Swiphiqo Swa Ndyangu Swi Tlhantlhiwa Hi Xitsundzuxo Xa Bibele
1, 2. (a) Hi swihi swivangelo swin’wana swa mindyangu leyi hahlukeke? (b) Hikwalaho ka yini swiphiqo swa lava nga emindyangwini leyi hambaneke swi fanele swi khumba hinkwavo? (1 Vakorinto 12:26)
“VAVASATI [va hlawula] ku thariwa, vana va hlawula ku tekeriwa ndzhaka, . . . ku tlula ku ka va nga tshembeki eka Kriste,” ku tsale Arnobius, la tivulaka Mukriste wa lembe xidzana ra vumune.a Ina, hambi ku ri enkarhini wolowo nkaneto lowukulu wa vukhongeri lowu humaka eka lava va nga pfumeriki a wu hahlula mindyangu. Yesu u vule leswaku lava ‘rhandzaka ngopfu’ swirho swa ndyangu ku tlula yena a va nga ta n’wi fanela. Kutani ke, a ku ta va ni ‘banga’ leri vangaka ku avana eka mindyangu yin’wana, hikwalaho ka ku kombisa ka mupfumeri rirhandzu leri nga nyawuriki eka ndyangu wakwe, “hambi byi ri vutomi bya yena.” (Matewu 10:34-37; Luka 14:26) Ku avana ko tano emindyangwini ku ya emahlweni ku ta fika esikwini ra hina.
2 Hambi leswi Mukriste a nga ha endlaka hinkwaswo leswi a nga swi kotaka leswaku a hlayisa ndyangu wu tiyile, vanghana van’wana lava nga pfumeriki hi ku olova a va ‘swi lavi ku ya emahlweni va hanya’ ni Mukriste, naswona ku hambana kumbe ku dlaya vukati swa humelela. (1 Vakorinto 7:12-16) Nakambe mindyangu leyi hambaneke ya humelela hikuva enkarhini wa ku ‘hela ka mafambiselo ya swilo’ ku ve ni ku ‘titimela’ ka ku rhandza Xikwembu ni milawu ya xona, ku katsa ni leyi yi vulavulaka hi vukati. (Matewu 19:6, 9; 24:3, 12) EUnited States mpimo wo dlaya vukati wu engeteleke hi 236 wa tiphesente exikarhi ka 1960 na 1980 ntsena! Tanihi leswi mimpatswa leyi nga kwalomu ka minharhu eka ntlhanu leyi dlayaka vukati eUnited States yi nga ni vana, lava nga emakaya lama hahlukeke va langutana ni swiphiqo leswikulu ngopfu. Hi ntolovelo loko vanhu va dyondza ntiyiso wa Rito ra Xikwembu, vutomi bya ndyangu wa vona bya antswa, kambe vanhu van’wana a va katsekile eka ku dlaya vukati va nga si va Timbhoni ta Yehova. Minkarhi yin’wana hambi a ri Mukriste loyi a tsandzekeke ku tirhisa ndzayo ya Bibele ngopfu-ngopfu ekaya u hetelele hi ku dlaya vukati. (Yohane 13:17) Xana vatswari va Vukriste va nga endla yini leswaku va dyondzisa vana ku rhandza Yehova ehansi ka swiyimo leswi?
“Ku Twelana Vusiwana” I Swa Nkoka
3. I ku xaniseka kwihi loku vangiwaka hi ku dlaya vukati?
3 Esikwini ra Malakiya vavanuna van’wana va Vaisrayele a va thala vasati va vona hi vukanganyisi. “Mihloti ni ŝirilo” swa vavasati lava va tshikiweke loko va ri karhi va rilela mpfuno wa Yehova, kahle-kahle, a swi “tata altari ya Yehova hi mihloti.” (Malakia 2:13-16) Ku hahluka ka vukati namuntlha hi laha ku fanaka swa vava, hambi loko ku ri na swisekelo swo tiya swa Matsalwa swa ku hambana loku. Hambi leswi nuna ni nsati va xanisekaka, vana hakanyingi va xaniseka.
4. (a) Vana va xaniseka hi ndlela yihi loko vatswari va vona va dlaya vukati? (b) Xana mutswari a nga n’wi pfuna njhani n’wana?
