Ya Mo Boro Ho Nirengo Rengbe Ka Aria Gi Zegino Re?
“Rungorungo aboro nayaa fu rani wee, nibambatapai, i naida ndikidi zereda na ngbabase, na fuo gure, i naida kadu na mamu beyo tipa ka mbakada gayo raka. I naida ruru abirĩ zogarago nga ga ringara na ga dungu aringara tipa ka gu bakere ome nga ga kumukokumuko aringara watadu kumukokumuko abasunge agbarasanga pa agu aʹasadatise i amangaha ya.”
WOGU narugupasunge rogo riigbu-fu-undo sa aringbisipa agu amaabangirise du rungorungo aboro nani na agu apai i akpinyemu ka mangaha. Nirengo, agi afugo ri re rengbe arengba ka ringbisapa gu nyemupai du ti agu aboro dunduko kereapai amanga yo rogo zegino gbiati iraira mangimangiapai. I dunduko duna nyemu gu zegino nga ga ndikidi zereda gbiati ngbabase. Ya mo ngbatunga gu zegino re atingidi du nirengo? Ya mo boro ho duna ome beni gbiati tandu ka aria agu apai arunga ya du rogo gu zegino du gaha bangua sino nga iraira mangimangiapai?
Asadatise Tipa ka Manga Ariapai
Dungu aboro naima asada ka mangaha. Nikpiapai, dee ni Ngirisi rimori angia Florence Nightingale, naraki rogo gu 19 kama agarã, akpara gari raka tipa kaa ngerafuo aborokaza rogo gigiri gene, na kini mangi yo ninunga. Ti rago ri, ho azowai gbiati agu adawa nga awirina penesirini adunga ni ya, sunge ngerafuo aborokaza bambungua yo anaadunga wa gu du areme berani re te. Buku sa nayawee, “Agu aboro nanaangera fuo aborokaza, . . . i angianga abawirikipai te, i adunga nigigiri yo ti kpotoyo a te, ono aboro aino yo tipa gayo bakere kpiko buda na wasiwasi kodaba.” Ya mo Florence Nightingale aduna diabese rogo gari asadatise ka aria agu apai nadu tipa ngerafuo aborokaza? Ii, ri aima ariaha nirengo. Teketeke wa kina gure a, dungu agu aboro nangerafuo akurayo, angianga aboro gbangbati ya, aima duna bakere diabese rogo kura apai nga ga raka, wa gu nga ka yugo kepai na gedapai fu aboro, yugopai fu aboro, fuka aziga fu aboro, dudua abambu fu aboro, riga aboro na riahe, na agu akuraha a. Nisangbana gipai re, i aima manga nyanyakipa mbakadapai rogo gu raka nga ga dungu agu aboro adunga gene beyo ya.
Wa vura duhe wo, si aidanga ani basapa gi kura kerepai duadu ho re te nga: Dungu akama aboro gu du kinaho narungo kindi be avura, be abakuondiko, be akaza, be angbongi, na be gu kura kereapai. Gu riigbu-fu-undo nga ga aboro Irish nayaa: “Rungo . . . naimo aboro 30,000 rogo aʹuru nibasasa.” Zavura sunge akanga, nga gupai dungu aboro aasovura kuti ni rogo agu akama agarã susi, si kindi namanga amanga rogo agi aʹuru re. Buku sa nayaa: “Dungu akanga duho areme niungayo susi aguyo dunduko i adĩ yo Afirika yo ti regbo baga akanga.”—Disposable People—New Slavery in the Global Economy.
Gine nakandasi ga aboro asadatise ka ye na nyenye ariapai naabaha rogo zegino? Ya mo si gbua nga kina gu bakere ome nga ga airakumuko gbiati ga aira-ome gbarasi apai, watadu kura apai kinaho?
