Die kweek van orgideë—Hoe geduld beloon word

DIE kweek van orgideë kan gewoontevormend wees. Party bewonderaars bestee ure daaraan om die Latynse name van hulle gunstelingblomme te bestudeer sodat hulle dit reg kan uitspreek. Waarom word mense so deur orgideë gefassineer?

Dit is verstommend hoeveel verskillende orgideesoorte daar is. Sowat 25 000 verskillende spesies is al in die natuur ontdek, en amptelike organisasies erken meer as 100 000 kunsmatige hibriede! Die beskrywing “kunsmatige hibried” beteken nie dat plantkundiges nuwe lewende organismes uit grond, water en lug geskep het nie. Sulke hibriede is eerder die produk van beheerde kruisbestuiwing.

Orgideë wat in die natuur gevind word sowel as dié wat deur mense gekweek is, kom in ’n verskeidenheid groottes voor. Daar is piepklein orgideë wat die beste met behulp van ’n vergrootglas bestudeer kan word, terwyl ander weer ’n mooi vertoning op ’n vensterbank maak. Een orgideesoort wat in die Indonesiese reënwoud groei, kan meer as 500 kilogram weeg!

Orgideë kom in alle kleure van die reënboog en in baie vorms voor. Party van hulle lyk net soos bye, motte en voëls, terwyl ander wat vorms het wat glad nie ooreenkom met enigiets wat jy al gesien het nie, besonder fassinerend kan wees, veral vir kwekers. Jare lank kon net die rykes hierdie pragtige plante bekostig, maar nou is orgideë ook beskikbaar vir mense wat nie so welgesteld is nie. Hier volg die verhaal agter die pragtige orgideë wat jy vandag kan geniet.

Die “orgideestormloop”

Mense bewonder orgideë al eeue lank, maar kwekers het eers redelik onlangs doeltreffende maniere gevind om hulle te kweek. In 1856 het die eerste orgideehibried wat deur die mens gekweek is, geblom. Maar om hierdie pragtige maar veeleisende blomme te kweek, was dikwels eerder vermoeiend as genotvol.

Orgideesaadjies is klein—party is soos fyn stof. Dit was, en is dikwels nog steeds, ’n uitdaging om sulke piepklein saadjies te hanteer, maar die grootste probleem was om hulle te laat groei. Kwekers het dekades lank met verskillende materiale en toestande geëksperimenteer om die regte medium te vind waarin orgideesaad sal ontkiem. In 1922 het dr. Lewis Knudson, ’n wetenskaplike van die Cornell-universiteit in die Verenigde State, ontdek dat saadjies ontkiem en floreer wanneer hulle geplaas word in ’n mengsel van water, suiker en agar (’n jellieagtige stof wat uit seegras verkry word). Kort voor lank het entoesiaste ’n oorvloed nuwe orgideehibriede begin kweek. Hierdie “orgideestormloop” gaan voort, en elke jaar verskyn daar baie hibriede wat nog nooit tevore in die openbaar gesien is nie.

Maar lank voordat mense orgideë gekweek het, het hulle in die natuur gegroei. Hoe bring orgideë in hulle natuurlike omgewing hibriede voort?

Orgideë in die natuur

Wanneer twee of meer naverwante orgideespesies in dieselfde omgewing blom, is daar ’n kans dat ’n natuurlike hibried sal ontwikkel. In die natuur dien insekte en ander diertjies as bestuiwers. Wanneer ’n bestuiwer orgideë besoek om nektar te versamel, sit stuifmeel van een plant aan sy liggaam vas en bestuif dit plante wat hy daarna besoek. Die bestuifde orgideë sal dan moontlik bevrug raak. Indien wel, sal hulle saadkapsules voortbring.

Die saadkapsule word met verloop van tyd ryp, bars oop en stel duisende, of selfs miljoene, saadjies vry. Party val op die grond, terwyl baie ander deur die wind weggedra word. Die saadjies wat wortelskiet, voer ’n stryd om voort te bestaan, en baie min bereik volwassenheid. Dié wat groei omdat stuifmeel van een spesie ’n ander spesie bevrug het, word natuurlike hibriede genoem. Maar hoe word ’n kunsmatige orgideehibried gekweek?

