ʻAi ke ʻIate Koe ʻa e Mapuleʻi Kitá pea mo Tupulekina
“Ke lava ʻi hoʻomou maʻu tui na . . . ʻa e anga fakamaʻumaʻu [“mapuleʻi kita”, NW].”—2 PITA 1:5, 6.
1. Ko e hā ʻa e tuʻunga hāhāmolofia ʻene hokó ʻe fai nai ai ʻe ha Kalisitiane ha ngāue fakamoʻoni?
NAʻE pehē ʻe Sīsū: “ʻE ʻave kimoutolu ki he ngāhi kovana, mo e ngāhi tuʻi, koeʻuhi ko au, ke ai ha fakamatala kiate kinautolu.” (Mātiu 10:18) Kapau ʻe ʻave koe ki ha kōvana, ki ha fakamaau, pe ki ha palesiteni, ko e hā te ke lea ʻo kau ki aí? ʻE ʻuluaki fekauʻaki nai mo e ʻuhinga ʻokú ke ʻi ai aí, ko hao tukuakiʻi. ʻE tokoni ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá ki hoʻo fakamatalá. (Luke 12:11, 12) Ka ʻe lava ke ke lea ʻo kau ki he mapuleʻi kitá? ʻOkú ke fakakaukau ko ha konga mahuʻinga ia ʻo ʻetau pōpoaki faka-Kalisitiané?
2, 3. (a) Ko e hā naʻe hoko ʻo lava ai ke fai fakamoʻoni ʻa Paula kia Filike mo Telusilá? (e) ʻI he tuʻunga ko iá, ko e ha naʻe feʻunga mālie ai ʻa e kaveinga ko e mapuleʻi kitá ke lea ʻa Paula ʻo kau ki ai?
2 Fakakaukau ange ki ha meʻa moʻoni naʻe hoko. Naʻe puke ʻe ha ʻofisa fakakautau ha toko taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea ʻomai ke hopo. ʻI he tuku ange hano faingamālie ke ne leá, naʻá ne fie fakamatala ʻo kau ki heʻene ngaahi tuí ʻi hono tuʻunga ko e toko taha Kalisitiané, pea ko ha toko taha fakamoʻoni. ʻE lava ke ke sivisiviʻi ʻa e fakamatalá pea te ke ʻilo ai naʻá ne fai ʻa e fakamoʻoni ki he fakamaauʻangá ʻo fekauʻaki mo e “faitotonu, mo e fakamaʻumaʻu [“mapuleʻi,” NW] kita, mo e fakamāu ʻoku tuʻunuku mai.” ʻOku tau lave ki he meʻa naʻe hokosia ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ʻi Sesaliá. Naʻe ʻosi fai ʻa e ʻuluaki fehuʻi fakafihi. “Pea hili ʻa e ʻaho niʻihi, kuo hoko mai ʻa Filike mo hono uaifi ko Telusila, ʻa ia ko e taʻahine Siū, naʻa ne fekau ke ʻomi ʻa Paula, ʻo ne fanongo ki heʻene fakamatala ki he lotu [“tui,” NW] kia Kalaisi Sīsū.” (Ngāue 24:24) ʻOku hā mei he hisitōliá ko Filiké “naʻá ne faʻa fai ʻa e faʻahinga meʻa anga-fakamamahi mo e holi fakakakano kotoa pē, ʻo ne ngāueʻaki ʻa e mafai ʻo ha tuʻi kae fakahoko ia ʻaki ʻa e ʻulungāanga ʻo ha pōpula.” Naʻe tuʻo ua ʻene mali ki muʻa ia peá ne toki fakalotoʻi ʻa Telusila ke ne vete mo hono husepānití (ko e maumauʻi ia ʻo e lao ʻa e ʻOtuá) pea ke ne hoko ko hono uaifi hono tolu. Ko Telusila nai naʻá ne fie fanongo ki he lotu foʻoú, ʻa e lotu faka-Kalisitiané.
