Ga Osea Asangbanebi Naundo Rani Ani Naata Na Mbori

“I andu fuo Yekova.”—OSEA 11:⁠10.

1. Gini durama nayugo kpiapai du rogo gu buku nga Osea?

YA MO oni nidu na ngbarago kaa bi adurama na agu aboro du rogoho gayo mangaapai agbeberã na gayo iiriwo abirĩ? Gu buku nga ga Ziazia Kekeapai nga Osea na durama rogoho nayugo kpiapai.a Gu durama re naringbisapa agu apai nadu tipa gu ramukporo nangia ga gu ga Mbori nebi nangia Osea, na gi durama re na wiratise dagbaha na gu rogatise narukuba kurapai Yekova amangihe rogo ga Mose aNdiko nga ga mokido na agu aYisaraere nadumbata.

2. Ginipai ini ani he tipa Osea?

² Gu gene gi durama re amangi ngbaha gudu rogo Osea kapita 1. Si nawiraha ya Osea araki rogo gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe rogoho (i anaayambaha a nga Efuraima, tipa nge gu ngbatunga re rogoho). Ko agumba gako sangbanebi ti regbo gu zogarago nangia ga gu yangara ga aYisaraere abazogo nadu saba, na ti regbo ga agu aBakindo nangia Uziya, Yotama, Aza, na Izikiya nangia ga ringara Yuda yo. (Osea 1:⁠1) Sidu, Osea amangisunge ninebi kandara tipa agarã 59. Wa vura duhe nga i anyasi ke gu buku duna rimoko riihe re mbembedii fuo gu garã nangia 745 M.B.K., fugoho kindi na nyanyakipaha areme, nga gu regbo amirioni aboro andu ngba gu gene duwa gu ko aima gumbapaha kumbatayo rogo agi afugo re ki yaa: “I andu fuo Yekova.”—Osea 11:⁠10.

Gupai Ngerarii gu Buku Nga Osea Naabaha Ayugoho

3, 4. Oni sakinga rogo gupai yo niguruhe du rogo Osea tona ti kapita 1 ki dakuti digido kapita 5.

³ Ngerarii Osea tona ti kapita 1 dakuti digido kapita 5 tipa guru regbo, nika nyakasa gaani diaberã tipa kaa ta na Mbori niyugo ani gaani idapase rogo mangaapai na kini mangi gupai duna ngbanyaa dagbaha na gupai ko akpinyemuhe. Wa si avura du nga, agu aboro nadu rogo gu kindo nangia ga aYisaraere amangi ingaapai nimanga yo gu bäri nga ga toro, ono ka Mbori ambupai ambu fuyo wa ka i akusi gayo ingapai ki sa berã ti ni. Gipai re adu niyuguyuguhe be gu gene Osea ambakadipai rogoho dagbako na diako rimori angia Gomere. Fuo batika ri gude sa fuko, ri awiri batika kura agude ue nibadia. Ono, wa si avura du wo, Osea akaraga ri berewe ni diako, teketeke wa kina gu Yekova aduna nyemu ka yugo inapai fu agu aYisaraere nasaberã.—Osea 1:1–3:⁠5.

⁴ Yekova aduna wene ndu ngbangaa beko kuti aYisaraere, bambiko rengo, nyemuse nga ga weneringise, watadu inohe tipa Mbori adunga rogo gu ringara re te. Si adu nga Yekova afu mbusa afu fu agu airisikpiahe nangia aYisaraere gbiati agu airakeretu nadu rogo gu kindo nangia ga Yuda tibarayo dũ. Ono tie, ti agu aregbo ga Mbori aboro anidu ‘rogo fudifudiapai,’ i anaagbata Yekova agbata.—Osea 4:1–5:⁠15.

Gu Durama re Atona kaa Manga

5, 6. (a) Wai bakio gbandaka zapatise adu rogo gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe rogoho? (b) Tipagine du gu zahe ti ni i afuhe fu aYisaraere na nyanyakipaha fu rani?

