Daardie pragtige orgideë!

‘‘SKILDER ’n bamboesriet wanneer jy kwaad is; orgideë wanneer jy gelukkig is.” Hierdie Chinese gesegde weerspieël ’n liefdesverhouding van tweeduisend jaar tussen orgideë en die Oosterse tuiniers en kunstenaars wat hulle verewig het.

Orgideë is ongetwyfeld blomme wat sterk gevoelens wek. Maar hulle spesiale bekoring is tot heel onlangs toe nie in die Weste waardeer nie. Trouens, daar is amper toevallig met hulle aankweking begin.

In die vroeë agtiende eeu het William Cattley, ’n invoerder van tropiese plante, ’n paar bolagtige stamme opgemerk wat as verpakkingsmateriaal gebruik is. Hy het hulle uit nuuskierigheid in sy kweekhuis geplant. Hy is later daardie jaar met ’n pragtige lilakleurige bloeisel beloon. Ander Europese blomkwekers het gou besef watter handelsmoontlikhede sulke merkwaardige blomme ingehou het.

Die soektog na hierdie tropiese skatte het spoedig met mening begin. Woude is gefynkam op soek na seldsame orgideë, waarvan baie nie die lang seereis na Europa oorleef het nie. Dié wat dit wel oorleef het, het hoë pryse behaal. ’n Bedrag van 1150 ghienies (ongeveer R275000 volgens hedendaagse pryse) is in 1906 by ’n veiling in Londen vir net een eksemplaar betaal. Pryse het aansienlik gedaal met die koms van kunsmatig gekweekte hibrides. Maar ’n versamelaar kan selfs vandag tot R68 750 vir ’n nuwe hibride betaal.

Waarom is orgideë so spesiaal? Miskien is dit hulle eindelose verskeidenheid vorms en kleure. Of is dit hulle subtiele skoonheid? Of is dit daardie eksotiese bekoring wat so moeilik is om te verklaar? Wat die redes ook al mag wees, hulle is kragtig genoeg om ’n florerende internasionale orgideëhandel te onderhou.

Tuiniers verkies gewoonlik om die opvallender tropiese spesies te kweek, maar die meeste orgideë is beskeie blomme wat ongemerk verbygaan. Party is so klein dat die blom slegs twee millimeter wyd is.

Wilde orgideë word in woestyne, in moerasse en op bergpieke aangetref, van die vogtige tropiese woude tot die barre vlaktes van die Noordpoolstreke. Baie groei op bome, hoewel party selfs ’n kaktus of die wortel van ’n wortelboom as gasheer uitkies. Maar orgideë is nie parasiete nie; hulle het net die boom as stut nodig sodat hulle lugwortels atmosferiese vog kan inneem.

Afgesien van hulle verskeidenheid, word orgideë ook deur hulle unieke voortplantingsmetodes gekenmerk. ’n Enkele orgideesaadhuisie—’n verpakkingswonder—kan tot tweemiljoen piepklein saadjies bevat, wat wyd en syd deur die wind gedra kan word. Hulle het, in teenstelling met die meeste sade, geen ingeboude voedselvoorraad nie en om suksesvol te ontkiem, maak hulle daarop staat om die fungi te kry wat hulle van party noodsaaklike voedingstowwe voorsien.

Ten einde saad voort te bring, moet die blom eers bestuif word, gewoonlik deur ’n insek. Wat lok die insek na die blom? Orgideë het geen stuifmeel om as kos vir die besoeker aan te bied nie en nie alle spesies het nektar nie. Wat is die gunstelinglokmiddels? Skoonheid, geur en vermomming.

Deur skoonheid aangetrek

Tuinboukundiges het meer as ’n eeu lank geswoeg om hibrides uit aantreklike wilde spesies te ontwikkel. Daar is nou meer as 75 000 geregistreerde variëteite.

Skoonheid is vir die wilde orgidee van praktiese waarde. Die aantreklike blom dien as lokmiddel vir die bestuiwers. Die groot middelste kroonblaar, of lip—wat gewoonlik die kleurrykste is—dien as ’n aanloklike landingsplek vir ’n insek.

Helderkleurige blomme trek bye, perdebye, skoenlappers en kolibries aan, en die parallelle lyne op baie orgideekroonblare dien in party spesies as padtekens wat vir die besoeker die pad na die kos, die nektar, toe aanwys. Maar in die insektewêreld is skoonheid nie alles nie.

Onweerstaanbare geur

Insekte wat in die algemeen nie te goed kan sien nie, kan by skoonheid verbyvlieg sonder om dit op te merk. ’n Swaar geur is egter onweerstaanbaar. Die geur kan soos dié van ’n wyfie-insek wees. Party orgideë ruik glo meer na perdebywyfies as die perdebye self!

Die geur is nie altyd so subtiel nie. Party orgideë stink na verrottende materie. Hierdie reuk is egter ook doeltreffend. Dit is een wat geen vlieg met selfrespek kan ignoreer nie. En as geur alleen nie genoeg is nie, kan ’n doeltreffende vermomming gebruik word om die reukbedrog te vergroot.

Slim nabootsing

Wanneer orgideë van die geslag Oncidium liggies in die windjie waai, lyk hulle so baie na ’n vyandige insek dat die kwaai by die orgidee bestorm om sy “vyand” te probeer verdryf. Terselfdertyd versamel hy onwetend ’n pakkie van die orgidee se stuifmeel.

Daarenteen lyk byorgideë van die genus Ophrys soos vriende in plaas van vyande. Hulle ruik soos bye en hulle lyk soos bye. Die bymannetjie besoek ’n blom en dink dat dit ’n wyfie is, en wanneer die ongelukkige vryer die bedrog ontdek, kleef die pollinia (klein klompies stuifmeel) reeds aan sy liggaam. Die volgende orgidee wat hom flous (’n by kan twee keer geflous word) sal dan bestuif word.

Lof aan ’n Skepper

Sulke verbasende verskeidenheid en ingewikkelde meganismes is lewende bewys van die Skepper se wysheid. Hierdie wonders kon ongetwyfeld nie aan blinde toeval of blote noodsaaklikheid toegeskryf word nie.

Jesus Christus het van ’n ander les gepraat wat uit die skoonheid van sulke blomme geleer kan word: “Dink aan die blomme wat in die veld groei”, het hy gesê. “Ek verseker julle dat nie eers Salomo in sy koninklike gewaad soos een van hulle geklee was nie. As God dan die wilde blomme só klee . . . , sal hy nie veel meer na julle omsien nie?”—Mattheüs 6:28-30, New Jerusalem Bible.

Ons kan uitsien na die tyd wanneer die mens op sy beurt na ons planeet se kosbare orgideë sal omsien. Daar wag steeds duisende tropiese spesies om ontdek te word, en wie weet watter geheime en verrassings hulle dalk inhou! Maar wat hulle kleur of vorm ook al mag wees, hulle sal ons waardering vir die skepping se skoonheid en verskeidenheid ongetwyfeld verder vergroot.—Vergelyk Jesaja 35:1, 2.

[Prente op bladsy 16-18]

1. Cattleya (hibride)

2. Cattleya (hibride)

3. Vanda (hibride)

4. Phalaenopsis (hibride)

5. Cattleya (hibride)

6. Phalaenopsis (hibride)

7. Vanda (hibride)

8. Phalaenopsis

9. Phalaenopsis (hibride)

10. Cattleya auriantiaca

[Erkenning]

Photos 1, 2, 4-6, 8-10: Courtesy of Jardinería Juan Bourguignon, Madrid, Spain