Neʼe Tokaga Ia Sehova Kia Mātou ʼi Te Temi Neʼe Tapuʼi Ai Te Gāue—Faʼahi 1

ʼI taʼu e hogofulu, neʼe fakakaukauʼi e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo tonatou ʼu tēhina ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu fenua ʼaē ʼe tapuʼi ai tanatou ʼu gāue faka kilisitiano. ʼE mātou fiafia ʼi tamatou fakahā ʼi te ʼu alatike ʼaē e tolu, te ʼuluaki fakamatala ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko. Ko te ʼu hisitolia takitokotahi, ʼe fakamatala e te kau kilisitiano agatonu neʼe nātou maʼuʼuli ʼi te koga meʼa neʼe higoaʼi ko te potu Hahake ʼo Siamani.

ʼI TE taʼu 1944, neʼe ko ʼau ko te tagata pilisoni ʼo te tau Siamani pea neʼe ʼau gāue ohage ko he tagata tokoni tōketā ʼi te ā ʼo Cumnock, ʼe ōvi mai ki Ayr, ʼi Ecosse. Neʼe fakagafua ke ʼau hu ki tuʼa ʼo te ā, kae neʼe tapu taku palalau tuʼumaʼu mo te ʼu hahaʼi ʼo te fenua. ʼI taku teuteu ʼalu ʼo haʼele ʼi te tahi ʼahotapu, neʼe ʼau felāveʼi mo te tagata neʼe faiga ʼaupito ke ina fakamahino mai te ʼu meʼa ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu. ʼI te ʼosi felāveʼi ʼaia, neʼe mā tautau kauga haʼele fakatahi.

Ki muli age, neʼe ina fakaafe ʼau ki te fono ʼe fai ʼi te ʼapi. Neʼe ko he meʼa fakamanavahe kia te ia, heʼe ko ʼau ko te tagata ʼe kau ki te fenua ʼe fakafeagai ki tona fenua. ʼI te temi ʼaia, neʼe mole ʼau ʼiloʼi pe la ko ia ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova: neʼe fai te fono e te tagata pe ʼo tonatou kiʼi kūtuga ako Tohi-Tapu. Logope taku mole mahino lelei, ʼe ʼau manatuʼi lelei te paki ʼo te tamasiʼi ʼe teu ki te kofu hina loloa, ʼe tuʼu ʼi te ʼu tafa ʼo te laione pea mo te akeno. Ko te fakatā ʼaia ʼo te mālama foʼou, ohage ko tona fakamatala ʼaē ʼi te tohi ʼo Isaia, ʼaē neʼe lave ʼaupito kia te ʼau.

ʼI te taʼu 1947 ʼo tesepeli, neʼe ʼau ʼāteaina mai te nofoʼaga pilisoni. ʼI taku toe liliu mai ki Siamani, neʼe ʼau ʼohoana mo Margit, ʼaē neʼe mā feʼiloʼiʼaki ia muʼa ʼo te tau. Neʼe mā nonofo ʼi Zittau, ʼe ōvi ki te ʼu tuʼakoi ʼo Polonia pea mo Sekosolovakia. Hili ki ai te ʼu kiʼi ʼaho, pea fisi tomā matapā e te tagata Fakamoʼoni ʼa Sehova. “Kapau ʼe hage ko te kūtuga ʼaē neʼe felāveʼi mo ʼau ʼi Ecosse, ko taku ʼui ʼaia ki toku hoa, pea ʼe tonu ke tā kau fakatahi mo nātou.” ʼI te vahaʼa pe ʼaia, neʼe mā kau ki te fono ʼa te kau Fakamoʼoni.

Neʼe mole tuai foki pea mā mahino ʼaki te Tohi-Tapu, ʼe tonu ke mā kau tuʼumaʼu ki te ʼu fono faka kilisitiano pea mo fai te gāue faka mafola. Ko te meʼa ʼaē neʼe akonakiʼi mai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova mai te Tohi-Tapu neʼe liliu ia ʼo maʼuhiga ʼaupito ʼi tomā maʼuli. Ki muli age, neʼe ʼau taki te kūtuga ako ʼo te Tohi-Tapu. Pea, ʼi te taʼu 1950 ʼo fepualio, ko te ʼu tagata faifekau feʼaluʼaki e lua neʼe nā fehuʼi mai kia māua: “Neʼe mole heʼeki koulua fakakaukau koa ke koulua papitema?” ʼI te hili hoʼatā pe ʼaia, ko Margit pea mo ʼau neʼe mā foaki tomā maʼuli ki te ʼAtua ʼo mā papitema.

