Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Bambata Pekapai

AGARÃ asusi wa 77 tingbafuo gu regbo aYuda ayega ku ringara kpuyo yo ba zio yo Babera yo. Gu yekaru gu Bazogo nangia Zerubabera aduaha berewe kubaha aima duho tipa agarã 55. Gu bakere nyanyaki ndupai Mbori akaraga aYuda ti ni ku ringara kpuyo yo angia tipa i karaga ndikidi irisombori kubaha Yerusarema yo. Ono tie, aboro adunga zaaza tipa iriso Yekova te. Si aidi i ngarasi yo niipo, na si nga kina boro gupai nzunzu gu buku nga ga Ziazia Kekeapai nga Bambata Pekapai amangihe.

Kparakusayo gu tangaratangara arimo atitase du nikekehe rogo gu buku re, Bambata Pekapai nafura tipa agu apai namangi tipa agarã 40, tona ti rago kpio Bakindo Saura dakuti kpio Bakindo Davide. I natambua rimo gu boromotumo nangia Ezara ya ko nake gu buku re rogo gu garã nangia 460 M.B.K. Ani na nyemu gu buku nga Bambata Pekapai tirani bambiko si nafu dudungurobipai tipa irisombori tii yekaru yo na kini fura tipa gene angbatunga Masiya na afutufutuhe. Niduhe nipapara gu Fugo Mbori naye be gako toro, gaha pangbangaa nanyakasa gaani idapase na kini mbakadi gaani giarogopaiyo nga ga Ziazia Kekeapai.​—⁠AEbere 4:⁠12.

NYANYAKIPA KEKE RIMO ABORO

(1 Pekapai 1:1–​9:​44)

Si adaada fu Ezara ko ke tangaratangara rimo angbatunga ti genehe na afutufutuhe tipa nduapai kandara biata: bambataha nga, ka sa gupai nirengo nga, kina agu akumba i afu asiahe fuyo, kina yo sa nikaa mangasunge ni aboromotumo, uehe nga, tipa si fu undo rogo ino apai tipa dia agu aũkumbo nga ga angbatunga, gu biataha nga, ka banda kekepa gu gene ngbadimokporo Masiya nika ye ti ni. Gu kekeapai re nafura tipa gu kuru apangbangaa nangia ga aYuda ki da nani ti gu bambata kumba nangia Adamu. Ngbatunga arikaaboro bawe tona ti Adamu ka dakuti Noa, na gu kuraha bawe ka dakuti Abarayama. Fuo si tangara rimo awiri Yisamaere, na awiri Ketura nangia ga Abarayama debadia, na awiri Esau, gu pangbangaa re nagbeberã kuti gene ngbatunga atita agu awiri Yisaraere nadu 12.​—⁠1 Pekapai 2:⁠1.

Gu buku re nafura bakere gbe tipa ngbatunga Yuda bambiko si nga gu tunga nga ga agu agbia nangia atita Bakindo Davide. Ngbatunga arikaaboro ho 14 natona ti Abarayama ka dakuti Davide na 14 ka dakuti gu regbo i aga na aYisaraere ku Babera yo. (1 Pekapai 1:​27, 34; 2:​1-15; 3:​1-17; Matayo 1:17) Fuo gure, Ezara atangara rimo atita agu angbatunga nadu ku uroyo ti gu Di nga Yaradene, pa tangara gu kuruapai nangia ga angbatunga Revi ki ngbe fuo gure. (1 Pekapai 5:​1-​24; 6:⁠1) Fuo gure, ko afura niguruhe tipa bete angbatunga ku dioyo ti gu Di nga Yaradene na ki fura a tipa ngbatunga Benyamina na gu futufutuapai nadu tipaha dunduko. (1 Pekapai 8:⁠1) Ko atangara rimo agu aboro a naye nibambata aboro ba zio yo Babera yo ka raka Yerusarema yo.​—⁠1 Pekapai 9:​1-16.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