3 Naʻe hoko atu ʻa Paula ʻene fakamatala ki he “faitotonu, mo e fakamaʻumaʻu [“mapuleʻi,” NW] kita, mo e fakamāu ʻoku tuʻunuku mai.” (Ngāue 24:25) Naʻe fakaeʻa nai ʻe he meʻa ko ʻení ʻa e faikehekehe lahi ʻi he ngaahi tuʻunga ʻo e anga-tonu ʻa e ʻOtuá mo e anga-fakamamahi mo e fakamaau taʻe totonu naʻe kau ki ai ʻa Filike mo Telusilá. Naʻe ʻamanaki nai ʻa Paula ke ueʻi ʻa Filike ke ne fai ha fakamaau totonu ki he meʻa fekauʻaki mo iá. Ka ko e hā ke ʻo hake ai ʻa e “fakamaʻumaʻu [“mapuleʻi,” NW] kita, mo e fakamāu ʻoku tuʻunuku mai”? Naʻe fakaʻekeʻeke ʻe he ongo meʻa ʻulungāanga taʻe taaú ni pe ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fekauʻaki mo e “lotu [“tui,” NW] kia Kalaisi Sīsū.” Ko ia naʻe fie maʻu kiate kinaua ke na ʻilo ʻoku fakakau ki he muimui kia Sīsuú ʻa e mapuleʻi ʻo ʻete ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ngaahi ngāué, ʻa ia ko e ʻuhinga ia ki he mapuleʻi kitá. ʻE fai ha fakamatala ʻe he kakai hono kotoa pē ki he ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo ʻenau fakakaukaú, ngaahi leá, mo ʻenau ngaahi ngāué. Ko ia ai, naʻe mahuʻinga lahi ange ʻa e fakamaau naʻe fehangahangai mo e kōvaná mo hono uaifí ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻi ha fakamaau pē ʻe fai ʻe Filike ʻo fekauʻaki mo Paula. (Ngāue 17:30, 31; Loma 14:10-12) ʻOku mahino leva, ʻi he fanongo ki he pōpoaki ʻa Paulá, “naʻe tetetete ʻa Filike.”
ʻOku Mahuʻinga ka ʻOku ʻIkai Faingofua
4. Ko e hā ko ha konga mahuʻinga ai ʻa e mapuleʻi kitá ki he lotu faka-Kalisitiane moʻoní?
4 Naʻe ʻiloʻi ʻe he ʻaposetolo ko Paulá ko e mapuleʻi kitá ko ha konga mātuʻaki mahuʻinga ia ʻo e lotu faka-Kalisitiané. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻeni ʻe he ʻaposetolo ko Pitá, ko e toko taha ia ʻo e ngaahi kaungāmeʻa ofi ʻo Sīsuú. ʻI heʻene tohi kiate kinautolu te nau “hoko . . . ko e kakai ʻoku ʻinasi ʻi he anga ʻo e ʻOtua” ʻi hēvaní, naʻe ekinaki ai ʻe Pita ke fakahāhā ʻa e ngaahi ʻulungāanga pau ʻoku taʻe ala tuku, ʻo hangē ko e tui, ʻofa, mo e mapuleʻi kita. Ko ia ai, naʻe kau ʻi he fakapapauʻi ko ʻení ʻa e mapuleʻi kitá: “He kapau ʻoku ʻiate kimoutolu ʻa e ngaahi meʻa ni, ʻo tupulekina, ʻe ʻikai ai te mou fakapikopiko pe taʻefua, ʻi he lavaʻi ʻo e ʻilo kanokano ki hotau ʻEiki ko Sisu Kalaisi.”—2 Pita 1:1, 4-8.
5. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mātuʻaki tokanga ʻo fekauʻaki mo e mapuleʻi kitá?
5 Kae kehe, ʻokú ke ʻilo ʻoku faingofua ange ke pehē ʻoku totonu ke tau fakahāhā ʻa e mapuleʻi kitá, ʻi hano ngāueʻaki ia ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó. Ko e ʻuhinga ʻe taha ʻoku pehē aí, he ʻoku tātātaha pē ke hā ʻa e ʻulungāanga ko e mapuleʻi kitá. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻi he 2 Tīmote 3:1-5 ʻa e ngaahi anga ʻo e fakakaukau ʻe eʻa lahi ʻi hotau taimí, ʻi he “kuonga fakamui.” Ko e taha ʻo e anga ʻe fakaʻilongaʻi ʻaki hotau taimí ko e tokolahi te nau “taʻe fakamaʻumaʻu [“ʻikai mapuleʻi kita,” NW].” ʻOku tau sio ki hono fakamoʻoniʻi ʻeni ʻi hotau ʻahó ni, ʻikai ko ia?
6. ʻOku anga-fēfē hono fakahāhā ʻo e taʻe mapuleʻi kitá ʻi he ʻahó ni?
