Hi Wihi Ntirho Wa Vutomi Lowu U Nga Ta Wu Hlawula?
XANA u ntsongo naswona u le xikolweni? Loko swi ri tano, handle ko kanakana u katekisiwile hi mimpfuno leyi vuntshwa byi yi tisaka—rihanyo lerinene ni matimba lamakulu ni ntamu. Vutomi bya wena bya ndlandlamuka emahlweni ka wena ku fana ni gondzo leri nga tirhisiwiki. U ta byi tirhisa njhani vutomi byebyo emalembeni lama taka?
Loko u ri karhi u anakanya hi vumundzuku bya wena, a swi kanakanisi leswaku swivutiso swa ta emiehleketweni ya wena. Xana ndzi fanele ku ya eYunivhesiti kutani ndzi lava ntirho wa vutomi tanihi dokodela, gqweta, kumbe ntlhari ke? Xana norho wo khandziya lerhi leri hlanganeke leri yisaka eku humeleleni eka swa timali ni ndhuma swa ndzi hlasela ke? Xana ndzi ta va ni vito leri tivekaka eka vutshila hi ku endla swiendlo kumbe ku penda ke? Kumbe, tanihi muntshwa la tinyiketeke eka Yehova Xikwembu, xana ndzi fanele ku hlawula vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi ntirho wa mina wa vutomi hinkwabyo, xisweswo ‘ndzi tsundzuka Muvumbi wa mina emasikwini ya vuntshwa bya mina’ ke?—Eklesiasta 12:1.
Hakanyingi tinyuziphepha ni swihloko swa timagazini swi bumabumela vutomi bya vanhu lava tivekaka khwatsi tanihi lebyi nyanyulaka ni lebyi sasekisiweke, kambe xana u tiva yini hi vutomi bya mutirheli wa nkarhi hinkwawo? Xana byi heta matimba kumbe bya phirhwa ke? Kumbe, xana hakunene bya tsakisa ni ku nyanyula? Ku xiyisisa mintokoto yin’wana ya vutomi bya xiviri ya lava va veke evutirhelini bya nkarhi hinkwawo malembe yo tala swi nga ha ku pfuna ku lulamisa mianakanyo ya wena.
Mhaka Leyi Va Hlawulaka Vutirheli Bya Nkarhi Hinkwawo Ha Yona
Loko nyimpi yi ri karhi yi kariha eVietnam, Harry a a ri karhi a nghena eYunivhesiti ya Hawaii, a dyondzela ku va mudyondzisi wa matimu. Nakambe a a dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehova. Ku fana ni vo tala va vanghana vakwe va klasi, u ve la katsekeke eka masungulo lama tolovelekeke ya swichudeni swa nkarhi wolowo, a sungula ku kambisisa swidzidzirisi, naswona u kume LSD ngopfungopfu yi ri leyi nyanyulaka. Mixo wun’wana u pfukile ebyetlelweni byakwe kutani a hlangavetana ni mpfilungano lowukulu wa mabodlhela lama fayekeke ya byalwa, minkuma ya tisigarete ni vavanuna ni vavasati lava hangalakeke efilorweni. Harry a a ri ni mianakanyo leyi nga twisisekiki ya njhekanjhekisano lowu ni phorisa hi ta xitiyisekiso xa ndzavisiso ni mixungeto leyi landzelaka ya ku hlongoriwa ka vanhu endlwini ya hosi yakwe. A ku ri eyinhleni leyi laha a kunguhateke ku tshika ku dyondza Bibele kumbe ku basisa vutomi byakwe. Hi vutlhari, u hlawule leswo hetelela.
Loko Harry a andzise vutivi byakwe bya Bibele, pakani yo phikelela dyondzo ya le Yunivhesiti ni ntirho wa vutomi wo dyondzeka swi lahlekeriwe hi ku tsakisa ka swona. U tshika kholichi, a kuma ntirho wa nkarhinyana, a khuvuriwa naswona hi ku hatlisa a fanelekela ku va phayona—muchumayeri wa nkarhi hinkwawo. Xisweswo Harry u nghenele ntirho wuntshwa wa vutomi, lowu taleke hi mintokoto leyi tlhontlhaka ni leyi tsakisaka, leyi nyanyulaka.
