Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Kitabu Nga Osea
TIIBE gu zogarago nangia ga Yerobama gu Ue Ko, nga gu kindo nadu ku nodiyo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe, ahe aima zugö yo be aboro wenengai gbe. Ono fuo kpioko ngbutuko, pa agu ahe re agberẽ. Ti gu regbo ko aazogarago re, ndikidi irisombori adunga berewe rogo gu ringara re te. Kina vunduvunduapai nga ga birĩ zogarago nangbefuo gu regbo re ka ba aboro angbakanga ya. Agu abakindo biama nangbe tifuo ko, i aimi yó aimo dunduko nibasasa. (2 Abakindo 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Ga Osea sunge ninebi nga gu ko amangihe tipa agarã 59 aye ki da ti gi regbo re, nga gu ko atonaha rogo 804 M.B.K.
Ga Yekova berã tipa agu airakeretu nangia aYisaraere adu niyuguyuguhe wenengai rogo gu rogatise nangia ga Osea. Pa kusa gu irairapai nangia ga aYisaraere kuyangura na gu sapangbangaa nangia sangbanebi kuti gu kindo nangia ga Yuda, si angia agu apai paha adu rogo ga Osea rogatise. Osea agumba agi apai re rogo afugo-nunga na rogo afugo wesewese nyemuse na rogo nyanyaki afugo na ki kekehe rogo kitabu du rimoko ti ni. Mbiko wa duhe nga gu kitabu nga Osea nga papara gu Fugo Mbori naye be gako toro, si niungaha na kidu na tandu.—AEbere 4:12.
“MO NDÚ, KI DI DE NI DIARO NGA DEBARI”
(Osea 1:1–3:5)
Yekova aya fu Osea wee: “Mo ndú, ki di de ni diaro nga debari.” (Osea 1:2) Osea airisi agu afugo re ki di Gomere ki batika kumbagude tiri. Si ziazia nga, gu kura agude ue ri abatika yó re angia awiribadia. Rimo agu agude re nga Nungate na Gimiaborote. Gu rimo re nayugopa wai Yekova aká ki zanga yugo nunga fu aYisaraere nangia airakeretu na ki gindigo yó.
Ginipai Yekova aaberãha tipa gako aboro nangia aboro mungu? Ko aya fu Osea wee: “Mo ndú berewe, mo kpí nyemu gu de gu kura kumba nakpi nyemu ri nga debari a; wa Yekova nakpi nyemu awiri aYisaraere, ka i vura sa tiyo fu kura ambori [vurũ].”—Osea 3:1.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
1:1—Tipagine Osea agumbapa agu abakindo ti ni dunduko biama nadu ringara Yuda yo ti regbo gako sunge ki fura tipa bakindo aYisaraere gbua kina sa? Si wo mbiko kina agu abakindo nadu ti ga Davide ngbadimokporo i anaabi yó ni agu abakindo nadu na rengo beyo ka zoga ga Mbori aboro. Agu abakindo nadu rogo gu kindo nadu ku nodiyo aadunga ti gene ngbatunga Davide te, ono aguyo nadu Yuda yo i nadu rogo gu gene ngbatunga re.
1:2-9—Ya mo debäri nirengo Osea adi ri? Oó, ri angianga debäri ti gu regbo ko adi ri te, ono ri atona sunge bäri kusa. Gu nebi re agumbanga gupai ka yugu nani singia gupai namangiko re angia mosumo watadu yuguyugupai te.
1:7—Gini regbo i ayugu nunga fu aYuda na ki batasi yó? Si amangi rogo 732 M.B.K. rago Bakindo Izikiya. Ti gu regbo re, Yekova adigisi gu serekpo vura kuti Yerusarema aAsuro aagumbaha. Ko akedi maraika ko ki ndu ki imi ga aAsuro abanzengere 185,000 rogo yuru sa. (2 Abakindo 19:34, 35) Sidu, Yekova abatasanga aYuda “na mboto te, na basape te, na pa sovura te, na afarasi te, na abanduri afarasi a te,” ono gu maraika ko akedi ko nabatasi yó.
1:10, 11—Wa duhe nga gu kindo nangia ga aYisaraere nadu ku nodiyo ati rogo 740 M.B.K., wai si adu nga “awiri aYudo adúngura tiyo wa sa na awiri aYisaraere”? Dungu aboro dagba aguyo nadu rogo gu kindo nadu ku nodiyo aima ga ku ringara Yuda yo mbata fu i zi aYuda ki ga naayó ku Babera yo rogo 607 M.B.K. (2 Pekapai 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Ho aYuda akaragatiyo ni ku ringara kpuyo yo rogo gu garã nangia 537 M.B.K., atita agu aboro nadu rogo gu kindo nangia ga aYisaraere nadu ku nodiyo adu dagba agu aboro nakaragatiyo re.—Ezara 2:70.