6 ʻOku tui ʻa e kakai tokolahi ʻoku kau lelei ki he moʻui lelei fakasinó ʻa hono “fakahā ʻa hoʻo ngaahi ongoʻí ʻo ʻoua ʻe toe fakamaʻumaʻu” pe ke “fakahā mālohi ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó pe ko e ʻitá.” Kuo poupouʻi ʻa e anga ʻo ʻenau fakakaukaú ʻe he faʻahinga ʻoku ʻiloa mo manakoa ko e faʻifaʻitakiʻanga ia ʻa ia ʻoku faʻa lave ki ai ʻi he ongoongó ʻa ia ʻoku ngalingali ʻoku nau siʻaki ha faʻahinga mapuleʻi kita pē, pea ʻoku nau fakaʻatā ke hā ʻa ʻenau ngaahi ongoʻi ʻi honau lotó ʻokú ne ueʻi kinautolu ke fai ha meʻá. Ko e fakatātā: Ko e tokolahi ʻoku nau saiʻia ʻi he ngaahi sipotí kuo nau anga ki hono fakahā tō tuʻa ʻa e ongo ʻo e lotó, naʻa mo e tōlili fakamālohí. ʻE ʻikai lava nai ke ke manatuʻi mei he ongoongó, ʻa e ngaahi taimi naʻe hoko ai ha ngaahi fuhu anga-fakamanu pe ngaahi ʻohofi fakatokolahi naʻe hoko ʻi he taimi naʻe fai ai ha sipoti? Ka, ʻoku ʻikai ko e taumuʻa eni ke tau fakamoleki ha taimi lahi ki hono fakalau ʻa e ngaahi fakatātā ʻo e ʻikai ke mapuleʻi kitá. ʻOku lava ke ke lave ki he ngaahi tafaʻaki lahi ʻa ia ʻoku fie maʻu ai kiate kitautolu ke fakahā ʻa e mapuleʻi kitá—ko e lahi ʻo ʻetau maʻu ʻa e meʻakaí mo e inú, ko ʻetau feangainga ko e tangata mo e fefiné, pea mo e taimi mo e paʻanga ʻoku fakamoleki ki he ngaahi meʻa ʻoku tau saiʻia aí. Ka ʻi he lelei ange ke ʻoua te tau sivisiviʻi fakatamulu pē ʻa e ngaahi tuʻunga lahi ko iá, te tau sivisiviʻi ʻa e tafaʻaki tefito pē ʻe taha ʻa ia kuo pau ke tau fakahāhā ai ʻa e mapuleʻi kitá.
Mapuleʻi Kita Fekauʻaki mo e Ngaahi Ongo ʻo Hotau Lotó
7. Ko e hā ʻa e tafaʻaki ʻo e mapuleʻi kitá ʻoku taau ke fai ha tokanga makehe ki ai?
7 Kuo lavameʻa ʻa e tokolahi ʻiate kitautolu ʻi hono fakatonutonu pe fakamaʻumaʻu ʻa ʻetau ngaahi meʻa ʻoku faí. ʻOku ʻikai te tau kaihaʻa, tō ki he ʻulungāanga taʻe taaú, pe fai ha fakapō; ʻoku tau ʻilo ʻa e lao ʻa e ʻOtuá ʻo fekauʻaki mo e ngaahi hala peheé. Ka ko e hā hono lahi ʻo ʻetau lavameʻa ʻi hono mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hotau lotó? Faifai atu pē, ko kinautolu ʻoku ʻikai te nau fakatupulekina ʻa e mapuleʻi kitá ʻi he ongo ʻo e lotó ʻoku nau faʻa taʻe mapuleʻi kita ai pē ʻi heʻenau ngaahi ngāué. Ko ia tau fakahanga ʻetau tokangá ki he ngaahi ongo ʻo hotau lotó.
8. Ko e hā ʻoku ʻamanekina ʻe Sihova meiate kitautolu ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ongo ʻo hotau lotó?
8 ʻOku ʻikai ke ʻamanekina ʻe Sihova ko e ʻOtuá ke tau hangē ha mīsiní, ʻo ʻikai te tau maʻu pe fakahāhā ha ongo ʻo e lotó. Ko Sīsū, ʻi heʻene ʻi he faʻitoka ʻo Lāsalosí, naʻe “toʻe ia i he laumalie, bea mamahi ia.” “Bea tagi a Jisu.” (Sione 11:32-38, PM) Naʻá ne fakahā ʻa e ongo mātuʻaki kehe ʻo e lotó ʻi heʻene tuli ʻa e kau fetongi paʻangá mei he temipalé, ka naʻá ne mātuʻaki mapuleʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne faí. (Mātiu 21:12, 13; Sione 2:14-17) Naʻe fakahāhā foki ʻe heʻene kau ākonga mateakí ʻa e ngaahi ongo loloto ʻo e lotó. (Luke 10:17; 24:41; Sione 16:20-22; Ngāue 11:23; 12:12-14; 20:36-38; 3 Sione 4) Ka, naʻa nau ʻiloʻi ʻa e fie maʻu kiate kinautolu ʻa e mapuleʻi kitá ke ʻoua ʻe fakatupu ʻe he ngaahi ongo ʻo honau lotó ha angahala. ʻOku fakahā mahino ʻaupito ʻeni ʻi he ʻEfesō 4:26: “ʻIta pe, kae ʻoua ʻe angahala ai: ʻoua ʻe tuku ke to ʻa e laʻa ʻoku mou kei mamahi.”
9. Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hotau lotó?
9 ʻOku ʻi ai ha fakatuʻutāmaki he ʻoku ngali fakahāhā nai ʻe ha Kalisitiane ʻa e mapuleʻi kitá, ka ko hono moʻoní ʻoku ʻikai te ne mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hono lotó. Manatuʻi ʻa e anga ʻo e tali ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene hōifua ki he feilaulau ʻa ʻĒpelí: “Pea ʻita ʻaupito ʻa Keini, pea mapelu hono mata. Pea folofola ʻa Sihova kia Keini, Ko e ha ʻoku ke ʻita ai? pea ko e ha ʻoku mapelu ai ho mata? ʻIkai ʻe ai ha hanga hake, ʻo kapau ʻoku ke feinga ke lelei? pea ka ʻoku ʻikai te ke feinga ke lelei ʻoku ʻi he matapa ʻa angahala, ʻo tokotoaki mai: pea ʻoku toka ʻene holi kiate koe, ka ʻoku aʻau ke pule ki ai.” (Sēnesi 4:5-7) Naʻe ʻikai ke mapuleʻi ʻe Keini ʻa e ngaahi ongo ʻo hono lotó pea naʻe iku ai ki heʻene fakapoongi ʻa ʻĒpeli. Naʻe iku ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó naʻe taʻe mapuleʻí ki he ngāue naʻe taʻe mapuleʻi.
10. Ko e hā ʻokú ke ako mei he meʻa naʻe fai ʻe Hāmaní?
10 Fakakaukau ange foki ki ha fakatātā mei he taimi ʻo Motekiai mo ʻĒsetá. Naʻe ʻita ʻa Hāmani ko ha toko taha maʻu lakanga ko e ʻikai ke punou ange ki ai ʻa Motekiaí. Ki mui ai naʻe fakakaukau hala ʻa Hāmani ʻe fai ʻa e fakaʻapaʻapa kiate ia. “Pea hu ki tuʻa ʻa Hamani ʻi he ʻaho ko ia ʻoku ne fuʻu fiefia, pea mafana hono loto: ka ʻi heʻene sio kia Motekiai ʻi he huʻanga ʻi he lotoʻa, ʻoku ʻikai te ne tuʻu ki ʻolunga, pea ʻoku ʻikai te ne teki kiate ia, naʻa ne fonu ʻi he ʻita kia Motekiai. Ka ka fakamaʻumaʻu [“mapuleʻi,” NW] pe ʻe Hamani, ʻo ne aʻu ki hono fale.” (ʻĒseta 5:9, 10) Naʻe vave ʻa ʻene maʻu ʻa e ongoʻi ʻo e fiefiá. Ka naʻá ne toe vave foki ke maʻu ʻa e ongoʻi ʻo e tōlili ʻi heʻene sio pē ki he toko taha ko ia naʻá ne tukulotoʻi ha ʻita ki aí. ʻOkú ke fakakaukau atu ʻi he pehē ko ia ʻi he Tohi Tapú “Ka ka fakamaʻumaʻu [“mapuleʻi,” NW] pe ʻe Hamani” ko e ʻuhingá naʻá ne hoko ʻo alafaʻifaʻitakiʻanga ʻi he mapuleʻi kitá? ʻIkai ʻaupito. ʻI he vahaʻa taimi nounou, naʻe mapuleʻi ai ʻe Hāmani ʻa e meʻa te ne faí pea mo ha faʻahinga fakahā pē ʻo ʻene ongoʻí, ka naʻe ʻikai te ne mapuleʻi ʻene meheka ʻo fuʻu tōtuʻá. Naʻe taki ia ʻe he ngaahi ongo ʻo hono lotó ke ne faʻufaʻu ke fai ha fakapō.
11. ʻI he fakatahaʻanga Filipaí, ko e hā ʻa e palōpalema naʻe hoko aí pea ko e hā naʻá ne fakatupunga nai iá?