4 Hambi loko ku dlaya vukati ku tisa ntshunxeko endzhukanweni, vuswikoti hinkwabyo bya n’wana minkarhi yin’wana byi vonaka byi hohloka. Kutani, i swa nkoka eka mutswari la pfumelaka leswaku a kombisa rirhandzu lerikulu ni ku twisisa eka ku lulamisa xiyimo. “Minkarhi hinkwayo a ndzi ri exikarhi. Ndzi titwe ndzi avanile,” ku hlamusela muntshwa loyi tata wa yena wa Mukriste a kumeke ku dlaya vukati ka Matsalwa loko mufana a ri na ntlhanu wa malembe. “Ndzi hambetile ndzi ri emintlhavekweni ya mina ya xiviri. Leswi swi vange minhlaselo ya gome.” Ku pfuna n’wana leswaku a kongomana ni mintlhaveko yo tano leyikulu swi lava leswaku mutswari a va ni ‘ntwelo-vusiwana’ ni ku va ni “mbilu ya vumunhu.” (1 Petro 3:8) N’wana a nga ha miyela hi ku tivona nandzu, a vona onge hi ndlela yin’wana u fanele ku soleriwa ku dlayiwa ka vukati. Mutswari u fanele ku hlamusela leswaku u rhandza n’wana a nga heli mbilu ni leswaku ku dlayiwa ka vukati a hi nandzu wa n’wana.
5. Hikwalaho ka yini mutswari wa Vukriste a fanele ku tshika ku vengana ni khale ka munghana wa yena?
5 Mbitsi exikarhi ka vatswari yi nga va leyikulu ngopfu, ngopfu-ngopfu loko timhaka ta vukhongeri ti katseka. Kambe, ematshan’wini yo “tlherisela ku biha hi ku biha, kumbe ndzhukano hi ndzhukano,” mutswari la pfumelaka u fanele ku khathalela ku hlayiseka ka n’wana. (1 Petro 3:9) Ebukwini ya yena leyi nge Growing Up Divorced, Linda Francke u ri: “Vatswari lava va venganaka va endla leswaku swiphiqo swa vana swi nonon’hwa ngopfu ni ku va leswi lovisaka. Hi ku ka a nga lavi ku hambanisa mutswari un’wana, n’wana a nga tshika swinakulobye leswi kongomeke ni vatswari havambirhi.” Ina, “mavondzo layo bava ni moya wo tirhandza” a swi lo hoxa kunene ntsena kambe swi nga tlhela swi hambanisa n’wana na wena. (Yakobo 3:14, 16) Minhlaselo ya marito lama nga pfuniki nchumu ya ku Iwisana ni mutswari la nga pfumeriki yi nga vavisa n’wana ngopfu. (Swivuriso 12:18) Loko khale ka munghana la nga pfumeriki a navela ku yisa dzolonga emahlweni, ‘hi tlhelo ra wena [la pfumelaka], hanyisana ni vanhu hinkwavo hi ku rhula.’—Varhoma 12:18-21.
Sirhelela Mbilu Ya N’wana Wa Wena
6. Endzhaku ka loko vuhlayisi byi tiyisisiwile, i yini lexi nga vaka xiphiqo eka vatswari van’wana?
6 Endzhaku ka loko vuhlayisi byi tiyisisiwile, ku nga ha va ni swihinga swo Iwisana na swona. Xiviko lexi humaka erhavini ra Sosayiti ya Watch Tower eAustralia xi ri: “Xin’wana xa swiphiqo leswikulu, hi leswaku vatswari lava kumeke vuwundli bya n’wana va vonaka va swi teka hi ku olova. . . . Hambi a ri mutswari la nga entiyisweni a nga lahlekeriwa hi xivangelo xa xisekelo xo lava ku hlayisa vana. Xivangelo-nkulu xi fanele xi va ku va kurisa tanihi vagandzeri va ntiyiso va Yehova.” Ku endla tano swi lava matshalatshala ya nkarhi na nkarhi.—Vaefesa 6:4.
7. (a) Hikwalaho ka yini n’wana a fanele ku dyondzisiwa ku xixima mutswari loyi a nga pfumeriki? (b) Xana u nga anakanyisisa ku yini ni n’wana loko la nga pfumeriki a hlanganyela emahanyelweni lawa ya nga riki ya vukriste?
