“Sihova, ko ha ʻOtua Mohu Meesi mo Anga-lelei”
“Ko Sihova, Sihova, ko ha ʻOtua mohu meesi mo anga-lelei, tuai ki he houhau, pea fonu ʻi he anga-ʻofa mo e moʻoni.”—EKISOTO 34:6, NW.
1. (a) Ko e hā ʻa e fakafiemālie ʻoku tokonaki ʻe he Tohitapú maʻá e faʻahinga kuo nau sio ki he hē ʻa e faʻahinga ʻoku nau ʻofa aí mei he lotu maʻá? (e) ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa Sihova ki he faʻahinga faihalá?
“NAʻE tala mai ʻe hoku ʻofefiné kiate au ʻoku ʻikai toe fiehoko ia ko ha konga ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané,” ko e lea ia ʻa ha tamai Kalisitiane ʻe taha. “Hili ha ngaahi ʻaho, ngaahi uike, naʻa mo e ngaahi māhina, naʻá ku ongoʻi ha langa mamahi ʻi hoku sinó. Naʻe kovi ange ia ʻi he maté.” ʻOku fakalotomamahi moʻoni ke sio ki ha taha ʻokú te ʻofa ai ʻoku hē mei he hala ʻo e lotu maʻá. Kuó ke hokosia ha meʻa pehē? Kapau ko ia, te ke fiemālie ke ʻilo ʻoku kaungāongoʻi fakataha ʻa Sihova mo koe. (Ekisoto 3:7; Aisea 63:9) Ka ʻoku anga-fēfē ʻene vakai ki he faʻahinga lākahala peheé? ʻOku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ʻoku fakaafeʻi fai meesi mai ʻe Sihova kinautolu ke nau toe foki mai ki heʻene hōifuá. Naʻá ne kōlenga ki he kau Siu angatuʻu ʻo e ʻaho ʻo Malakaí: “Foki mai kiate au, pea te u foki kiate kimoutolu.”—Malakai 3:7.
2. ʻOku anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ko e mēsí ko ha konga tefito ia ʻo e ʻulungaanga ʻo Sihová?
2 Naʻe fakamamafaʻi ʻa e meesi ʻa e ʻOtuá kia Mōsese ʻi Moʻunga Sainai. ʻI aí, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sihova ia “ko ha ʻOtua mohu meesi, mo anga-lelei, tuai ki he houhau, pea fonu ʻi he anga-ʻofa mo e moʻoni.” (Ekisoto 34:6, NW) Ko e fakahāhā ko ení ʻokú ne fakamamafaʻi ko e mēsí ko ha konga tefito ia ʻo e ʻulungaanga ʻo Sihová. ʻOkú ne “finangalo . . . ke aʻusia ʻa e fakatomala ʻe he kakai kotoa pe,” ko e tohi ia ʻa e ʻapositolo Kalisitiane ko Pitá. (2 Pita 3:9) Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke taʻefakangatangata ʻa e meesi ʻa e ʻOtuá. “ʻE ikai ʻaupito te ne fakaʻatā ʻa e halaia,” ko hono tala ange ia kia Mōsesé. (Ekisoto 34:7; 2 Pita 2:9) Ka neongo ia, “ko e ʻOtua ko e ʻOfa,” pea ko e mēsí ko ha tafaʻaki lahi ia ʻo e anga ko iá. (1 Sione 4:8; Semisi 3:17) Ko Sihová ʻe ʻikai te ne “puke maʻu ai pe ʻene ʻita,” pea ʻokú ne “manako ia ki he fai mēsi.”—Maika 7:18, 19.
3. Naʻe anga-fēfē ʻa e faikehekehe ʻa e vakai ʻa Sīsū ki he mēsí mo e vakai ki ai ʻa e kau sikalaipé mo e kau Fālesí?
3 Ko Sīsuú ko ha tapua haohaoa mai ia ʻo ʻene Tamai fakahēvaní. (Sione 5:19) Ko ʻene fai meesi ki he kau faihalá naʻe ʻikai ko hano fakamolemoleʻi ia ʻo ʻenau ngaahi angahalá ka ko ha fakahāhā ʻo e ongoʻi ʻofa tatau naʻá ne fakahāhā ki he kau puke fakaesinó. (Fakafehoanaki mo Maake 1:40, 41.) ʻIo, naʻe fakakau ʻe Sīsū ʻa e fai mēsí ʻi he “ngāhi meʻa mamafa” ʻo e Lao ʻa e ʻOtuá. (Mātiu 23:23) ʻI heʻene mātuʻaki kehé, fakakaukau ange ki he kau sikalaipé mo e kau Fālesí, ʻa ia ko ʻenau ngaahi fakakaukau fakalao fekauʻaki mo e fakamaau totonú naʻá ne faʻa fakangata kotoa ʻe ia ʻa e mēsí. ʻI heʻenau sio kia Sīsū ʻokú ne feangainga mo e kau angahalá, naʻa nau lāunga: “Ko e siana ni ʻoku ne tali ʻa e kau angahala, mo ne keinanga mo kinautolu.” (Luke 15:1, 2) Naʻe tali ʻa Sīsū ki hono kau tukuakiʻí ʻaki ʻa e talanoa fakatātā ʻe tolu, ʻa ia naʻá ne fakamamafaʻi taki taha ai ʻa e meesi ʻa e ʻOtuá.
