Ku Rhula Ni Nsirhelelo—Ntshembo

“Nhlengeletano ya Mani na Mani ya Nhlangano wa Matiko hi vun’we yi tivise 1986 tanihi Lembe ra ku Rhula ra Matiko Hinkwawo. Lembe leri ri ta huweleriwa hi laha ku tiyeke hi 24 October 1985, ri nga lembe ro tsundzuka ra vu-makume mune ra Nhlangano wa Matiko.”

XANA u yi languta njhani nhlamuselo leyi ya ximfumo leyi yi humaka eka nhlengeletano ya Nhlangano wa Matiko ke? Xana yi endla leswaku u titwa u tiyiseke swinene hi vumundzuku? Vo tala va vula leswaku xin’wana ni xin’wana lexi xi nga ni nkarhi wo leha wo tisa ku rhula i xa nkoka. Manuku hikwalaho ka yini ku nga ri rona “Lembe ra ku Rhula ra Matiko Hinkwawo”?

Kunene, ‘Lembe ro Tano ra ku Rhula’ a ri ta pfumelelana ni tipakani ta vasimeki va nhlengeletano ya Nhlangano wa Matiko. Le ndzhaku hi 1944 muungameri wa United States u te: “Hi tiyimiserile . . . ku kondletela matiko lama rhandzaka ku rhula leswaku hi ku navela ka vun’we, vun’we bya ku swi rhandza, ni vun’we bya matimba ya nga ha va exiyin’weni xo tiyisa leswaku ku hava ni rin’we leri nga ta sungula ri hlasela kumbe ri hlula. Hi yona mhaka leyi ku sukela eku sunguleni ka nyimpi, ni le ku twananiseni ka makungu ya hina ya nyimpi, hi sunguleke ku andlala masungulo ya nhlengeletano ya mani na mani leswaku ku hlayisiwa ku rhula ni nsirhelelo.”

Vo tala a va ri ni mianakanyo yo tano. “Leswaku Nhlangano wa Matiko wu humelela, a swi ri swa nkoka eka huvo leyikulu ya vanhu ku tshemba xikhundla xa vanhu xa leswinene, ni ku vona leswaku mintshembo ya vona yi nga yimeleriwa,” ku vula buku leyi nge Defeat of an Ideal hi Shirley Hazzard, loyi a tirheke makume ya malembe eka United Nations Secretariat.

Ntwanano wa nhlengeletano leya ha ku tswariwaka wu kandziyise mintshembo ya vasimeki va yona leyi nge: “Swikongomelo swa Nhlangano wa Matiko i: 1. Ku hlayisa ku rhula ni nsirhelelo wa matiko hinkwawo . . . 2. Ku antswisa vuxaka bya xinghana exikarhi ka matiko lebyi sekeriweke emhakeni ya nsinya wa nawu wa malunghelo lama ringanaka ni ku tiyimisela ka vanhu . . . 3. Ku fikelela ntirhisano wa matiko hinkwawo eku tlhantlheni ka swiphiqo swa matiko hinkwawo.” Xana wu kona nchumu lowu hoxeke hi tipakani to tano ke?

Hi laha ku amukelekaka, Nhlangano wa Matiko wu vile ni masungulo lama nyanyulaka. Ku vulavuriwe hi timhaka ta ntikelo ta misava. Hi 1948 ku amukeriwile Xitiviso lexi hlawulekeke xa Matiko Hinkwawo xa Malunghelo ya Vanhu. Ntirho wa vanhu wa nkoka wu simekiwile leswaku wu hunguta vusweti, ndlala, vuvabyi, ni xiyimo xa vuhlayiseki. Mimpimanyeto ya matiko hinkwawo yi simekiwile, yo fana ni mimpimanyeto ya vuhlayiseki bya swikepe ni swihaha-mpfhuka, switifikheti swa rihanyu swa vafambi lava yaka etindhawini tin’wana, minxavo leyi fanaka ya poso, ni xiavelo xa xivandla xa mintlawa ya vuhaxi.

Nhlangano wa Matiko a wu katseke swinene ematshalatshaleni yo endla ku rhula eka dzolonga ra India-Pakistan ra 1947-49. Wu kombe ni matimba ya nyimpi loko masocha lama nga ehansi ka mujeko wa wona ya ye eKorea hi 1950 ni le Congo (sweswi ku nga Zaire) hi 1960. Ka ha ri ni mavuthu yo hlayisa ku rhula ya UN eCyprus ni le Vuxa-Xikarhi. Ina, eka malembe ya 40 yo hetelela Nhlangano wa Matiko wu endlile mfungho wa wona. Matiko lama tlulaka 150 ya kombise leswaku ya wu amukela hi ku rhumela vaendzi eyindlu-nkulu ya wona leyi xiyekaka eNew York City, etimbuweni ta East River.

Kambe Nhlangano wa Matiko wu hetisise masungulo ya xileriso xa wona xo ‘hlayisa ku rhula ni nsirhelelo wa matiko hinkwawo’ ku fikela kwihi? Naswona i vuyelo byihi lebyi “Lembe ra ku Rhula ra Matiko Hinkwawo” leri tivisiweke ri nga ta va na byona?