Agu Aboro Nakiso Gene Ariapai
Ringbisihe kuti Fugo Mbori, gu bakere ira-ome kisusi nakiso gene be aboro ka i arengbanga ka sa zegino nirengo niwenehe ya, ni nga Satana Bakitingbanga. Fugo gu mokedi nangia Yoane nayaa fu rani wee “zegino dunduko du ni zogozogo ho be gbegberẽ ko.” (1 Yoane 5:19) Kina boro awere, Satana “nga banangi aboro kpotosende yo dunduko.” (Yugoti 12:9) Iraira mangimangiapai nikaa manga amanga kindi da kinaho i ka dia ko ni kusayo na gako gbegbere ome. Gine naye na gi gbegberepai re kurii aboro ti tonatonaha?
Mbori ambakadi kpotosende nibawene kporo niparadiso tipa ngbatunga aboro dunduko naaraka rogoho, nga gu zegino nadu “ni wene he gbe,” ko ki fuhe fu bambata avungurani, nangia aAdamu na Eva. (Bambata Pai 1:31) Da naʹaria apai tie? Satana naʹaria apai. Ko atikango gu rengo du be Mbori ka rũ agu andiko si aida aboro naairisaha. Ko ayawee runga gu gene zogarago nga ga Mbori te. Ko azomia Adamu na Eva i sia gu gene nga ga ranirii tipa wa ka i aadiaberã nitiyo tipa agu apai du niwenehe na gu du nigbegberehe. (Bambata Pai 3:1-6) Ingapai gbiati zangarengba kini mo ka fubee nigu kura uepai berewe nakiso gene be ga aboro aʹasadatise ka sa zegino niwenehe nga gu du apai rogoho niruruhe.—ARomo 5:12.
Tipagine Mbori Ambugene ti ni fu Ingapai?
Kura aboro rengbe ka sanahe ki yaa: ‘Ono tipagine Mbori ambugene ti ni fu ingapai gbiati zangarengba si moipai? . . . Tipagine ko amanganga sunge ti ni na gu ome du beko zanga digidoho ka dia agu abasamungu re kusayo na ki kusi kura vovo aboro ya?’ Gigii gupai re wa kina ipiipi ziga tipa zeresapai. Ono tie, pa manga boro sunge na ome nakusa kina nyanyaki asanahe. Ya mo anga iraira mangasunge na ome nga pai sa dagba agu abangua aegera namanga rungorungo aboro rogo zegino na kini ye na rungosi fu aguyo tee? Ya mo si akusanga asanahe ngba agu aboro duna ruru ngbaduyo yo ho kere bazogo amangasunge ni na gani ome ka dia gu boro kusayo aidanga na gani sino mangaapai ya tee?
Tipa Mbori rengbe ka yugo gupai ziazia fu agu aboro duna ruru ngbaduyo yo, anga ko nga kere sino bazogo nainga mangasunge na gako ome te, ko asia gupai nga ka mbu Satana gbiati agu abasamungu nangia agu aboro nangbe naako i naamanga apai zanga i du kutii Gako andiko gbiati abanguaha ono tipa kina guru regbo gbua. Si adu nga bagizo regbo nika yugo gupai nga, kina ga Mbori gene zogarago sa ngbaa gbe. Si adu nga, gu bagizo regbo re nika yugo gupai nga, agu azahe dunduko Mbori amaaha kurii rani, si tipa ka undo kina rani. Nirengo, kere sangbana gu samungu aboro amangihe kuti ga Mbori zogarago ima yugoho nga wo du duhe nirengo. Na si ima yugo gupai nga, Mbori na rengo beko rogo wiri apai yo dunduko ka mangasunge na gako bakere ome ka dia gbegbereapai kusayo dunduko ho ko ka ida ka mangaha ni. Regbo gupai re ima mbeda ka da.—Bambata Pai 18:23-32; Pa Fu Rugute ni Ue he 32:4; Atambuahe 37:9, 10, 38.
