Indjhe A Jardim La Edeni A Li Li Kona Hikakunene?

WA XI TIVA xitoriya xa Adamu na Evha ni xa jardim la Edeni? Xitoriya lexi xi tiviwa hi vanhu va vanyingi amisaveni hinkwayu. Swi ngo yini u xi lerha ka Bibele? Xi kumeka ka Genesa 1:26–3:24. Hi marito matsongo xitoriya lexi xi li:

Yehovha Xikwembua a yendle munhu hi wuthulu, a gama a mu chula swaku i Adamu a tlhele a mu veka ka jardim leli vitaniwaka Edeni. Yehovha hi yena a nga hamba jardim leli. A li ni mati ya manyingi ni minsinya ya yinyingi leyi psalaka mihandzu. Xikarhi ka jardim leli a ku ni “nsinya wa ku tiva swaswinene ni swa ku biha”. Xikwembu xi tsimbise vanhu swaku va nga dli mafruta ya nsinya lowu, xi tlhela xi va byela swaku loko va dla va ta fa. Hi ku famba ka nkama, Yehovha a yendle wansati ku nga Evha swaku a ta va mupfunisi wa Adamu, a mu yendle hi limbambu lin’we la Adamu. Xikwembu xi byele Adamu na Evha swaku va hlayisa a jardim la Edeni va tlhela va psala vana va tata misava.

Nkama Evha na a li yexe, ku humelele nyoka yi vulavula na yena, yi mu xenga swaku a dla handzu lowu Xikwembu xi nga va byela swaku a va nga fanelanga va dla. Yi mu byele swaku Xikwembu a xo lava ku va tsona swilo swaswinene ni swaku loko va dla a va ta fana na xona. Evha a pfumelile a gama a dla handzu. Hi ku famba ka nkama, na yena Adamu a dlile. Se Yehovha a va byelile leswi a swi ta yendleka ka Adamu, Evha ni nyoka. Nkama Adamu na Evha va nga hlongoliwa ajardim la Edeni, tintsumi ti pfale nyaghwa wa ku nghena ajardim.

A khale tintivi ni vanhu lava va tsalaka leswi nga yendleka khale, a va vula swaku leswi nga ka buku la Genesa swi yendlekile hikakunene naswona i ntiyiso. Kambe namuntlha vanhu va vanyingi a va ha kholwi ka mhaka leyi. Kambe i mpsini leswi va yendlaka va kanakana swaku mhaka leyi nga tsaliwa ka Genesa yi vulavulaka hi Adamu, Evha ni jardim la Edeni yi yendlekile hikakunene? A hi voneni 4 wa swivangelo.

1. Indjhe jardim la Edeni li ve kona hikakunene?

I yini lexi yendlaka vanhu va kanaka ka mhaka leyi? Swi nga yendleka swi sukele ka filozofiya. Ku hele malembe ya manyingi, vanhu na va kholwa swaku jardim leli nga yendliwa hi Xikwembu la ha li kona. Hambileswo, vanhu va wukhongeli la mavunhwa va kholwe ka leswi nga vuliwa hi vativi va filozofiya va Vagriki va ku fana na Platão na Aristóteles lava a va vula swaku lani misaveni a ku na nchumu wa ku hetiseka. Kambe wo kumeka ntsena amatilweni. Hi mhaka leyo, vanhu a va kholwa swaku Paradesi a yi li kusuhi ni matilo.b Vanhu van’wani a va vula swaku a paradesi a yi li henhla ka ntshava yayikulu swinene naswona a yi kumeka kule ni misava leyi ya ku biha; van’wani va vula swaku a yi kumeka aPolo Norte kumbe aPolo Sul; kasi van’wani a va vula swaku a yi kumeka ka n’weti kumbe akusuhi na kona. Leswi swi yendle swaku mhaka hinkwayu ya Edeni yi voniwa yi li nkaringani. Tintivi ta swoswi ti vula swaku leswi Bibele li vulaka swaku jardim la Edeni a li tshamise xiswona a swi twali ni swaku ndhawu yoleyo a yi zanga yi va kona.

Kambe a hi swona leswi Bibele li swi vulaka hi jardim la Edeni. Buku la Genesa 2:8-14, li hi byela swilo swa ku tala hi ndhawu leyi. A yi kumeka awuxeni ka ndhawu leyi vitaniwa Edeni. A ku ni nambu lowu a wu gama wu yavana ku huma 4 wa minambu. Minambu hinkwayu a yi ni mavito, naswona Bibele li hi byelanyana kutsongo swaku a yi famba hi kwini. Tintivi ti zama ku kambisisa leswi Bibele li swi vulaka hi jardim la Edeni, swaku ti zama ku tiva lomu namuntlha a li ta kumekela kona. Kambe tintivi hinkwatu ti ni mavonelo ya ku hambana. Se ku nga va swaku leswi Bibele li vulaka hi jardim la Edeni a li tshamise xiswona ni minambu ya lona i mavunhwa?

