Op soek na orgideë in Europa

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN NEDERLAND

ORAL word mense deur orgideë gefassineer. Hierdie plante is sinoniem met eksotiese skoonheid en kleurryke prag. Die feit dat hulle in ondeurdringbare tropiese woude voorkom, dra by tot hulle geheimsinnigheid. Min mense besef dat orgideë nie tot tropiese gebiede beperk is nie, maar dat hulle ook in die gematigder gebiede van ons planeet, soos in Europa, aangetref word.

Orgideespesies kan in ’n verskeidenheid streke, van noordelike Ysland tot subtropiese Griekeland, aangetref word. Daar is altesaam ongeveer 350 spesies wat in Europa bekend is. In teenstelling met baie tropiese spesies is Europese spesies terrestries, wat in die grond groei. Orgideë in die trope is hoofsaaklik epifiete, wat aan bome groei. Talle tropiese spesies bring groot, pragtige blomme voort, terwyl die blomme van die Europese orgideë baie meer beskeie in grootte is.

Om ’n soektog na orgideë in Europa te onderneem, is ’n genotvolle tydverdryf omdat baie spesies in pragtige omgewings groei. Orgideë is dikwels aanwysers wat die bestaan van kenmerkende omgewingstoestande aandui. Baie spesies is uiters kieskeurig oor die ekologiese omgewing waarin hulle leef en kom slegs op plekke voor wat aan al hulle vereistes voldoen. Moerasorgideë, soos die Dactylorhiza incarnata, groei byvoorbeeld slegs op plekke waar die ondergrondse water genoeg kalk bevat. Dit verduidelik waarom sommige spesies seldsamer as ander is. ’n Orgideespesie wat baie spesifieke eise stel, sal in minder gebiede voorkom as een wat onder minder beperkende toestande groei.

As ons ’n denkbeeldige reis deur Europa onderneem, van Nederland na suidelike Italië, kom daar in die meeste streke waardeur ons reis orgideë voor. Kom ons begin by Nederland. In hierdie laaggeleë land in Wes-Europa tref ons nog steeds uitgestrekte moerasse, vogtige laagtes tussen die duine en grasvelde aan. In Mei en Junie word ’n deel van die terrein pienk en pers getint deur orgideë van die genus Dactylorhiza. ’n Pragtige, statige spesie is die Dactylorhiza praetermissa. Hierdie plant kan ’n hoogte van een meter bereik en kan tot 60 blomme dra. Dele van vleigrond en heideveld dien ook as groeiplek vir orgideë. Daar kom soms in veral nat heidevelde groot getalle Dactylorhiza maculata voor. In vleigrond sou ons noukeurig moet soek om die klein groen blommetjies van die Hammarbya paludosa op te spoor. Hierdie klein orgidee groei in uiters onbereikbare gebiede.

Ons reis verder tot in die sentrale bergreekse van Duitsland. Etlike verteenwoordigers van die genus Epipactis word hier tussen ’n groot verskeidenheid bladwisselende bome aangetref. Hoewel sommige van hulle diep in die skadu’s groei, verkies ander, soos die Epipactis muelleri, die rand van ’n woud. Die blomtyd van die Epipactis-spesie in die nasomer en herfs sluit die orgideeseisoen in Europa af. Daar is ’n spesifieke soort droë grasveld, kalkgrasveld, wat teen kalkryke heuwelhange geleë is waar orgideë in oorvloed voorkom. Ons sal dalk tientalle spesies gedurende Mei en Junie hier aantref, waaronder die pragtige Orchis militaris en Orchis ustulata.

Ons bereik die Alpe in die suidelike deel van Duitsland. Die velde in die Alpe is beroemd vir hulle blommeprag. Orgideë dra dikwels hiertoe by. In Julie versier orgideë sommige velde in die Alpe, soos dié van die Dolomiete in Italië, met ’n pers gewaad. ’n Oorvloed van die Nigritella nigra word hier in ’n groot verskeidenheid kleure aangetref. Die Nigritella gee ’n sterk vanieljegeur af wat ons daaraan herinner dat vanielje van die vrug van ’n tropiese orgidee verkry word.

