A A Lwela Wugandzeli La Ntiyiso

1, 2. a) I mpsini leswi a swi karhata vanhu ka masiku ya Eliya? b) I mpsini swi nga yendlekela Eliya ka Ntshava ya Karmeli?

ELIYA a a txuvukisela xitshungu lexi a xo maha hi ku tikokakoka leswaku xi khwela ka Ntshava ya Karmeli. Phela hambileswi a ka ha li mpundzu swinene, a swi tikomba swaku xitshungu lexiyani a xi hluphiwa hi wusiwana naswona a xi pfumala swakudla. Leswo a swi yendleka hikusa se a ku hundza malembe manharhu ni hafu na mpfula yi nga ni.

² A xikarhi ka xitshungu lexi, a ku ni 450 wa vaprofeta va Bali lava loko va famba a va tlakusa ni makatla hi ku tibyela, funtshi a va mu nyenya hintamu Eliya lweyi a a li muprofeta wa Yehovha. Hosi ya xisati Jezabele a a dlaye vanhu va vanyingi lava a va tirhela Yehovha, kambe Eliya a a tama a lwisana ni wugandzeli la Bali. Kambe a swi yendle anze nkama muni leswo? Swi nga yendleka vaprista va Bali a va pimisa swaku Eliya a a nga ta swi kota ku lwisana na vona na a li yexe. (1 Tih. 18:4, 19, 20) Hosi Akabu na yena a a famba na vona na a li ka nyolo ya yena ya wuhosi, funtshi na yena a a mu nyenya ku suka ni ku tshama Eliya.

3, 4. a) Hi mhaka muni swi nga yendlekaka Eliya a chavile nkama a li ya li xa? b) Hi swini swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa?

³ Phela leliyani a ku ta va siku la ku karhata hintamu ku tlula masiku hinkwawu ya wutomi la Eliya. Nkama lowu Eliya a a txuvukisela vanhu na va tlhantuka ka Ntshava ya Karmeli, a a swi tiva swaku ku nga li khale a swi ta tikomba kahle swaku i mani lweyi a nga ni matimba, i Xikwembu xa ntiyiso kumbe vanhu lavayani lava a va yendla swilo swa ku biha. Eliya a titwise ku yini nkama lowu a li ya li xa? Phela leswi “a a li munhu wa ku fana na hina” a a chava. (Lerha Yakobe 5:17.) Funtshi ha tiyiseka swaku leswi a a rhendzeliwe hi vaprista lavayani lava a va li vadlayi, vanhu va ku kala va nga na lipfumelo ni hosi liyani leyi a yi nga lavi ku twa nchumu hi Yehovha, Eliya a titwe na a li yexe.  1 Tih. 18:22.

⁴ Kambe i yini leswi nga yendla swaku tiko la Israyele li va ni swikarhatu leswi swaswikulu hintamu? Naswona hi nga djondza yini ka mhaka leyi vulavulaka hi Eliya? A hi kambisisi xikombiso xa Eliya xa lipfumelo ni swaku xi nga hi pfunisa ku yini namuntlha.

Nyimpi Leyi A Yi Ni Nkama Wa Ku Leha, Yi Ya Yi Hisa Hintamu

5, 6. a) Hi yini nyimpi leyi a yi li kona aIsrayele? b) I mpsini leswi Hosi Akabu a nga swi yendla leswi nga mu kwatisa hintamu Yehovha?

⁵ Ku ringana malembe ya manyingi ya wutomi la yena, Eliya a vone swaku a wugandzeli la Yehovha ku nga nchumu xa lisima hintamu ka vanhu va Xikwembu, a li nga ha nyikiwi lisima, naswona yena a a nga na matimba ya ku yendla nchumu hi swona. A tiko la Israyele a li li nyimpini. Phela ku ringana nkama wa wunyingi Vayisrayele a va lange wugandzeli la mavunhwa ku tlula wugandzeli la ntiyiso. A va lange ku gandzela swikwembu swa mavunhwa swa matiko man’wani ku tlula ku gandzela Yehovha Xikwembu, funtshi ka masiku ya Eliya nyimpi leyi a yi ya yi hisa hintamu.