Te kamakamata ʼo te ʼu maveuveu

Ko Zittau neʼe tuʼu ʼi te koga meʼa ʼo sovietike ʼi Siamani, pea ʼi te taʼu 1949, neʼe kamata leva te ʼu faiga moʼo fakamaveuveu ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe feala tamatou maʼu he fai aga ʼo te fakatahi ʼaē ʼi Bautzen, kae neʼe faigataʼa ʼaupito tona maʼu. Pea, ʼi te temi vevela, ko te ʼu motokā afi ʼaē neʼe fakatuhatuha ki Berlin, ki te fai aga ʼo te fakatahi faka tisitilike, neʼe taʼofi fakapuna’maʼuli ia. Kae neʼe lava pe te lauʼi afe Fakamoʼoni ʼo kau ki te fono ʼaia.

Neʼe toe fakamaveuveuʼi foki mo te ʼu fono ʼo te kokelekasio. Ko te kau fakamaveuveu neʼe nātou kau ki te ʼu fono moʼo fekalagaʼaki pea mo veka. ʼI te tahi ʼaho, neʼe teitei ke mātou fakamaʼua ke tuku te akonaki ʼa te tagata feʼaluʼaki. Neʼe higoaʼi mātou e te ʼu nusipepa, ko te kau polofeta malaʼia. Ko te ʼu alatike ʼo te ʼu sulunale, ʼe nātou ʼui, ʼe mātou fakatahi ki te fuga moʼuga ʼo talitali ai ke ʼave mātou e te ʼu ʼao. Neʼe toe talanoa foki te ʼu tala logo ki te ʼu lea ʼa te ʼu fafine, neʼe nātou ʼui ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe nātou faiga ke nātou fai te ʼu agavale heʼe ʼaoga mo nātou. Ko te ʼui ʼaē ‘ko nātou ʼaē kua foaki tonatou maʼuli kia Sehova ʼe nātou maʼu ānai te maʼuli heʼe gata’ neʼe faka ʼuhiga kovi ʼo fulihi fēnei ‘ko nātou ʼaē ʼe nātou fai te ʼu felāveʼi fakasino mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou maʼu ānai te maʼuli heʼe gata’.

Ki muli age, neʼe toe ʼui foki ko mātou, ko te ʼu tagata tau. Ko tamatou faka mafola ʼo ʼuhiga mo Alamaketone, ia te tau ʼa te ʼAtua, neʼe faka ʼuhiga kovi: neʼe ʼui haʼele ʼe mātou fakaloto mālohiʼi te faʼu ʼo te ʼu mahafu tau pea mo te tau. Ko he manatu hala! Kae ʼi te pō ʼo te taʼu 1950 ʼo ʼaukusito, ʼi taku aʼu mai ki te fale sulunale ʼaē ʼe ʼau gāue ai, neʼe mole tali taku hu ki ai. “Kua ʼosi tau gāue ʼi heni”, ko te ʼui ʼaia ʼa te tagata leʼo, ʼaē neʼe kau fagona mo te polisi. “Ko koutou, ʼe koutou fia fai ki te tau.”

ʼI taku liliu mai ki fale, neʼe fakatokatoka te loto ʼo Margit. “Kua ʼosi leva te gāue pōʼuli”, ko tana ʼui ʼaia. Neʼe mole mā tuʼaniaʼi pe la te faʼahi ʼaia. Neʼe mole tuai pea neʼe ʼau toe maʼu te tahi gāue. Neʼe mā tuku tamā falala ki te ʼAtua ke ina tokaga ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia māua, pea neʼe tokaga aipe.”