2:21-23—Gine fugo Yekova afura tipaha kumbatayo nga gu nayaa: “Mi ki rũ [Yizerere] fere rogo ringara. Mi ki du na nunga fu Nungate”? Rimo ga Osea bambata vungu nikumbagude na Gomere angia Yizerere. (Osea 1:2-4) Gu rimo nga Yizerere re, rogoyo nga “Mbori Nika Ru Tunga.” Si angia sangbanebi tipa wai si adu nga Yekova nika dungura yangara gako ruru aboro rogo gu garã nangia 537 M.B.K. na kini rũ yó wa tunga berewe ringara Yuda yo. Gu ringara nasungu nibate tipa agarã 70, si aidi si kusi zende ahe, nzinziri imekakue, na nzeme. Rogo wene siakasiaka afugo, gu sangbanebi re ayawee gi weneapai re nika sa sende si kusi azuzuhe na sende ki sana ngbangbaturũ tipa mai ku auruhe. Tipa ngbangbaturũ tigaha, si adu nga si nika sana Mbori ko fu adubo. Si adu nga, agi apai re dunduko nika manga tipa ka agu aboro re karagatiyó ka i adunga na zingo aũati ya. Agu amokedi nangia Pauro na Petero amangisunge na Osea 2:23 tipa sunge dungura yangara agu aYisaraere nga ga toro yó.—ARomo 9:25, 26; 1 Petero 2:10.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:2-9; 3:1, 2. Oni berẽnga pa agu apai Osea ambupaha ka nye rogo gu rogatise naangbanga ya tipa ka irisa sangba Mbori! Ho daha ni ti manga gupai Mbori akpinyemuhe, ya mo ani nambupa manga agu apai ngbaa tirani?
1:6-9. Yekova aidanga na gu bäri nga ga toro te, a wa ko aidanga na ndikidi bäri ya.
1:7, 10, 11; 2:14-23. Gupai Yekova agumbaha kumbatayo tipa aYisaraere na tipa Yuda aima digo. Fugo Yekova naamanga amanga zanga kpa.
2:16, 19, 21-23; 3:1-4. Yekova na nyemu ka mbupai fu agu aboro sa berãyo ti gayó ingapai. (Nemaya 9:17) Wakina Yekova, si naida ani du na nunga aboro tirani na kini mbupai fuyó.
“YEKOVA NATI KANGU NA ARAKI ROGO . . . RINGARA”
(Osea 4:1–13:16)
“Yekova nati kangu na araki rogo gi ringara re.” Tipagine? Bambiko “yososopai [rengo] watadu weneringise ho te, na ina pa Mbori rogo gi ringara re te.” (Osea 4:1) Agu abasamungu nangia aYisaraere re aima rimiso tiyó kurogo biriko aboro na kini uka kure aboro na kini mangi gu bäri nga ga toro gbiati ndikidi bäri. Kuba gupai nga i ngere kube Mbori tipa undo, i “[ayambuhe] ku Ezipeta yo, [na ki ndu] . . . yo ku Asura yo.”—Osea 7:11.
Yekova ayugu gako sapangbangaa kini yaa: “I mbiri aYisaraere dũ.” (Osea 8:8) Avuru gu kindo nangia ga aYuda azanganga birahe a te. Osea 12:2 nayaa: “Yekova . . . na ngbanga kuti Yuda, ko ambusa Yakoba kuti gako apai, ki fu mbusa fu ko kina kuti gako mangaapai.” Ono si adu nga i ambakadapai ambakada berewe kubaha mbiko Mbori akidohe ki yaa: “Mi batasi yo be gu tandu nga ga Baatoro kpikpi aboro? Mi tumo yo be Kpio?”—Osea 13:14.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
6:1-3—Ada nangia agu aboro nayawee: “Oni yé, ani káraga tirani koyo du Yekova ni”? Si nawira agu aYisaraere nangia iraira aboro re anaangarasa akurayó angarasa i karagatiyó fuo Yekova. Kangia wo si adu, i aananga tiyó ananga gbua nga i sa gayó berã. Gu weneringise nga ga nyemuse i adu nani angia gupai gbua naagundo agundo kusayo “wa kina nduro wiso, wa gu ndomo nauga ngbatutu [wiso].” (Osea 6:4) Si rengbe arengba kadu a nga kina boro Osea naazungadi aYisaraere i karagatiyó fuo Yekova. Ka si vura du nga kina ginigu namangi, si aidi aboro gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe re sa gayó berã asa nirengo na ki karagatiyó fuo Yekova.
7:4—Wai agu aYisaraere nangia aboro mungu aduwa “gindadigindadi gbigiwi”? Gi ringbisapa pai re ayugupa gu kere mangimangiapai nadu ngbaduyó yo.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
4:1, 6. Ka ani aida Mbori naakpinyemu rani kindi, si naida ani naawirikapai tipa ko kindi na kini raki ringbisihe kuti gupai ani awirikaha re.
4:9-13. Yekova asarangbangaa agu aboro asara nye kuti manga wasiwasi kodaba na kuti irisokpiaahe.—Osea 1:4.
5:1. Si naida gupai ngawee agu aboro nangbembatayo rogo apai dagba ga Mbori aboro, i ká gu mangaapai nga ga samungu kuti ndikidi pambori. Ka si adunga wo ya, i nika zomia kura aboro i rimisi tiyó kurogo kungbo irisombori, si kini du ‘nigbina na nipio’ fuyó.