7 Kavula, hakanyingi huvo ya nawu yi nyika malunghelo yo endzelana eka mutswari la nga ha hlayisiki n’wana. Xana leswi swi nga xiximiwa loko ku ri karhi ku sirheletiwa mbilu ya n’wana ke? Ina, naswona hi laha ku faneleke, n’wana u fanele ku kombisa xichavo lexinene eka mutswari la nga pfumeriki. Loko enkarhini wa riendzo la nga pfumeriki a hlanganyela emahanyelweni lawa ya nga riki ya vukriste, ematshan’wini yo vumba rivengo hi ku avanyisa mutswari yoloye, mupfumeri a nga hlamusela n’wana leswaku Xikwembu xi veke mimpimanyeto ya mahanyelo eBibeleni ni leswaku “un’wana ni un’wana wa hina u ta tihlamulela hi yexe emahlweni ka Xikwembu,” Muavanyisi wo hetelela. (Varhoma 14:12) Kambe, swi veki erivaleni leswaku mahanyelo yo tano a ya fanelanga ku tekeleriwa. Kombisa hi vutlhari leswaku hambi leswi vanhu van’wana va nga hanyiki hi mimpimanyeto leyi, hi nkarhi lowu faneleke vo tala va hundzuka hikwalaho ko vona xikombiso xa Vukriste eka n’wana ni khale ka munghana. Hi ndlela leyi, swi nga ha koteka eka n’wana ku va ni xichavo lexi ringaneke eka mutswari yoloye. Ku hambana ka mpatswa lowu dlayeke vukati ehenhleni ka vukhongeri a ku fanelanga ku sivela mutswari ku khumba n’wana hi ndlela leyinene. Mutswari wa Vukriste u ‘ta endla leswaku vunene bya yena byi tiviwa hi vanhu hinkwavo.’ (Vafilipiya 4:5) Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini loko loyi a nga pfumeriki a ringeta ku langutela ku letela ka Xikwembu ehansi ke?
8. Xana vatswari van’wana vambirhi va lunghiselele vana va vona maendzo yo ya eka khale ka vanghana va vona lava kanetaka hi ndlela yihi?
8 Ku lunghiselela maendzo i xilotlelo! Manana un’wana wa Vukriste loyi khale ka nuna wa yena a veke mugwinehi u vikile a ku: “Emahlweni ka riendzo, a ndzi dyondza ni vana ehenhleni ka ndlela leyi mahanyelo ya vona ya nga ta langutiwa ha yona hi Yehova. A hi lunghiselela swiyimo. A ndzi ku: ‘Loko tata wa n’wina a vula leswi kumbe leswiya, mi ta hlamula njhani?’” Mukriste un’wana loyi a thariweke hi leswi a veke Mbhoni wa engetela a ku: “Loko [vana va mina va kondlo-a-ndzi-dyi] va nga si khoma riendzo ra vona ra ku hela ka vhiki ni tata wa vona, hi endla xikhongelo hi kombela leswaku Yehova a va na vona ni ku va pfuna leswaku va veka vumbhoni eka tata wa vona, ngopfu-ngopfu hi mahanyelo ya vona lamanene.”
9. Xana vatswari va Vukriste va nga tekelela xikombiso xa mana wa Muxe hi ndlela yihi?
9 Mutswari la nga pfumeriki la nga ni malunghelo yo endzelana a nga ha ringeta ku phasa n’wana hi tinyiko to tala, ku tirivatisa ko durha ni mintsako yin’wana yo tiphyuphyisa. Jochebed mana wa Muxe, (na Amram loko a ha hanya) u swi tivile leswi Muxe a a ta langutana na swona loko a hundziseriwe eka n’wana Faro wa nhwanyana. Kutani handle ko kanakana u endle matshalatshala yo vumba langutelo ra yena ra swilo leswi vonekaka loko a ha ri na yena. (Eksoda 2:1-10) Ku nga khathariseki ku langutana ni “rifuwo leri tlulaka vukosi hinkwabyo ra Egipta” leri ringaka, Muxe u tihlawulele ku landzela milawu ya Xikwembu. U ‘vone’ malunghelo ya yena ya moya tanihi rifuwo ra xiviri! (Vaheveru 11:23-26) Vatswari va Vukriste hi ku fanana va fanele ku hlomisela vana va vona ku hlangavetana ni miringo yo tano hi ku kanela hi mhaka ya Matsalwa leyi vulavulaka hi rifuwo ra moya.b Hakanyingi vana va wu vona nsusumeto lowu nga entangiki wa mutswari loyi a ringetaka ku xava rirhandzu ra vona.—Swivuriso 15:16, 17.