11 ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko e ʻikai ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó ʻi he ʻahó ni ʻe hoko nai ai ha maumau lahi ki he kau Kalisitiané. ʻE pehē nai ʻe ha niʻihi, ‘ʻOi, ʻoku ʻikai ko ha palōpalema ia ʻi he fakatahaʻangá.’ Ka kuo ʻosi hoko ʻa e palōpalemá ni. ʻOku ʻikai ke fakamatalaʻi ʻi he Tohi Tapú ʻa e fekeʻikeʻi lahi naʻe hoko ʻi ha ongo Kalisitiane pani ʻi Filipai. Ka, fakaʻuta atu ki he tuʻungá ni ko e meʻa nai ia naʻe malava ke hokó: Naʻe fakaafeʻi ʻe ʻIuotia ha ngaahi tokoua mo e tuofāfine ʻe niʻihi ki ha maʻu meʻa tokoni pe ko ha kiʻi feohi pē. Naʻe ʻikai te ne fakaafeʻi ai ʻa Siniteke pea naʻe loto-mamahi ai ʻa Siniteke. Ki mui ai, mahalo pē naʻe fetongi ʻaki ia ʻe Siniteke ʻa e ʻikai te ne fakaafeʻi ʻe ia ʻa ʻIuotia. Pea kamata leva ke na fefakasioʻaki ʻena ngaahi halá, faifai atu pē, naʻe tātātaha pē ʻena toe feleaʻaki. ʻI ha tuʻunga pehē, ko e palōpalema tefitó ko e ʻikai ke fakaafeʻi ki ha maʻu meʻa tokoní? ʻIkai. Ko e meʻi afi pē ia. ʻI he ʻikai lava ʻe he ongo tuofāfine pani ko ʻení ke mapuleʻi ʻa ʻena ngaahi ongo ʻi hona lotó, naʻe hoko ʻa e meʻi afí ko e vela ʻo ha vaotā. Naʻe tolonga mo fakautuutu ʻa e palōpalemá ʻo aʻu ʻo toki tuʻu ʻi vahaʻa ke fakaleleiʻi ʻe ha ʻaposetolo.—Filipai 4:2, 3.
Ko Hoʻo Ngaahi Ongo ʻo e Lotó mo Ho Ngaahi Tokouá
12. Ko e hā ʻoku fakahā mai ai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻa e faleʻi ʻoku hā ʻi he Koheleti 7:9?
12 Ko e moʻoni, ʻoku faingataʻa ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hoto lotó ʻi haʻate ongoʻi matahoa, loto-mamahi, pe ko hono fai mai ha meʻa taʻe hano ʻuhinga lelei. ʻOku ʻilo pē ia ʻe Sihova, he kuó ne fakatokangaʻi ʻa e ngaahi felāveʻi ʻa e tangatá mei honau kamataʻangá pē. ʻOku ekinaki mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu: “ʻOua naʻa ʻoho ho loto ke ʻita: he ko e ʻita ʻoku ne ngaohi hono nofoʻanga ʻi he fatafata ʻo e sesele.” (Koheleti 7:9) Fakatokangaʻi ʻoku ʻuluaki fakahanga ʻa e tokanga ʻa e ʻOtuá ki he ngaahi ongo ʻo e lotó kae ʻikai ko e ngaahi meʻa ʻoku faí. (Palōvepi 14:17; 16:32; Sēmisi 1:19) ʻEke hifo kiate koe, ‘ʻOku totonu nai ke u tokanga lahi ange ki he mapuleʻi ʻo e ngaahi ongo ʻo hoku lotó?’
13, 14. (a) ʻI he māmaní, ko e hā ʻoku faʻa hoko mei he ʻikai ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa te ne taki nai ha kau Kalisitiane ke nau tukulotoʻi ha ʻita?
13 Ko e kakai tokolahi ʻi he māmaní ʻoku ʻikai te nau mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo honau lotó ʻoku nau toe kamata ʻa e ngaahi kē tukufakaholo—ko e ngaahi kē fuoloa ʻoku fakatupu mamahi, mo anga-fakamālohi, koeʻuhi ko e ngaahi meʻa moʻoni pe ko ha mahalo kovi naʻe fai kiate kinautolu pe ko ha kāinga. ʻI he ʻikai ke toe mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó ʻe lava ke hoko ai ha uesia ʻi ha taimi fuoloa. (Fakafehoanaki mo Sēnesi 34:1-7, 25-27; 49:5-7; 2 Sāmiuela 2:17-23; 3:23-30; Palōvepi 26:24-26.) Ko e moʻoni, ʻoku totonu ke sio ʻa e kau Kalisitiané ki he ngaahi fakafili mo e tukulotoʻi ha ʻita ʻoku hala, pea ʻoku kovi, ko e meʻa ke fakaʻehiʻehi mei ai, tatau ai pē pe ko e hā ʻa e fonua mo e sivilaise ʻokú te kau ki aí. (Livitikō 19:17) ʻOkú ke vakai ki he fakaʻehiʻehi mei he tukulotoʻi ha ʻitá ko e konga ia ʻo e mapuleʻi kita ʻo fekauʻaki mo e ngaahi ongo ʻo e lotó?