⁶ Hosi Akabu a mu kwatise hintamu Yehovha, a chade na Jezabele n’wana wa hosi ya Sidoni. Jezabele a a lava ku helisa wugandzeli la Yehovha, a tlhela a yendla swaku vanhu hinkwavu aIsrayele va gandzela Bali. Akabu a xengeteliwe hi Jezabele, swi nga se ya kwini a yakele Bali tempele ni altari a tlhela a sungula ku khizamela Bali xikwembu xa mavunhwa.  1 Tih. 16:30-33.

7. a) I mpsini swi nga yendla swaku wugandzeli la Bali li va la ku biha hintamu? b) Hi mhaka muni hi nga vulaka swaku a Bibele a li lwisani loko li vulavula hi nkama lowu nga hela na ku nga ni mpfula ka masiku ya Eliya? (Vona ni kwadru.)

⁷ I mpsini swi nga yendla swaku wugandzeli la Bali li va la ku biha hintamu? Lona li kanganyise Vayisrayele va vanyingi hi ku yendla swaku va tshika ku gandzela Xikwembu xa ntiyiso. Xin’wani hi swaku a wugandzeli la Bali a li nyenyentsa naswona a li yendla vanhu va yendla minchumu ya ku chavisa. Hi xikombiso, lona a li patsa wunghwavani xikarhi ka vavanuna ni vavasati atempeleni, mafexta lawa ka wona a ku yendliwa minchumu ya ku nyenyetsa ya swa masangu, hambi hi ku hisa vana swaku va va yendla magandzelo ka swikwembu swa mavunhwa. Phela hi leswo swi nga yendla Yehovha a rhumela Eliya a ya ka Akabu a ya mu byela swaku a ku nga ta na mpfula ku ringana nkama wa ku leha anze loko muprofeta wa Xikwembu a vula nchumu hi mhaka leyi. (1 Tih. 17:1) Ndzhaku ka malembe, Eliya a yile ka Akabu a ya mu byela swaku a hlengeleta xitshungu xa tiko ni vaprofeta va Bali ka Ntshava ya Karmeli.a

8. Hi nga djondza yini ka mhaka leyi vulavulaka hi wugandzeli la Bali?

⁸ Se ina ka, hina hi djondza yini ka nyimpi yoleyo? Vanhu va vanyingi va pimisa swaku a xitoriya lexi vulavulaka hi wugandzeli la Bali a hi xa lisima ka hina, hikusa namuntlha a ka ha na titempele kumbe maaltari ya Bali. Kambe a mhaka leyi ya ha li ya lisima hintamu ka hina. (Rom. 15:4) A rito leli nge “Bali” li vula “n’winyi” kumbe “hosi”. Yehovha a byele vanhu va yena leswaku a va fanele va langa yena swaku a va “bali” wa vona kumbe a va n’winyi wa vona ku fana ni nuna ka vona. (Esa. 54:5) Phela namuntlha, vanhu va vanyingi va tirhela swikwembu swa swinyingi va tshika ku tirhela Xikwembu xa Matimba Hinkwawu. Vanhu vanyingi va tilangela xikwembu kumbe tihosi leti va nga ta ti tirhela hi ku rhangisa ku lavetela male ka wutomi la vona, ntirho, ku hungata, ku lava ku titsakisa ntsena hi swa masangu kumbe ku gandzela swikwembu swin’wani swa mavunhwa ku tlula ku gandzela Yehovha. (Mat. 6:24; lerha Varoma 6:16.) Phela leswi vanhu a va mu gandzelisa xiswona Bali khale ni namuntlha swa ha li kona. Ku pimisa hi nyimpi leyi a yi li kona xikarhi ka Yehovha na Bali swi ta hi pfuna leswaku hi swi kota ku mu langa kahle lweyi hi nga ta mu gandzela.

Vayisrayele A Va “Khwita” Hi Ndlela Yini?