Pimisa hi leswi: Mhaka leyi nga tsaliwa ka buku la Genesa leyi vulavulaka hi jardim la Edeni se yi ni kolomuyani ka 6.000 wa malembe yi yendlekile. Yi tsaliwe hi Moxe, naswona swi nga yendleka a yi twe hi vanhu van’wani kumbe a yi kume ka mabuku lawa se a ma li kona hi nkama wolowo. Hambileswo, Moxe a tsale mhaka leyi na se ku hundze kolomuyani ka 2.500 wa malembe na yi yendlekile. Impela mhaka leyi se a yi li ya khale. Se swi nga yendleka swaku swilo swa ku fana ni minambu swi txintxa loko se ku hundze malembe ya manyingi? Minkama hinkwayu misava yi tshamela ku txintxatxintxa. Ka ndhawu leyi a swi tikomba ku li jardim la Edeni ku tshamela ku va ni ku tsekatseka ka misava naswona kolomuyani ka 17% wa ku tsekatseka ka kukulu ka misava ku yendleka ka ndhawu yoleyo. Ka ndhawu yoleyo swi tolovelekile swaku misava yi tshamela ku txintxatxintxa. Naswona Ndhambi ya Nowa swi nga yendlela yi txintxe leswi misava a yi tshamise xiswona ka ndhawu yoleyo.c

Kambe ku ni swilo leswi hi swi tivaka: Buku la Genesa li vula swaku jardim la Edeni li ve kona hikakunene. Minambu yimbirhi ka 4 leyi ku vulavuliwaka hi yona ya ha li kona ninamuntlha ku nga nambu wa Ewufrata ni nambu wa Tigri kumbe Hidekeli naswona lomu yi sukelaka kona yi kusuhi na kusuhi. Buku la Genesa li hi byela lomu minambu leyi yi fambaka hi kona ni swilo leswi kumekaka ka tindhawu toleto. Ka Vayisrayele va khale lava mhaka leyi a yi tsaleliwe vona hi ku kongoma, loko va djondza mhaka leyi a yi va pfuna hintamu.

Indjhe switoriya ni minkaringani na swona a swi tshamise xileswo? Indjhe swa hlaya lomu mhaka ya kona yi nga yendleka kona ni lembe la kona ni leswi vanhu van’wani va nga swi kambelaka leswaku va tiva swaku i ntiyiso kumbe i mavunhwa? Minkaringani ya yinyingi loko yi sungula yi li: “Swi yo suketana ka tiko la ku karhi la kule . . .”. Kambe mhaka leyi nga yendleka hikakunene yi tolovela ku vulavula hi swilo leswi vanhu va nga swi kambelaka swaku va vona swaku i ntiyiso kumbe i mavunhwa, ku fana ni leswi yendlekaka ka mhaka leyi vulavulaka hi jardim la Edeni.

2. Indjhe swa twaka ku kholwa swaku Xikwembu xi yendle Adamu hi wuthulu xi gama xi yendla Evha hi limbambu la Adamu?

Swoswi a siyensiya li kombisa swaku a muzimbha wa munhu wu ni swilo swa ku fana ni hidrogénio, oxigénio ni carbono ku nga swilo leswi kumiwaka ka misava. Kambe swilo leswi swi tirhisisiwe ku yini swaku ku yendliwa munhu?

Vasiyentixta va vanyingi va vula swaku awutomi li yo tiyendlekela, na li sukela ka minchumu ya yitsongo ya ku kala yi nga li ya nchumu leyi hi ku famba ka malembe ya manyingi yi nga txintxa yi va minchumu yayikulu. Kambe ku vula swaku ku ni minchumu yayitsongo “ya ku kala yi nga li ya nchumu” ka swilo hinkwaswu leswi hanyaka a hi ntiyiso, hikusa hambi maselula yamatsongo lawa ma voniwaka hi muchini ntsena, loko ma kambeliwa leswi ma nga tshamisa xiswona ma hlamalisa hintamu. A xi kona lexi kombisaka swaku awutomi li yo humelela hi loxe li nga zanga li yendliwa. Kambe, swilo hinkwaswu leswi hanyaka swi kombisa swaku ku ni munhu lweyi a nga ni wutivi la ku tlula hina lweyi a nga swi yendla.d — Varoma 1:20.