1:​18—Da nangia ba Sera, Kenana watadu Arufakasada? (Ruka 3:​35, 36) Arufakasada nangia ba Sera. (Bambata Pai 10:24; 11:12) Si rengbe kadu nga, gu fugo nga “Kenana” du rogo Ruka 3:​36, si nga ingiingi keke gu fugo nga “Karedini.” Kangia wo duhe, si nawira bambata keke gu fugo re adu nga, “wiri Karedini Arufakasada.” Watadu si rengbe kadu nga gu rimo nga Kenana na Arufakasada, si nga rimo bangisa boro sa. Gupai a si aidanga ani basaha ya, si ngawee gu fugo nga, “wiri Kenana,” si rogo kura kekeapai nibee te.​—⁠Ruka 3:⁠36.

2:​15—Ya mo Davide angia gu namba saba gude dagba awiri Yisai? Oó. Yisai aduna akumbagude beko muambe nangia awiriko, Davide kingia kiaro yo. (1 Samuere 16:​10, 11; 17:12) Si ziazia nga, gude sa dagba awiri Yisai aima kpi zanga ko batika agude. Mbiko wa pa gu gude re arengbanga ka manga wiripai rogo tangaratangara rimo angbatunga ya, si du Ezara akenga rimoko ti ni ya.

3:​17—Tipagine Ruka 3:​27 afura tipa wiri Yekonya nangia Saratiere ti ni niwiri Nere? Yekonya angia ba Saratiere. Ono tie, si nawira Nere afu wiriko nga degude fu Saratiere ri du nidiako. Sidu, Ruka afura tipa kumbaku-wiri Nere niwiri Nere a wa ko amangihe tipa Yosefa, kini yambu Yosefa niwiri Eri, nangia ba Maria.​—⁠Ruka 3:⁠23.

3:​17-​19—Gini pagume nadu dagba Zerubabera, Pedaya, na Saratiere? Zerubabera angia wiri Pedaya, na Pedaya kingia wirina Saratiere. Wa vura duhe wo, Ziazia Kekeapai ti kura aregbo nayamba Zerubabera niwiri Saratiere. (Matayo 1:12; Ruka 3:27) Si rengbe kadu wo mbiko gupai nga, Pedaya akpi na Saratiere ki sonosi Zerubabera nangia wiri unvurako. Watadu, Saratiere akpi zanga batika gude, sidu Pedaya kini mo ka dia dekurugbo tameko, na gayo bambata vungu kini mo kadu nga Zerubabera.​—⁠Pa Fu Rugute ni Ue he 25:​5-10.

5:​1, 2—Tipa Yosefa, rogo gupai yo nangia dia gu ũkumbo i anaafuhe fu unvuru angia gine fuko? Rogoyo angia ko adi ũkumbo bara ue susi ga kura agude. (Pa Fu Rugute ni Ue he 21:17) Si ki ta du were, ko kini mo kadu nibarii atunga ue, nangia Efuraima na Manase. Gu kura awiri Yisaraere adu gbua nga abarii tunga nibasasa.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

1:1–9:​44. Tangaratangara rimo ndikidi ngbatunga aboro ayugu gupai nga, gu mbakadapai naabaha nadu tipa ndikidi irisombori, mburuhe adu rii rengo, angianga rii pature watadu kungbo berã ya.

4:​9, 10. Yekova akaragapai sa gu kakaka kpee nangia ga Yabesa tipa kiiso ngbanda gako rago rogo pazereda tipa wa ka si rengbe tipa ka dia bakere gu kura aboro naagunde ti Mbori. Ani a wo, si naida ani fu gu kpee nakura ngbaduraniyo tipa dungu aboro ye kurogo rengo yo wa ani amangasunge sa aboro ni abawiriki zaaza.

5:​10, 18-​22. Ti rago Bakindo Saura, agu angbatunga nadu mbiti Yaradene ku uroyo adibe aGirigaso na vura wa aGirigaso avura nge kisusi aYisaraere, nga aGirigaso wa ue kuti Yisaraere sa vurũ. Si adu wo mbiko gu wiwingbadu akumba nadu rogo agi angbatunga re akido kuti Yekova na kini ngere kubeko tipa undo. Ani dunga naa kido kuti Yekova rogo wiri apai dunduko wa ani aso gu gaani vura nga ga toro kuti agu avurarani nge gbe kisusi rani.​—⁠AEfeso 6:​10-17.

