Isifundo 28
Ukubheka Izilaleli Nokusebenzisa Okulotshiwe
1. Chaza ukubaluleka kokubheka izilaleli nengxenye ukusetshenziswa kokulotshiwe okunayo kulokhu.
1 Ukubheka kahle izilaleli zakho kusiza kakhulu ekufundiseni. Kuzuza inhlonipho yazo futhi kukwenze ukwazi ukufundisa ngokuphumelelayo ngaphezulu. Ukuzibheka kwakho kufanele kukuhlanganise nazo kangangoba konke ukusabela kwazo kuzwakale masinyane kuwe njengesikhulumi. Ukusebenzisa kwakho okulotshiwe kunengxenye ebalulekile ekunqumeni noma uyazibheka kanjalo izilaleli noma qha. Okulotshiwe okuningi kungakuvimbela; kepha ukusebenzisa okulotshiwe ngekhono akuphazamisi, ngisho noma izimeko zibizela ukuthi kube-kudana kunangokuvamile. Lokho kungokuba isikhulumi esinekhono asilahlekelwa wukubheka kwaso izilaleli ngokubheka okulotshiwe noma kakhulu ngokweqile noma ngesikhathi esingafanele. Epheshaneni lakho Leseluleko Senkulumo lokhu kuyanakekelwa, futhi kufakwe ohidini njengokuthi “Ukubheka izilaleli, ukusebenzisa okulotshiwe.”
2-5. Yini ebanga ukubhekana ngamehlo nezilaleli okuphumelelayo na?
2 Ukubhekana ngamehlo nezilaleli. Ukubhekana ngamehlo kusho ukuzibona izilaleli zakho. Akusho nje ukubheka izilaleli kepha ukubheka umuntu ngamunye ezilalelini. Kusho ukubona izimo zobuso bazo nokusabela ngokuyikho.
3 Ukubheka izilaleli zakho akusho nje ukunyakaza okunezigqi kuya ngapha nangapha ukuze kungashiywa noyedwa. Bheka omunye ezilalelini bese ukhuluma umusho noma emibili kulowo. Bese ubheka omunye futhi ukhulume eminye imisho embalwa kulowomuntu. Musa ukugqolozela noma ngubani isikhathi eside aze anyele futhi musa ukubhekisisa abantu abambalwa kuphela kuzo zonke izilaleli. Qhubeka phakathi kwezilaleli zonke ngalendlela, kepha, njengoba ukhuluma nomuntu, khuluma kulowo ngempela bese uqaphela ukusabela kwakhe ngaphambi kokudlulela komunye. Okulotshiwe kwakho kufanele kubekwe esitendini sesikhulumi noma esandleni sakho noma eBhayibhelini ukuze ukwazi ukukuthi shazi, ngokuphazima kweso kuphela. Uma kudingekile ukuba unyakazise lonke ikhanda lakho ukubheka okulotshiwe kwakho, ukubheka izilaleli kuyolimala.
4 Umeluleki wakho akanakubheka kuphela ukuthi ukusebenzisa kangaki okulotshiwe kwakho kepha nokuthi ukubheka nini. Uma ubheka okulotshiwe kwakho lapho usafinyelela umvuthondaba, awunakubona ukusabela kwezilaleli zakho. Uma ubheka njalo okulotshiwe kwakho, uyolahlekelwa nawukubhekana. Lokhu ngokuvamile kubonisa injwayelo yovalo noma ukulungiselela okunganele kokunikela.
5 Kukhona izikhathi lapho izikhulumi ezinolwazi zicelwa khona ukunikeza yonke inkulumo embhalweni olotshiwe, futhi, phela, lokhu kukunciphisa kancane ukubhekana kwazo ngamehlo nezilaleli. Kepha uma ziyazi kahle indaba ngenxa yokulungiselela okuhle, ziyakwazi ukubheka izilaleli zazo ngezinye izikhathi ngaphandle kokulahlekelwa yindawo yazo, nalokhu kuyisisusa sokufunda okuzwakalayo ngakuzo.