U tshama u yingisela muzika lowu nga ku tsakisa hintamu, u vona dezenyu la ku xonga u tlhela u hlamalisiwa hi leswi tekinolojiya li nga swi yendla, u gama u vula swaku swilo leswi swi yo tiyendlekela hi swoxe? Swoleswo a swi twali! Kambe leswo a hi swa nchumu loko swi pimanisiwa ni ndlela leyi muzimbha wa munhu wu nga yendliwa hi yona, ni ku saseka ka wona. Indjhe swa twala ku vula swaku muzimbha wa munhu a wu yendliwanga? Naswona buku la Genesa li vula swaku ka swilo hinkwaswu swi nga yendliwa lani misaveni ko va vanhu ntsena lava nga yendliwa hi xifaniso xa Xikwembu. (Genesa 1:26) Hi mhaka leyo, ku fana ni Xikwembu vanhu va kota ku yendla swilo swa ku ku hlamalisa. Hi xikombiso vanhu va yendla swilo swa ku fana ni muzika ni tekinolojiya. Se a swi hi hlamalisi leswi Xikwembu xi yendlaka minchumu ya ku hlamalisa ku hi tlula.

Ku yendla wansati hi ku tirhisa limbambu la wanuna a swi xi karhatelanga Xikwembu.e Xikwembu a xi ta va xi tirhise tindlela tin’wani swaku xi yendla wansati, kambe ku va xi tirhise limbambu la wanuna swaku xi yendla wansati a swi li swa lisima hintamu. Xikwembu a xi lava swaku wanuna ni wansati va chada va tlhela va va ni wunghanu lalikulu ingaku hi loko vo va “nyama yin’we.” (Genesa 2:24) Phela swa hlamalisa ku vona swaku wanuna ni wansati va nga rhandzana va va ni wunghanu lalikulu hintamu funtshi leswo swi kombisa swaku Xikwembu xi ni wutlharhi funtshi xi ni lirhandzu.

Naswona vasiyentixta va vula swaku vanhu hinkwavu va sukela ka wanuna mun’we ni wansati mun’we. Se leswi buku la Genesa li swi vulaka a hi ntiyiso?

3. Indjhe nsinya wa ku tiva swaswinene ni swa ku biha ni nsinya wa wutomi a yi li kona hikakunene?

Phela a buku la Genesa a li vuli swaku minsinya leyi a a yi ni matimba ya ku hlamalisa, yona hi yoxe. Kambe a ku li minsinya leyi Yehovha a nga yi tirhisa swaku a fanekisela swilo swa ku karhi.

Phela vanhu va swi yendla leswo minkama yin’wani. Hi xikombiso, juwiji a nga ha basopisa munhu hi ku mu byela swaku a fanele a hlonipha tribunali. Kambe loko juwiji a vula leswo a nga vuli swaku a fanele a hlonipha swilo leswi nga ndzeni ka tribunali swa ku fana ni switshamu, mimeza ni maparedi kambe a lava swaku a hloniphiwa minawu ya tribunali. Tihosi na tona ti tirhisa nhonga ya wuhosi kumbe korowa swaku ti kombisa swaku ti ni matimba.

Se a minsinya yimbirhi a yi fanekisela yini? Ku ni minchumu ya ku hambanahambana leyi vanhu va yi vulaka hi minsinya leyi. Kambe a nhlamulu ya xivutiso lexi, hambileswi yi nga vevuka yi ni ntlhamuselo wa lisima hintamu. A nsinya wa ku tiva swaswinene ni swa ku biha wu nyimela nchumu lowu ku ngo va Xikwembu ntsena xi nga na wona, ku nga mfanelo ya ku vula swaku nchumu wa ku karhi wu bihile kumbe i wunene. (Yeremiya 10:23) Hi mhaka leyo a ku li xidjoho ku yiva mihandzu ya nsinya wolowo! Handle ka leswo, a nsinya wa wutomi a wu nyimela nchumu lowu ku ngo va Xikwembu ntsena xi nga hi nyikaka wona ku nga wutomi la ku kala li nga heli. — Varoma 6:23.

4. Ku va nyoka yi vulavulile swi tikomba ku li nkaringani wa nkaringani.

Phela mhaka leyi yi nga ka buku la Genesa ya ku nyoka yi vulavula swi nga hi karhatela ku yi twisisa loko hi nga lerhi Bibele hinkwalu. Kambe Bibele li hi byela hi ku tsongokutsongo leswi nga yendleka.

I mani lweyi a nga yendla swaku nyoka yi vulavula? Ku ni swin’wani leswi Vayisrayele va khale a va swi tiva leswi nga pfunaka ku twisisa mhaka leyi. Vayisrayele a va swi tiva swaku swiharhi a swi vulavuli kambe ntsumi yi nga swi kota ku yendla swaku xiharhi xi vulavula. Moxe a tsale mhaka leyi vulavulaka hi Balamu. Xikwembu xi tshame xi rhumela ntsumi i ya yendla leswaku mbongolo ya Balamu yi vulavula ku fana ni munhu. — Tinhlayo 22:26-31; 2 Pedru 2:15, 16.

