Ú Yingisile Xikwembu Tanihi Mufumi Ku Tlula Vanhu

“Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”

MALEMBE lama nga vaka 2 000 lama hundzeke, marito wolawo ya xivindzi ma twarile eholweni ya Sinedri eYerusalema. Ntlawa wa Vakriste va lembe xidzana ro sungula a va vutisiwa hi muprista lonkulu wa Vayuda. Va khomiwile etempeleni loko va ri karhi va dyondzisa ntshungu wa vanhu. Ntsumi ya Yehova yi va lerise ku ya kona va ya chumayela Rito ra Xikwembu. Vaprista a va va byele leswaku va nga swi endli. A wu ta yingisa mani eka xiyimo xo tano? Vakriste a va ri hava ku kananaka. A va ta yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.—Mintirho 5:17-32.

Eka malembe xidzana lama hundzeke ku sukela enkarhini wolowo, van’wana va tekelerile xikombiso xa vona xa ntiya-nhlana loko varhangeri va vukhongeri, ku fana ni vaprista lavaya va Vayuda va lembe xidzana ro sungula, va arile ku twa ntiyiso vona ni loko va ringetile ku sivela van’wana ku wu twa. (Matewu 23:13) Eku sunguleni ka lembe xidzana ra vu-15, John Husa (1371-1415) u vule marito lama fanaka loko a lerisiwe leswaku a nga chumayeli etikweni ra rikwavo ra Bohemia (xiphemu xa manguva lawa xa Czechoslovakia). U xiye vuhosi lebyi tlakukeke bya Xikwembu ni Rito ra Xona hi nkarhi lowu phophu ni kereke a swi langutiwa hi mani na mani swi tlakukile. Xana u swi kotise ku yini ku yima a tiyile?

Masungulo Ya Dyondzo Ya Bibele Ya Hus

John Hus u kurisiwile hi mana wakwe wa noni wa murimi; kutani ku kuma dyondzo a yi ri nyimpi. Hakanyingi a a yimbelela etikerekeni leswaku a tihanyisa. Hambi leswi a a nga tlharihanga, u swi kotile ku kuma dyondzo eYunivhesiti ya Prague ivi eku heteleleni a va mudyondzisi eyunivhesiti.

Enkarhini wolowo, a ku ri ni switereko ngopfu eyunivhesiti exikarhi ka Majarimani na Maczechs. Hus u vile nghwazi ya ntlawa wa Maczechs, naswona nkucetelo wakwe wu kurile loko a ri karhi a va muchumayeli wa matimba. Hi nkarhi wo leha, ku vile ni mpfilumpfilu ni ku vulavurisana ehenhleni ka vudyoho byo tala lebyi katsaka Kereke ya Rhoma Khatoliki, naswona leswi swi kurisiwile hi ku hangalasiwa ka matsalwa ya muhundzuluxi wa swilo wa Munghezi John Wycliffe. Fambiselo ra Bohemia a ri sungulanga eka swiendlakalo swa Nghilandi; kambe, ri fambisane na swona. John Hus u tikume a tsakisiwa hi matsalwa ya Wycliffe, ngopfu-ngopfu buku leyi nge On Truth of Holy Scriptures, leyi a yi kumeke hi 1407.

Hambi swi ri tano, a a kanetiwa hi Bishopo-nkulu Zbynek wa Prague, loyi a languteleke ku chumayela ka Hus ehansi ivi a hisa tibuku to tala ta Wycliffe erivaleni hi 1410. Zbynek u landzelele leswi hi ku sivela ku chumayela hinkwako handle ka le tikerekeni leti xiyiwaka, leswi katseke xivandla xa vugandzeri xa Bethlehem laha Hus a a tshama kona. Hus u arile ku yingisa nsivelo wa bishopo-nkulu, a vula leswaku u fanele ku “yingisa Xikwembu ku tlula vanhu eka swilo leswi lavekaka leswaku a pona.” U tihlamulerile eka phophu, laha bishopo-nkulu a n’wi hlongoleke. Kambe Hus a nga tsekatsekangi, a kuma leswaku ku twisisa kakwe lokukulu ku hlantswile ripfalo rakwe ku ri endla leri ti amukelaka swinene tidyondzo ta Bibele. U vule hi ku twakala a ku: “Munhu a nga ha hemba, kambe Xikwembu a xi hembi,” a vula marito ya muapostola Pawulo eka Varhoma. (Varhoma 3:4) Hosi Wenceslas u Iwele ndzhundzuluko wa Hus, naswona eku heteleleni Zbynek u balekile etikweni ra kona, a fa hi xihatla endzhakunyana.