4. Ko e hā ʻa e ongo talanoa fakatātā naʻe fakamatala ki ai ʻa Sīsuú, pea ko e hā ʻa e poini taki taha ʻo iá?
4 ʻUluakí, naʻe talanoa ʻa Sīsū fekauʻaki mo ha tangata ʻa ia naʻá ne tuku ʻa e sipi ʻe toko 99 kae kumi ki ha taha ʻa ia naʻe mole. Ko ʻene ʻuhingá? “ʻE pehē ha fiefia ʻi he langi ʻi he fakatomala ʻa ha foʻi angahala e toko taha, ʻio, ʻo hulu atu ʻi hā toko hivangofulu ma hiva faitotonu, ʻa ia ʻoku ʻikai haʻanau meʻa ke fakatomala ai.” Ko hono hokó, naʻe talanoa ʻa Sīsū fekauʻaki mo ha fefine ʻa ia naʻá ne kumi ki ha foʻi koini mahuʻinga naʻe mole peá ne fiefia ʻi heʻene ʻilo iá. Ko ʻene fakahoa ia ki he hā? “ʻE hoko ha fiefia pehē ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kau angelo ʻa e ʻOtua ʻi he fakatomala ʻa ha foʻi angahala ʻe toko taha.” Naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene talanoa fakatātā hono tolú ʻi ha tuʻunga ʻo ha pealapeli.a Naʻe hoko ʻo vakai ki ai ʻa e tokolahi ko e talanoa nounou lelei taha ia kuo fai. Ko ha fakakaukau ki he pealapeli ko ení te ne tokoniʻi kitautolu ke houngaʻia mo faʻifaʻitaki ki he meesi ʻa e ʻOtuá.—Luke 15:3-10.
Mavahe mei ʻApi ha Foha Angatuʻu
5, 6. Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he foha siʻi ʻi he talanoa fakatātā hono tolu ʻa Sīsuú ha mātuʻaki taʻehoungaʻia moʻoni?
5 “Tokua naʻe ai ha tangata mo hono ongo foha ʻe toko ua. Pea pehē ʻe he tehina ki heʻene ʻeiki, ʻAlā tamai, vaheʻi mai muʻa hoku ʻinasi ʻi he koloa. Pea ne tufa kiate kinaua ʻio mo e meʻa kotoa naʻe tauhi ʻaki siʻene moʻui. Pea hili ʻa e ngaahi ʻaho—naʻe ʻikai loko lahi—naʻe tanaki ʻe he tehina ʻene meʻa kotoa, ʻo ne hiki ki ha fonua mamaʻo; pea ʻi he potu ko ia naʻa ne tolovekaʻaki ʻene koloa ʻi heʻene moʻui fakalusa.”—Luke 15:11-13.b
6 Ko e foha siʻi ʻi hení naʻá ne fakahāhā ha mātuʻaki taʻehoungaʻia moʻoni. ʻUluakí, naʻá ne kounaʻi ʻa ʻene koloa tukufakaholó, peá ne tolovekaʻaki leva ia “ʻi heʻene moʻui fakalusa.” Ko e kupuʻi lea “moʻui fakalusa” ko e liliu ia mei ha foʻi lea faka-Kalisi ʻa ia ʻoku ʻuhingá ko e “moʻui fakamoveuveu.” ʻOku pehē ʻe ha mataotao ʻe taha ko e foʻi leá ʻokú ne “fakahaaʻi ʻa e siʻaki ʻosiʻosingamālie ʻo e ʻulungaanga leleí.” ʻI he ʻuhinga lelei, ʻoku faʻa ui ʻa e talavou ʻi he pealapeli ʻa Sīsuú ko ha tokotaha maumau koloa, ko ha foʻi lea ʻokú ne fakamatalaʻi ha taha ʻoku fakavalevale mo maumau meʻa tavale holo pē.
7. Ko hai ʻi he ʻahó ni ʻoku tatau mo e tokotaha maumau koloá, pea ko e hā ʻoku kumi ai ha tokolahi tāutaha peheé ki ha tauʻatāina ʻi ha “fonua mamaʻo”?