⁵ Mbori azinahe fu Osea ki yaa: “Mo ndu, ki di de ni diaro nga debari, ki vungu awiri debari ti ri, bambiko ringara mangi pai ni bakere he wa sino pa bari ni mbu yo pa Yekova.” (Osea 1:⁠2) Wai bakio manga bäri agbandaka rogo ringara aYisaraere? Kekeapai naya fu rani wee: “Nyemu pa bari [a]ngbe fu yo [agu aboro nadu rogo gu kindo nadu na angbatunga bawe rogoho] ku mbata yo ki ingisi yo, i ki mbu gayo Mbori ki nimangi kina pa bari. . . . Awironi nga ade ki nimangi sino pa bari, na gaoni rogorogo ade ki nimangi bari. . . . Akumba ni tiyo nandu ku bani fuo pa bari, ki nitumo ni sino adebari.”—Osea 4:​12-14.

⁶ Manga zapatise aima maapai rogo ringara aYisaraere yo, rogo ndikidi mangimangihe na rogo toroyo tibaraha ue dũ. Si du si adu ti ni nga Yekova nika fu ‘mbusa afu’ fu aYisaraere. (Osea 1:4; 4:⁠9) Gi zahe re na nyanyakipaha fu rani bambiko Yekova ambusa agu aboro ambusa namanga ingaapai na ki kakuti irisokpiaahe areme. Ono agu aboro nata na Mbori, i nairisa gako arugute tipa ndikidi irisombori na i ima ino gupai nga, ‘anga irabäri sa nika dia ũkumbo rogo gu [kindo] nga ga Kristo na ga Mbori te.’—AEfeso 5:5; Yakoba 1:⁠27.

7. Ginipai kpiaha adu niyuguyuguhe rogo ga aOsea rogatise yo na Gomere?

⁷ Ho Osea adi Gomere ni nidiako, si nawira gupai gbe nga ri angia ngasudee, na ri angia ruru diakumba ti gu regbo ri “[a]batika kumbagude” fuko. (Osea 1:⁠3) A wa yugu yo ho rogo gu yugokpiapai na durama re, ngbutuko tingbafuo zaka yo aYisaraere be ga aEzipeto sunge kanga rogo gu garã nangia 1513 M.B.K., Mbori amangi mokido naayo teketeke wa kina gu giatise nga ga ziazia rogatise. Niʹida aYisaraere kuti gu mokido re, i akidohe kadu niruru yo fu bairayo nangia ‘kumbaayo’ nga Yekova. (Yesaya 54:⁠5) Ii, gi rogatise naarukuba kurapai nadu dagba aYisaraere na Mbori re, kpiaha adu niyuguyuguhe rogo ga Osea gigiri rogatise yo na Gomere. Ono nairiwo wai apai aʹariatihe!

8. Wai gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe rogoho atona, na ginipai rengbe oni ka gumbaha tipa gaha irisombori?

⁸ Dia Osea “ki du na kura gude berewe ki batika degude.” Gu degude re na gu kura gude ri abatika ru kusa, Gomere awiri duna mobara yo rogo manga bäri yo. (Osea 1:​6, 8) Wa si adu nga Gomere arukuba aYisaraere, oni rengbe ka sanahe ki yaa, ‘Wai aYisaraere asatiyo ni amangi bäri?’ Rogo gu garã nangia 997 M.B.K., angbatunga bawe nga ga aYisaraere akparatiyo ti agu angbatunga nadu ku sudiyo nangia ga Yuda na Benyamina. I asigira irisa kpia wiri bagara fu agu angbatunga bawe nadu rogo gu kindo nadu ku nodiyo nga ga aYisaraere, tipa ka avuruhe arengbanga ka ndu ku Yuda yo ka iriso Yekova rogo gako yekaru Yerusarema yo ya. Irisa gu kungbo mbori nangia Bara, na gaha apumbo nga ga kodaba, azibaha ringara aYisaraere yo.