14 Ko e taʻe malava ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó ʻi he taimi ní ʻe iku nai ki ha ngaahi palōpalema, ʻo hangē pē ko ia naʻe hoko ʻia ʻIuotia mo Siniteké. ʻE ongoʻi matahoa nai ʻe ha tuofefine ʻi he ʻikai ke fakaafeʻi ia ki ha kātoanga mali. Pe naʻe ʻikai ke fakaafeʻi nai ʻene tamá pe ko ha taha ʻokú ne tokouaʻaki. Pe mahalo pē naʻe fakatau mai ha meʻalele kuo ʻosi ngāueʻaki ʻe ha tokoua mei ha kaungā-Kalisitiane, pea ʻosi atu pē ha taimi siʻi ia kuo maumau ʻa e meʻalelé ia. Tatau ai pē pe ko e hā ʻa e ʻuhingá, kuo hoko ai ʻa e fakatupu loto-mamahi, naʻe ʻikai ke mapuleʻi ai ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó, pea naʻe loto-mamahi ʻa kinautolu naʻe kau ki aí. Ko e hā leva ʻe malava ke hokó?
15. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi nunuʻa fakamamahi ko e ola ia ʻo e tukulotoʻi ha ʻita ʻi he vā ʻo e kau Kalisitiané? (e) Ko e hā ʻa e akonaki ʻa e Tohi Tapú ʻoku ʻi ai hono kaunga ki he hehema ke tukulotoʻi ha ʻitá?
15 Kapau ʻe ʻikai ke fai ha meʻa ʻe he toko taha loto-mamahí ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hono lotó mo fakamelino mo hono tokouá, ʻe fakatupu nai ai ʻa e tukulotoʻi ha ʻita. Kuo hoko ʻo kole ʻe ha toko taha Fakamoʻoni ke ʻoua ʻe vaheʻi ia ki ha Ako Tohi Fakaefakatahaʻanga ʻe taha koeʻuhi he naʻe “ʻikai te ne saiʻia” ʻi ha Kalisitiane pe ko e fāmili ʻoku nau kau ki aí. Ko ha meʻa fakamamahi ē! ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko ha mātuʻaki fakaholomui ki he kau Kalisitiané ke nau feʻaveʻaki kinautolu ki he ngaahi fakamaauʻanga fakaemāmaní, ka ʻikai ʻoku mātuʻaki fakaholomui tatau tofu pē ia mo haʻatau fakaʻehiʻehi mei ha tokoua koeʻuhi ko ha anga taʻe fakaʻapaʻapa pe ko ha lau ʻi he kuo hilí kiate kitautolu pe ki ha kāinga? ʻOku fakahā mei he ngaahi ongo ʻo hotau lotó ʻoku tau fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi kāinga ʻi he totó ʻi he melino mo hotau ngaahi tokouá mo e tuofāfiné? ʻOku tau pehē te tau loto-lelei ke mate koeʻuhi ko hotau tuofefine fakalaumālié, ka ʻoku ueʻi kitautolu ʻe he ngaahi ongo ʻo hotau lotó ke tātātaha pē ʻetau lea ki aí ʻi he taimí ni? (Fakafehoanaki mo Sione 15:13.) ʻOku tala fakahangatonu mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu: “Neongo pe ko hai, ʻoua te mou totongi ʻene kovi ʻaki ʻa e kovi. . . . Mou nofo melino pe mo e kakai kotoa pe, ʻo kapau ʻe ala lava: kehe pe ke ʻataʻatā meiate kimoutolu. Siʻoku ʻofaʻanga, ʻoua te mou sauni hoʻomou ngaahi meʻa, kae tuku ia ki he Houhau.”—Loma 12:17-19; 1 Kolinitō 6:7.
16. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei naʻe fokotuʻu ʻe ʻĒpalahame ʻi he puleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó?