7 ʻOku ʻi ai ha kakai ʻi he ʻahó ni ʻoku nau meimei tatau mo e tokotaha maumau koloá? ʻIo. ʻOku fakamamahí, ko ha kiʻi tokosiʻi pē kuo nau mavahe mei he “fale” malu ʻo ʻetau Tamai fakahēvani, ko Sihová. (1 Timote 3:15) ʻOku ongoʻi ʻe he niʻihi ʻo e faʻahingá ni ko e ʻātakai ʻi he ʻapi ʻo e ʻOtuá ʻoku fuʻu fakataputapui, he ko e fofonga tokanga ʻo Sihová ʻoku lahi ange ʻa ʻene fai taʻotaʻofí ʻi heʻene fai maluʻí. (Fakafehoanaki mo Sāme 32:8.) Fakakaukau ange ki ha fefine Kalisitiane ʻe taha ʻa ia naʻe ʻohake ʻo fakatatau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Tohitapú ka naʻá ne hoko ki mui ʻo kau ʻi hono ngāuehalaʻaki ʻa e ʻolokaholó mo e faitoʻo kona tapú. ʻI heʻene toe sio atu ki mui ki he vahaʻa taimi fakapōpōʻuli ko ia ʻo ʻene moʻuí, ʻokú ne pehē: “Naʻá ku loto ke fakamoʻoniʻi ʻe lava ke u ʻai maʻaku ha moʻui lelei ange. Naʻá ku loto ke fai ʻa e meʻa naʻá ku loto ke faí, pea naʻe ʻikai te u loto ke tala mai kiate au ʻe ha taha ha meʻa kehe.” Hangē pē ko e tokotaha maumau koloá, ko e kiʻi finemui ko ení naʻe kumi ia ki he tauʻatāiná. Ko hono pangó, ʻi heʻene ngaahi tōʻonga taʻefakatohitapú naʻe pau ai ke kapusi ai ia mei he fakatahaʻanga Kalisitiané.—1 Kolinito 5:11-13.
8. (a) Ko e hā ʻa e tokoni ʻe lava ke fai ki he faʻahinga ko ia ʻoku holi ke moʻui ʻo mātuʻaki kehe mei he ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke fai ha fakakaukau lelei ki heʻete fili ʻi he meʻa fekauʻaki mo e lotú?
8 ʻOku fakalotomamahi moʻoni ʻa e taimi ʻoku fakahāhā ai ʻe ha kaungātui ha holi ke moʻui ʻo mātuʻaki kehe mo e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá. (Filipai 3:18) ʻI he taimi ʻoku hoko ai ení, ko e kau mātuʻá fakataha mo e niʻihi kehe ko ia ʻoku nau ʻi ha tuʻunga taau fakalaumālié ʻoku nau feinga ke fakatonutonu ʻa e tokotaha faihalá. (Kaletia 6:1) Ka neongo ia, ʻoku ʻikai fakamālohiʻi ha taha ia ke ne tali ʻa e ʻioke ʻo e tuʻunga ko e ākonga Kalisitiané. (Mātiu 11:28-30; 16:24) ʻI heʻenau hoko ʻo lalahí, naʻa mo e toʻutupú, kuo pau ke nau fai ha fili fakafoʻituitui ʻi he meʻa fekauʻaki mo e lotú. Fakaʻosí, ko e tokotaha taki taha ʻo kitautolú ko e kau fili tauʻatāina fakaeʻulungaanga ʻa ia te ne fai ha fakamatala ki he ʻOtuá maʻana. (Loma 14:12) Ko e moʻoni, te tau ‘utu foki ʻa e meʻa ʻoku tau toó’—ko ha lēsoni naʻe vave pē ʻa hono ʻilo ʻe he tokotaha maumau koloa ʻi he pealapeli ʻa Sīsuú.—Kaletia 6:7, 8.
Siva ʻa e ʻAmanakí ʻi ha Fonua Mamaʻo
9, 10. (a) Ko e hā ʻa e liliu ʻi he tuʻunga naʻe hokosia ʻe he tokotaha maumau koloá, pea naʻe anga-fēfē ʻene tali ki aí? (e) Fakatātaaʻi pe ʻoku anga-fēfē ʻa hono hokosia ʻe he faʻahinga ʻe niʻihi ko ia ʻi he ʻahó ni kuo nau liʻaki ʻa e lotu moʻoní ha tuʻunga meimei tatau mo e tokotaha maumau koloá.
9 “ʻI he faifai pea ʻosi atu ʻene meʻa kotoa, ʻiloange naʻe honge vale ʻa e fonua ko ia, pea naʻa mo ia naʻa ne kamata masiva meʻakai. Pea ne ʻalu ʻo musu ia ki ha toko taha, ko e tangata totonu ʻo e fonua ko ia; pea ne fekau ia ke ʻalu ki heʻene ngoueʻanga, ʻo tauhi ʻene fanga puaka. Pea ne moʻu fakaʻamu ki he ngaahi foʻi pīni naʻe kai ʻe he fanga puaka ke ne mănavaʻaki; he [naʻe] ʻikai ke ʻange ʻe ha taha haʻane meʻa.”—Luke 15:14-16.
