Filatelie—’n boeiende stokperdjie en ’n reusebedryf
DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN BRITTANJE
FILATELIE, of die versameling van posseëls, is na bewering die “wêreld se grootste stokperdjie”. Die eerste seëls was niks anders nie as ‘stukkies papier wat agterop met ’n klewerige lagie bedek is en wat die gebruiker, deur dit ’n bietjie klam te maak, aan die agterkant van ’n brief kon plak’, aldus die Britse poshervormer sir Rowland Hill (1795-1879). Sy ‘stukkies papier’ het so gewild geraak dat posseëls vandag beskou word as die uitvinding wat die verloop van kommunikasie wêreldwyd verander het.
Vir versamelaars en handelaars wissel die waarde van seëls van feitlik nul tot reusebedrae van ’n miljoen rand of meer. Hoe is dit moontlik as posseëls so algemeen is? En wat gee posseëls hulle aantrekkingskrag en waarde?
Die unieke Penny Black
Die eerste handgestempelde seëls wat vooruitbetaling van posgeld aangedui het, was die uitvinding van die handelaar William Dockwra, wat in 1680 die London Penny Post begin het. Die pos wat by die ontvangskantoor gedeponeer is, was met ’n posmerk gestempel wat uit ’n dubbele driehoek bestaan het en die woorde PENNY POST PAID daarop ingegraveer gehad het, gereed om deur William Dockwra se boodskappers afgelewer te word. Maar ander boodskappers en bodes het hierdie reëling heftig teëgestaan omdat hulle gemeen het dat hulle bestaan bedreig word. Die staatsposkantoor het William Dockwra se posdiens ook as ’n skending van hulle monopolie beskou.
Dit was eers vroeg in die 19de eeu dat poshervorming daarin geslaag het om die penny-tarief landwyd beskikbaar te stel. In Mei 1840 is die eerste plakposseël in Brittanje te koop aangebied, en dit het gou as die Penny Black bekend geword. (Sien foto.) Dit was ongeperforeer, en elke seël moes uit ’n vel gesny word.
In 1843 het Brasilië naas Brittanje die tweede land geword om plakseëls uit te reik wat vir landwye gebruik geldig was. Ander lande het geleidelik seëls vir binnelandse pos begin gebruik. Later het ’n wêreldwye posunie ontwikkel om buitelandse aflewering moontlik te maak. Vandag is die Wêreldposunie met die hoofkwartier in Bern, Switserland, ’n gespesialiseerde agentskap van die Verenigde Nasies.
Versamelings vertel ’n verhaal
Namate internasionale kommunikasie toegeneem het, het elke land eiesoortige seëls ontwerp en gedruk. Party, wat gedenkseëls genoem word, beeld belangrike gebeure en mense uit; ander, wat frankeerseëls genoem word, is goed gedefinieer vir gereelde gebruik in ’n reeks van waardes om in ’n verskeidenheid posbehoeftes te voorsien. Deur die jare heen het ongeveer 600 posadministrasies jaarliks nagenoeg 10 000 nuwe seëls uitgereik. Die ernstige student van seëls (die filatelis) sowel as die persoon wat dit bloot geniet om seëls as ’n tydverdryf te versamel, sal albei iets vind wat in hulle smaak val wanneer dit kom by die kwartmiljoen verskillende seëls wat tot dusver uitgereik is!
Met só ’n hoeveelheid en verskeidenheid seëls kan geen enkele versamelaar natuurlik verwag om ’n eksemplaar van elke soort seël wat al uitgereik is te besit nie. Antarktika, blomme, brûe, Bybel, bye, diere, energie, Esperanto, Europa, fotografie, geneeskunde, geologie, godsdiens, grotte, landbou, lande, lugvaart, musiek, nywerheid, Olimpiese Spele, posdienste, Rooi Kruis, rolprentbedryf, ruimte, sport, steenkool, swamme, vervoer, VN, voëls, vuur en selfs die weer is onderwerpe wat versamel word. Jy noem dit en seëls het dit.