Da kinaho Mbori nika guari ni ka mangapai, ani kindi nizizi rani rogo gu gbina nga ga iraira mangimangiapai, ki ‘mongo niukaga omerani na kini mbu be ima.’ (ARomo 8:22) Ka ani vura manga kina gini apai ka aria agu apai du rogo zegino, ani arengbanga ka dia Satana kusayo te, watadu ka dia zangarengba kusayo nga mburu agu arungo dunduko namanga rani te. Si gbua nga gupai ani arengbanga ka mangaha ya, nga ka mbakada sangbana gu ingapai ani adihe niũkumbo be Adamu.—Atambuahe 49:7-9.
Yesu Kristo Nga gu Boro Nika Ye na gu Ariapai Nika Nyeanye Kindi
Ya mo gere nayugo gupai nga, wiri maabangirise ho berewe tipa weneapai kumbatayo tee? Wagusa te. I ima fu asiahe fu gu boro kii omeni gbe ti ga agu aboro nika kpi akpi, tipa ni guari ka manga gu ariapai nika nyeanye kindi. Da du nga gu boro re? Ni nga Yesu Kristo. I naringbisa pako rogo Ziazia Kekeapai niga Mbori Bangbasia Mokedi nika ye na bata fu ngbatunga aboro.—Amokedi 5:31.
Ko napido ga Mbori ringbisiringbisi “rago” awere tipa ka guari sa mangaapai. (Yugoti 11:18) Ginipai nzunzu ko nika mangaha? Ko nika “mbakada arago dũ, . . . [nga gupai] Mbori agumba paha ku ngba gako ziazia anebi nadu ho rago aenge ni daku awere.” (Amokedi 3:21) Nikpiapai, Yesu nika “[batasa] irazingo ahe ho ni nakpara ni ku ari; na irarungo na gu ni adu nga mounda ti ni ya. . . . Ko natumo ungayo be bau pai na zuu.” (Atambuahe 72:12-16) Mbori nakidohe yaa rogo Yesu Kristo yo, ko nika ‘nyasa na vura rogo arago dunduko da ku digida kpotosende yo.’ (Atambuahe 46:9) Ko nakidohe niyaa: “A nga boro kporo sa . . . [rogo girisigirisi kpotosende nika yaa,] ‘Mi nawoka’ te.” Airavurari, airangbiängä, gbarigbari aboro, na agu aboro dunduko nambu be akaza na awokote, i nika husa yo ahusa dunduko. (Yesaya 33:24; 35:5, 6; Yugoti 21:3, 4) Zavura agu aboro naima kpiko bakuruyo, i azingisa yo azingisa a. Ko nakidohe ka karaga agu aboro nakpiki be iraira mangimangiapai na be arungosi.—Yoane 5:28, 29.
Anga Yesu Kristo nika mbakada kina bete apai ki mbu gu, watadu ka ye na gu ariapai nikadu tipa ngbutuko regbo te. Ko nika dia agu apai kusayo dunduko nakiso gene be aria zegino nindikidi ruruhe. Ko nika dia ingapai gbiati zangarengba kusayo na ki gbarasi Satana Bakitingbanga gbiati agu aboro dunduko nangbe naako rogo gako mungu. (Yugoti 19:19, 20; 20:1-3, 10) Gu gbegbereapai gbiati arungosi Mbori ambugene tipaha tipa guru regbo re, si “akúra nga bara ue [watadu berewe] te.” (Nauma 1:9) Si nangia gupai nadu berã Yesu yo ho ko ayugupai ni fu rani ya ani naakpara tipa ye ga Mbori Kindo na tipa gupai Mbori akpinyemuhe “mángi rogo kpotosende wa . . . du he ngbangbaturũ yo.”—Matayo 6:10; gu kekeapai du nibibirihe na nikikindigihe re, ani du kehe wo.