Orgideë kan op hoogtes van meer as drieduisend meter aangetref word. Op daardie hoogte is dit moontlik om wat waarskynlik die wêreld se kleinste orgidee is, die Chamorchis alpina, aan te tref. Die blomme van hierdie spesie is minder as vyf millimeter in deursnee. Omdat hulle kleur groen is, trek hierdie blomme nie veel aandag nie. Nogtans het hierdie spesie hulle eie spesifieke plek in die ekosisteem van die Alpe-streek.

Nadat ons verby die Alpe gereis het, bereik ons nou die Mediterreense streek van Europa. Ons tref hier meer orgideespesies aan as op enige ander plek in Europa, en daar is ’n verstommende verskeidenheid. Die spesies wat hier groei, hou van hitte en blom slegs in die vroeë lente. Gedurende die droë somer verdroog alle plantegroei, waaronder die orgidee, en dan word daar feitlik geen plant aangetref wat blom nie. Dit is slegs ná die eerste herfsreëns dat vars, groen plante weer verskyn.

Orgideë reageer op hierdie reënval. Baie spesies vorm dan blare en oorleef die winter as ’n roset. Dit is eers in die vroeë lente dat hulle hulle pragtige blomme vertoon. Die spesies van die genus Ophrys is tipies van die Mediterreense plantegroei. Baie van hierdie spesies is vir bestuiwing afhanklik van mannetjie-insekte wat die blom, wat soos ’n insek lyk, vir ’n wyfie misgis wat gewillig is om te paar. Etlike spesies is na insekte vernoem waarna hulle lyk, soos die spinnekoporgidee, vliegorgidee en hommelbyorgidee (Ophrys sphegodes, insectifera en bombyliflora). Ná die skynparing dra die insek die stuifmeelmassa onbewustelik na ’n ander blom van dieselfde spesie. Bestuiwing vind plaas, en die vorming van saad kan begin. Hierdie metode van bestuiwing is verbasend akkuraat.

Onder sommige van die Ophrys-spesie is daar kenmerkende subspesies aan die mens bekend. Elkeen word deur ’n spesifieke insekspesie bestuif. Wanneer een soort bestuiwer aan blomme van ’n ander ras blootgestel word wat dieselfde lyk, weier hulle om dit te bestuif. Soms is daar “glipse”, en ander spesies word per ongeluk bestuif, wat hibride tot gevolg het. Hierdie hibride kan af en toe vrugbare saad en groot getalle afstammelinge voortbring.

Nog ’n kenmerkende Mediterreense genus is die tongorgidee (Serapias). Hierdie spesie word deur insekte bestuif wat die aand in ’n buisvormige holte binne-in die blom deurbring. Wanneer die insek wakker word, kleef die stuifmeelmassa aan die insek se lyf vas sodat nog ’n blom die volgende aand bestuif kan word.

Terwyl ons deur Europa gereis het, het ons talle pragtige natuurgebiede vol orgideë gesien. Nogtans het baie verdwyn. In Europa, wat geïndustrialiseerd, dig bevolk en vooruitstrewend op landboukundige gebied is, word feitlik elke natuurlike reserwe aan ’n oorvloed dreigende omstandighede blootgestel. Suurreën, droogte, maksimale bewerking van landbougrond, toerisme en verstedeliking het almal hulle uitwerking op orgideë. Baie spesies het skaars geword. In verskeie lande word sommige spesies deur die wet beskerm.

Maar dit help nie veel om net wetlik te bepaal dat iets verbode is nie. Die mens behoort die skepping met eerbied te behandel. In hierdie huidige, onvolmaakte stelsel van dinge, waar eerbied vir die Skepper en sy skepping ontbreek, verwag ons nie dat die natuur sal floreer nie. Dit sal eers in God se nuwe stelsel vir regverdige mense moontlik wees om die harmonie van die natuur te geniet (Jesaja 35:1). Dan sal die baie soorte orgideë behoorlik waardeer word vir wat hulle is.

[Prent op bladsy 8, 9]

Op hierdie twee bladsye is orgideë van (1) Italië, (2) Nederland, (3) die velde van die Alpe, (4) kalkgrasvelde en (5) heideveldgebiede. (6) Die skoenlapperorgidee