10. Eka xiyimo xo nonon’hwa ngopfu, mutswari u fanele ku khathalela timhaka tihi?
10 Etimhakeni tin’wana letikulu ngopfu, maendzo yo tano ya nga ha humelerisa nxungeto lowukulu eka n’wana. Mutswari u fanele ku kunguhata leswi a nga ta swi endla ehansi ka swiyimo swo tano, hi xikhongelo a ringanyeta matimba ya nxungeto, mpfuno wa le nawini lowu nga kona ni mimbuyelo leyi kotekaka yo ala ku xixima malunghelo yo endzelana.c Papalata swiendlo swa xihatla leswi nga sorisaka ku faneleka ka wena tanihi mutswari.—Vagalatiya 6:5; Varhoma 13:1; Mintirho 5:29; 1 Petro 2:19, 20.
Tirhisa “V̌utlhari”
11. Loko mutswari wa Vukriste a lahlekeriwa hi vuwundli, u fanele ku xiya yini?
11 Ku vuriwa yini loko ku ri mutswari wa Vukriste ntsena loyi a nga ni malunghelo yo endzelana? Loko n’wana a nga ha ri kona ekaya ra Vukriste, mutswari yoloye u ni vulawuri bya moya lebyi pimiweke ehenhla ka n’wana. (1 Vakorinto 7:14) Hi xikombiso, mupatriarka la tshembekaka Abrahama hi ku fanana a a ta va a endle leswaku n’wana wa yena wa jaha Iximayele, a teka mugandzeri-kulobye ku fana na Isaka. Kambe endzhaku ka loko Iximayele, loyi a a ha ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi ni mana wa yena Hagar va hlongoriwe ekaya, Abrahama a nga swi kotanga ku sivela Hagar ku lunghiselela Iximayele ku teka Mu-Egipta loyi entiyisweni a a nga ri mugandzeri wa Yehova.—Genesa 21:14, 21; 24:1-4.
12. (a) Hi wahi matshalatshala lamanene lama mutswari wa Vukriste loyi a nga riki muhlayisi a nga wa endlaka? (b) Kombisa ndlela leyi mutswari wa Vukriste a nga ‘tirhisaka vutlhari ha yona leswaku a humelela.’
12 Ku nga khathariseki leswi nga ha vaka minkarhi leyi pimiweke, mutswari wa Vukriste loyi a nga riki muwundli a nga endla swo tala ku nghenisa rirhandzu ro enta ha Yehova eka n’wana. Leswaku a endla tano, mutswari u fanele ku “hlayisa v̌utlhari ni ku twisisa.” (Swivuriso 3:21) Ina, matshalatshala lamakulu ngopfu ya laveka. “Loko nsimbi yi bvinyekile, kutani yi nga lotiwi hi l’a tiraka ha yona, o ta fanela ku endla hi matimba [ni mimbuyelo leyintsongo]; loko byi ri v̌utlhari, byona byi ta pfušela munhu e ku ya mahlweni.” (Eklesiasta 10:10) Hi xikombiso, nkarhi wun’wana la nga pfumeriki a nga ha tiyimelela a ku u sivela ku hlundzukela n’wana. Ematshan’wini yo pfuxa mphikamakaneta ya xihatla hi leswi, mutswari a nga ha kuma vuyelo byo antswa hi ku tirhisa Swivuriso 25:15: “Hi ku lehisa mbilu, hosi yi fambisiwa, Ni ririmi ra ku olov̌a ri ṭhov̌a rambu.” Ku leha ka mbilu ni musa, hambi leswi swi nga oloviki ku swi kombisa loko munhu a langutane ni minsivelo leyi nga lulamangiki, swi nga olovisa hambi a ri munhu loyi a nonon’hwaka ku fana ni rhambu eka nkaneto wa yena. (Ringanisa 2 Timotiya 2:23-25.) Hakanyingi minjhekanjhekisano yi nga papalatiwa hi ku va ka wena la tshembekaka ni ku landzela swiringanyeto (leswi nga lwisaniki ni Matsalwa) leswi nyikiwaka hi mutswari loyi a nga muwundli malunghana ni ku hlayisiwa ka n’wana. Loko u xiya leswaku la nga pfumeriki u endla swivulavula swo sola wena eka n’wana, tsundzuka 1 Petro 2:15: “Hi ku endla leswo lulama, mi ta miyeta lava nga tiviki nchumu [vavanuna ni vavasati].” Loko u veka xikombiso lexinene, n’wana u ta swi vona leswaku i mani loyi a nga na ntiyiso.—Swivuriso 20:7.
