Nhlohlorhi Leyi Tsakisaka Ya Malembe Ya 80 Yo Hlengeleta
INDIYA! I tiko ra mimpfilungano yo tala—eka swa ntumbuluko, vukhongeri, mikhuva ni maxele. I tiko leri hambaneke ni leri hlamarisaka eka vo tala, kambe ri ri leri tsakisaka eka un’wana ni un’wana loyi a endzelaka timbuwa ta Iwandle ra yona leti nyanyulaka.
Eka tiko-ntsongo leri rikulu hinkwaro, leri nga ni vanhu va timiliyoni ta 775, varhandzi va Yehova a va ri karhi va anakanyisisa hi xiendlakalo xo hlawuleka exidorobaneni xa Lonavla, ehenhla swinene eWestern Ghats of Maharashtra State. A ku ri hi Sonto, January 20, 1985.
Hikwalaho ka yini, esikwini rolero, mianakanyo yo tala a yi kongomisiwa exiticini lexi xin’we lexi tlakukeke lexi rhandzekaka xa 70 wa timayele (110 km) ku suka entsindza wa vanhu vo tala va Bombay ke? Nhlamulo yi ni 80 wa malembe yo hlengeleta ya swilo leswi vangamaka swa Yehova—vanhu vakwe—alndiya. I xivangelo xa ku tsaka ka Timbhoni ta Yehova leti nga riki henhla ka 7 000 laha ntsena kambe eka xinakulobye hinkwaxo xa vanhu va Xikwembu emisaveni hinkwayo.
Kambe ku tlangela ntikelo wa xiendlakalo lexi xo hlawuleka ku antswa, a hi kambisiseni ndlela leyi masungulo ya ntiyiso ya andlariweke ha yona lama sirheletekeke eka makume ya nhungu ya malembe lama hundzeke hi ku komisa.
Ku Vonakala Ka Ntiyiso Ku Fika elndiya
Hi 1905 xichudeni xa Sayense xa Muindiya, S. P. Davey, xi endzele United States of America. Loko xi ri kwalaho, xi ve kona eka nkulumo ya Bibele leyi nyikeriweke hi C. T. Russell, loyi a a ri muungameri wa Watch Tower Bible and Tract Society hi nkarhi wolowo. Davey u sungule ku tsakela ntiyiso swinene, a tlhelela etikweni ra ka vona ra Madras evuxeni bya Iwandle ra Indiya, naswona eku heteleleni u sungule 40 ya mintlawa ya tidyondzo ta Bibele.
Enkarhini lowu wu fanaka, jaha ra Muindiya a ri lava tinhlamulo ehenhleni ka dyondzo ya Vunharhu Un’we ni ku khuvuriwa ka tincece. A. J. Joseph hi nkarhi wolowo a a ri xirho xa Kereke ya Nghilandi, kambe u amukele kopi ya buku ya Russell hi poso leyi nge At-One-Ment Between God and Men. Buku leyi yi pfune Joseph ku vona ntiyiso ehenhleni ka vukulukumba bya Yehova. Joseph, tata wakwe ni ntukulu wakwe hi ku hatlisa a va hangalasa ntiyiso wa Bibele emitini leyi byariwaka rheyisi ni swibyariwa swa khokhonati leyi sweswi ku nga ndhawu ya Kerala. Endzhaku ka riendzo ro ya elndiya ra 1912 ra Makwerhu Russell, Joseph u ve muhuweleri wa Mfumo wa nkarhi hinkwawo. Hi 1924 u fambe timayele ta 3 600 (5 800 km) epfhumbeni lerinene ra Indiya, a pfuna vanhu vo tala ku twa ntiyiso. Makwerhu Joseph a a ri mutirhi la gingiritekaka ku kondza loko a fa hi 1964.
