he ʻaho hono hokó. Ko hono ikuʻangá, naʻe haʻu ʻa e tokotaha-ʻapí ki he moʻoní.
33 Palani Ki Muʻa ke Maʻu ha Lavameʻa Lahi Ange: ʻOku fokotuʻu atu ke ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi he uike taki taha ke fai ai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí. ʻE lavameʻa lahi ʻi hono fai ha palani lelei. Fokotuʻutuʻu ke fai ha ngaahi ʻaʻahi ʻi he feituʻu tatau te mou ngāue ai mei he fale ki he falé. ʻI he taimi ʻoku ngāueʻaki ai ha meʻalele, ʻoku totonu ke ʻai ke tokosiʻi pē ʻa e kulupú koeʻuhi ke ʻi ai ha faingamālie ke kau kakato ai ʻa e tokotaha taki taha ʻi hono fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí. ʻOku totonu ke ʻilo ki muʻa ʻe he tokotaha fakaʻulí ʻa e feituʻu ʻoku fai ai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí koeʻuhi ke fakaʻehiʻehi ai mei ha lele noaʻia holo.
34 Ko e faʻahinga ʻoku nau lavameʻa ʻi hono fai ʻa e ngaahi toe ʻaʻahí pea ʻi hono kamata ha ngaahi ako Tohitapú, ʻoku nau pehē ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke fakahā ha mahuʻingaʻia moʻoni fakafoʻituitui ʻi he kakaí pea hanganaki fakakaukau kiate kinautolu naʻa mo e hili hono fai ʻa e toe fokí. ʻOku fiemaʻu foki ke ʻi ai ha kaveinga faka-Tohitapu fakamānako ke fetalanoaʻaki ki ai pea fakatoka ha makatuʻunga ki ha toe ʻaʻahi ʻi he ki muʻa ke mavahe mei he ʻuluaki ʻaʻahí. Pehē foki, ʻoku mahuʻinga ke toe foki vave ʻo ʻaʻahi ki he kau mahuʻingaʻiá. Ko e taumuʻa ʻo hono kamata ha ako Tohitapu kuo pau ke manatuʻi lelei maʻu pē ia.
35 Ko ha anga tefito ki he lavameʻa ʻi he ngāue ko e toe ʻaʻahí, ko e loto-toʻa. ʻOku anga-fēfē hono maʻu iá? ʻOku tali mai ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻaki ʻene pehē ke tau ‘fai malohi’ ʻi hono talaki atu ʻa e ongoongo leleí ki he niʻihi kehé ‘ʻi hotau ʻOtuá.’ Kapau ʻoku fiemaʻu ke ke maʻu ha tupu ʻi he meʻa ko ʻení, lotu kia Sihova ki ha tokoni. Pea ʻi he fetāiaki mo hoʻo ngaahi lotú, ʻaʻahi ki he mahuʻingaʻia kotoa. Ko e moʻoni ʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova hoʻo ngaahi feingá!
[Puha ʻi he peesi 3]
Founga ke Lavameʻa Ai ʻI Hono Fai ʻa e Ngaahi Toe ʻAʻahí
■ Fakahā ha mahuʻingaʻia fakafoʻituitui moʻoni ʻi he kakaí.
■ Filifili ha kaveinga faka-Tohitapu fakamānako ke fetalanoaʻaki ai.
■ Fakatoka ha makatuʻunga ki ha toe ʻaʻahi hokohoko taki taha.
■ Hanganaki fakakaukau fekauʻaki mo e tokotaha ko iá hili hoʻo mavahé.
■ Toe foki ʻi ha ʻaho ʻe taha pe ua ke ʻaʻahi ki he kau mahuʻingaʻiá.
■ Manatuʻi maʻu pē ko hoʻo taumuʻá ke kamata ha ako Tohitapu.
■ Lotu ki ha tokoni ke fai mālohi ʻa e ngāue ko ʻení.