13. Xana mutswari la pfumelaka a nga endlisa ku yini leswaku riendzo ri pfuna hakunene?
13 Enkarhini wa maendzo, ringeta ku nghenisa Rito ra Xikwembu embilwini ya n’wana, loko swi koteka, hi ku dyondza timhaka ta moya hi wexe na yena ni ku famba na yena eminhlanganweni ya bandlha. Hambi loko ku ri na minsivelo ya matimba leyi nga enawini, mutswari a nga kombetela eka mintirho ya ku tumbuluxa ka Xikwembu hi xitshuketa, naswona hi tindlela tin’wana a pfuna n’wana ku rhandza Xikwembu. (Varhoma 1:19, 20; Matewu 6:28-30) Yesu u xiye mindzilakana ya vayingiseri va yena. A a “vula Rito eka vona, hi laha a va kota ku twisisa ha kona.” (Marka 4:33, 34) Kutani ku engetela eka ku kanela timhaka ta ntikelo ta moya, hlanganyela eka mintirho yin’wana leyi akaka, tanihi ku endza ni vanghana lavanene, ku katsa ni van’wana lava nga tintangha ta n’wana. (Swivuriso 13:20) Tsakelani ku tirivatisa lokunene swin’we. Endla riendzo ri va nkarhi lowu vangamaka. Ku laya loku twalaka ku kombisa rirhandzu. (Swivuriso 13:24) Hambi swi ri tano, minkarhi yin’wana, swiphiqo swi nga ha vonaka swi ri ni matimba. Mintshikilelo yi huma etindhawini to tala. Xana hinkwaswo leswi swi nga tiyiseriwa njhani?
Tshembela Eka Yehova
14. I xitiyisekiso xihi lexi hi nga na xona eka Psalma 37:23, 24?
14 Mayelana ni munhu loyi Yehova a ‘tsakelaka’ mahanyelo ya yena, Davhida u tsarile a ku: “Loko a khunguv̌anyeka, a nga weri makumo, Hikuv̌a Yehova o ṅwi khomile hi v̌oko.” (Psalma 37:23, 24) Ina, Mukriste loyi a Iwisanaka ni mintshikilelo ya ndyangu lowu hahlukeke minkarhi yin’wana a nga ha “khunguv̌anyeka” hikwalaho ka ku hlundzuka, ku khomiwa hi gome ni ku tsongahatiwa loku nga enawini kumbe ka swa timali, kambe a nge ‘weri makumu’ emoyeni. Hi laha New Berkeley Version yi vekaka xivulwa lexi ha kona: “Loko a wa, a nge wi hi laha ku heleleke.” Ha yini? Hikuva Yehova u nyikela voko ra yena ro seketela hi ku tirhisa moya wa yena lowo kwetsima ni vagandzeri va yena va rirhandzu.—Yakobo 1:27.
15, 16. Xana van’wana lava nga emindyangwini leyi hahlukeke va hlayisisiwe ku yini?
15 Wansati un’wana wa Vukriste, endzhaku ka loko khale ka nuna wa yena la kanetaka a nyikiwe vuwundli bya vana va yena vambirhi, u te: “Loko timhaka ti susiwe hi laha ku heleleke emavokweni ya mina, ndzi dyondze ku tshembela eka Yehova hi xiviri. Ndzi dyondze ku amukela leswi a swi pfumelelaka naswona ndzi nga ringeti ku teka swilo swi va emavokweni ya mina. Ndza ha dyondza. I dyondzo yo tika.” Hambi swi ri tano, u tirhisa malunghelo ya yena yo endzelana hi laha ku teleke naswona a nga kumanga ku chaveleleka eka nuna wa yena lontshwa ntsena, ku nga nkulu wa Vukriste la tshembekaka, kambe ni le ka van’wana ebandlheni.