Muungameri wa vumbhiri wa Sosayiti ya Watch Tower, J. F. Rutherford, u endzele Nghilandi hi 1926. Loko a ri kwalaho, u vutise Edwin Skinner, loyi a a ri phayona (muchumayeri wa nkarhi hinkwawo) a ku: “U yi vona njhani mhaka ya leswaku u ya elndiya?” Handle ko ba mariri, Makwerhu Skinner u hlamurile a ku: “Xana u lava leswaku ndzi ya rini?” Ku nga si hela mavhiki manharhu yena ni munghana wakwe va kongome elndiya!
Malembe lama tlhandlamaka ya 50, Edwin Skinner u tirhe tanihi nandza wa rhavi, ngopfu-ngopfu a ri mulanguteri wa Indiya, Ceylon, Persia, Afghanistan na Burma. U tsendzeleke xiphemu lexikulu xa Indiya hi xitimele, a ri karhi a pfunana ni munghana wakwe hi mindzhwalo ya hofisi ni ntirho wo famba-famba ni wo chumayela. Endzhaku va kombele “movha lowu nga ni yindlu” ivi va ndlandlamuxa ku veka ka vona vumbhoni etindhawini leti nga nghenekiki hi xitimele. Emalembeni ya 91 hi vukhale, Makwerhu Skinner wa ha ri mutirhi la chivirikaka ehofisini ya Rhavi ya Indiya ni muhuweleri la xiyekaka wa mahungu lamanene.
Mathwasani ya Xikolo xa Bibele xa Gilead xa Watch Tower ya sungule ku fika hi 1947. Richard Cotterill loyi a tswariweke a ri Munghezi a a ri un’wana wa lava vo sungula, naswona wa ha gingiriteka endzhaku ka 38 wa malembe. Nkarhinyana wo leha sweswi, nawu wa hulumendhe wu sivele ku nghena ka varhumiwa vahi na vahi vambe lavantshwa elndiya. Kambe vamakwerhu va 17 va xinuna ni va xisati, lava nga ni nhlayo-xikarhi ya 30 wa malembe un’wana ni un’wana tanihi varhumiwa, va tirha etikweni leri hi ku tshembeka.
Vamakwerhu va le Indiya hi voxe va endle nhluvuko lowukulu wa moya, naswona vo tala sweswi va fanelekela ku va maphayona lama hlawulekeke ni valanguteri lava famba-fambaka. Hi 1983 mintlawa mimbirhi ya khume ra mavhiki ya Xikolo xa Bibele xa Watchtower yi khomiwile ehofisini ya rhavi. Maphayona lama hlawulekeke ya 46 lama tsariseke ya khutaziwile ni ku tilunghiselela ku antswa ku hlangavetana ni swilaveko leswikulu swa ntirho wa ku hlengeleta elndiya. Va vile xitirho eku ndlandlamuxeni ka ntirho etindhawini letintshwa.
Mihandzu Ku Nga Khathariseki Swihinga
Ku nga khathariseki mintlhontlho leyikulu ya nsimu leyi anameke ya Indiya—leyikulu ni leyi nga ni madoroba lama taleke ku tlula mpimo hi vanhu, miti hinkwayo ya vanhu emindzilakaneni ya ku pona, mikhuva ya vukhongeri leyi nga ni rivengo leyi fumaka mintirho ya siku na siku ku sukela eku velekiweni ku ya eku feni—ku hlengeleta ku ya emahlweni. Exikarhi ka vunyingi bya timiliyoni ta Indiya, van’wana va lava murhi wa swiphiqo swa vanhu naswona va navela vutivi lebyi enteke bya Xikwembu.
Un’wana wa vanhu vo tano i Dadu. Tanihi jaha, Dadu u tlhantlhe mhaka ya leswaku tinhlayo leti nga hlayekiki ta vanhu ti gandzela swikwembu swo tala. U sungule ku hlaya Bibele, kambe xiphemu lexikulu xa yona a xi nga twisiseki eka yena. Manuku u ye etitempeleni ta Mahindhu kutani a sungula ku hlaya tibuku ta vukhongeri byebyo.