6-9. Shono enye indlela yokuzuza ukubheka izilaleli, namagebe amelwe axwaywe.
6 Ukubheka izilaleli ngenkulumo eqondile. Lokhu kubaluleke njengokubhekana ngamehlo. Kuhilela amazwi owasebenzisayo ekukhulumeni nezilaleli zakho.
7 Lapho ukhuluma nomuntu oyedwa ngasese ukhuluma naye ngokuqondile ngokuthi “wena,” “yakho” noma “thina,” “yethu.” Lapho kufanele khona, ungakhuluma kanjalo ezilalelini eziningi. Zama ukubheka inkulumo yakho njengengxoxo nomuntu oyedwa noma ababili ngesikhathi. Babhekisise ngokwanele ukuze usabele kubo sengathi bebekhulume nawe ngempela. Lokhu kuyokwenza ukunikela kwakho kube-ngokomuntu uqobo.
8 Izwi lesixwayiso nokho. Xwaya ingozi yokujwayelana kakhulu nezilaleli zakho. Akudingeki ujwayele ngaphezu kwalokho obuyokwenza engxoxweni enesithunzi nomuntu oyedwa noma ababili endlini enkonzweni yasensimini, kepha ungakwenza futhi ufaneleʼ ube-ngoqondile kanjalo.
9 Enye ingozi. Umelwe uhlakaniphe ekusebenziseni kwakho izabizwana zoqobo futhi ungabeki izilaleli zakho ekukhanyeni okungathandeki. Ngokwesibonelo, enkulumweni yobuhlongandlebe, ubungenakusebenzisa isimo senkulumo ebesiyokhombisa ukuthi izilaleli zakho zingamahlongandlebe. Noma, uma ubuxoxa ngamahora aphansi emhlanganweni womsebenzi, ubungahle uzihlanganise nawe uqobo lwakho enkulumweni, usebenzisa isabizwana, “thina” esikhundleni sokuthi ngaso sonke isikhathi “nina.” Ukucabanga nokucabangela kufanele kuyinqobe kalula ingozi yaloluhlobo.
**********
10, 11. Yini efanele isikhuthaze ukufunda ukusebenzisa uhlaka lwenkulumo na?
10 Ukusetshenziswa kohlaka lwenkulumo. Zimbalwa izikhulumi eziqalayo eziqalisa ngokukhuluma zisukela ohlakeni lwenkulumo. Ngokuvamile ziyoloba inkulumo ngaphambili bese ziyifunda noma ziyinikeza ngekhanda. Umeluleki wakho akanakukunaka lokhu ekuqaleni, kepha lapho ufika ‘ekusetshenzisweni kohlaka lwenkulumoʼ epheshaneni lakho Leseluleko Senkulumo uyokukhuthaza ukukhuluma usukela kokulotshiwe. Lapho ukufunda kahle, uyofumana ukuthi uthuthuke kakhulu njengesikhulumi sasobala.
11 Abantwana nasebekhulile abangakwazi ngisho ukufunda bayazinikeza izinkulumo, besebenzisa imifanekiso yokusikisela imiqondo. Ungalungiselela inkulumo yakho nangohlaka lwenkulumo olulula, njengokunikela kweMibhalo okwenzelwe uhlaka lwenkulumo kuNkonzo yoMbuso. Uvamile ukukhuluma ngaphandle kombhalo olotshiwe enkonzweni yasensimini. Ungakwenza kalula ngokufanayo esikolweni, uma usukuqondile.
12, 13. Sikisela indlela yokuhlela uhlaka lwenkulumo.
12 Njengoba ukusebenzela lemfanelo kuwukukusiza usuke embhalweni olotshiwe, kokubili ekulungiseleleni nasekunikezeni, musa ukuyifaka ekhanda inkulumo yakho. Kuyovimbela injongo Yalesisifundo.
13 Uma usebenzisa imibhalo, ungazibuza lemibuzo yesandiso, Kanjani? Ngubani? Nini? Kuphi? njalonjalo. Ngakho-ke, njengoba ifanela indaba yakho, sebenzisa lemibuzo njengengxenye yokulotshiwe kwakho. Ekunikeleni inkulumo funda nje umbhalo, zibuze noma ubuze umninindlu wakho lemibuzo, njengokufanele, futhi uyiphendule. Kungalula kanjalo.