Ku kanetiwa ka Hus ku tlhele ku pfuka loko a sole ku Iwisana ni hosi ya Naples ni ku paluxa ku xavisiwa ka maphepha ya vumbhoni, xisweswo a poyila mintirho ya vaprista. Mapapila ya vumbhoni a ma pfumelela munhu ku kuma ku khomeriwa eku biweni ka nkarhinyana hi ku hakela mali. Ku papalata ku tisa swiphiqo emutini, Hus u suke ePrague a va ekule na tiko swa xinkarhana. Kona kwale, hi 1413, u tsale buku leyi nge On Simony, leyi paluxeke rirhandzu ra vafundhisi ra mali ni nseketelo lowu va wu nyikiweke hi mimfumo. Nakambe, Hus u kume matimba yakwe eRitweni ra Xikwembu, a ku: “Mukriste un’wana ni un’wana la tshembekaka u fanele ku tsundzuxiwa leswaku a nga namarheli nchumu lexi Iwisanaka ni Matsalwa layo Kwetsima.”

Nakambe Hus u tsale mhaka leyi nge De Ecclesia (Ekerekeni). Eka yona u humese tinhlamuselo to tala, leti yin’wana ya tona a yi ku: “Petro a a nga ri, naswona a hi nhloko ya Kereke.” U kume leswaku matsalwa-nkulu ya Matewu 16:15-18 ma kombisa Yesu Kriste erivaleni tanihi masungulo ni nhloko ya kereke, leyi a yi ri huvo hinkwayo ya vapfumeri lava vitaniweke. Kutani nawu wa Kriste hi laha wu kumekaka ha kona eRitweni ra Xikwembu wu tshame wu tlakukile naswona hayi wa phophu. Kambe, vuphophu byi sungule ematimbeni ya mfumo wa Rhoma.

Vumbhoni eHubyeni Ya Constance

Kereke ya Khatoliki a yi nga ha swi koti ku Iwisana ni leswi paluxiwaka hi Hus kutani yi govolele Hus ku tihlamulela hikwalaho ka mavonelo yakwe emahlweni ka Huvo ya Constance, leyi khomiweke ku sukela hi 1414 ku ya ka 1418 ekusuhi na Lake Constance.b U phasiwile hi makwavo wa hosi wa xinuna, Emperor Sigismund, leswaku a va kona, a tshembisiwa ku tikhoma lokunene, leswi hi xihatla swi vonakeke ya ri mavunwa. Endzhakunyana ka ku fika kakwe u khomiwile, kambe u hambetile a lwisana ni vulawuri bya phophu ni huvo.

Loko huvo yi byele Hus ku tshika mianakanyo ni tidyondzo takwe, u hlamule leswaku hi ntsako a nga endla tano loko a soriwa hi Matsalwa, hi ku pfumelelana na 2 Timotiya 3:14-16. Hus u twe leswaku ripfalo rakwe a ri ta tshamela ku n’wi karhata loko a tshika hikwalaho ka ku soriwa. U te: “Ku navela ka mina minkarhi hinkwayo a ku ri leswaku dyondzo leyi antswaka yi kombisiwa eka mina hi Matsalwa, hi kona ndzi nga tiyimiselaka ku tshika.” Handle ka mphikamakaneta ya leswaku xirho lexintsongo xa huvo xi n’wi kombe xihoxo xakwe eka Rito ra Xikwembu hi roxe, u avanyisiwile tanihi mupfuxi lonkulu wa ku avana ivi a tlheriseriwa ekhotsweni ku ri hava nchumu lowu ku vulavuriweke hi wona wu huma eBibeleni.