9. a) Hi mhaka muni Ntshava ya Karmeli a ku li ndhawu yayinene ya ku kombisa swaku wugandzeli la Bali a li li la mavunhwa? (Vona ntlhamuselo.) b) I mpsini leswi Eliya a nga swi byela vanhu?

⁹ Na u li ka Ntshava ya Karmeli a swi koteka ku vona leswi a swi yendleka hala hansi, ku sukela ka nkova wa Kixoni ku ya ka Lwandle Lalikulu (Lwandle la Mediteraniyu) ku ya fika ni ka tintshava ta Lebanoni hi ka tlhelo la Norte.b Nkama lowu a li ya li xa, a swi tikomba swaku misava leyi khale a yi nonile leyi Yehovha a nga yi nyika vana va Abrahamu a yi womile hi ku psha hi mumu. Phela leswo a swi yendleka hikusa vanhu va Xikwembu va tshike ku xi tirhela. Nkama lowu vanhu a va ya va tlhangana, Eliya a a va byela a ku: “Kasi mi ta khwita hi minenge yimbirhi anze siku muni? Loko Yehovha a li Xikwembu xa ntiyiso, tirhelani yena; kambe loko ku li Bali, mu tirheleni.”  1 Tih. 18:21, ntlhamuselo.

10. Vanhu va masiku ya Eliya a va “khwita hi minenge yimbirhi” hi ndlela yini, naswona hi xini nchumu xa lisima lexi a va xi khohlwile?

¹⁰ Eliya a a lava ku vula yini loko a ku vanhu a va “khwita hi minenge yimbirhi”? Phela vanhu lavayani a va nga swi twisisi swaku a va fanele va langa ka ku gandzela Yehovha ni ku gandzela Bali. Vona a va pimisa swaku a va ta swi kota ku yendla swilo leswimbirhi hi nkama wun’we. A va pimisa swaku a va ta swi kota ku va ni ku rhula na Bali hi ku yendla magandzelo ya vona ya ku nyenyetsa ni ku tlhela va katekisiwa hi Yehovha Xikwembu. Swi nga yendleka a va pimisa swaku Bali a a ta katekisa masimu ya vona ni swifuyu swa vona, naswona hi nkama wolowo wa wun’we “Yehovha murhangeli wa tintsumi” a a ta va vhikelela ka tinyimpi leti a va ti lwa. (1 Sa. 17:45) Kambe ku ni nchumu xa lisima lexi a va xi khohlwa ku nga nchumu lexi vanhu va vanyingi namuntlha va kalaka va nga xi twisisi, swaku Yehovha a nga swi lavi swaku hi mu gandzela hi tlhela hi nkama wolowo wa wun’we hi gandzela swikwembu swin’wani. Yehovha a lava leswaku hi gandzela yena ntsena. Funtshi ka yena wugandzeli hinkwalu leli nga patsanyiseliwa ni wugandzeli la mavunhwa a li yamukeleki naswona la nyenyentsa!  Lerha Eksoda 20:5.

11. Leswi Eliya a nga swi vula ka Ntshava ya Karmeli swi nga hi pfunisa ku yini swaku hi tikambela?

¹¹ Phela Vayisrayele lavayani a va “kanakana” ku fana ni munhu lweyi a zamaka ku famba ka tindlela timbirhi ta ku hambana hi nkama wun’we. Namuntlha vanhu va vanyingi va zama ku yendla leswi fanaka hi ku pfumelela leswaku “Vabali” va nghena ka wutomi la vona leswi va yendlaka va tshika a wugandzeli la ntiyiso. Loko hi yingisa marito ya Eliya hi ku va hi tshika ku kanakana swi nga hi pfuna swaku hi kambisisa leswi hi swi rhangisaka ka wutomi la hina ni ndlela leyi hi mu gandzelaka hi yona Yehovha.

Leswi A Swi Ta Kombisa Swaku I Mani Xikwembu Xa Ntiyiso

12, 13. a) I mpsini leswi Eliya a nga swi byela vanhu? b) Hi nga swi kombisisa ku yini swaku hi mu tshemba hintamu Yehovha ku fana na Eliya?