16 Ko e meʻa ʻe tokoni ki he mapuleʻi ʻo e ngaahi ongo ʻo hotau lotó ko e fakamelino pe fakaleleiʻi ʻa e tupuʻanga ʻo e mamahí, kae ʻoua ʻe hoko atu ai pē ke tauhi ʻa e loto-fehiʻá. Manatuʻi ʻi he ʻikai ke kei hao ʻi he fonuá ʻa e fanga monumanu tokolahi ʻa ʻĒpalahamé mo ia naʻe ʻia Loté, naʻe kamata ke kē ʻa ʻena kau ngāué. Naʻe tuku ʻe ʻĒpalahame ke puleʻi ia ʻe he ngaahi ongo ʻo hono lotó? Pe naʻá ne fakahāhā ʻa e mapuleʻi kita? ʻOku mālié, he naʻá ne fokotuʻu ha fakaleleiʻanga melino ki he fepaki fakapisinisi ko ʻení; ke na taki taha maʻu ha konga fonua kehekehe. Pea naʻá ne tuku kia Lote ke ʻuluaki fili ia. ʻI hono fakamoʻoniʻi naʻe ʻikai ke loto-mamahi pe tukulotoʻi ha ʻita ʻe ʻĒpalahamé, ki mui mai ai naʻá ne ʻalu ʻo tokoni ki he fai ha tau koeʻuhi pē ko Lote.—Sēnesi 13:5-12; 14:13-16.
17. Naʻe fēfē ʻa e ʻikai maʻu ʻa e mapuleʻi kitá ʻe Paula mo Panepasa ʻi he taimi ʻe taha, pea ko e hā naʻe hoko ki mui aí?
17 ʻOku lava ke tau toe ako foki ʻo fekauʻaki mo e mapuleʻi kitá mei he meʻa fekauʻaki mo Paula mo Panepasá. Naʻá na hoa ngāue ʻi he ngaahi taʻu lahi, ka naʻe ʻikai te na loto-tatau ʻo fekauʻaki mo hono ʻave ʻo Maʻake ʻi ha fononga. “Pea hoko ai ha kē; ko ia naʻa na māvae: pea ʻave ʻe Panepasa ʻa Maʻake, ʻo ne folau ki Saipalo.” (Ngāue 15:39) ʻOku totonu ke hoko ko ha fakatokanga kiate kitautolu ʻa e taʻe malava ʻa e ongo tangata matuʻotuʻa fakalaumālie ko ʻení ke na mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hona lotó. Kapau naʻe malava ke hoko kiate kinaua, ʻe lava pē ke hoko kiate kitautolu. Ka neongo ia, naʻe ʻikai te na tuku ke kamata ai ha kē tukufakaholo. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he fakamatala ʻi he Tohi Tapú ko Paula mo Panepasá naʻá na toe lavaʻi ʻo mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hona lotó pea ki mui ai naʻá na ngāue fakataha pē ʻi he melino.—Kolose 4:10; 2 Tīmote 4:11.
18. Kapau ʻoku ʻi ai ha ngaahi ongoʻi loto-mamahi, ko e hā ʻe lava ke fai ʻe ha Kalisitiane matuʻotuʻa fakalaumālie?
18 ʻOku tau ʻamanekina ʻe ʻi ai nai ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi ongoʻi loto-mamahi, naʻa mo e tukulotoʻi ha ʻita. Naʻe hoko pē ia ʻi he taimi ʻo e kau Hepeluú pea mo e taimi ʻo e kau ʻaposetoló. ʻOku hoko pē ia foki ʻi he lotolotonga ʻo e kau sevāniti ʻa Sihova ʻi hotau taimí, koeʻuhi he ko kitautolu hono kotoa ʻoku tau taʻe haohaoa. (Sēmisi 3:2) Naʻe ekinaki ʻe Sīsū ki hono kau muimuí ke fakaleleiʻi fakavavevave ha ngaahi palōpalema pehē ʻi he vā ʻo e ngaahi tokouá. (Mātiu 5:23-25) Ka ʻoku toe lelei lahi ange ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻaki hano fakaleleiʻi ʻa ʻetau mapuleʻi kitá. Kapau ʻokú ke ongoʻi matahoa pe loto-mamahi ʻi ha kiʻi meʻa siʻi naʻe lea ʻaki pe fai ʻe hao tokoua pe tuofefine, fēfē ke ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo ho lotó pea fakangaloʻi ia? Kuo pau ke ke lea hangatonu ki he toko taha kehé, kae ʻoua ʻe tuku pē ke toki tala mai ʻe he toko taha ko iá ʻokú ne halaiá pea ke toki ongoʻi fiemālie? Ko e hā ʻa hono lahi ʻo hoʻo mapuleʻi ʻa hoʻo ngaahi ongo ʻi ho lotó?
ʻOku Malava Pē!
19. Ko e hā ʻoku feʻunga mālie ai ʻa hono fai fakatefito pē ʻa ʻetau fakamatalá ki he mapuleʻi ʻo e ngaahi ongo ʻo hotau lotó?