10 Neongo naʻá ne masiva ʻaupito, naʻe teʻeki ai pē fakakaukau ʻa e tokotaha maumau koloá ia ke foki ki ʻapi. Ka, naʻá ne fetaulaki mo ha tangataʻi fonua ʻa ia naʻá ne ʻoange kiate ia ha ngāue ko e fafanga puaka. Koeʻuhi naʻe tuʻutuʻuni ʻi he Lao ʻa Mōsesé ʻo pehē ko e fanga puaká ko e fanga monumanu taʻemaʻa, ko e ngāue peheé ngalingali ʻe ʻikai tali ia ʻe ha Siu. (Livitiko 11:7, 8) Ka ʻo kapau naʻe ongoʻi ʻe he tokotaha maumau koloá ha tā mai ʻa hono konisēnisí, naʻe pau ke ne lolomi ia. ʻOsi angé, ʻe ʻikai te ne ʻamanekina ʻe ia ʻa hono pule ngāué, ʻa ia ko ha tangataʻi fonua ʻo e feituʻú, ke hohaʻa fekauʻaki mo e ngaahi ongoʻi ʻa ha tokotaha muli masiva ʻaupito. Ko e tuʻunga ʻo e tokotaha maumau koloá ʻoku meimei tatau ia mo e meʻa ʻoku hoko ki he tokolahi he ʻahó ni ʻoku nau liʻaki ʻa e hala hangatonu ʻo e lotu maʻá. ʻOku faʻa hoko, ʻa e kau ʻa e faʻahinga peheé ʻi he ngaahi ngāue ʻa ia naʻa nau mei fakakaukau nai ki ai ki muʻa naʻe ololalo. Ko e fakatātaá, ʻi heʻene taʻu 17, naʻe talangataʻa ai ha talavou ʻe taha ki hono ʻohake faka-Kalisitiané. “Naʻe tāmateʻi ʻe he ʻulungaanga taʻetāú mo e ngāuehalaʻaki ʻa e faitoʻo kona tapú ʻa e ngaahi taʻu ʻo e ngaahi akonaki makatuʻunga ʻi he Tohitapú,” ko ʻene fakamatalá ia. Naʻe hoko vave ʻa e ʻi pilīsone ʻa e talavoú ni ʻi he kaihaʻa ʻaki ʻa e meʻafana mo e fakapō. Neongo naʻá ne fai ha fakaakeake fakalaumālie ki mui, ko ha totongi fakamamahi moʻoni ia kuó ne totongi ki heʻene “maʻu fakataimi pe ha malie tuʻu he angahala”!—Fakafehoanaki mo Hepelu 11:24-26.
11. Naʻe anga-fēfē ʻa e toe kovi ange ʻa e tuʻunga faingataʻaʻia ʻo e tokotaha maumau koloá, pea kuo anga-fēfē hono ʻiloʻi ʻe he niʻihi ko e ngaahi fakatauele ʻa e māmaní ko ha “koto muna”?
11 Naʻe ʻai ʻo toe kovi ange ʻa e tuʻunga faingataʻaʻia ʻo e tokotaha maumau koloá ʻi he moʻoniʻi meʻa ko ia “[naʻe] ʻikai ʻange ʻe ha taha haʻane meʻa.” Naʻe ʻi fē ʻa hono ngaahi kaumeʻa foʻoú? Koeʻuhi kuó ne hala paʻanga he taimí ni, naʻe hangē ia kuo nau “fehiʻa” kiate iá. (Palovepi 14:20) ʻI he tuʻunga tatau, ko e tokolahi ʻi he ʻahó ni ʻoku hē mei he tuí ʻoku nau ʻiloʻi ko e ngaahi fakatauele mo e fakakaukau ʻa e māmani ko ení ʻoku iku ia ki he “koto muna.” (Kolose 2:8) “Naʻá ku faingataʻaʻia ʻi he langa mo e lotomamahi lahi ʻi he ʻikai ha tataki ʻa Sihová,” ko e lea ia ʻa ha kiʻi finemui ʻe taha ʻa ia naʻá ne mavahe ʻi ha taimi mei he kautaha ʻa e ʻOtuá. “Naʻá ku feinga ke fakatatau ki he māmaní, ka koeʻuhi naʻe ʻikai moʻoni ke u tatau mo e niʻihi kehé, naʻa nau talitekeʻi au. Naʻá ku ongoʻi ʻo hangē ha kiʻi leka heé ʻa ia naʻá ku fiemaʻu ha tamai ke ne tataki au. Ko e taimi ia naʻe mahino ai kiate au ʻoku ou fiemaʻu ʻa Sihová. Naʻe ʻikai ʻaupito te u toe loto ke moʻui ʻo tauʻatāina meiate ia.” Naʻe iku ʻa e tokotaha maumau koloa ʻi he talanoa fakatātā ʻa Sīsuú ki ha mahino meimei tatau.