Hi July 6, 1415, Hus u avanyisiwe ximfumo ekerekeni ya Constance. A nga pfumeleriwanga ku hlamula loko swigwevo swakwe swi ri karhi swi hlayiwa. Kutani vuprista byakwe byi susiwe erivaleni eka yena, loko tibuku takwe ti hisiwa ekerekeni. U yisiwe ehandle ka doroba ivi kwalaho a hisiwa emhandzini. Nkuma wakwe wu oleriwile kutani wu cukumetiwa eNambyeni wa Rhine ku sivela mani na mani ku hlayisa masalela ya mudlawela-ripfumelo loyi. Hikwalaho ka ku tirhisana lokukulu na John Wycliffe, huvo yi tlhele yi avanyisa muhundzuli yoloye wa swilo—loyi ana se a a file—yi lerisa leswaku ntsumbu wakwe wu humeseriwa erivaleni ivi wu hisiwa naswona nkuma wakwe wu cheriwa enambyeni wa Swift aNghilandi. Endzhakunyana, mulandzeri lonkulu wa Hus, Jerome wa Prague, na yena u hisiwile emhandzini.

Leswi Hus A Swi Endleke

Enguveni yoleyo, Hus a a ri un’wana wa vanhu vo sungula ku kaneta vulawuri bya phophu ni huvo ematshan’wini ya sweswo a amukela vukulukumba bya vulawuri bya Matsalwa. Xisweswo u sungule fambiselo ra malunghelo ya munhu, ra ntshunxeko wa ripfalo ni ku vulavula.

Malembe lama tlulaka dzana endzhakunyana, Martin Luther eJarimani u voniwile nandzu wo pfuxeta swihoxo swa Wycliffe na Hus. Kahle-kahle, Luther a a ri ni vonelo ra xisekelo leri fanaka ni ra Hus loko a ku: “Handle ka loko ndzi khorwisiwile hi MatsaIwa ni xivangelo lexi twalaka—a ndzi amukeli vulawuri bya vaphophu ni tihuvo, hikuva va kanetana—ripfalo ra mina ri namarhele Rito ra Xikwembu.” Kumbexana hi yona mhaka leyi a nga te: “Hinkwerhu hi valandzeri va Hus handle ko swi tiva.”

Hus, Wycliffe na Luther hakunene va pfuxetile vunyingi bya tidyondzo ta Vakriste vo sungula. Kavula, a va ti landzelelanga hi ku helela hikuva a swi nga olovi emasikwini wolawo ku susa munyama wa malembe xidzana yo tala. Kambe, hinkwavo va pfumelelanile emhakeni yin’we ya nkoka: Rito ra Xikwembu ri fanele ku rhanga, ku nga khathariseki leswaku mianakanyo ya vanhu hi yihi. Vakriste vo sungula a va ri ni langutelo leri ro voningeriwa hikuva a va dyondzisiwile hi N’wini, Yesu Kriste, hi yexe.—Yohane 17:17; 18:37.

Namuntlha, Vakriste va fanele ku endla leswi fanaka. Hi na minkateko yo tala ku tlula malembe xidzana lawaya yo sungula. Xo sungula, Bibele yi kumeka hi ku ntshunxeka hi tindzimi to tala. Xa vumbirhi, emasikwini lawa ya makumu moya lowo kwetsima wu kongomise lava swi amukelaka eku twisiseni lokukulu ka Bibele. Xana u ku amukerile ku twisisa loku? Loko swi ri tano, u nge vi na ku kanakana eku amukeleni ka nawu lowu John Hus hi ku phikelela a wu vuleke. Namuntlha, nhlayo leyikulu ya vanhu ku tlula eku sunguleni evurungurwini yi hanya hi marito lawaya ya vaapostola: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso eka tluka 29]

John Hus

[Xifaniso eka tluka 31]

Tibibele ta Maczech, to fana ni nkandziyiso wa 1579 leti kombisiweke laha henhla, ti xaviwa hi vateki va minhlengo namuntlha. John Hus u hisiwile emhandzini hi ku va a vekile leswi Bibele yi swi vulaka ehenhla ka rito ra munhu