Ko tamatou gāue neʼe tapuʼi

ʼI te ʼaho 31 ʼo ʼaukusito ʼo te taʼu 1950, ko te ʼu gāue ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Siamani temokalatike lepupilika neʼe tapuʼi. Neʼe lahi ʼaupito te ʼu puke neʼe fai. Neʼe fakamāu te kau Fakamoʼoni, pea tokolahi neʼe tautea ke pilisoniʼi ʼo talu ai. Ko te ʼu Fakamoʼoni e lua ʼi Zittau, neʼe gaohi koviʼi ʼi te ʼu ā mamahi ʼo te puleʼaga Nasi, neʼe pilisoniʼi e te kau kominisi.

Ko te tagata feʼaluʼaki ʼo tomatou kokelekasio pea mo tona hoa neʼe puke foki mo nāua. Ko nātou ʼaē neʼe nātou ʼave ia nāua, neʼe nātou tuku tanā ʼu tamasiʼi fafine e lua ke nā faʼitaliliha ʼi fale. Ko te ʼu kui matuʼa ʼaē neʼe nā taupau te ʼu tamasiʼi, pea ia ʼaho nei ko nāua ʼaia ʼe nā gāue mālohi ʼo fakahā ki ʼihi te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.

Ko te kau faifekau ʼo te ʼu kokelekasio ʼo te potu Hahake ʼo Siamani neʼe ʼolo ki Berlin moʼo toʼo te ʼu tohi ʼi te ʼu koga meʼa ʼaē ʼe tufa ai, ʼe tuʼu ʼi te potu Hihifo ʼaē kua ʼāteaina. Tokolahi ʼi te kau faifekau lototoʼa neʼe puke nātou, pea neʼe fakamāuʼi pea mo tauteaʼi nātou ki te pilisoni.

Neʼe uhuuhu mai ʼi te tahi ʼaho te kau takitaki ʼo te puleʼaga ʼo huke tomā ʼapi. Neʼe kua mā nonofo teuteu pe ki tanatou ʼomai: neʼe ʼau tuku fuli te ʼu pepa ʼo te kokelekasio ki tomā fale tuku meʼa gāue, ʼi tafatafa ʼo te tauga pī. Neʼe mole heʼeki uʼusi pe la ʼau e te ʼu pī, kae ʼi te kamata ōvi atu ʼa te ʼu tagata ʼo huke te koga meʼa ʼaia, neʼe ʼaofi fakapuna’maʼuli nātou e te faga pī. ʼO nātou feholaʼaki ai ʼo tahi kumi hona hola aga!

Neʼe teuteuʼi mātou e Sehova ki te tapuʼi ʼaia ʼo te gāue ʼaki te ʼu fakatahi ʼaē neʼe fai ʼi te taʼu 1949. Neʼe fakaloto mālohiʼi mātou e te polokalama ke mātou haga ako takitokotahi fakamālohi pea mo kau ki te ʼu fono, pea mo faka mafola, pea mo mātou tahi fefakalagolago ʼaki pea mo mātou fefakaloto mālohi ʼaki. Ko te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaia neʼe tokoni ʼaupito ke mātou nonofo agatonu. Koia ʼaē, logope tomatou tautau fatufatuʼi pea mo fakamalaʼiaʼi, neʼe mole mātou fakatokagaʼi te faʼahi ʼaia.

Logope te tapuʼi, neʼe mātou fai pe tamatou ʼu fono

ʼI te kua fakahā te tapuʼi ʼo tamatou gāue, neʼe ʼau felōgoʼi mo toku ʼu kau feʼao Fakamoʼoni e lua, pe ʼe feafeaʼi ānai te fai ʼo tamatou ʼu fono. Neʼe ko he meʼa fakamanavahe te kau ʼaē ki te ʼu fono, heʼe ko te puke ʼo he tahi ko te tautea ki te pilisoni. Neʼe mātou ʼolo ʼo fakasiosio ki te kau Fakamoʼoni fuli ʼo tomatou koga meʼa. Ko ʼihi neʼe nātou tuʼania, kae neʼe ko he meʼa fakaloto mālohi foki te mahino fuli ʼaē ko te kau ki te ʼu fono ʼe maʼuhiga.