Ko e Foki Mai ʻa e Loto ʻo e Tokotaha Maumau Koloá
12, 13. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa tefito kuó ne tokoniʻi ʻa e niʻihi ʻi he ʻahó ni ke foki mai honau lotó? (Sio ki he puhá.)
12 “Pea faifai pea foki mai hono loto, pea ne pehē, ʻE taʻingaā ʻa e kau ngāue totongi ʻa ete ʻeiki ʻoku fokotuʻu ʻenau toenga kai, ka ko kita ʻoku te mate ʻi heni ʻi he honge! Kau tuʻu muʻa ʻo ʻalu ki heʻeku tamai; pea u pehē kiate ia, ʻAlā tamai, kuo u fai angahala ki he langi, kae tautonu kiate koe; ʻoku ʻikai te u kei tāu ke lau ko ho foha: ka ke fai kiate au ʻo hangē ko ha taha ʻi hoʻo kau ngāue totongi. Pea ne tuʻu pe ʻo ʻalu ki heʻene ʻeiki.”—Luke 15:17-20.
13 Ko e tokotaha maumau koloá naʻe “foki mai hono loto.” ʻI ha taimi, naʻe kau atu ia ʻi he kumi ki he mālié, ʻo hangē ia naʻá ne nofo ʻi ha māmani ko e misi peé. Ka ʻi he taimi ko ení naʻá ne hoko ai ʻo ne fakatokangaʻi mahino ʻa hono tuʻunga fakalaumālie moʻoní. ʻIo, neongo naʻá ne tō, naʻe kei ʻi ai pē ʻa e ʻamanaki ki he talavou ko ení. Naʻe kei lava pē ʻo maʻu ha meʻa lelei ʻiate ia. (Palovepi 24:16; fakafehoanaki mo 2 Kalonikali 19:2, 3.) Fēfē ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku nau liʻaki ʻa e tākanga ʻa e ʻOtuá ʻi he ʻaho ní? ʻE ʻuhinga lelei ke fakaʻosiʻaki kuo ʻikai ha toe ʻamanaki ia kiate kinautolu hono kotoa, ko e tuʻunga kotoa pē ʻoku fakamoʻoniʻi ai ko ʻenau ʻalunga angatuʻú kuo nau faiangahala kinautolu ki he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá? (Mātiu 12:31, 32) ʻOku ʻikai pehē maʻu pē. Ko ha niʻihi ʻo kinautolu kuo fakamamahiʻi ʻe heʻenau ʻalunga talangataʻá, pea ʻi he faai mai ʻa e taimí kuo foki mai ʻa e loto ʻo e tokolahi ʻo e faʻahingá ni. “Naʻe ʻikai ʻaupito, naʻa mo ha ʻaho ʻe taha, ne ngalo ai ʻiate au ʻa Sihova,” ko e lea ia ʻa ha tuofefine ʻe taha, ʻi heʻene sioloto atu ki he taimi naʻá ne mavahe ai mei he kautaha ʻa e ʻOtuá. “Naʻá ku lotu maʻu pē ʻe faifai ange peá ne tali au ʻi ha ʻaho, ke toe foki ki he moʻoní.”—Sāme 119:176.
14. Ko e hā ʻa e fakapapau naʻe fai ʻe he tokotaha maumau koloá, pea naʻe anga-fēfē ʻene fakahāhaaʻi ʻa e anga-fakatōkilaló ʻi he fai peheé?
14 Ka ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he faʻahinga ko ia kuo heé ʻo fekauʻaki mo honau tuʻungá? ʻI he pealapeli ʻa Sīsuú naʻe fakapapauʻi ai ʻe he tokotaha angatuʻú ke foki ki ʻapi ʻo kole fakamolemole ki heʻene tamaí. “Fai kiate au ʻo hangē ko ha taha ʻi hoʻo kau ngāue totongi,” ko e lea ia naʻe fakapapau ʻa e tokotaha maumau koloá ke leaʻakí. Ko ha sevāniti ngāue totongi ko ha tokotaha ngāue leipa fakaʻaho ia ʻa ia ʻe lava pē ke tuli hili ha ʻaho ʻe taha pē. Naʻe toe māʻulalo ange eni ia ʻi ha tamaioʻeiki, ʻa ia, ʻi ha tuʻunga, naʻá ne hangē pē ha mēmipa ʻo e fāmilí. Ko ia, naʻe ʻikai ke ʻi he fakakaukau ʻa e tokotaha maumau koloá ha kole ke toe fakafoki ia ki hono tuʻunga ki muʻa ko ha fohá. Naʻá ne mātuʻaki loto-lelei ke tali ʻa e tuʻunga māʻulalo tahá koeʻuhi ke fakamoʻoniʻi ʻaki ʻa e toe fakafoʻou ʻa ʻene mateaki ki heʻene tamaí ʻi he ʻaho ki he ʻaho. Kae kehe, ʻe ʻohovale ʻa e tokotaha maumau koloá.