9. A wa i aima gumbaha kumbatayo rogo Osea 1:​6, ginipai namangi tipa aYisaraere?

⁹ Ti regbo batika Gomere ue wiiri nawiri ngia wiri badia, Mbori aya fu Osea wee: “Mo yambu rimori nga Nungate, bambiko mi adu nga na nunga ngbatunga Yisaraere berewe te, ka vu yo wa sa te, [“bambiko mi adia yo adia nirengo kusayo,” NW ].” (Osea 1:⁠6) Yekova ‘adi yo kusayo’ ho aAsuro aga ni na aYisaraere niziziyo rogo 740 M.B.K. Ono tie, wa si avura du wo, Mbori ainipai fu gu kindo nangia ga Yuda nadu na angbatunga ue rogoho na ki batasi yo, ono na mboto te, na basape te, na sovura te, na afarasi te, watadu na abandurii afarasi a te. (Osea 1:⁠7) Rogo bangisa yuru nigu garã nangia 732 M.B.K., maraika gbua sa aimi ga aAsuro abanzengere 185,000 nga aguyo naagundesi ga aYuda bakporo nangia Yerusarema.—2 Abakindo 19:⁠35.

Ga Yekova Wene Ndu Ngbangaa Kuti AYisaraere

10. Ga Gomere sino mangapai nga ga manga bäri ayugu gini kpiapai?

¹⁰ Gomere ambu Osea na ki dani “debari,” kini raki ngba badia na kura kumba kia. Gipai re ayugu wai gu kindo nangia ga aYisaraere arimi kurogo kodatise nga ga birĩ zogarago na agu arikaaboro nanaairisa kungbo ambori na ki tona kaa kido kuti agi arikaaboro re. Kuba gupai nga i fu tambuahe fu Yekova tipa gayo kumuko, aYisaraere aatambua kina agu ambori nangia ga ngbatunga agu arikaaboro re, na kini kuo gayo mokido-rogatise dagbayo na Mbori nika yo kuti kungbo irisombori. Sidu, si airiwonga te, Yekova aduna wene ndu ngbangaa beko kuti gu rikaaboro nangia amangi bäri rogo toroyo re!—Osea 1:2; 2:​2, 12, 13.

11. Ginipai namangi tipa agu aNdiko nga ga mokido ho Yekova aidi gupai ni nga i ga na aYisaraere gbiati aYuda nizizi yo kurogo kungbo aringara?

¹¹ Gini mbusa i afuhe fu aYisaraere tipa mbu yo gu Bairayo nangia Kumbaayo? Mbori asa yo i “ndu kurogo gu ngbakungba” nangia ga aboro Babera, nga gu rikaaboro nadibe aboro gu ringara nangia Asura, nga gu ringara i aga na aYisaraere kurogoho rogo 740 M.B.K. (Osea 2:14) Were, ho Yekova asa gupai ni nga gu kindo nadu na angbatunga bawe digi, ko adigisonga gako mokido-rogatise na gu bambata rikaaboro ngbatunga yo adu bawe-na-ue nangia aYisaraere te. Nirengo, ho Mbori ambugene ni fu aBabero i gbarasi Yerusarema rogo 607 M.B.K. na ki idi gupai nga agu aboro nadu Yuda yo du niziziyo, ko adianga gu ga Mose aNdiko nga ga mokido kusayo nga gu ko amangi rogatise nani nga gu naarukuba kurapai na ngbatunga aYisaraere 12 te. Ko adigisi gu pagume re sa kina fuo ká ga aYuda abarumbatayo Yesu Kristo na ki sa gupai nga i imiko rogo gu garã nangia 33 F.B.K.—AKorosaio 2:⁠14.

Yekova Afu Arugute fu AYisaraere

12, 13. Gine nga rogo gu mangupai du rogo Osea 2:​6-8, na sangbana agu afugo re nangia gine tipa aYisaraere?

