Orgideë in al hulle glorie

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN COSTA RICA

“Hulle pronk trots teen die geteëlde muur. Hulle flankeer met die briesie, skaduwee en son, en nou is hulle trotser as ooit tevore.”

DIT was die openingswoorde van ’n koerantberig wat die Jaarlikse Nasionale Orgideetentoonstelling in San José, Costa Rica, aangekondig het. Die blote woord ‘orgidee’ laat ’n mens moontlik dink aan van die mees eksotiese en pragtigste blomme in die wêreld. Iemand het ’n besoeker aan die tentoonstelling hoor sê: “Hoe kan enigeen wat hierdie delikate ontwerp en prag sien, ontken dat dit God se handewerk is?” Ja, orgideë bring lof aan Jehovah God, wie se onsigbare eienskappe deur sy skeppingswerke waargeneem kan word!—Romeine 1:20.

Orgideë word al duisende jare lank weens hulle prag bewonder. Getuienis dui daarop dat die Chinese alreeds meer as 4 000 jaar gelede orgideë gekweek het. Aan die ander kant van die wêreld het Montezuma, wat van 1502 tot 1520 heerser was van wat vandag Mexiko is, na bewering verskillende soorte orgideë gekweek. Maar dit was eers in die 1800’s dat die vraag na hierdie plante skerp toegeneem het.

In 1818 het ’n man in Engeland met die naam William Cattley ’n besending tropiese plante van Brasilië af ontvang. In die verpakkingsmateriaal het hy plantdele opgemerk wat soos wortels gelyk het. Nadat hy dit geplant het, was hy verheug toe dit pragtige pers blomme voortbring. Hierdie soort orgidee staan nou bekend as die Cattleya.

Gedurende die 1800’s was dit baie gewild onder die rykes om unieke orgideë te versamel. Veral nuwe orgideesoorte kon buitensporige pryse behaal. Maar teen die eeuwisseling het die orgideegier afgeneem. Dekades later was daar ’n herlewing toe goedkoop kunsmatige metodes ontdek is om orgideë te laat voortplant. Nou kon enigeen hierdie eksotiese blomme geniet!

Ongelooflike verskeidenheid

Met tot 20 000 soorte regoor die wêreld is die orgideefamilie moontlik die grootste blomplantfamilie.a Hulle word feitlik oral aangetref, van die Noordpoolsirkel tot in halfwoestynstreke. Terwyl sommige orgideë in boomtoppe op ’n hoogte van 3 000 meter in die Andesgebergte groei, bly ander—soos dié in Australië—die grootste deel van hulle lewe ondergronds.

Orgideë kom voor in allerhande groottes en kleure en het ’n verskeidenheid geure. In Papoea-Nieu-Guinee is daar party wat etlike meters hoog is en tot twee ton weeg. Ander met blomme wat so groot soos die kop van ’n speld is, kan maklik in ’n vingerhoed pas. Sommige orgideë se wortels is in die grond geanker, maar die meeste van hulle (wat epifiete genoem word) groei in bome of op ander plante. Daar is orgideë wat die lug met die sagte geur van kokosneute of frambose vul, terwyl ander soos vrot vleis ruik.

Party vra dalk: ‘Kan al hierdie verskillende blomme van dieselfde familie wees?’ Selfs met hierdie ongelooflike verskeidenheid is daar twee kenmerke wat orgideë van ander blomplante onderskei. Eerstens, orgideë het ’n unieke kroonblaarrangskikking. Tweedens, orgideë het ’n kolom waarin die manlike en vroulike voortplantingsorgane op ’n unieke manier vergroei is.

Costa Rica se inheemse orgideë

Ondanks Costa Rica se klein landoppervlak het dit van die meeste orgideë per vierkante kilometer ter wêreld. Trouens, ongeveer 1 400 verskillende soorte orgideë word in die land aangetref, en nog sal ongetwyfeld ontdek word. Met die Karibiese See in die ooste en die Stille Oseaan in die weste is Costa Rica se weer gematig en is dit ’n gebied met verskillende vlakke van vogtigheid, wat ’n geskikte habitat is vir ’n groot verskeidenheid orgideë. Die land het ook talle vogtige mediumhoogtehabitats (wat wolkwoude genoem word), waar die meeste orgideë floreer. In een wolkwoudhabitat is ’n boom gevind waarin 47 orgideesoorte gegroei het!