Ko ha Talitali Loto-Māfana
15-17. (a) Naʻe anga-fēfē ʻa e tali ʻa e tamaí ʻi heʻene sio ki hono fohá? (e) Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻi hono ʻoange ʻe he tamaí ʻa e pulupulú, mamá, mo e senitoló ki hono fohá? (f) Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻi hono fokotuʻutuʻu ko ia ʻe he tamaí ha kaimeʻakaí?
15 “ʻI heʻene kei mamaʻo, naʻe sio ki ai ʻe heʻene ʻeiki, pea langa hono fatu ʻi he ʻofa, ʻo ne lele, ʻo taupe ʻi he uʻa ʻo e tama, ʻo ne ʻuma lolomi kiate ia. Pea leaange ʻe he tama, ʻAlā tamai, kuo u fai angahala ki he langi, kae tautonu kiate koe; ʻoku ʻikai te u kei tāu ke lau ko ho foha. Ka ka pehē ʻe he tangataʻeiki ki heʻene kau tamaioʻeiki, Fai vave—toʻo mei he puha ha pulupulu—ʻa e fungani—pea ʻai kiate ia; pea ʻange ha măma maʻa hono nima, mo ha su maʻa hono vaʻe: pea ʻomi ʻa e kiʻi pulu, ʻa e pulu vakai ʻeiki; tamateʻi ia, pea tau kai mo fakafiefia: he ko eni siʻoku foha naʻe mate, pea kuo toe moʻui; naʻe mole, pea kuo ʻiloa. Pea nau kamata fiefia.”—Luke 15:20-24.
16 ʻE fakaʻamua ʻe ha mātuʻa anga-ʻofa pē ʻa e fakaake fakalaumālie ʻo haʻane tama. Ko ia ai, ʻoku lava ke tau fakaʻuta atu ki he tamai ʻa e tokotaha maumau koloá ʻene sio fakamamaʻu ʻi he ʻaho taki taha ki he hala ʻi muʻa ʻi hono falé, ʻi he ʻamanaki loto-vēkeveke ki ha foki mai ʻa hono fohá. ʻOkú ne sio atu eni ki hono fohá ʻoku luelue mai ʻi he halá! Naʻe ʻikai ha veiveiua kuo liliu ʻa e fōtunga ʻo e tamasiʻí. Ka neongo ia, ʻoku fakatokangaʻi atu ia ʻe he tamaí lolotonga ʻene “kei mamaʻo.” ʻOkú ne sio atu ʻo ʻikai tokanga ki he vala mahaehaé mo e laumālie mafasiá; ʻokú ne sio ki hono fohá, pea ʻokú ne lele ke fakafetaulaki kiate ia!
17 ʻI he aʻu atu ʻa e tamaí ki hono fohá, naʻá ne tāupe ʻi he kia ʻo hono fohá ʻo ʻuma lolomi kiate ia. Naʻá ne fekau leva ki heʻene kau tamaioʻeikí ke ʻomai ha pulupulu, mama, mo ha senitolo ki hono fohá. Ko e pulupulu ko ení naʻe ʻikai ko ha tupenu anga-maheni pē, ka ko e “fungani”—mahalo ko ha kofu naʻe teuteuʻi fakaʻofoʻofa ʻi he faʻahinga ko ia naʻe foaki ki ha tokotaha fakaafe fakalāngilangi. Koeʻuhi naʻe ʻikai ke tui ʻe he kau tamaioʻeikí ia ha mama mo ha senitolo, naʻe ʻai ʻe he tamaí ke maʻalaʻala naʻe talitali leleiʻi ʻa hono fohá ko ha mēmipa kakato ʻo e fāmilí. Ka naʻe aʻu ʻo toe fai ʻe he tamaí ʻa e meʻa lahi ange. Naʻá ne tuʻutuʻuni ha kaimeʻakai ke kātoangaʻiʻaki ʻa e foki mai ʻa hono fohá. ʻOku hā mahino, ko e tangatá ni naʻe ʻikai ke nanaʻi ʻa ʻene fakamolemoleʻi ʻa hono fohá pe koeʻuhi pē ko e toe foki mai ʻa hono fohá naʻe fiemaʻu ai iá; naʻá ne loto ke fai ha fakamolemole. Naʻe ʻai ia ʻe he meʻa ko iá ke ne fiefia.
18, 19. (a) Ko e hā ʻoku akoʻi kiate koe ʻe he pealapeli ʻo e foha maumau koloá fekauʻaki mo Sihová? (e) Hangē ko hono fakahaaʻi ʻi heʻene feangainga mo Siuta mo Selusalemá, ʻoku anga-fēfē ʻa e “tatali” ʻa Sihova ki ha foki mai ʻa ha taha faiangahala?