14, 15. Yiziphi izisusa ezingafanele zisidumaze na?
14 Abaqalisayo bakhathazeka kaningi ngokuthi bayokhohlwa okuthile. Nokho, uma uthuthukise inkulumo yakho ngomqondo ohlelekile, akakho oyolahlekelwa ngisho umcabango uma ukhohliwe. Ukuhlanganiswa kwendaba akukhona ukucabangela okukhulu kulelibanga nokho. Kubaluleke ngaphezulu kuwe manje ukufunda ukukhuluma usukela ohlakeni lwenkulumo.
15 Kungenzeka ukuthi ekunikezeni lenkulumo uyocabanga ukuthi ulahlekelwe yizimfanelo eziningi osuzifundile. Ungethuki. Ziyobuya futhi uyozifumana uphumelela ngaphezulu kuzo uma ungake ufunde ukukhuluma ngaphandle kombhalo olotshiwe.
16, 17. Ekwenzeni okulotshiwe, yini esifanele siyikhumbule na?
16 Izwi nje ngokulotshiwe okusetshenziselwa izinkulumo esikolweni senkonzo. Kufanele kusetshenziselwe ukukhumbula imiqondo, hayi ukuyisho ngekhanda. Okulotshiwe kufanele kube-kufushane. Kufanele kube-nanobunono, kuhleleke futhi kufundeke. Uma ukuhlelwa kwakho kuyimpindelo, okulotshiwe kwakho kufanele kungaqhami, mhlawumbe kube-ngaphakathi kweBhayibheli lakho. Uma kuyinkulumo yasendaweni yesikhulumi, futhi uyazi ukuthi uyosebenzisa isitendi sesikhulumi, okulotshiwe-ke akufanele kube-yinkinga. Kepha uma ungaqinisekile, lungiselela ngokuyikho.
17 Olunye usizo wukuloba isihloko enhla nokulotshiwe kwakho. Amaphuzu amakhulu afanele nawo aqhamisise emehlweni. Zama ukuwaloba ngosonhlamvukazi kuphela noma ukuwadwebela ngaphansi.
18, 19. Singazijwayeza kanjani ukusebenzisa uhlaka lwenkulumo na?
18 Ukusebenzisa kwakho okulotshiwe okumbalwa kuphela ekunikezeni inkulumo yakho akusho ukuthi ungalungiselela kabi. Lungiselela inkulumo ngeminingilizo kuqala, uphelelisa uhlaka lwenkulumo ngangoba ufisa. Bese ulungiselela olwesibili, olufushane kakhulu, uhlaka lwenkulumo. Lolu wuhlaka lwenkulumo oyolusebenzisa ngempela ekunikezeni inkulumo.
19 Manje beka zozimbili izinhlaka zenkulumo phambi kwakho, futhi ubheka kuphela uhlaka lwenkulumo olufushane, khuluma okwaziyo ngephuzu lokuqala elikhulu. Ngemuva kwalokho, yithi shazi ohlakeni lwenkulumo oluningiliziwe bese ubona lokho okukhohliwe. Qhubekela kwelesibili iphuzu elikhulu ohlakeni lwakho lwenkulumo olufushane futhi wenze okufanayo. Ngesikhathi, uyolwazi uhlaka lwenkulumo olufushane kangangoba uyokukhumbula konke okusohlakeni lwenkulumo oluningilizwe ngaphezulu ngokubheka nje okwakho okulotshiwe okufushane okumbalwa. Ngokuzijwayeza nangokuhlangenwe nakho uyoqala ukwazisa izinzuzo zokukhuluma ngokungahloswanga futhi uyosebenzisa umbhalo olotshiwe lapho kudingekile ngempela kuphela. Uyozizwa ukhululeke ngaphezulu lapho ukhuluma nezilaleli zakho ziyolalela ngenhlonipho engaphezulu.