“Ndzi byeriwe leswaku Hosi Krishna a a ri mulawuri wa vukhongeri hinkwabyo ni leswaku vukhongeri byin’wana ni byin’wana byi yimeriwa hi xingwavila xa le nhan’wini lexi a xi ambalaka enhan’wini yakwe,” ku tsundzuka Dadu. “Ndzi ehlekete leswaku loko sweswo swi ri tano, manuku hikwalaho ka yini ku ri ni rivengo exikarhi ka vukhongeri byo hambana-hambana, hakanyingi swi vanga ku halatiwa ka ngati?” Nkanerisano wa le ndzhakunyana wa vukhongeri bya Muslim lowu rhangeriweke hi Dadu wu yise eka ku pfumela ka leswaku a a tirhisana ni vakokwa wakwe vo hambana-hambana lava feke. Kambe hi ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehova, Dadu ni nsati wakwe va dyondze masungulo ya vukhongeri byo tala bya misava ni leswaku mimoya leyi vuriwaka leyinene leyi va vulavurisaneke na yona a yi ri vakanganyisi, mademona. Dadu u ri: “Hi nkhensa Yehova Xikwembu hikwalaho ka vutivi lebyi hi ntshunxeke enkucetelweni wa wona.” Sweswi yena ni nsati wakwe i vatirheli va nkarhi hinkwawo.
Malembe ya nkombo lama hundzeke, manana un’wana u kume Bibele ni tibuku ta Bibele eka Timbhoni ta Yehova. Hambi leswi yena ni ndyangu wakwe va rhurheleke etindhawini leti a ti ri hava Timbhoni, u hambetile a tidyondzela hi yexe. Sweswinyana u tlhele a hlangana ni Timbhoni, u te: “Emalembeni lama ma hundzeke, ndzi nga ka ndzi nga yi rivali mintiyiso leyi ndzi yi dyondzeke eBibeleni. A swi nga koteki eka mina ku tlhelela etindleleni ta mina ta khale to gandzela.”
Tibuku Hi Tindzimi To Tala
Tindzimi ta khume ntlhanu letikulu ta vulavuriwa elndiya hinkwayo, naswona swibukwana swa kaye leswi kandziyisiweke leswi hambaneke swa tirhisiwa. Ku nyikela swakudya swa moya hi tindzimi leti hinkwato ku ve mphikamakaneta. Hambi ku ri eku sunguleni ka 1912, Makwerhu Russell u lunghiselele swibukwana hi tinhloko-mhaka ta Bibele leswaku swi hundzuluxeriwa swi ya eka Xihindustani, Xigujarati, Ximalayalam, Ximarathi, Xitelugu na Xitamil. Ntlawa wun’wana wa tindzimi endzhakunyana wu katsiwile, ni vunyingi bya tibuku leti kandziyisiweke entsungeni wa maIwandle ivi ti rhumeriwa. Manuku eku sunguleni ka va-1960 hulumendhe leyi fumaka yi sivele ku rhumeriwa ka ntlawa wa tibuku tihi na tihi ta Xiindiya.
Leswi a swi nga koteki ku ya hi ikhonomi leswaku rhavi ri tiendlela ku gandlisa ka rona n’wini, Sosayiti yi endle kontraka ni vakandziyisi va bindzu. Maphayona lama hlawuriweke ya dyondzisiwe ku hlayisa tibuku laha ya tshamaka kona. Sweswi, ku ni tindhawu ta 11 to kandziyisela to hambana-hambana, leti humesaka tibuku ta Bibele hi tindzimi ta 16, ku katsa ni minkandziyiso ya 9 ya magazini wa Xihondzo xo Rindza. Ku nga ri khale, eku tshuleni ka MEPS (muchini wa Tielektroni wo Thayipa Tindzimi To Tala wa Sosayiti) wo endla ni ku andlala tibuku wu ta tirhisiwa ehofisini ya rhavi, wu ta ntshunxa maphayona yo tala leswaku ya kuma nkarhi lowu engete-lekeke entirhweni wo hlengeleta.