¹² Eliya a game a vula leswi a swi ta yendliwa kuva ku voniwa swaku i mani Xikwembu xa ntiyiso. Vaprista va Bali a va fanele va lulamisela altari va gama va veka gandzelo henhla ka yona. Se va khongela ka xikwembu xa vona swaku xi tlhavika ndzilu, na yena Eliya a a ta maha swa ku fana. Eliya a game a ku: “Xikwembu lexi nga ta hlamula hi ku rhumela ndzilu, hi xona Xikwembu xa ntiyiso.” Phela Eliya a a swi tiva kahle swaku Yehovha a ku li yena Xikwembu xa ntiyiso. A lipfumelo la yena a li tiyile lakaku a nga zanga a kanakana ku pfumela swaku vaprista va Bali va rhanga va nyikela gandzelo la vona va tlhela va khongela ka Bali. Se vaprista va Bali va tilangele xihon’wani swaku va yendla gandzelo hi xona va tlhela va sungula ku khongela ka Bali.c  1 Tih. 18:24, 25.

¹³ Swoswi Yehovha a nga ha yendli masingita, kambe yena a nga txintxanga. Ku fana na Eliya na hina hi nga mu tshemba hintamu Yehovha. Hi xikombiso, loko vanhu van’wani va nga pfumelelani ni leswi Bibele li swi djondzisaka, a hi fanelanga hi chava ku va tshika va vula mavonelo ya vona ku sungula. Ku fana na Eliya hi tsutsumela ka Yehovha Xikwembu xa ntiyiso swaku hi lulamisa timhaka. Hi yendla leswo hi ku kala hi nga titshembi kambe hi tshemba Rito la Xikwembu leli li ‘lulamisaka swilo’.  2 Tm. 3:16.

14. Eliya a va poyilise ku yini vaprofeta va Bali, naswona hi mhaka muni a yendle leswo?

¹⁴ Vaprofeta va Bali va sungule ku lulamisela gandzelo leli a va ta li nyikela, va tlhela va vitana xikwembu xa vona va ku: “Bali hi hlamuli!” Phela a va xi vitana nkama ni nkama, kambe a nkama a wu ya wu famba naswona a va nga godoli. A Bibele li li: “A ku nga twakali rito naswona a ku nga na lweyi a a va hlamula.” Ninhlikanhi Eliya a sungule ku va poyilela a ku: “Huwelelani mi vulavulela henhla! Kasi yena a hi xikwembu ke! Swi nga yendleka a li ku pimiseni kumbe a ye xikoti a ya tirhuma. Kumbe a yo yetlela swi lava a pfuxiwa!” Swa tikomba swaku Eliya a a vona wugandzeli la Bali na ku li wuphunta funtshi na li ni wukanganyisi, naswona a a lava swaku vanhu hinkwavu lava tirhelaka Yehovha va swi vona leswo.  1 Tih. 18:26, 27.

15. A mhaka leyi yi vulavulaka hi vaprista va Bali yi swi kombisisa ku yini swaku i wuphunta ku langa xikwembu xin’wani handle ka Yehovha?

¹⁵ Vaprista va Bali va ye va huwelela. “A va huwelela na va vulavulela henhla, va titsemelela hi swikhwa ni hi matlharhi hi ku ya hi leswi a va tolovela ku swi yendla, va za va xiririka ni ngati.” Kambe hinkwaswu leswo a swi pfunanga nchumu, hikusa “a ku nga twakali rito, a ku nga na lweyi a a va hlamula.” (1 Tih. 18:28, 29) Phela xikwembu lexi a va ku i Bali a ku nga li nchumu lexi hanyaka, a ko va nchumu lexi Sathana a a xi tirhisa swaku a kanganyisa vanhu a tlhela a va hambukisa ka Yehovha. Ku vula ntiyiso ku langa xikwembu lexi hambaneke na Yehovha, swi to hi yendla hi danisiwa hi tlhela hi hela ntamu.  Lerha Tipisalema 25:3; 115:4-8.