Ko te tagata neʼe fia mahino ki te logo, neʼe ina tuku mai tona fale tuku meʼa gāue moʼo fai ai te ʼu fono. Neʼe tuʼu te fale ʼaia ʼi te gāueʼaga, ʼe hāhā lelei pe ia, kae ko tona matapā ʼaē ʼi muli ʼe tuha tonu ia mo te kiʼi ala ʼe ʼuʼufi e te ʼu vao. ʼO feala ai tamatou feʼaluʼaki haʼele ʼe mole ʼiloʼi e hina tahi. Lolotoga ʼo te temi momoko, ko te fale ʼāfea ʼaia neʼe fai ai tamatou ʼu fono, ʼo mātou mālama pe ki te ʼu sela pea neʼe ko te toko uafulu hahaʼi neʼe kau ki ai. Neʼe mātou fakatahi ʼi te vahaʼa fuli moʼo ako ʼo te Tule Leʼo pea mo te fono gāue. Neʼe tau lelei te polokalama mo tomatou ʼu ʼaluʼaga, ʼo fakamaʼua mātou ke mātou gāue mālohi fakalaumālie. Neʼe mole tuai foki pea ko te tagata pe ʼaia neʼe ina tuku mai tona fale, neʼe liliu ko tomatou tēhina ʼi te moʼoni.

ʼI te vaelua ʼo te taʼu 1950, ko te ʼu tautea neʼe maʼa maʼa, pea ko ʼihi tēhina neʼe tuku mai te pilisoni. Tokolahi neʼe kapu ki te potu Hihifo ʼo Siamani. ʼO ʼuhiga mo ʼau, neʼe hoko te fetogi fakatalakitupua talu mai te ʼaʼahi ʼa te tēhina ʼo te potu Hihifo ʼo Siamani.

Taku ʼuluaki gāue maʼuhiga

ʼE higoa te tēhinā ʼaia ko Hans. ʼI te ʼosi ʼo tamā felōgoʼi, neʼe ina kole mai ke ʼau ʼalu ki te ʼapi ʼi Berlin. ʼI taku ʼosi maʼu te higoa fakafūfū ʼi te meʼa lomi ʼo te matapā, neʼe fakahu ʼau ki te loto fale. Neʼe ʼau felōgoʼi mo te ʼu tagata e lua ki te ʼu meʼa lelei. Pea neʼe nā fakahā mai leva te meʼa tāfito ke fai: “Kapau nei ʼe mā foaki atu te gāue makehe, ʼe ke tali ānai?”

“Ei”, ko taku tali ʼaia.

“Kua lelei, ko tanā ʼui mai ʼaia, ko te meʼa pe ʼaia neʼe mā fia ʼiloʼi. Tokaga ki tau toe liliu.”

Hili ki ai te ʼu vahaʼa e tolu, pea toe ʼui mai ke ʼau toe liliu ki Berlin, ki te fale pe ʼaē neʼe ʼau ʼi ai. ʼI te foaki mai te mape ʼo Zittau, neʼe fakahā lelei mai e te ʼu tēhina te meʼa ʼaē ke ʼau fai. “ ʼE mole mātou maʼu he ʼu logo mai te kau Fakamoʼoni ʼo te koga meʼa ʼaia. ʼE feala koa ke ke fai te felōgoʼi maʼa mātou?”

“Ei”, ko taku tali fakavilivili age ʼaia. Ko te koga meʼa neʼe lahi ʼaupito, neʼe loa ia kilometa e 100, mai Riesa ki Zittau, pea ko kilometa e 50 tona lau lahi. Pea neʼe ko taku kiʼi lelue pe. Ka ʼe ʼau maʼu pe he Fakamoʼoni, ʼe ʼau ʼave ki tana kokelekasio, ʼaē ʼe ina fekauʼi tuʼumaʼu tona fakafofoga ki Berlin moʼo kumi he ʼu tohi pea mo he ʼu fakatotonu. Ko te faʼahiga fai ʼaia, ʼe ina tekeʼi ai he tuʼutāmaki ki ʼihi kokelekasio mokā ʼe fakataga e te ʼu puleʼaga he tahi ʼi te kokelekasio.

ʼE mātou tuku tamatou falala kia Sehova

Logope te fakataga, neʼe mātou fakalogo aipe ki te ʼu fakatotonu faka tohi-tapu, ʼo hoko atu pe tamatou fai faka mafola ʼi te ʼu ʼapi ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua (Mateo 24:14; 28:19, 20; Gāue 20:20). Neʼe mātou ʼolo ki te ʼu tuʼasila neʼe foaki mai e te ʼu hahaʼi kua mātou feʼiloʼi ʼaki pe, pea neʼe mātou maʼu te ʼu temi fiafia ʼaupito. ʼE tautau hoko foki, ko tamatou fai hala ʼe liliu ko he ʼu tapuakina, ohage ko te meʼa ʼaenī.