18 ʻI he aʻu mai ki hení, ko e hā ʻoku akoʻi kiate kitautolu ʻi he pealapeli ʻo e foha maumau koloá ʻo fekauʻaki mo e ʻOtua ʻa ia ʻoku fakamonūʻaki kitautolu ke lotu ki aí? ʻUluakí, ko Sihová ʻoku “mohu meesi mo anga-lelei, tuai ki he houhau, pea fonu ʻi he anga-ʻofa mo e moʻoni.” (Ekisoto 34:6, NW) Ko e moʻoni, ko e mēsí ko ha ʻulungaanga tuʻu-ki-muʻa ia ʻo e ʻOtuá. Ko ʻene founga anga-maheni ia ʻo ʻene angafai ki he faʻahinga faingataʻaʻiá. Ko e pealapeli leva ʻa Sīsuú ʻokú ne akoʻi mai kiate kitautolu ko Sihová ʻoku “faʻa fakamolemole.” (Sāme 86:5) ʻOkú ne fakasio mai, ʻo hangē ko e laú, ke siofi ha liliu ʻo ha loto ʻi he tafaʻaki ko ia ʻo e faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá ʻa ia te ne tokonaki ai ha makatuʻunga kiate ia ke fakaaʻu mai ai ha meesi.—2 Kalonikali 12:12; 16:9.
19 Ko e fakatātaá, fakakaukau angé fekauʻaki mo e feangainga ʻa e ʻOtuá mo ʻIsilelí. Naʻe fakamānavaʻi ʻe Sihova ʻa e palōfita ko ʻAiseá ke ne fakamatalaʻi ʻa Siuta mo Selusalema ʻi he tuʻunga ko e ‘koto mahaki mei he ʻaofivaʻé ʻo aʻu ki he tumuʻakí.’ Ka neongo ia, naʻá ne toe pehē foki: “ʻE tatali ʻe Sihova, kae toki fai ha ʻofa kiate kimoutolu, pea ko ia te ne nofo ʻi ʻolunga, kae toki ʻaloʻofa [“fai meesi,” NW] atu.” (Aisea 1:5, 6; 30:18, fakaʻītali ʻamautolu; 55:7; Isikeli 33:11.) Hangē ko e tamai ʻi he pealapeli ʻa Sīsuú, ʻoku ‘siofi ʻa e halá’ ʻe Sihova, ʻo hangē ko e laú. ʻOkú ne fakasio loto-vēkeveke ha foki mai ʻa ha taha pē kuó ne mavahe mei hono falé. ʻIkai ko e meʻa eni te tau ʻamanekina mei ha tamai anga-ʻofá?—Sāme 103:13.
20, 21. (a) ʻI he founga fē ʻoku tohoakiʻi ai ʻa e tokolahi he ʻahó ni ʻe he meesi ʻa Sihova? (e) Ko e hā ʻe fai ki ai ʻa e lāulea ʻi he kupu hoko maí?
20 ʻI he taʻu taki taha, ʻoku tohoaki mai ʻe he meesi ʻa Sihová ʻa e tokolahi ke foki mai honau lotó pea foki ki he lotu moʻoní. He fiefia moʻoni ia ʻoku ʻomai ʻe he meʻá ni ki he faʻahinga ʻoku nau ʻofa aí! Ko e fakatātaá, fakakaukau ange ki he tamai Kalisitiane naʻe lave ki ai ʻi he kamatá. ʻOku fakafiefiá, naʻe fai ʻe hono ʻofefiné ha fakaakeake fakalaumālie pea ʻokú ne ngāue he taimí ni ko ha faifekau taimi-kakato. “ʻOku ou fiefia tatau mo e fiefia ʻoku ala maʻu ʻe ha taha pē ʻi he fokotuʻutuʻu motuʻa ko eni ʻo e ngaahi meʻá,” ko ʻene leá ia. “Ko hoku loʻimata ʻi he mamahí kuo liliu ia ki he loʻimata ʻo e fiefia.” Ko e moʻoni, ʻoku fiefia foki ai mo Sihova!—Palovepi 27:11.
21 Ka ʻoku hulu atu ʻa e meʻa ia fekauʻaki mo e pealapeli ʻo e tokotaha maumau koloá. Naʻe hoko atu ʻa e talanoa ʻa Sīsuú koeʻuhi ke lava ke ne fakafaikehekeheʻi ʻa e meesi ʻa Sihová mo e tuʻunga fefeka, fakaefakamaau naʻe failahia ʻi he lotolotonga ʻo e kau sikalaipé mo e kau Fālesí. Ko e founga naʻá ne fai ai iá—mo e ʻuhinga ʻo e meʻá ni kiate kitautolú—ʻe fai ʻa e lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e ngaahi pealapeli mo e ngaahi talanoa fakatātā kehe ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Tohitapú naʻe ʻikai ke fiemaʻu ke hoko totonu moʻoni ia. ʻIkai ko ia pē, koeʻuhi ko e taumuʻa ʻo e ngaahi talanoa ko ení ke akoʻi ha lēsoni fakaeʻulungaanga, ʻoku ʻikai ha fiemaʻu ia ke kumi ha ʻuhinga fakaefakatātā ki he fakaikiiki kotoa pē.
b Ko e ʻuhinga fakaekikite ʻo e pealapeli ko ení ʻoku fakamatalaʻi ia ʻi he ʻīsiu ʻo e Taua Leʻo ʻo ʻEpeleli 1, 1991, peesi 8, 9.