9:​26, 27. Agu aRevi naamangasunge ni ababanda angbadimo adu rogo agu aba paha aima kio gbe. I afu wiri rifungura gu ngbadimo nanaazaka kurogo ziazia aba nga ga yekaru fuyo. I ayugu tiyo ni agu aboro rengbe akurayo ka kido kutiyo rogo zaka angbadimo ndugu na aʹuru dunduko. I fu gu sunge fu rani a nga ga nduge kurogo gaani abatungusapai ka gbata aboro ka undoyo i ye ka iriso Yekova. Ya mo si aidanga ani yugu tirani ni agu aboro rengbe akuarani ka kido kuti rani nga ani nika manga gi sunge re amanga a wa agu aRevi nangia ababanda ngbadimo amangihe tee?

DAVIDE AZOGORAGO NI BAKINDO

(1 Pekapai 10:1–​29:⁠30)

Gu pangbangaa re natona na pakpio Bakindo Saura gbiati awiriko biata rogo gu vura i asoho na aFereseto pati Bagangara Giriboa. I amoi Davide nangia wiri Yisai ni bakindo kurii ngbatunga aYuda. Akumba dagba angbatunga dunduko aye ku Eburone yo ki moiko ni bakindo kurii aYisaraere dunduko. (1 Pekapai 11:​1-3) Ngbutuko fuo gupai re, ko ati na vura kurii Yerusarema ki zihe. Kusa, aYisaraere aye na sanduki mokido ku Yerusarema yo “na ngbiko, na woro anambongo, na . . . ki nipoi ku ari na akindondo na anzenze.”​—⁠1 Pekapai 15:⁠28.

Davide agumbapa gupai ko akpinyemuhe nga ka dua bambu fu ndikidi Mbori. Ono tie, Yekova abanda gu iriiripa sunge re tipa Soromo, ono ko ki mangi kina mokido na Davide tipa Kindo. Wa Davide aaso gako vura kuti avura aYisaraere, wo Yekova anaaundo ko ko nidibe avura tifuo akuraha. Gu gida bange aboro Davide amangihe naadunga kuti ndiko ya, aye na kpio aboro nga 70,000. Fuo maraika fu arugute fu Davide tipa dua bamotumo fu Yekova, Davide angbe ba be Orunana nangia boro Yebuso. Davide atona ‘mbakada ahe nibadunguhe’ tipa dua gu bambu fu Yekova duna “kiisikiisi paha ki susi” rogo gu ba re. (1 Pekapai 22:⁠5) Davide ambakadipai tipa agu asunge nangia ga aRevi, nga gu ringbisi yo paha herẽ bakere gbe kisusi kura aba dunduko rogo Ziazia Kekeapai. Gu bakindo re gbiati aboro afuku agamahe kpaima tipa dua yekaru. Fuo Davide zogorago tipa agarã 40, ko akpi ‘dungu agarã nasaki ko, na aũkumuko adu beko gbe gbiati irisa a. Soromo nangia wiriko ki zogorago kubako.’​—⁠1 Pekapai 29:⁠28.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

11:11—Tipagine du gu bange aboro i aimi yo ti ni herẽ nga 300, angianga 800 wa gu duhe rogo 2 Samuere 23:8 ya, wa du kina gu bangisa pangbangaa re du? Davide aduna kere wiwingbadu akumba beko biata, guko sa angia bairayo rimoko angia Yasobama, watadu Yoseba-basebeta. Gu kura airanyaka ue re angia Erazara na Sama. (2 Samuere 23:​8-11) Si rengbe kadu nga, bangisa boro sa namangi agu apai re ti aregbo nibakiakia, si du du agu apangbangaa re ti ni nibakiakia.