Voortgesette pogings word aangewend om talle bedreigde orgideesoorte te red. Maar gelukkig floreer ander orgideesoorte nog in die woude van Costa Rica. Vandag geniet mense uit alle agtergronde dit om orgideë as ’n stokperdjie te kweek. Dit is nie moeilik om hulle te kweek nie, maar daar is een probleem. ’n Mens kan daaraan verslaaf raak. Een skrywer het dit so gestel: “Om net een orgidee te besit, is soos om net een grondboontjie te probeer eet!”

[Voetnoot]

[Venster/Prent op bladsy 23]

Jaarlikse Nasionale Orgideetentoonstelling

Costa Rica se Orgideevereniging het sy eerste nasionale tentoonstelling in 1971 georganiseer om mense meer bewus te maak van die belangrikheid daarvan om die orgidee se natuurlike habitat te beskerm. Die tentoonstelling het ’n klein begin gehad, met slegs 147 plante wat op ’n paar tafels uitgestal is. Maar in ’n onlangse jaar is meer as 1 600 plante ten toon gestel. Wanneer besoekers by die tentoonstelling aankom, word hulle begroet deur ’n kaleidoskoop van kleur terwyl hulle hulle verlustig in orgideë van elke denkbare grootte en vorm.

[Erkenning]

Jardín Botánico Lankester

[Venster/Prent op bladsy 24]

Die Lankester-tuin

Hierdie vreedsame paradys is in 1917 deur die Britse natuurkenner Charles Lankester Wells gestig en word as een van die waardevolste botaniese tuine in die Amerikas beskou. Die Lankester-tuin spog met 800 inheemse en eksotiese orgideesoorte, wat in sy woude en tuine van 10,7 hektaar groei. Dit dien ook as ’n nasionale reddingsentrum. Wilde orgideë—veral seldsame soorte—word soms onwettig verkoop. Wanneer die owerheid op hierdie orgideë beslag lê, word hulle na die Lankester-tuin gebring in die hoop dat hulle gered kan word.

[Erkenning]

Foto’s bo: Jardín Botánico Lankester de la Universidad de Costa Rica

[Venster/Prente op bladsy 25]

Hoe om orgideë tuis te kweek

◼ Die meeste orgideë kan in potte of mandjies vol klippies of boombas groei.

◼ Hoewel die meeste orgideë nie grond nodig het nie, moet hulle gereeld bemes word—veral wanneer hulle blom.

◼ Die hoeveelheid lig wat nodig is, hang van die soort orgidee af. Die helder lig van ’n venster wat noord kyk, is geskik vir Vanda, terwyl helder lig uit die weste of indirekte lig uit die noorde die beste is vir Cattleya. Phalaenopsis floreer in lig uit die weste of in indirekte lig in ’n venster wat noord kyk.

◼ Orgideë moet natgegooi word totdat die oortollige water by die gaatjies onderaan die pot begin uitloop. Die grond moet effens droog wees voordat die plant weer natgegooi word.

◼ Orgideë floreer in vogtigheid. As jy dus in ’n droë omgewing woon, kan jy jou plante op ’n bak klippies sit en water daarin gooi totdat die klippe amper toe is onder die water.

[Prente]

“Phalaenopsis”

“Vanda”

“Cattleya”

[Erkenning]

Jardinería Juan Bourguignon

[Prent op bladsy 24, 25]

Die tierorgidee kan tot meer as 6 meter hoog word en tot twee ton weeg

[Erkenning]

Noemi Figueroa/Brooklyn Botanical Garden

[Prent op bladsy 25]

Die wêreld se kleinste orgideë is net een millimeter in deursnee