Ko e Fakamanatu
◻ Naʻe anga-fēfē ʻa e faikehekehe ʻa e fakakaukau ʻa Sīsū mei he kau Fālesí fekauʻaki mo e mēsí?
◻ Ko hai ʻi he ʻahó ni ʻoku tatau mo e tokotaha maumau koloá, pea ʻoku anga-fēfē?
◻ Ko e hā ʻa e ngaahi tuʻunga naʻá ne fakafoki mai ai ʻa e loto ʻo e tokotaha maumau koloá?
◻ Naʻe anga-fēfē ʻa e fakahaaʻi ʻe he tamaí ʻa e meesi ki hono foha fakatomalá?
[Puha ʻi he peesi 11]
NAʻE FOKI MAI HONAU LOTÓ
Ko e hā kuó ne tokoniʻi ʻa e niʻihi ʻa ia ne kapusi ʻi ha taimi mei he fakatahaʻanga Kalisitiané ke foki mai honau lotó? Ko e fakamatala hoko maí ʻokú ne fakamaama ʻa e meʻá ni.
“Naʻá ku kei ʻiloʻi pē ʻi hoku lotó ʻa e feituʻu naʻe ʻi ai ʻa e moʻoní. Ko e ngaahi taʻu ʻo hono ako ʻa e Tohitapú mo e ʻalu ki he ngaahi fakataha faka-Kalisitiané kuó ne ʻai ʻo maongo lahi kiate au. Ko e hā ne u kei sītuʻa ai meia Sihová? Naʻe ʻikai te ne liʻaki au; naʻá ku liʻaki ʻe au ia. Naʻe faifai atu pē, pea u fakahaaʻi he meʻa hala mo loto-fefeka moʻoni ko au pea naʻe tonu pē ʻa e folofola ia ʻa Sihová ʻi he taimi kotoa—‘ʻokú ke utu pē ʻa e meʻa kuó ke toó.’”—C.W.
“Naʻe kamata ke lea ʻeku pēpē fefiné, pea naʻe maongo ia ki hoku lotó koeʻuhi naʻá ku fieakoʻi kiate ia ʻa e ngaahi meʻa hangē ko ia ko hai ʻa Sihova mo e founga ke lotu ai kiate iá. Naʻe ʻikai lava ke u mohe, pea ʻi he fuoloa e poʻulí he pō ʻe taha naʻá ku fakaʻuli ai ki ha paʻake ʻo tangi pē ai. Naʻá ku tangi, pea mo toki fai ai ʻeku lotu kia Sihová hili ia ha vahaʻa taimi fuoloa. Ko e meʻa pē naʻá ku ʻiló ne u fiemaʻu ke fakafoki mai ʻa Sihova ki heʻeku moʻuí, pea naʻá ku ʻamanaki ʻe lava ke ne fakamolemoleʻi au.”—G.H.
“ʻI he taimi naʻe malanga hake ai ʻa e tuʻunga-lea fekauʻaki mo e lotú, naʻá ku tala ki he kakaí kapau te u fili pe ko fē ʻa e lotu ʻa ia kuó ne akoʻi ʻa e moʻoní, te u hoko au ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ku pehē leva naʻá ku hoko ki muʻa ko e taha ʻo kinautolu, ka naʻe ʻikai lava ke u moʻui ʻo fakatatau ki ai, ko ia ai, naʻá ku mavahe. ʻI hono ʻiloʻi ení, naʻá ku faʻa ongoʻi halaia ai mo loto-mamahi. Naʻe faifai pē peá u fakahaaʻi, ‘ʻoku ou taʻelata. ʻOku fiemaʻu ke u fai ha ngaahi liliu lahi.’”—C.N.
“ʻI he taʻu ʻe tolungofulumānima kuohilí naʻe tuʻusi ai au mo hoku husepānití. Pea ʻi he 1991, naʻá ma ʻohovale ai ʻo fiefia ʻi he ʻaʻahi mai ʻa e toko ua ʻo e kau mātuʻá, ʻa ia naʻá na fakamatalaʻi kiate kimaua ʻoku malava pē ke toe fai e foki kia Sihova. ʻI he māhina ʻe ono ki mui ai, naʻá ma fiefia lahi ʻaupito ai hono toe fakafoki kimauá. ʻOku taʻu 79 hoku husepānití kau taʻu 63 au.”—C.A.