11:​20, 21—Gine nangia ga Abisai ba ringbisihe kuti gu ga Davide airanyaka watadu kere aira-ome nadu biata? Abisai adunga dagba gu ga Davide kere aira-ome nadu biata te. Wa si avura du wo, a wa gumba yo ho rogo 2 Samuere 23:​18, 19, ko angia baira aborovura 30 na ki nyaki ki susi yo dunduko. Rimoko aawo wa kina ga gu kere aira-ome nadu biata re, bambiko ko amangi iiriwoapai wa kina ga Yasobama.

12:8—Rogo gini gene yo kpakpu agu abasovura nangia ngbatunga Gada adu “wa kina ga abahu”? Agi airanyaka re adu pati Davide ngbakungbo yo. Sidu, mangeriyo ki sono zanzawura. Gi zanzawura mangerii re asa bangera yo si duwa kina ga abahu.

13:5—Ginihe nga “Siora . . . [du] Ezipeta yo”? Gu kura aboro naberã ya gi gumbapai re tipa be gu Di nga Nire. Ono tie, gupai ini dungu aboro ho tipaha nga, si tipa “gu Wiridi nga ga Ezipeta,” nga gbanga ngboongbo, ime-mai anaaora rogoho na kingia ngbanda Ringara Mokido ku bangbanda sudiyo na dioyo.​—⁠Pa Geda Aboro 34:​2, 5; Bambata Pai 15:⁠18.

16:30—Gine nga rogo gu fugoyo nga ‘oni kio bara bangiri’ Yekova? Gu gumbagumbapai nga “kio,” i mangisunge nani herẽ nifugo masaku ka yugopa bakere iriiri gunde ti Yekova.

16:​1, 37-​40; 21:​29, 30; 22:19—Gini mbakadapai tipa irisombori aboro aamangaha Yisaraere yo tonaho i ayeni na Sanduki Mokido ku Yerusarema yo daho i adua yekaru ni? Ho Davide ayeni na Sanduki Mokido ki moihe Yerusarema yo tii gu bamburokoo ko aduaha, gu Sanduki mokido re adunga tii gu bamburokoo nangia ga irisombori te tipa dungu agarã. Fuo i ga na gu Sanduki mokido re ku Yerusarema yo, si anye kina tii gu bamburokoo re. Gu bamburokoo re adu Gibona yo, nga gu ba gu Gbiamotumo nangia Sadoka gbiati awirinako anaazo amotumo rogoho ringbisihe kuti agu arugute nadu rogo ga Mose Ndiko. Aboro anaamangasunge na gi mbakadapai re kindi daho i anyasi sunge dua yekaru ni Yerusarema yo. Ho sunge gu yekaru re anyasi ni na i kini idi ka tona mangasunge tiihe, i aye na gu bamburokoo nangia ga irisombori re Gibona yo ku Yerusarema yo, na i ki di Sanduki Mokido ki moihe rogo Ziazia Ba Kisusi nga ga yekaru.​—⁠1 Abakindo 8:​4, 6.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

13:11. Kuba gupai nga ani zingi na kini bira Yekova ho adunga ani ni na diabese rogo gaani asadatise ya, si naida ani wisigi gupai mangi na ki asadi ka ino ndu gupai nisa gupai nga ka ani dunga na diabese ya. Zanga kapa, si nangia kina boro gupai nzunzu Davide amangihe. Ko awirikipai be gu irairapai ko amangihe na kusa, ko ki ye na Sanduki mokido ku Yerusarema yo ki da nani rogo pazereda mbiko i atindihe ngba ruru gene tindaha.a

14:​10, 13-​16; 22:​17-​19. Si naida gupai berani ti aregbo dunduko nga ka kparakpee fu Yekova mbata fu ani mangi gu sunge nika manga ariapai na ani rogo toroyo.

16:​23-​29. Si naida ani moi iriso Yekova nibanguapai rogo gaani raka.

18:⁠3. Yekova nga Badigisi gako akidohe. Rogo Davide yo, ko amangi gako mokido ka fu ringara Kanana naabaha fu atita Abarayama, “tona ti gu di du Ezipeta yo ki da ti gu bakere di nga Ferata.”​—⁠Bambata Pai 15:18; 1 Pekapai 13:⁠5.