Ku suka eswikhundleni swa maphayona yo hlawuleka, Harry ni nsati wakwe va averiwe tanihi varhumiwa eka ‘swihlala leswo saseka swa maribye’ swa Belau eVupela-dyambu bya Pacific, laha va ha tirhaka kona ni sweswi. Vutomi bya vurhumiwa byi njhani eswihlaleni leswi?
Ku Veka Vumbhoni Hi Xikepe
Ku veka vumbhoni ko tala eswihlaleni swa Micronesia ku endliwa hi xikepe na hi milenge. Harry ni nsati wa yena, Rene, va tsundzuka nkarhi wa vona wo sungula wo veka vumbhoni hi xikepe exihlaleni xa le handle. Wa tsundzuka: “A hi tshama ekaya leri a ri ri eka timayele to tala ku suka enambyeni wo leha lowu khulukaka lowu xaxameteke ndlela ya wona emirhini yo leha ni makhwati lama handzuleleke seyila ra rihlaza ehenhla ka tinhloko ta hina. Ku suka ekaya rerhu, hi fambe hi nambu, hi ri karhi hi yima hi chumayela eka vanhu lava tshamaka etimbuweni ta nambu. Siku rin’wana nimadyambu, ri nga si phimela, a hi huma entirhweni wa nsimu naswona a hi tsutsumela ku ya fika enambyeni leswaku hi ya ekaya hi ya lata rimbambu. Hi ku anghwetla Rene u yimile. Ndzi rhendzeleka-rhendzeleka swa xinkarhana leswaku ndzi vona ku dungiwa ka mati ni ncila wo leha wa xikokovi ematini. A yi ri ngwenya ya mati ya munyu—muxaka lowukulu swinene emisaveni. Hi ku nkhensa, hi fikile ekaya hi hlayisekile naswona hi ri kahle. Hambi leswi a wu ri nkarhi wo hlamba enambyeni, endzhaku ka loko hi vone ngwenya yoleyo leyikulu, hi vone swi antswa ku bohelela ngoti ebakitini ivi hi ka mati yo hlamba hi ya nghenisa exikepeni xa hina.”
Leswi miti ni tindlu to tala ti nga ngheniwiki hi xipandza-mananga kumbe hi xikepe, varhumiwa va heta tiawara va ri karhi va famba etindleleni leto saseka leti khavisiweke hi mirhi ya timongo leswaku va ya fika eka vanhu lava nga ni xinghana, lava titsongahataka. Harry u ri: “Minkarhi hinkwayo hi kume tindleve leti amukelaka ntiyiso. Vanhu lava va le tlhelweni hakanyingi va kombisa mapfundza. Va khandziya murhi wa timongo, va kha mongo leyi ya ha tsakamaka, va tsema xikhutu xa yona xa le henhla hi mukwana lowukulu, ivi va ku nyika xakunwa lexi humaka eka khathoni yo sungula. Xa phyuphyisa swinene, xa tsokombela ni ku xurhisa.”
Xana matshalatshala ya vurhumiwa yo chumayela eBelau ya hakeriwe hi ndlela yihi? Sweswi va ni bandlha ra Vakriste va ntiyiso va 42. Hi avhareji, 10 wa vona a va ri evutirhelini bya nkarhi hinkwawo n’hweti na n’hweti n’waxemu, naswona 193 va ve kona eXilalelweni xa rifu ra Kriste hi 1985.
Endzhaku ka 17 wa malembe entirhweni wa nkarhi hinkwawo, xana Harry u titwisa ku yini ehenhleni ka kungu rakwe ro tirhisa vutomi byakwe hi laha ku heleleke entirhweni wa Yehova? U ri: “Loko a ndzi nga kumanga ntiyiso wa Xikwembu emalembeni lama hundzeke ya 17, nkarhi ni vutomi bya mina a swi ta va swi lahliwile etipakaneni ta misava. Ingi ndzi nga kumanga ku rhula ka mianakanyo ni nsirhelelo leswi ndzi swi tiveke enkarhini wa malembe ya mina tanihi phayona ni murhumiwa, tanihi munhu la titshameleke yexe malembe yo tala naswona endzhakunyana na Rene loyi ndzi avelaneke na yena malembe ya nhungu lama hundzeke ya ntirho wa vurhumiwa.”