Mihandzu Ya 80 Wa Malembe
Tanihi tiko leri nga ra vumbirhi hi vunyingi bya vaakitiko emisaveni, ntirho lowukulu wa ha fanele ku endliwa elndiya. I 6,6 wa tiphesente ntsena ta vaaki-tiko lava sweswi va fikeleriweke hi mahungu lamanene. Loko ku pimanisiwa ni lokuya ka matiko yo tala, ku andza ka vanhu va Yehova elndiya, ku ve kuntsongo. Swi teke 53 wa malembe ku fikelela nhlohlorhi ya vahuweleri va 1 000. Kambe varhumiwa ni vamakwerhu va kwalaho va hambetile va tikarhata ni ku nga heli mbilu eku endleni ka ku rhandza ka Tata wa vona. (Esaya 60:22) Sweswi ha tsaka ku vona ku andza ka 10 wa tiphesente ku tlula n’waxemu, ni nhlohlorhi leyintshwa ya vahuweleri va 7 410 emabandlheni ya 340 ni mintlawa ya le tlhelweni ya tiko leri.
Ku andza loku kukulu ku kombe xilaveko xa tindlu letikulu ta rhavi. Hambi swi ri tano, ku akiwa ka rhavi ra Indiya eBombay a ku kotekanga. Naswona ndhawu etikweni rero a yi pfumaleka ni ku durha. Nakambe, mfanelo ya moya wa Bombay ku vuriwe leswaku a yi hunguta ku langutela ka vutomi bya munhu hi khume ra malembe. Xisweswo hi 1978 ndhawu yi kumiwile exigangeni xo titsakisa xa Lonavla, ndhawu yo sungula edzongeni wa doroba ra Bombay laha gondzo ni xiporo swi hlanganaka kona. Yi le ku tlakukeni ka 2 000 wa tifidi (610 m), doroba ra kona a ri vonaka ri nga thyakisiwanga.
Tsevu Wa Malembe Ya Ntirho
Ntirho lowukulu wu katse ku akiwa ka marhangu, ya fikelela ku leha ka 15 wa tifidi (4,6 m) eswivandleni, ku sirhelela tiko ni ku hlayisa misava ya miako leyi nga ematlhelweni ya tindhundhuma. Swiehlo leswi enteke swi lave ku pfariwa, naswona tiko ri lave ku basisiwa eka timitsu letikulu leti a ti tele hi tinyoka leti nga ni chefu, to fana ni swivatla-nkombe ni timhiri. Tindlu to hambana-hambana leti nga ni xithezi xin’we ni miako yin’wana leyi nga kona ti lave ku pfuxetiwa loku engetelekeke ka tindhawu to tshama eka tona ni xivandla xa hofisi ya xinkarhana.
Tikontraka ta mabindzu ti hiriwile, kambe vamakwerhu lava fanelekaka va kongomise xiteji xin’wana ni xin’wana xa muako, naswona van’wana vo tala va pfunetile laha va koteke kona. Kontraka yin’wana, leyi thoriweke leswaku yi ta andlala switina egondzweni endzeni ka vuako, yi kunguhate leswaku ntirho wu fanele ku yisiwa endzhaku hi tsevu wa tin’hweti, tanihi leswi ku chela loku lavekaka ka mati evuandlalweni bya gondzo leri omeke a swi nga koteki leswaku ku lunghiseleriwa. Mawaku langutelo lerinene leri veke kona loko ndyangu hinkwawo wa rhavi wu rhwale mabakiti ya mati wu ya egondzweni madyambu man’wana ni man’wana leswaku ntirho wu ta endliwa hi nkarhi!