21:​13-​15. Yekova azinahe fu maraika ko mbu imo aboro na riri-kaza bambiko nunga Gako aboro aamanga Ko amanga. Ko na “nunga aboro ti ko ni bakerehe he” nirengo.b

22:​5, 9; 29:​3-5, 14-​16. Wa Yekova avuranga fu gu sunge nga ga dua yekaru fu Davide ya, ko ayugu gu sino nga ga gamahe kpaima. Tipagine? Bambiko ko aduna tambuahe ya agu ahe dunduko ko agbiaha, ko agbiaha mbiko ga Yekova weneringise. Si naida ngbatunga asino tambuahe wa kina gure fõngbaduraniyo ani duna agu asino tirani nga ga gamahe kpaima.

24:​7-​18. Gu mbakadapai nangia ga aboromotumo 24 rogo badona sa tipa gu sunge Davide asigiraha, aboromotumo aamangaha kindi ho ga Yekova maraika akuru ni fu Zakaraya, nangia ba Yoane Bafu Bapatiza, na ki takipande pabatika Yoane fuko. Nidu Zakaraya ni “ngbatunga Abiya,” ko aamangasunge tii yekaru yo ti gu regbo re mbiko si nangia gako regbo tipa mangasunge. (Ruka 1:​5, 8, 9) Ndikidi irisombori nikodikodihe kuti gu ndikidi aboro naraki araka mbata, angianga nikodikodihe kuti agu aboro du payo nipature ya. Ani nagbia dungu amaku ho ani akoda berani ni na ‘ruru kangara moyambu’ kuti gu wene mbakadimbakadi iriso Yekova du areme.​—⁠Matayo 24:⁠45.

Oni Mangisunge fu Yekova ‘na Ngbaduroniyo Dunduko Pusiapusia’

Anga gu buku nga Bambata Pekapai, si nafura tipa kina rimo angbatunga aboro sa te. Si nafura afura a tipa Davide wa ko adi sanduki mokido ka ndu nani ku Yerusarema yo, tipa gako iiriwo adiabevura, gako mbakadatise ka dua yekaru, naapa sigira ko gu mbakadapai nadu tipa agu abadona nangia ga aRevi tipa sunge. Zanga kapa, agu apai dunduko Ezara afura tipaha rogo Bambata Pekapai, si aima fu mamu fu aYisaraere i zambuasi gayo ngara berewe tipa iriso Yekova tii yekaru yo.

Nangbaa gu kpiapai Davide amoihe rogo bandapa iriso Yekova rogo bambata ba rogo gako raka re! Kuba gupai nga Davide naagbata gene tipa kparakpara amamu tipa tiko, ko anaagbata gene ka manga kina gupai Mbori akpinyemuhe. I nangarasa rani ani mangi gako arugute ka mangasunge fu Yekova ‘na ngbaduraniyo dunduko pusiapusia.’​—⁠1 Pekapai 28:​9, NW.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]

Adamu

Sete

Enosa

Kenana

Mararere

Yerede

Enoka

Metusera

Remeke

2970 M.B.K. Gu garã i abatika Noa ti ni

4026 M.B.K.

Agarã 130

105

90

70

65

162

65

187

182

Gu rikaaboro natona ti Adamu ka dakuti Noa (agarã 1,056)

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]

Noa

Seme

Arufakasada

Sera

Ebere

Perege

Ru

Seruga

Naora

Tera

2018 M.B.K. Gu garã i abatika ABARAYAMA ti ni

2970 M.B.K.

Agarã 502

100

35

30

34

30

32

30

29

130

NGIRIMO AKANGBII 2370 M.B.K.

Gu rikaaboro natona ti Noa ka dakuti Abarayama (agarã 952)

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 10]

Abarayama

Yisaka

Yakobo

Yuda

Perese

Eserone

Rama

Aminadaba

Nasona

Saramona

Boaza

Obede

Yisai

1107 M.B.K. Gu garã i abatika DAVIDE ti ni

2018 M.B.K.

Agarã 100

60

b.88

Tona ti Abarayama ka dakuti Davide: arikaaboro 14 (agarã 911)