Xikwembu Xa Ntiyiso Xi Hlamula

16. a) Nkama Eliya a nga yakela altari Yehovha ka Ntshava ya Karmeli swi nga yendleka Vayisrayele va khumbuke yini? b) Eliya a tlhele a swi kombisisa ku yini swaku a a mu tshemba hi ku helela Yehovha Xikwembu xa yena?

¹⁶ Nimadlambu se a wu fikile nkama wa leswaku Eliya a nyikela gandzelo la yena. A yake altari a yakela Yehovha, leyi a yi diliziwile hi valala va wugandzeli la ntiyiso. Nkama a nga yi yaka a tirhise 12 wa maribye, swi nga yendleka a lava ku khumbukisa Vayisrayele va vanyingi va 10 wa tinxaka swaku Nawu lowu Yehovha a a wu nyike Vayisrayele hinkwavu a wa ha tirha. A game a veka gandzelo henhla ka altari a gama a rhumisa swaku li cheliwa mati ya manyingi, swi nga yendleka mati wolawo a ma khiwa ka Lwandle la Mediteraniyu leli a li li kusuhi ni ndhawu yoleyo. A game a txela xikhele a matlhelweni ka altari a xi tata hi mati. Phela Eliya a yendle hinkwaswu swaku a vevukisela vaprofeta va Bali swaku va yendla xin’wani ni xin’wani lexi a va xi lava swaku va yendlela xikwembu xa vona gandzelo. Kambe a nga swi yendlanga leswo ka Yehovha hikusa a a mu tshemba hi ku helela Yehovha Xikwembu xa yena.  1 Tih. 18:30-35.

17. Xikhongelo xa Eliya xi swi kombisise ku yini leswi a swi li swa lisima ka yena, naswona hi nga xi tekelelisa ku yini xikombiso xa yena ka swikhongelo swa hina?

¹⁷ Loko se va lunghiselele hinkwaswu, Eliya a yendle xikhongelo xa ku goma kambe a vule hinkwaswu leswi a swi li swa lisima ka yena. Xa ku sungula, a a lava ku kombisa swaku Yehovha a ku li yena “Xikwembu aIsrayele” ku nga li Bali. Xa wumbirhi, a a lava swaku hinkwavu va swi tiva swaku yena a wo va mutirheli wa Yehovha ntsena kambe lweyi a a faneliwa hi ku dzunisiwa ni ku hloniphiwa i Yehovha. Eliya a tlhele a kombisa swaku a ni mhaka ni vanhu va Xikwembu ni swaku a a swi lava hintamu ku vona Yehovha a va pfuna swaku “va tlhelela” ka Yena. (1 Tih. 18:36, 37) Eliya a wa ha va rhandza vanhu va Yehovha hambileswi ku kala ku tshembeka ka vona ku nga yendla swaku va kumana ni swikarhatu swa swinyingi. Se hina ke, indjhe ka swikhongelo swa hina hi nga ku tekelela ku tiveka hansi ka Eliya, hi kombisa swaku hi ni mhaka ni vito la Xikwembu ni swaku ha va twelawusiwana lava va lavaka ku pfuniwa?

18, 19. a) Yehovha a xi hlamulise ku yini xikhongelo xa Eliya? b) I mpsini leswi Eliya a nga rhuma vanhu swaku va swi yendla, naswona hi mhaka muni vaprista va Bali a va nga faneliwi hi ku kombiwa timpsalu?

¹⁸ Na Eliya a nga se khongela, swi nga yendleka xitshungu xi tivutisile swaku indjhe Yehovha na yena a a nga ta danisiwa ku fana ni leswi nga yendlekela Bali. Kambe loko Eliya a gamile ku yendla xikhongelo a ku nga ha li nkama wa ku kanakana. Bibele li li: “Yehovha a humesa ndzilu hi tilweni, wu fika wu hisa magandzelo ya ku hisiwa, tihunyi, maribye ni wuthulu, ku tlhela ku psha ni mati lawa a ma li ka xikhele.” (1 Tih. 18:38) Phela leyi ku ve nhlamulu ya ku hlamalisa hintamu. Se xitshungu xi yendle yini?