¹² Mbori afu arugute fu aYisaraere tipa i ‘mbu gayo sino pa bäri kusayo,’ ono i aidi ka ndu fuo kina agu aboro naakpinyemu yo tipa kaa manga bäri naayo. (Osea 2:​2, 5) Yekova ayaa: “Si du mi amega gari gene na akiwe; mi ki dua ngapa kuti ri, ka ri arengba nga ka bi gari agene ya. Ri ado fuo akpinyemuri, ono ka ri agbia nga yo ya, ri agbata yo, ono ka ri abi nga yo ya. Si du ri aya, ‘Mi andu ka karaga tire koyo du bambata kumbami ni, bambiko si angba fere mbata ki susi gu du awere.’ Ka ri aina nga ha [ya] mi du naafu zende ahe fu ri, na imekakue, na nzeme, ki ningeesi gari feda fu ri na gu dahabu nadu tipa Bara [watadu, gu i amangi kpia Bara rogoho] ya.”—Osea 2:​6-8.

¹³ Wa si avura du nga, aYisaraere agbata gu undo nga ga agu arikaaboro nangia ‘akpinyemu yo’ tipa ka manga bäri naayo, anga guni dagbayo sa narengbe ka undo yo te. Rago adu nimegamegaha pati yo wa kina gu nanaga gbundu ka boro arimonga kurogoho ya, si ki ta du were, ka kura aboro arengbanga ka fu undo fuyo ya. Fuo ru aAsuro nguru pati Somorona tipa agarã biata nangia ga aYisaraere bakerepa bagbata, si ati rogo gu garã nangia 740 M.B.K., na fuo gure, i asigiranga gu kindo nangia ga angbatunga bawe re berewe te. Kina bete aboro nibasasa dagba agu aYisaraere i aziyo narengbe ka inopa wai apai adu niwenehe ho atitayo anaandusunge ni fu Yekova. Si adu nga, gu yangara aYisaraere re aká iriso Bara aká kusa na ki mbakadi mokido pagume berewe dagbayo na Yekova.

Kura Wisigopai Tipa gu Durama Re

14. Wai si aru ka manga nga, Osea mbakadi ngbanyaa berewe nga ga rogatise na Gomere?

¹⁴ Tipa ani rengbe ka ruga tirani wenengai na gu wiratise du dagba agu apai nadu tipa ga Osea rogatise na Gomere na ga aYisaraere pagume dagbayo na Yekova, ani makianga agi afugo re: “Yekova ki ya fere, ‘Mo ndú berewe, mo kpí nyemu gu de gu kura kumba nakpi nyemu ri nga debari a.’ ” (Osea 3:⁠1) Osea airisi gi zinahe re nitumo ko berewe tipa Gomere ka diari be gu kumba ri aaraka naako. Kusa, Osea afu rugute fu diako nyanyakii ki yaa: “Mo . . . [a]raka wa gimi ri tipa dungu arame; mo amanga nga bari berewe te, watadu [ka]du ni dia kura kumba a te.” (Osea 3:​2, 3) Gomere airisi gu rugute re, na Osea ki mbakadi ngbanyaa berewe nga ga rogatise na ri. Wai gipai re adu tipa ga Mbori mangaapai na agu aboro nangia aYisaraere gbiati aYuda?

15, 16. (a) Be gini mangaapai ka gu ga Mbori aboro ko afu rugute fuyo arengbe ka gbia gako inapai? (b) Wai du Osea 2:18 nidigisidigisihe?

¹⁵ Ti gu regbo i aga na aYisaraere kusayo rogo gayo ringara na aYuda kidu niziziyo ku Babera yo, Mbori amangisunge na gako anebi ka ‘fura ku ngbaduyo yo.’ Tipa ka gbia ga Mbori inapai, si aidi gako aboro yugu saberã na ki karagatiyo koyo du Bairayo ni nangia Kumbaayo, a wa Gomere akaraga tiri berewe fuo kumbaari. Fuo gure, si ki idi Yekova di gako rikaaboro nadu wa diako rogo gu “ngbakungba” nangia ga ringara Babera fuo ruga ko yo ki karaga yo berewe ku Yuda yo na ku Yerusarema yo. (Osea 2:​14, 15) Ko adigisi gu kidohe re rogo 537 M.B.K.