19 Kuo tau lave fakatefito pē ki he tafaʻaki pē ʻe taha ʻo e mapuleʻi kitá, ko e mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hotau lotó. Pea ko e meʻa tefitó ia koeʻuhi ka ʻikai lava ke mapuleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo hotau lotó ʻe iku ai ki he ʻikai ke mapuleʻi ʻa hotau ʻeleló, ko ʻetau ongo fakaefehokotaki fakasinó, ko e angaʻaki ʻa e faʻa kaí, pea mo e ngaahi tafaʻaki lahi kehe ʻo e moʻuí ʻa ia kuo pau ke tau fakahā ai ʻa e mapuleʻi kitá. (1 Kolinitō 7:8, 9; Sēmisi 3:5-10) Ka neongo ia, loto-toʻa he te ke lava pē ke fakaleleiʻi ʻa hono tauhi maʻu ʻo e mapuleʻi kitá.
20. ʻE lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻoku malava ke fai ha fakaleleiʻi?
20 ʻOku loto-lelei ʻa Sihova ke tokoni mai kiate kitautolu. ʻOku tau fakapapauʻi fēfē ia? Koeʻuhi he ko e mapuleʻi kitá ko e taha ia ʻo e ngaahi fua ʻo hono laumālié. (Kalētia 5:22, 23) Ko ia, ko e lahi ʻo ʻetau ngāue ke tau hoko ʻo taau pea mo maʻu ʻa e laumālie māʻoniʻoní meia Sihová pea mo fakahāhā ʻa e fua ʻo e laumālié, ko e lahi ia ʻo e mapuleʻi kita te tau maʻú. ʻOua ʻaupito naʻa ngalo ʻa e fakapapau naʻe fai ʻe Sīsū: “Huanoa ʻa e Tamai ʻi he langi ʻene foaki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoni kiate kinautolu ʻoku nau kole kiate ia.”—Luke 11:13; 1 Sione 5:14, 15.
21. Ko e hā ʻokú ke loto-ʻalovili ke fai ʻi he kahaʻú ʻo fekauʻaki mo e mapuleʻi kitá mo e ngaahi ongo ʻo ho lotó?
21 ʻOua te ke fakakaukau ʻe faingofua. Pea ʻe faingataʻa ange nai ki ha niʻihi naʻe tauhi hake kinautolu ʻi ha ʻātakai ʻa ia naʻe fakahā ʻe he kakaí ʻo fuʻu tōtuʻa ʻa e ngaahi ongo ʻo e lotó, ko ha niʻihi ʻoku loto-puna, pe ki he niʻihi naʻe ʻikai pē ke nau feinga kinautolu ke fakahā ʻa e mapuleʻi kitá. Ki ha Kalisitiane pehē, ko e ʻai ke ʻi ai ʻa e mapuleʻi kitá pea mo tupulekiná ko ha pole moʻoni ia. Ka neongo ia ʻoku malava pē. (1 Kolinitō 9:24-27) ʻI heʻetau fakaofi atu mo toe ofi ange ki he ngataʻanga ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení, ʻe fakaʻau ke lahi ange ʻa e ngaahi kulukiá mo e ngaahi mafasiá. ʻE ʻikai ke fie maʻu kiate kitautolu ha mapuleʻi kita siʻi ange ka ko e mapuleʻi kita ʻo lahi ange ʻaupito! Sivisiviʻi pē ʻe koe ʻa hoʻo mapuleʻi kitá. Kapau ʻokú ke ʻilo ha ngaahi tafaʻaki ʻa ia ʻe fie maʻu ke fakaleleiʻi, ngāue ki he meʻa ko iá. (Sāme 139:23, 24) Kole ki he ʻOtuá ke toe lahi ange hoʻo maʻu hono laumālié. Te ne fanongo mai kiate koe pea te ne tokoniʻi koe koeʻuhi ke ʻai ke ʻiate koe ʻa e mapuleʻi kitá pea mo tupulekina.—2 Pita 1:5-8.
Ngaahi Poini ke Fakakaukau Ki Ai
◻ Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ke puleʻi ʻa e ngaahi ongo ʻo ho lotó?
◻ Ko e hā kuó ke ako mei he fakatātā ʻo fekauʻaki mo Hāmani pea mo ʻIuotia mo Siniteké?
◻ Ko e hā te ke feinga loto-moʻoni ke fai ʻo ka hoko ha fakatupunga loto-mamahi?
◻ ʻOku lava fēfē ke tokoni kiate koe ʻa e mapuleʻi kitá ke fakaʻehiʻehi ai mei he tukulotoʻi ha ʻita?
[Fakatātā ʻi he peesi 27]
Naʻe lea ʻa Paula ʻo fekauʻaki mo e anga-tonú mo e mapuleʻi kitá ʻi he ʻao ʻo Filike mo Telusilá