Mpfumawulo wa michini yo lunghisa gondzo a wu nga twali, tanihi leswi ntirho wo tala elndiya wu endliwaka hi mavoko. Xisweswo ntirho wu ye emahlweni khwatsi ku fikela loko ku hela filoro yo sungula ya muako-nkulu. Eka nkarhi lowu a ku ri ni ku kayivela lokukulu ka semendhe. Kambe, lexi tsakisaka, rhavi ra Korea ra Sosayiti ya Watch Tower ri lunghiselerile ku rhumeriwa ka swisakana swa 10 000, ri endla leswaku muako hinkwawo wu hetiwa hi laha wu kunguhatiweke ha kona. Kutani hi 1984 muako lowo xonga wa rhavi lerintshwa wu hetiwile—ku dzunisa Yehova.
Vuyelo Byo Hetelela
Miako ya nhungu sweswi yi le xikarhi ka purasi ra tiekere ta 4,6 (1,9-ha) ra Sosayiti, leri rhendzeriweke hi tibanana, timango, mikuwa ni mirhi ya mapopo, kun’we ni swimila swo tala leswi nga ni mabulomu ni swihlahla.
Muako-nkulu wa rhavi wu ni tifiloro timbirhi ni masungulo, leti nga ni garaji ni vuhlantswelo. Xivandla xa vugandliselo eka filoro ya le hansi xi ni xivandla xa michini minharhu leyintsongo yo kandziyisa, kun’we ni yo tsema, yo songa ni xa michini yo nghenisa (swisimbhana). Eka filoro leyi nakambe ku ni tikamara ta tikhomphyuta ta MEPS ni ndhawu yo rhumela ni ku amukela eka yona, leyi tibuku leti humesiweke kwalaho ti poseriwaka eka matiko man’wana ya 56. Tihofisi, layiburari ni tikamara to etlela ti le ka filoro ya vumbirhi.
Holo leyintshwa ya Mfumo yi le makun’wini yo sungula ya muako. Xiteji lexi nga ni khona, lexi funengetiweke hi mapulanga, xi langutane ni xivandla xa holo leyi ku nga tshamaka 250 wa vanhu eka yona. Ekusuhi na yona, miako leyi pfuxetiweke i yo tshama eka yona, khixi ni xivandla xa yindlu yo dyela eka yona ya ndyangu wa rhavi wa vanhu va 31. Rivala rin’wana na rona ri kona loko ku engetela kun’wana ku laveka.
Xiendlakalo Xo Hlawuleka
Kutani ke, a ku ri endzhaku ka malembe ya 80 ya ku hlengeletiwa ka swilo leswi vangamaka swa Yehova, laha mianakanyo yi yisiweke eka siku rero ra January leri tsakisaka ra ku nyikeriwa ka miako ya rhavi lerintshwa ra Indiya.
Malembe lawa ya 80 yo chumayela ya hlamuseriwile enkarhini wa nongonoko wo nyikela. Tinhla ta ntirho wo aka ti nyikiwile. Günter Künz mulanguteri wa Zoni, u xiye eka nkulumo yakwe yo nyikela leswaku a ku ri na ku andza ka 30 wa tiphesente ka vanhu va Yehova emisaveni hinkwayo eka malembe ya ntlhanu lama hundzeke. Kambe a a tsakile ku vika leswaku Indiya ri hundze teto hi ku andza ka tiphesente ta 34 naswona u tsundzuxe vayingiseri leswaku Indiya a ri ta hambeta ri ya emahlweni ni ntirho lowukulu swinene.
Hinkwavo lava a va ri kona va tsakisiwe hi vumbhoni lebyi bya ku katekisa ka Yehova. Vamakwerhu elndiya va tiyimisele ku tirha hi tinghitsi leswaku vo tala van’wana va ta pfuniwa ku amukela mahungu lamanene ya Mfumo.
[Xifaniso eka tluka 23]
Edwin Skinner (wa vumbirhi ku suka exineneni) ni “movha lowu nga ni yindlu”
[Xifaniso eka tluka 24]
Tindlu-nkulu ta rhavi lerintshwa edzongeni wa Bombay