Ku Bumabumela Ntirho Wa Nkarhi Hinkwawo
Milton a a nghena xikolo lexi tlakukeke eHawaii. Van’wana a va n’wi khutaza ku fikelela ntirho lowu tshembisaka wa vutomi lowu nga ni nsirhelelo wa swa timali, kambe swikombiso swa makwavo wa xisati na vabuti vakwe vambirhi, lava ana se a va ri eka ntirho wa nkarhi hinkwawo wa vuphayona, swi n’wi khutaze ku anakanya hi ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo na yena. Ku tlhandlekela, u twe nkulumo leyi vulavulaka hi minkateko ya ntirho wa nkarhi hinkwawo ni ndlela leyi Yehova a nga ta lunghiselela swilaveko swa hina swa nyama loko hi tshembela eka yena ivi hi rhangisa yena evuton’wini bya hina. Milton u ri: “Leswi swi ndzi susumetele ku hlawula vutirheli bya nkarhi hinkwawo tanihi ntirho wa mina wa vutomi. Hikwalaho ke, emahlweni ko heta xikolo lexi tlakukeke, ndzi khuvuriwile kutani ndzi nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo.”
Loko Milton a sungula ku phayona, a ku ri ni maphayona lama nga ehansi ka khume ebandlheni. Xana u endle yini ha swona? U ri: “Ndzi rhambe vamakwerhu lavantshwa leswaku va tirha na mina entirhweni wa nsimu. Hikwalaho ke, vo tala va vona endzhakunyana va tihlanganise na mina entirhweni wa nkarhi hinkwawo.”
Milton u ya emahlweni a ku: “Sivara wa mina a a ri nkulu a tlhela a va phayona. A hi ri ebandlheni rin’we naswona hi tirhe kun’we ku khutaza van’wana ku phayona. Ku kunguhatiwe leswaku mina ndzi khutaza lava nga eka kondlo-a-ndzi-dyi, kutani yena a khutaza vavasati va mindyangu. Endzhaku ka tin’hweti to hlayanyana, a ku ri na vatirheli va nkarhi hinkwawo va 25 ebandlheni. Loko mulanguteri wa xifundza a tile, u rhambe khume ra vona ku apulayela vuphayona lebyi hlawulekeke ni ku ya emabandlheni lama nga kusuhi. Manuku hi burisane hi pakani yo pfuna van’wana va khume leswaku va nghenela ntirho wa vuphayona leswaku va pfala lava va rhumeriweke ehandle. Hi riendzo leri tlhandlamaka ra mulanguteri wa xifundza, van’wana va 15 a va teke ntirho wa nkarhi hinkwawo. Se a hi ri ni 30 wa maphayona. Nakambe mulanguteri wa xifundza u kombele khume ra vona ku rhurhela emabandlheni man’wana. Kutani hi tlhele hi kunguhata ku va pfala. Ku nga si fika riendzo leri landzelaka ra mulanguteri wa xifundza, van’wana va 20 a va apulayele ntirho wa vuphayona!”
Moya lowu tlulelaka wa vuphayona wu kukule vantshwa. Hi nkarhi lowu va fikeke exikoIweni xa le henhla, hi ntolovelo hinkwavo ka vona a va veke ntirho wa nkarhi hinkwawo tanihi pakani ya vona. Makwerhu un’wana wa xisati loko a ri ni malembe ya 13 u kunguhate ku phayona. U te: “Byi vonake byi ri nchumu wa ntumbuluko ku wu endla.” Yena ni vantshwa van’wana ebandlheni a va kalanga va anakanyisisa hi nchumu wun’wana wa vumbirhi. Ku veka vumbhoni hi ntlawa ku lunghiseleriwile endzhaku ka xikolo, naswona eku heteleleni swichudeni swa 60 leswi humaka eswikolweni swinharhu leswi hambaneke a swi seketela ntirho lowu kun’we ni maphayona. Hi nkarhi wa tin’hweti ta ximumu, a swi khutaza swinene ku vona vunyingi bya 130 eku vekeni ka vumbhoni hi mintlawa!