¹⁶ Mbori adigisi gi kidohe re a nga gu nayaa: “Mi ki ru ndika fu roni ti gu rago re na anya nvuo, na azire ari, na agu ra na gbe tira agbe sande; mi ki nyasi pa mboto rogo ringara na basape, na pa vura. Mi ki idi oni piki sande na zereda.” (Osea 2:18) Gu yangara aYuda nakaragatiyo berewe ku ringara kpuyo yo araki na ngbabase, ki zanga du na gunde be anyaa. Gi sangbanebi re adu nidigisidigisihe a rogo 1919 F.B.K., ho i azaki gu yangara aYisaraere nga ga toroyo ni be “gu Babera duna ome ti ni,” nga ngbii zire pambori. I naraka awere rogo ngbabase na rogo paradiso nga ga toro na agu akurayo duna maabangirise tipa ka raka nyeanye kindi auru kpotosende. Agu asino duwa ga anyaa, si dagba gi ndikidi aKristano re te.—Yugoti 14:​8, NW; Yesaya 11:​6-9; AGaratio 6:⁠16.

Oni Berẽpa agi Apai re Nyanyakii

17-19. (a) Agini asino Mbori i azungadi rani herẽ ani wiriki mangaha? (b) Wai si aida ga Yekova inapai gbiati nunga du na ome kurii rani?

¹⁷ Mbori nga boro inapai na kidu na nunga, na wogu si aida ani du. Gure nga pai sa rengbe ani ka wirikaha rogo gu bambata akapita nga ga Osea. (Osea 1:​6, 7; 2:23) Ga Mbori nyemu manga inapai fu agu aYisaraere nasaberã, si na ngbanyaa dagbaha na gu sanza naaye be ga Mbori toro nayaa: “Gu boro naoka gani tiandika ni aú nga te, ono gu ni nakusa ha ki nimbu he, ni abí inapai.” (Asanza 28:13) Fugo bake apapara Atambuahe nafu wasa a nga gu nayawee: “Gu motumo ngba ti Mbori nga toro rungo; gu kpoto yo naima be rungo ingapai, Ako Mbori, mo apáyasi nga ha te.”—Atambuahe 51:⁠17.

¹⁸ Ga Osea asangbanebi nanyakasapa gu nunga na inapai nga ga gu Mbori ani airisoko. Ka si vura du nga kura aboro nakpangbara ti gako ruru agene, i rengbe arengba ka saberã ki karagatiyo berewe. Ka i karagatiyo, Yekova adia yo adia kugume. Ko ayugu inapai fu aboro dagba gu rikaaboro nangia aYisaraere nasaberã, nga gu rikaaboro ko amangi rogatise naayo nga gu narukuba kurapai. Wa si avura du nga i abasasangba Yekova na ki ‘imisi gu Ziazia Boro nga ga aYisaraere ko, ko ainipai fuyo na kini tingidi gupai kindi nga i angia borose.’ (Atambuahe 78:​38-41) Ngbatunga gu inapai re duwa ka si sa rani ani naata kindi na gaani Mbori duna nunga nga Yekova.

¹⁹ Wa si avura du nga ngbatunga ingaapai wa imoboro, dĩahe, na manga bäri aima diarago ringara aYisaraere yo, Yekova ‘aima fura ku ngbaduyo yo.’ (Osea 2:​14, NW; 4:⁠2) Gipai re duwa ka si fõngbaduraniyo na ani ki nyakasi gaani kodatise nitirani kuti Yekova wa ani kaa berãkurii gako inapai na gako nunga. Sidu, ani sananga tirani ki yaa: ‘Wai rengbe mi ka wirika manga ga Yekova inapai na gako nunga rogo gimi mangaapai na kura aboro? Kangia kuare ni Kristano nga guni imisi re sana re mi mbupai funi, ya mo mi rengbe ka mbupai funi niipo wa duhe tipa Mbori?’—Atambuahe 86:⁠5.