Neʼe foaki mai kia te ʼau pea mo toku hoa te tuʼasila ʼo te ʼapi ke mā ʼolo ki ai, kae neʼe mā fai hala. ʼI te avahi mai ʼo te matapā, neʼe mā fakatokagaʼi te teu polisi ʼi te meʼa tautau aga kofu. Ko te fofoga ʼo Margit neʼe faikehe; pea ko toku mafu neʼe tētē. Ko tona ʼuhiga ko māua ka pilisoniʼi. Pea ʼi te kiʼi temi siʼisiʼi neʼe mā faikole fakavilivili.

“Ko ai koa ia koulua?” ko te fehuʼi fakahagatonu ʼa te tagata. Neʼe mā palalau fakatokatoka pe.

“ ʼE ʼau hage ia neʼe kua tā felāveʼi ʼi he koga meʼa, ko te ʼui ʼaia ʼa Margit, kae mole kei ʼau manatuʼi pe ʼe ʼifea. ʼIo! e ke polisi. Neʼe ku ʼau sio kia koe ʼi tau gāue.”

Ko he meʼa foki neʼe fakatokatoka ai te felōgoʼi, pea neʼe ina fehuʼi mai fakalelei: “Ko koulua ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova?”

“Ei, pea ʼe lagi mahino pe kia koe ʼe tonu ke kita lototoʼa moʼo fisi tou matapā. Heʼe mātou ʼofa tāfito kia koe.”

Neʼe ina fakahu māua ki fale. Neʼe mā ʼaʼahi ia ia pea mo kamata te ako Tohi-Tapu mo ia. Ki muli age, ko te tagata ʼaia neʼe liliu ko tomā tēhina faka kilisitiano. Ko te meʼa ʼaia neʼe ina fakaloto mālohiʼi tamā falala kia Sehova!

Ko te ʼu tuagaʼane neʼe nātou tau fai te gāue ʼaē ko te fetuku tohi, neʼe ko te meʼa foki ʼaia ʼe tonu ke nātou falala ʼaupito kia Sehova. Neʼe hoko te meʼa ʼaia kia Margit, ʼi tana ʼalu ki Berlin moʼo kumi mai te ʼu tohi. Neʼe laka maumau te ʼu tohi ʼaē neʼe fakatuʼutuʼu ki ai. Ko te maea tau fō ʼaē neʼe haʼi ʼaki te foʼi pasikete lahi. Ko meʼa fuli neʼe maui mālie pe, ʼo aʼu ki te temi ʼaē neʼe ʼalu ia Margit ʼi te motokā afi. Ko te tagata leʼo ʼo te tuʼakoi neʼe ōvi mai kia ia.

“ ʼA ai pea koteā ʼaē ʼe ʼi loto?” ko tana fehuʼi age ʼaia pea mo hinoʼi te pasikete.

“Ko toku ʼu mutu ʼi meʼa,” ko te tali ʼaia ʼa Margit.

ʼI tana loto mahalohalo, neʼe ʼui age ke avahi te pasikete. ʼO kamata vetevete mamalie e Margit te ʼu noʼo ʼo te maea tau fō ʼaē ʼe ina noʼo te pasikete. ʼI te mole lahi ʼo te temi ʼo te tagata leʼo ʼuhi ko tana feʼaluʼaki ʼi te ʼu motokā afi, neʼe kua hoha ke gaohi meʼa fakavilivili te tuagaʼane. Neʼe kei toe pe te ʼu noʼo e tolu, pea mo ʼui age e te tagata: “ ʼAlu kehe ʼi hena, pea mo toʼo tou ʼu mutu ʼi meʼa!” ko tana pupula ʼaia.

Neʼe tokaga ia Sehova kia mātou takitokotahi

Neʼe ʼau moe pe ʼi te pō ʼi ni ʼu kiʼi hola pe e fā, heʼe ʼau faiga ʼi te fakapōʼuli ʼo gaohi te ʼu meʼa ʼo te kokelekasio. ʼI te tahi pō, neʼe tuki tomā matapā e te kau polisi ʼi te uhu. Neʼe nātou ʼomai ko te huke ʼo te fale. Kua tauhala foki moʼo fufū ʼo he meʼa.