Ander versamelaars lê hulle toe op seëls met uitsonderings. Wat beteken dit? Kyk weer na die Penny Black. Sien jy die letters wat onder in die hoeke van die seël gedruk is? Hierdie seëls is aanvanklik op ’n vel gedruk wat uit 240 afsonderlike seëls bestaan het, wat in 20 horisontale rye van 12 elk gerangskik is. Die eerste seël in die boonste ry het die letters AA gehad; die laaste in die ry, AL, en so het dit alfabeties voortgegaan tot by TA en TL aan die begin en einde van ry 20. Die letters is tydens die finale stadiums van die plaatmaakproses met die hand in die hoeke van die ontwerp gepons. ’n Poskantoorbeampte sou vervalsing vermoed indien baie van die briewe wat hy gehanteer het se seëls dieselfde twee karakters gehad het.
Al is daar nagenoeg 68 miljoen afsonderlike Penny Black-seëls uitgereik, het ’n versamelaar wat vandag so ’n ongebruikte seël besit iets seldsaams en waardevols—in die omgewing van R15 200 tot R24 700.
Buiten geringe verskille in ontwerp wek seëls wat gedruk is op verskillende plate, op papier met verskillende watermerke (’n deursigtige ontwerp in die papier wat sigbaar is wanneer dit teen lig gehou word) en selfs dié met verskillende hoeveelhede perforasies (die gaatjies langs die kante) die belangstelling van gespesialiseerde versamelaars. Om welslae te behaal, het sulke spesialiste meer as ’n haartangetjie (Moet nooit jou vingers gebruik nie!) en ’n vergrootglas nodig. ’n Meter bepaal die verskil in perforasie; ultravioletlampe dui beskadiging, verborge fosforessensie en ander klein besonderhede aan.
Party versamelaars toon spesiale belangstelling in ontwerp- en drukfoute op seëls. Vir hulle is dit ’n groot saak om iets te besit wat ander versamelaars misgekyk het. Let op die verskil in waarde. Volgens ’n waardebepaling wat in 1990 gedoen is, is ’n 1841-Penny Red waarvan die letter A ontbreek, ’n fout op die eerste seël van die tweede ry van die vel, omtrent 1300 keer meer werd as een sonder hierdie fout!
Seëls is ’n reusebedryf
Deesdae trek seëlversameling ’n verskeidenheid beleggers. Die ernstige belegger koop versamelings seldsame klassieke seëls wat handelaars verwag oor ’n vaste termyn in waarde sal toeneem. Wanneer die belegging verval, onderneem die handelaar om sy kliënt se seëls teen die hoogste moontlike prys te verkoop. “Ligte, leesbare posmerke is ’n vereiste by gebruikte seëls—dikwels is die algemeenste seëls met ideale of ongewone posmerke betreklik skaars en daarom stem hulle geldelike waarde daarmee ooreen. Die waarde van ’n seël hou ten nouste verband met sy toestand”, skryf die seëlkenner James Watson.
In 1979 het Londen se Daily Mail berig dat “klassieke seëls (wat uit 1840 tot 1870 dateer) die afgelope vyf jaar baie meer in waarde toegeneem het as aandele en ander beleggings, en in baie gevalle, selfs meer as huispryse”. ’n Reeks van sewe seldsame seëls wat in 1974 R307 460 gekos het, het tot R1 110 780 in waarde toegeneem.
In 1990 het ’n advertensie in die Time International berig: “As ’n belegging het seëls baie geskommel. In die sewentigerjare is pryse opgejaag toe beleggers wat wou voordeel trek uit seldsame seëls beleggingsportefeuljes opgebou het. Maar toe die Wêreldseëltentoonstelling in 1980 in Londen gehou is, het die seepbel gebars en het spekulante gevind dat die enigste mense wat bereid was om die mark te ondersteun die versamelaars was, en hulle was verstandig genoeg om hulle te onttrek. ‘Toe die beleggers hulle portefeuljes probeer wissel het, het hulle gevind dat baie seëls nie so seldsaam was soos hulle gemeen het nie’”, en hulle het verloor. Wat ’n waarskuwing is dit tog vir diegene wat in seëls belê!
As ’n versamelaar, of selfs as ’n filatelis, moet jy ’n balans probeer handhaaf. Put genot uit jou seëls. Leer daaruit—oor die wêreld, sy geografie, volke en kulture. Moenie toelaat dat versameling ’n obsessie word nie. Bepaal jou belangstelling in seëls en weeg dit dan noukeurig op teen die belangriker dinge in die lewe.
[Prent op bladsy 17]
Die Penny Black
[Prent op bladsy 18]
Seëls van Oostenryk, Spanje en Brittanje