20. Oni funga kpiapai sa ka yugo gupai nani nga, si naida ani duna kido rogo gu maabangirise fu Mbori he fu rani.

²⁰ Mbori nafu ndikidi maabangirise. Nikpiapai, ko akidohe ki yaa: ‘Mi afu Ngboongboorago Akora furi ningbadimo maabangirise.’ (Osea 2:15) Gu ga Yekova riigbu nadumbata wa diako aduna ndikidi maabangirise nga ga karaga yo ri berewe kurogo gari ringara, nga gu rago “Ngboongboorago Akora” adu rogoho. Digisidigisi gu kidohe re rogo gu garã nangia 537 M.B.K., nafu wene ndupai fu rani ani naangi rogo gu ndikidi maabangirise Yekova nafuhe fu rani.

21. Gini sunge inohe amangaha rogo gaani ta na Mbori?

²¹ Tipa ani naata na Mbori kindi, si naida ani naawirikapai kindi tipa ko na kini mangisunge nani rogo gaani raka. Zingo inohe tipa Yekova adu nikerehe rogo ringara aYisaraere. (Osea 4:​1, 6) Wa si avura du wo, kura aboro adu kinaho nadu na tambuahe bakere gbe tipa ga Mbori yugopai, kini mangiapai na ngbanyaa kuti ni, na i afu bakere mosoro fuyo. Osea nangia boro sa dagba agu aboro re. Sidu, kinawo a si adu tipa agu aboro 7,000 nadu ti rago Eriya nga aguyo naatumusanga barabangiri Bara ya. (1 Abakindo 19:18; ARomo 11:​1-4) Kina boro gaani tambuahe nitirani tipa ga Mbori yugopai nika undo rani ani kakuti ta na Mbori kindi.—Atambuahe 119:66; Yesaya 30:​20, 21.

22. Gini gene si aida ani bi samungu kuti ndikidi pambori ngbaha?

²² Yekova naida agu akumba nga abarumbatayo dagba gako aboro ká gu sino nga ga samungu kuti ndikidi pambori. Wa si avura du wo, Osea 5:1 nayaa: “Ako aboromotumo, oni gi gere! Ako ngbatunga aYisaraere, oni dege turoni! Ako ngbatunga abakindo, oni ye turoni! Bambiko sarangbanga du tipa roni; bambiko oni nidu ni gbina Misipa yo, ni pio gbaragi tihe ri Tabora.” Agu abangbembatayo nangia abasamungu kuti ndikidi pambori re, i nangia gbina gbiati pio tipa aYisaraere, kini nangi yo i naairisa kungbo ambori. Bagangara Tabora gbiati gu ba rimoho angia Misipa, awiri du nga agu aba nangia ga dunguratise tipa ngbatunga gu irisa kungba ambori re.

23. Wai ani nagbia undo be gaani wisigopai rogo Osea kapita 1 ki dakuti digido kapita 5?

²³ Ka da ku herẽ, ga Osea sangbanebi ima yugo gupai fu rani nga, Yekova nga Mbori inaapai nafu maabangirise na kini fu maku fu agu aboro namanga gako arugute kini ká samungu kuti ndikidi pambori. Sidu tie, ani gbatanga Yekova na kini asadinga tirani ti aregbo dũ ka fu ngbarago fuko wa agu aYisaraere nadumbata nasa gayo berã amangihe. (Osea 5:15) Nimanga ani he wo, ani nika gbia weneapai na kidu na gu ngbarago gbiati pazereda adunga ba ringbisapaha ti ni ya, du agu aboro rogoho dunduko nata na Mbori na idapase.—Atambuahe 100:2; AFiripoio 4:​6, 7.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

Gaoni Karagapai Nga Gine?

• Gine ga Osea rogatise na Gomere arukubaha?

• Tipagine Yekova adu ti ni na wene ndu ngbangaa kuti aYisaraere?

• Ginipai wiriki oni he rogo Osea tona ti kapita 1 ki dakuti digido kapita 5 ngbaa tironi gbe?

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]

Ya mo oni ini ada dia Osea arukuba yo?