Ku nga va swaku tintsumi tin’wani ku patsa ni leti ti kalaka ti nga xi yingisi Xikwembu ti nga swi kota ku yendla masingita? Moxe a tshame a vona vaprista va Gibita na va yendla masingita ya ku fana ni lawa a ma yendliwa hi Xikwembu, a va txintxa tinhonga ta vona ti va tinyoka. Swa tikomba swaku masingita wolawo a ma yendliwa hi tintsumi leti kalaka ti nga xi yingisi Xikwembu ku nga madimoni. — Eksoda 7:8-12.

Swi nga yendleka ku li Moxe lweyi a nga tsala buku la Yobo. Buku leli li hi djondzisa swilo swa swinyingi hi nala wamukulu wa Xikwembu ku nga Sathana, lweyi a nga vula leswaku vanhu va Yehovha a va nge swi koti ku tshama na va tshembekile ka yena. (Yobo 1:6-11; 2:4, 5) Ku nga va swaku Vayisrayele va khale va pimise leswaku Sathana hi yena a nga yendla swaku nyoka yi vulavula yi gama yi kanganyisa Evha leswaku a nga tshembeki ka Xikwembu? Swi tikomba swi li swoleswo.

Sathana hi yena a nga yendla leswaku nyoka yi vulavula mavhunwa? Nkama Yesu na a li lani misaveni a vule leswaku Sathana “i muhembi ni papayi wa mavunhwa.” (Yohani 8:44) “Papayi wa mavunhwa” hi yena a nga hlaya mavunhwa ya ku sungula amisaveni, naswona mavunhwa wolawo ya ku sungula hi lawa nyoka yi nga ma byela Evha. A nyoka yi phike leswi Xikwembu xi nga swi vula nkama xi nga te loko vanhu va dla handzu lowu a wu tsimbisiwa a va ta fa. Yi byele Evha yi ku: “Leswo a hi ntiyiso, a mi nga ta fa.” (Genesa 3:4) Yesu a a swi tiva swaku Sathana hi yena a a vulavula hi ku tirhisa nyoka. Naswona leswi Yesu a nga swi komba mupostolo Yohani swi yi tlhantlha kahle mhaka leyi hikusa yi vula swaku Sathana i “nyoka ya khale”. — Nhlawutelo 1:1; 12:9.

Indjhe Sathana a a ta tsandzeka ku yendla swaku nyoka yi vulavula ku fana ni munhu? Hambileswi vanhu va kalaka va nga na matimba ya ku fana ni tintsumi, va nga yendla minchumu ya ku hlamalisa va gama va yi kombisa ka mafilmi matelevhizori ni ka mateyatru.

Lexi Nga Hi Kholwisaka Hintamu

Phela vanhu lava kalaka va nga yi pfumeli mhaka leyi nga ka buku la Genesa a va na swivangelo swa ku twala. Handle ka leswo ku ni wumboni la ku tala leli kombisaka leswaku mhaka leyi nga ka buku la Genesa i ntiyiso.

Hi xikombiso Yesu a vitaniwa swaku i “mboni ya ku tshembeka ni ya ntiyiso”. (Nhlawutelo 3:14) Leswi a nga munhu wa ku hetiseka a nga tshami a hemba kumbe a fihla ntiyiso naswona a djondzise leswaku na a nge se ta lani misaveni a a tshama tilweni, hi marito man’wani a a tshama ni Papayi wa yena Yehovha “na misava yi nge se va kona.” (Yohani 17:5) Se a a li kona nkama minchumu hinkwayu yi nga yendliwa lani misaveni. Leswi a nga mboni ya ku tshembeka a vula yini hi mhaka leyi?

Yesu a vule leswaku Adamu na Evha i vanhu lava nga ve kona hikakunene. A vulavule hi muchadu wa vona nkama na a lava ku djondzisa swaku Yehovha a lava swaku wanuna a va ni nsati mun’we. (Matewu 19:3-6) Loko ku li swaku Adamu na Evha ni jardim la Edeni a swi zanga swi va kona, leswo swi vula swaku Yesu a kanganyisiwile kumbe a a li muhembi. Kambe leswo a hi ntiyiso! Yesu a a li matilweni naswona a swi vonile loko swilo swi sungula ku wonheka ka jardim la Edeni. Leswi hi leswi swi hi kholwisaka hintamu.

Loko munhu a nga kholwi leswi nga tsaliwa ka buku la Genesa a nga na lipfumelo ka Yesu. Leswi hi swona leswi yendlaka leswaku vanhu va vanyingi va nga ti twisisi timhaka ta lisima leti nga ka Bibele ni switshembiso leswi nga ka lona. A hi kambisise swaku hi mhaka muni hi vula leswo.

[Tinhlamuselo]