16 Mukriste un’wana loyi khale ka nuna wa yena wa mugwinehi a tshameke ni vana tin’hweti to hlayanyana a lwisana ni ku lawula ka huvo, u te: “A ndzi vaviseke ngopfu lerova ndzi ehleketa leswaku ndzi ta khomiwa hi rihuhe. Xilo xin’we lexi ndzi siveleke ku lahlekeriwa hi mianakanyo ya mina enkarhini wolowo a ku ri ku katseka evutirhelini bya nsimu.” N’wana wa yena wa nhwanyana, loyi a a ri na nkombo wa malembe enkarhini wolowo, u teke xiyimo lexi tiyeke ha Yehova, hambi ku ri ku tiyisela ku biwa ko hlayanyana hi tata wa yena hikuva a ale ku hlaya tibuku ta yena ta vugwinehi. Loko a tlhelela eka mana wa yena,a a tiyimisele ku namarhela eka Yehova swinene ngopfu. Lava ni malandza yan’wana lama tshembekaka va vone ku hetiseka ka Psalma 54:2-7: “Oho Šikwembu! Yingisa šikhongelo ša mina, . . . V̌onani, Šikwembu i mupfuni wa nga, [Yehova u] le šikari ka la’v̌a seketelaka moya wa mina. . . . Hikuv̌a [u] nḍi nṭhunšile mahlomulweni ya mina hikwawo.” Ina, hi nga tshemba vuseketeri bya Yehova!—1 Vakorinto 10:13.
17. Vatswari lava nga emindyangwini leyi hahlukeke va nga pfuna vana va vona hi ndlela yihi, hi hakelo yihi leyi kotekaka?
17 Kutani loko u ri mutswari la nga endyangwini lowu hahlukeke, vana la khumbiwaka hi mintlhaveko ya n’wana wa wena. Tiyisa mbilu ya yena hi Rito ra Xikwembu. Loko u ri ni malunghelo yo endzelana ntsena, kutani kombisa “v̌utlhari” loko u karhi u wa tirhisa hi laha ku heleleke. Tshemba matimba ya Rito ra Xikwembu leri byariweke embilwini leyi amukelaka. (1 Vatesalonika 2:13) Ku vona n’wana a sungula ku rhandza Yehova swa pfuna swinene.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Against the Heathen, Book II, 5.
b Vona xihloko lexi nge “Nkarhi Lowu Hlawulekeke Wa Vantshwa” enkandziyisweni wa August 1, 1985 kun’we ni lexi nge “Xana U Swi Languta Njhani Swilo Leswi Vonekaka?” ebukwini leyi nge Your Youth—Getting the Best out of It, leyi humesiweke hi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
c Nawu wa Vukati byo Fana ni wo Thala eUnited States wu ri: “Mutswari loyi a nga nyikiwangiki ku hlayisa n’wana u nyikiwa malunghelo yo endzelana lawa ya twalaka handle ka loko endzhaku ko yingisela, huvo yi kuma leswaku ku endzelana ku ta veka rihanyo ra n’wana ekhombyeni kumbe ngopfu-ngopfu ku vavisa ku kula ka minsusumeto ya yena.”
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Xana mutswari wa Vukriste loyi a nga muwundli a nga sirhelela mbilu ya n’wana hi ndlela yihi?
◻ Xana “vutlhari” byi nga n’wi pfuna njhani mutswari la pfumelaka loyi a nga ni malunghelo yo endzelana ntsena?
◻ I xitiyisekiso xihi lexi nyikeriweke eka Psalma 37:23, 24, naswona Yehova u hetisisa xitshembiso lexi hi ndlela yihi?
[Xifaniso eka tluka 29]
Tirhisa malunghelo yo endzelana leswaku u nghenisa ntiyiso embilwini ya n’wana wa wena, kambe hlanganisa leswi ni mintirho yin’wana leyinene