Ono tie, oni rengbe arengba ka tikango ki yaa: ‘Ono . . . anga kina boro Yesu nitiko nayawee ani “nika nye kindi na rungorungo aboro dagbarani tee”? Ya mo gu fugoko re ayugonga gupai nga, iraira mangimangiapai gbiati arungo nika nyeanye kindi dagba aboro tee?’ (Matayo 26:11) Ii, Yesu aima gumbaha wo nirengo ya rungorungo aboro nikadu adu kindi dagbarani. Ono tie, tiiworo afugo ko gbiati agu akidohe du rogo Fugo Mbori, si nayugo gupai nga, gupai ko aaberã nga, rungorungo aboro nikadu adu kindi rogo gi zegino re daho si ka digo ni. Ko aima ino gupai nga, anga boro ho nika dia arungo gbiati iraira mangimangiapai kusayo rogo gi zegino re te. Na ko aima ino gupai a nga, ko nika dia agu apai re adia dunduko kusayo. Bambeda kumbatayo, ko nika ye na vovo zegino, nga “vovo angbangbaturũ na vovo kpotosende,” nga gu zegino apai dunduko nikadu nikina vovoho rogoho ki zanga aima-kpotose, akaza, arungo, na ki zanga kpio.—2 Petero 3:13; Yugoti 21:1.
“Ka Bangironi Gó nga ti Manga Wene Pai . . . Ya”
Ya mo gipai re nayugo gupai nga, runga ha ani mangi gupai du ku vuru berani ka undo kura aboro tee? Wagusa te. Ziazia Kekeapai nangarasa rani ani undo kura aboro ho du yo ni rogo aʹasada na rogo kereapai. Gu Bakindo nadumbata nangia Soromo akepai ki yaa: “Ka mo niká nga na manga wenepai fu agu yo du he fu yo ya, ho rengbe mo arengba ni namanga ha.” (Asanza 3:27) Gu mokedi nangia Pauro azungodi akurako aKristano ki yaa: “Ka bangironi gó nga ti manga wene pai na fuka ahe ya.”—AEbere 13:16.
Kina boro Yesu Kristo nitiko nangarasi rani ani mangi agu apai rengbe ani ka mangaha tipa ka undo kura aboro. Ko ayugupai na kpiapai tipa gu boro Somorona naye ki gbia gu kumba abatuka ataki ko na ki rogodi gako ahe. Yesu ayawee ‘nunga gi kumba’ i ataki ko re amangi gi boro Somorona re si ki sa ko ko mangisunge na agu ahe nadu beko ka voda bangiri gako aoro na ka undo ko ko hu be gu tere i ataki ko nani re. (Ruka 10:29-37) Gu boro Somorona nadu na nunga tiko re aʹarianga zegino te, ono ko aima manga bakere ariapai rogo gu raka nangia ga gu kumba i ataki ko re. Ani rengbe ka mangapai wa kina gure a.
Wa vura duhe wo, Yesu Kristo rengbe arengba ka mangaapai susi gu gbua nga ka undo aboro wadu yo nibasasa. Ko rengbe arengba nirengo ka ye na ariapai, na ko nika mangaha amanga bambeda kumbatayo. Ho ko ka mangaha ni, agu aboro narungo areme be gu iraira mangimangiapai kura aboro amangaha, i nikadu na mamu beyo ka mbakada gayo raka na ki gbia ngbarago be ndikidi zereda na ngbabase.—Atambuahe 4:8; 37:10, 11.
Baraho ani kaa pido gu regbo gupai re nika manga ti ni, ka ani dunga dindikodindiko ka ‘manga gupai ngba angba’ rogo toroyo fu aboro ya watadu ka undo yo na aũzegino, nga agu aboro narungo be gu mangimangiapai arunga ya du rogo zegino.—AGaratio 6:10.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 4]
The Star, Johannesburg, S.A.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 5]
Courtesy National Library of Medicine
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 5]
Florence Nightingale amangi ndikidi ariapai rogo gu sunge nga ga ngerafuo aborokaza
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]
Apefuo Kristo naamanga weneapai tipa kura aboro