6:1-4; 7:14, 16. Ka boro saberã gbua kina rogo fugo angianga rogo mangaapai ya, wiri undo ti ni te. Tipa Mbori rengbe ka mbupai fu boro ingapai, si aida ní sa gani berã asa nzunzu na ki karaga tiní sa ndikidi irisombori. Si naida gani mangaapai du na ngbanyaa dagbaha na ga Mbori andiko.—Osea 7:16.
6:6. Pa nye boro kuti manga ingapai nayugo gupai nga ní na nyemuse tipa Mbori te. Anga amotumo ho rengbe boro ka fuhe kuba gipai re te.
8:7, 13; 10:13. Gupai nga, “gu he rũ boro kina ha ke ni a,” si namangi tipa agu aYisaraere nasamungu re.—AGaratio 6:7.
8:8; 9:17; 13:16. Agu asangbanebi nadu tipa gu kindo nadu ku nodiyo ada ti rengo ho aAsuro azi Somorona ni nangia gaha bakerepa bagbata. (2 Abakindo 17:3-6) Ani rengbe kadu naa kido nga Mbori amanga gupai amanga ko nagumbaha.—Pa Geda Aboro 23:19.
8:14. Yekova akedi “we ku ri gako abaakporo” rogo 607 M.B.K. vurube aBabero, ki digisi gu sangbanebi nadu tipa gbarasa Yerusarema gbiati ringara Yuda. (2 Pekapai 36:19) Fugo Mbori akpanga te.—Yosua 23:14.
9:10. Wa aYisaraere avurangia agu aboro nakparatiyo fu Mbori, i “aye ku Bara-peoro yo, ki kpara tiyo fu Bara.” Si adu furani nipatatamana ka ani gbia arugute ti gipai namangi yó re ki bandatirani ti gbarasapa gaani kparatise fu Yekova.—1 AKorindo 10:11.
10:1, 2, 12. Si aidanga ani naairisombori rogo biriki te. Ho ani ‘arú rurupai ni tipa tirani, ani akè zuzuhe ku sangba weneringise yo.’
10:5. Beta-avena, (du rogoyo nga “Bambu Gbegberẽ Apai”), si nga gbegberẽ rimo i afuhe tipa Betere (du rogoyo nga “Kua Mbori”). Ho i adi gu kpia wiri bagara ni nadu Beta-avena yo ki ga nani kurogo kura ringara, araki Somorona yo aduna gberarago tiyó tipa gi gayó ũmbori re. Nairiwo gu pamungo nga aboro naakido kuti kpiahe adunga raka rogoho ya na arengbanga ka bandatihe ya!—Atambuahe 135:15-18; Yeremaya 10:3-5.
11:1-4. Yekova namangapai rogo nyemuse ti aregbo dunduko na gako aboro. Ra naa gose fu Mbori agbarasanga apai be boro te.
11:8-11; 13:14. Afugo Yekova tipa karaga aYisaraere kurogo ndikidi irisombori ‘akáraganga tihe fuko gbua te.’ (Yesaya 55:11) Gu regbo aYisaraere adu niziziyó ku Babera yo adigi rogo gu garã nangia 537 M.B.K., na gu yangara aYisaraere nadu yo ki karagatiyó ku Yerusarema yo. (Ezara 2:1; 3:1-3) Agu apai dunduko Yekova naagumbaha rogo gako anebi yo, si aenga manga te.
12:6. Si naida ani diberã tipa kaa manga aboro rogo weneringise nga ga nyemuse, kaa manga apai niruruhe na kaa kido kuti Yekova rogo apai dunduko.
13:6. “Ho i ambiki ni kpotoyo yo ki niabia tihe; si du bangiriyo ki go ti [Yekova].” Si naida ani bandatirani ti kiisopatise.
“GA YEKOVA APAI DU NI RURU APAI”
(Osea 14:1-9)
Osea azungodi aYisaraere ki yaa: “Ako aYisaraere, oni karaga tironi koyo du Yekova ni nga gaoni Mbori, bambiko oni kotoko be gaoni irairapai.” Ko angarasi aboro i ya fu Yekova wee: “Mo dí irairapai dunduko ku sa yo; mo idi pa kina gu pai be rani ngba angba ani ki fu gu zuzuhe nga ga ngbarani ni motumo.”—Osea 14:1, 2.
Si naida gupai nga, gu boro sa gani berã, ní ye koyo du Yekova ni, ki di gako agene kugume, na ki fu agu amotumo nga ga tambuahe fuko. Tipagine? Bambiko “ga Yekova apai du ni ruru apai, kina ruru aboro napeka fuoho.” (Osea 14:9) Nairiwo gu ngbarago du ani nani nga dungu aboro kinaho nika “[ye] na gunde koyo du Yekova ni na fuo gako weneringise, rogo agu arago nikadu ku mbata yo”!—Osea 3:5.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 15]
Gu ramukporo nangia ga Osea ayugukpiapai tipa ga Yekova mangaapai na aYisaraere
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 17]
Fuo ti Somorona rogo 740 M.B.K., gu kindo nangia ga aYisaraere nadu na angbatunga bawe adigi