Hoe die hibried gekweek word

’n Orgideehibried het eienskappe van albei ouerplante. ’n Kweker besluit dus eers watter soort blom hy wil hê. Hy soek moontlik ’n sekere kleur of strepe of kolle. Hy wil dalk hierdie eienskappe kombineer in ’n plant wat klein of groot blomme het. Geur is nog ’n faktor. Met hierdie punte in gedagte, kies die kweker twee orgideë wat hopelik ’n hibried met die verlangde eienskappe sal voortbring. Byvoorbeeld, ’n orgideekweker kies miskien die goueskoentjie-orgidee (Paphiopedilum armeniacum) as een van die spesies wat hy wil gebruik. Hierdie orgidee is in 1979 in China ontdek. Dit verleen dikwels ’n ryk goudgeel kleur aan hibriede, waarvan party ongelooflik mooi is.

Wanneer die kweker sy twee ouerplante het, verwyder hy al die bestaande stuifmeel van die saadouer, die blom wat stuifmeel van die ander plant sal ontvang. Die orgidee wat die stuifmeel voorsien, word die stuifmeelouer genoem. Met ’n tandestokkie of ’n soortgelyke instrument verwyder die kweker stuifmeel van die stuifmeelouer en smeer hy dit onderaan die kolom van die blom van die saadouer. Hy merk hierdie kruisbestuifde orgidee met die name van albei ouerplante en die datum van bestuiwing.

Geduld is noodsaaklik

As bevrugting plaasvind, gebeur iets verbasends in die blom van die saadouer. Draadagtige buisies in die kolom groei na ’n deel van die blom toe wat die vrugbeginsel genoem word. Die vrugbeginsel swel dan en vorm ’n saadkapsule. Binne-in vorm honderdduisende piepklein saadjies, wat elkeen aan ’n enkele stuifmeelbuisie vas is. Dit kan maande of langer as ’n jaar neem vir die saadkapsule om ryp te word. Op hierdie stadium oes die kweker die saadjies van die saadkapsule. Hy sit dit in ’n gesteriliseerde fles met ’n oplossing van agar en voedingstowwe. As die saadjies ontkiem, sal klein orgideetjies kort daarna soos ’n lappie groen gras verskyn.

Ná ’n paar maande haal die kweker die saailinge uit die fles en sit hulle naby mekaar in een pot. Hy hou ’n ogie oor die saailinge en gee hulle dikwels water sodat hulle nie verdroog nie. Later plant die kweker sy nuwe orgideë in afsonderlike potte oor. Op hierdie stadium is geduld werklik nodig. Orgideë kan van ’n paar jaar tot meer as ’n dekade neem om te blom.

Stel jou net ’n kweker se genoegdoening voor wanneer hy ’n blom sien aan ’n orgidee wat hy gekweek het! As dit ’n nuwe hibried is, kan die kweker dit onder ’n naam van sy keuse laat registreer. Die geregistreerde naam sal dan gebruik word vir al die hibriede wat daarna van hierdie genus/spesie-kombinasie gekweek word.

Soms vind ’n kweker ’n ideale kombinasie wat ’n sensasie onder orgidee-entoesiaste veroorsaak. Hy ontvang miskien toekennings, en sy pragtige plante sal hoë pryse behaal. Maar bo en behalwe die geld wat dit hom in die sak bring, verskaf dit hom onbeskryflike plesier wanneer hy ’n blom sien aan ’n orgidee wat hy gekruis het.

Nou weet jy dat dit baie tyd en geduld geverg het om die pragtige orgideë te kweek wat jy bewonder. Maar in werklikheid is die werk wat mense doen om orgideehibriede te kweek, eenvoudig in vergelyking met die werke van die grootse Skepper van alles wat lewe, Jehovah. Hy het die komplekse genetiese kode, wat sulke asemrowende blomme moontlik maak, in elke plant geplaas. Ons trek bloot voordeel uit sy kunsliefde, wat geopenbaar word in die fassinerende verskeidenheid orgideehibriede. Dit is waarlik soos die psalmis Dawid geskryf het: “Hoe talryk is u werke, o Jehovah! U het hulle almal in wysheid gemaak. Die aarde is vol van wat u voortgebring het.”—Psalm 104:24.

[Prent op bladsy 17]

“Beallara”-hibried

[Prent op bladsy 17]

“Doritaenopsis”-hibried

[Prent op bladsy 18]

“Brassidium”-hibried