Ko te uhu katoa neʼe huke fakalelei e te kau polisi te loto fale, feiā aipe mo te ʼu fale vao. Neʼe mole ʼi ai pe la he tahi, neʼe manatu ke ina tū toku kofu ʼaē neʼe tautau ʼi te tau aga kofu. Neʼe ʼau tuku fakavilivili ki ai te ʼu pepa ʼi tona atu ʼu tagaʼi kofu. Kae ko te ʼu pepa ʼaia ʼaē neʼe kumi e te kau polisi, kae neʼe mole nātou maʼu pe la he meʼa.

Pea ʼi te taʼu 1961 ʼo ʼaukusito, neʼe ʼau ʼi Berlin. Neʼe ʼau toʼo fakaʼosi ai te ʼu tohi ia muʼa ʼo te faʼu ʼo te kaupā ʼo Berlin. Neʼe lahi ʼaupito te hahaʼi ʼi te taulaga motokā afi ʼi taku teuteu liliu ki Zittau. ʼI te aʼu mai ʼa te motokā afi, neʼe feʼoho fuli atu te hahaʼi ki ai. ʼI toku fetule ʼaki e te hahaʼi, neʼe fakapuna’maʼuli taku aʼu ki te faʼahi ʼe mole ʼi ai hina tahi. ʼE mole heʼeki ʼau aʼu lelei ki loto kae kua māpunuʼi e te tagata pule ʼo te motokā afi te ʼu matapā ʼaē mai tuʼa. Ko ʼau tokotahi pe ʼi te faʼahi ʼaia, kae ko ʼihi neʼe nonofo efihia ʼi te tahi faʼahi ʼo te motokā afi.

Neʼe mātou folau ki Zittau. ʼI te kiʼi temi siʼisiʼi pe, neʼe ʼau tokotahi ʼi te faʼahi ʼaia. Pea tuʼu te motokā afi pea mo ava tona ʼu matapā. Ko te lauʼi hogofulu tagata solia neʼe hu ki te motokā afi. ʼO ʼau ʼiloʼi ai ʼe ʼau folau ʼi te faʼahi ʼaē ʼe tuku tāfito ki te kautau sovietike. Neʼe ʼau fia puli ʼosi ʼi te temi ʼaia. Kae ko te kau solia neʼe mole nātou fakatokagaʼi nātou he meʼa ʼe kovi.

Pea toe hoko atu tamatou folau ki Zittau. ʼI tamatou aʼu atu, neʼe ava lahi te ʼu matapā pea neʼe hu ki tuʼa te kau solia. Neʼe nātou fakatotonu ke nātou fufuke fuli te kau folau ʼi te taulaga kā. Neʼe ko ʼau tokotahi pe neʼe mole hoko ki ai te faʼahi ʼaia. Tokolahi ʼi te kau solia neʼe nātou fakaʼapaʼapa mai, heʼe ʼi tanatou manatu, ko ʼau ko te tagata lahi.

Neʼe ʼau mahino mai pe ki muli age, ko te ʼu tohi ʼaia neʼe maʼuhiga ʼaupito, heʼe ko te faʼu ʼo te kaupā ʼi Berlin neʼe ina taʼofi faka temi te kumi ʼo tamatou ʼu tohi. Kae, neʼe kua feʼauga pe te ʼu tohi moʼo fakafimālie ʼo mātou ʼi ni ʼu māhina e lahi. Lolotoga ʼo te temi ʼaia, neʼe fai te ʼu fakatuʼutuʼu moʼo taupau te felōgoʼi pea mo mātou.

Ko te faʼu ʼo te kaupā ʼi Berlin ʼi te taʼu 1961 neʼe ina fakatupu te ʼu fetofetogi ʼi te potu Hahake ʼo Siamani. Neʼe ina taupau aipe mātou ʼi te temi tapuʼi ʼo tamatou gāue. — Neʼe fakamatala e Hermann Laube.

[Paki ʼo te pasina 27]

Neʼe mātou fiafia ʼi tamatou kau ki te kiʼi fakatahi ʼi Bautzen.