¹⁹ Hinkwavu va sungule ku huwelela va ku: “Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso! Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso!” (1 Tih. 18:39) Hi wugamu va wu vonile ntiyiso kambe a va zanga va kombisa lipfumelo. Phela ku va va pfumelile swaku Yehovha i Xikwembu xa ntiyiso hileswi a nga yendla swaku ku xika ndzilu hi le tilweni swaku a hlamula xikhongelo xa Eliya, a swi nga vuli swaku a va ni lipfumelo la hikakunene. Hi mhaka leyo, Eliya a a nyimela swaku tlula leswo. A va kombele swaku va yendla leswi a va fanele va swi yendla ku sukela khale, va yingisa Nawu wa Yehovha. A Nawu wa Yehovha a wu vula swaku vaprofeta va mavunhwa ni hinkwavu lava va gandzelaka swikwembu swa mavunhwa a va fanele va dlayiwa. (Det. 13:5-9) Vaprista va Bali a va li valala va Xikwembu naswona leswi a va swi yendla a swi lwisana ni swikongomelo swa Yehovha. Indjhe vaprista lava a va faneliwa hi ku kombiwa timpsalu? Hi nga pimisa kahle, ku nga va swaku vona, va va kombe timpsalu vana hinkwavu va ku kala va nga na nandzu lava nga va hisa na va ha hanya swaku va nyikela magandzelo ka Bali? (Lerha Swivuriso 21:13; Yer. 19:5) Phela vavanuna lava a va nga faneliwi hi ku kombiwa timpsalu. Hi mhaka leyo, Eliya a vule swaku va fanele va dlayiwa hinkwavu naswona hi swoleswo swi nga yendliwa.  1 Tih. 18:40.

20. Hi mhaka muni swi nga twali kuva lava kanetaka Bibele va sola leswi Eliya a nga dlaya vaprista va Bali?

²⁰ Vanhu van’wani lava kanetaka Bibele, va sola leswi mhaka leyi yi nga gamisa swona ka Ntshava ya Karmeli, hikusa va pimisa swaku vanhu van’wani lava hisekelaka wugandzeli ku tlula mpimu va nga ha tirhisa mhaka leyi swaku va xanisa vanhu va wukhongeli lin’wani. Kambe a hi leswo Eliya a nga swi yendla. Phela Eliya a yavanyise hi ndlela yayinene naswona a a nyimela Yehovha. Xin’wani hi swaku Vakreste va ntiyiso va swi tiva swaku a va nge swi yendli leswi Eliya a nga swi yendla ku nga ku khoma xipada va dlaya vanhu lava yendlaka swa ku biha. Kambe va yendla leswi Yesu a nga swi vula nkama a nga byela Pedru a ku: “Tlhelisa xipada xa wena ka ndhawu ya xona, hikusa hinkwavu lava khomaka xipada va ta dlayiwa hi xipada.” (Mat. 26:52) Phela Yehovha a ta tisa wululami lani misaveni ka nkama lowu taka hi ku tirhisa N’wana wa Yena Yesu Kreste.

21. Hi mhaka muni Xikombiso xa Eliya xi li xinene ka Vakreste va ntiyiso namuntlha?

²¹ Vakreste hinkwavu va ntiyiso va fanele va swi kombisa hi mahanyelo ya vona swaku va ni lipfumelo. (Yoh. 3:16) Ndlela yin’wani ya ku yendla leswo i ku tekelela swikombiso swa vavanuna va ku tshembeka va ku fana na Eliya. Phela Eliya a kombise swaku a a gandzela Yehovha ntsena funtshi a pfune ni van’wani swaku va yendla swoleswo. Na a nga chavi nchumu, a kombise wukanganyisi la wugandzeli leli Sathana a a li tirhisa swaku a hambukisa vanhu swaku va nga gandzeli Yehovha. Naswona leswaku a lulamisa swikarhatu Eliya a a tshemba Yehovha, a a nga titshembi kumbe a tshemba leswi a kotaka ku swi yendla. Eliya a lwele wugandzeli la ntiyiso. Se hinkwerhu a hi tinyimiseleni ku tekelela lipfumelo la yena.