Vuphayona Byi Yise Eka Malunghelo Lamakulu
“Hi 1974,” Milton wa tsundzuka, “Ndzi rhamberiwe ku amukela ntirho wa vurhumiwa eka xiavelo lexi nga eka timayele ta 4 000 [6 400 km] ku suka ekaya—swihlala swa Belau eMicronesia.” Mphikamakaneta yin’wana leyi tekeke nkarhi leswaku ndzi tolovelana na yona a ku ri ku famba mimpfhuka yo leha etikweni ra rihlaza ni ku famba hi swikepe.
Hi siku leri hisaka, ra maboboma ya mati endzhaku ko famba tiawara etindleleni leti nga ni ritshuri, Milton wa tsundzuka, “A hi karhele ngopfu loko hi fika ekaya ra ndyangu lowu tsakelaka. Manana wa kona u rhume mufana wakwe enambyeni. U hi vuyele ni khalavatla lerikulu, leri nga ni mivala ra le nambyeni. Hi dye ku tlula hafu ya rona, naswona i ku phyuphyisiwa muni konghasi loko a ku ri kona!”
Endzhaku ka lembe rin’we exiavelweni xakwe xa vurhumiwa, Milton u tsakele ku vona tipakani tinharhu ti hetiseka eBelau, hi leswaku, vamakwerhu va kwalaho eku heteleleni va teka mindzhwalo ya bandlha, vantshwa va nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo, kutani bandlha ri aka Holo ya rona n’wini ya Mfumo. Manuku u ri: “Endzhaku ka khume ra malembe laha, swikhongelo swa mina swo fikelela tipakani letinharhu hinkwato swi hlamuriwile.”
Xana Milton u titwa a endle nhlawulo lowunene 14 wa malembe lama hundzeke loko a teke ntirho wa nkarhi hinkwawo tanihi ntirho wa vutomi byakwe hinkwabyo? Wa hlamula: “Nchumu wun’we lowu ndzi wu dyondzeke emalembeni ya mina hinkwawo entirhweni wa nkarhi hinkwawo hi lowu: Loko hi swi rhandza, Yehova u ta hi tirhisa hi nkarhi lowu faneleke. A hi fanelanga ku tshika kambe hi hambeta hi tinyikela hi ku swi rhandza entirhweni wa yena. U nga ka u nga tisoli hi ku phikelela ntirho wa vutomi wo tirhela Yehova tanihi mutirheli wa nkarhi hinkwawo.”
U Ta Byi Tirhisa Njhani Vutomi Bya Wena?
Vantshwa, mi ta byi tirhisa njhani vumundzuku bya n’wina? Mi ta byi tirhisela n’wina kumbe Yehova hi laha ku heleleke? (Varhoma 14:8) Anakanya hi pakani ya ntirho wa nkarhi hinkwawo hi xikhongelo sweswi evuntshweni bya wena. Tekelela Yesu hi ku hanya vutomi bya wena hinkwabyo “hi leswi Xikwembu xi rhandzaka swona.” (1 Petro 4:2) Wu ta tikomba wu ri nsirhelelo eku onhiweni hi ku navela ka misava, mintirho ya vutomi ni swinakulobye. Kambisisa swiyimo swa wena ivi u veka siku leri kongomeke tanihi pakani ya wena yo nghenela ntirho wa nkarhi hinkwawo. Tirhela eka yona. Khongelela mpfuno wa Yehova leswaku u yi fikelela.—Vaefesa 6:18.
Nhlawulo wa vuphayona tanihi ntirho wa vutomi wu nga yisa eka malunghelo yo tala lamanene ya ntirho ku tlula lama u ma languteleke. Vutomi bya wena byi ta tatiwa hi ntsako, nsirhelelo ni rirhandzu. Byi ta va lebyi nyanyulaka, lebyi tsakisaka ni lebyi anerisaka. Ehenhla ka hinkwaswo, byi ta va vutomi lebyi tsakisaka Yehova.—Swivuriso 27:11.