Die Majas—Destyds en vandag

DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN MEXIKO

NA BEWERING was hulle een van die merkwaardigste beskawings van die Westelike Halfrond. En dit is geen wonder nie, want hierdie eertydse inwoners van Belize, El Salvador, Guatemala, Honduras en Mexiko was die skeppers van buitengewone argitektuur, skilderkuns, erdewerk en beeldhoukuns! Hulle het ’n gevorderde skryfstelsel ontwikkel en geweldige vooruitgang op die gebied van die wiskunde gemaak. Hulle het selfs ’n kalender vervolmaak wat op die sonjaar gebaseer is. Wie was hierdie volk? Die Majas—bouers van een van die rykste en mees begaafde beskawings in vroeë Amerika.

Wat ons van die Majas weet, het ons meestal uit inskripsies op klip en reliëfs geleer. Die Majas het met ’n skryfstelsel van meer as 800 karakters, waarvan baie hiërogliewe was, hulle geskiedenis en gebruike op trappe, lateie en klipkolomme of pilare aangeteken. Hulle het ook op papier geskryf wat gemaak is van die binneste bas van die wildevyeboom. Hulle het boeke (kodekse) gemaak deur die blaaie te vou en het dit dan met jaguarvel oorgetrek. Die meeste bundels is vernietig toe die Spanjaarde die Majas omstreeks 1540 G.J. verower het, maar ’n paar bestaan nog.

Ongeveer duisend jaar voor Christus het die eerste Maja-boere hulle blykbaar in die laaglande van noordelike Guatemala gevestig. Maar die Maja-beskawing het hulle bloeitydperk tussen 250 G.J. en 900 G.J. bereik—wat oor die algemeen die Klassieke Tydperk genoem is. Kom ons kyk kortliks wat al omtrent die eertydse Majas uitgevind is.

Meesterargitekte en -bouers

Die Majas was meesters op die gebied van snywerk in stene, en hulle het indrukwekkende piramides en tempels uit klei en kalksteen gebou. Hierdie piramides kom nogal baie ooreen met die piramides van Egipte, en in die verlede het party verkeerdelik gedink dat die Majas eintlik afstammelinge van die Egiptenare was.

Ruïnes van Maja-stede wat uit klip gebou is, is al in Guatemala en Honduras sowel as in Yucatan in suidelike Mexiko gevind. Die Maja-ryk het gedurende sy voorspoedigste tydperk uit meer as 40 sulke stede bestaan, elkeen met tussen 5 000 en 50 000 inwoners. Volgens The New Encyclopædia Britannica “kon die hoogste bevolkingsyfer van die Majas moontlik 2 000 000 bereik het, waarvan die meeste hulle in die laaglande van wat nou Guatemala is, gevestig het”.

Sonder die harde werk van die Maja-mielieboere sou dit onmoontlik gewees het om hierdie stede met hulle indrukwekkende steenstrukture te bou. Hierdie hardwerkende mans moes nie net gewasse vir hulle gesin kweek nie, maar daar is ook van hulle verwag om met die bouwerk te help. Daarbenewens moes hulle gewasse vir die adellikes en priesters verbou, wat, soos geredeneer is, belangriker werk gehad het om te doen.

Maja-gesinslewe

Maja-gesinne was baie geheg aan mekaar. Trouens, grootouers, ouers en kinders het dikwels saam onder een dak gewoon. Die meeste van die plaaswerk is deur die mans en die ouer seuns gedoen. Meisies het geleer om te kook, klere te maak en hulle jonger broers en susters groot te maak.

Maja-boere het avokado’s, brandrissies en patats verbou. Maar die Majas se vernaamste kossoort was mielies. Die vroue en meisies het dit op verskeie maniere voorberei. Daar was die dun, ronde brood of, soos ons dit vandag ken, die tortilla. Selfs die alkoholiese drankie balche is van mielies gemaak. Na bewering bestaan omtrent 75 persent van die Majas se kos vandag uit mielies in die een of ander vorm, en die persentasie was in die verlede dalk selfs hoër.

’n Groot verskeidenheid gode en godinne

Godsdiens het ’n vername rol in die lewe van die Majas gespeel. Hulle het ’n groot verskeidenheid godhede aanbid, waarvan 160 in een dokument genoem word. Daar was ’n skeppergod, ’n mieliegod, ’n reëngod en ’n songod, om maar net ’n paar te noem. Vroue het pelgrimsreise onderneem na die tempel van die godin Ix Chel op die eiland Cozumel waar hulle gebid het om swanger te word of, as hulle reeds swanger was, dat die geboorte suksesvol sal verloop.

Volgens die Majas was elke dag van godsdienstige belang, en elke maand op die Maja-kalender het sy eie fees gehad. Spesiale begrafnisseremonies is ook gehou. Nadat lyke rooi geverf is, is hulle saam met ’n paar van hulle persoonlike besittings in strooimatte toegedraai. Dan is hulle begrawe onder die vloer van die huis waarin hulle gewoon het. Dit was ietwat anders vir die heersers, want hulle is in die piramides, wat onder die tempels was, begrawe. Hulle bediendes is doodgemaak en dan saam met hulle begrawe, asook verskeie voorwerpe, wat die Majas geglo het in die hiernamaals goed te pas sou kom.

As deel van hulle godsdiensviering het die Majas soms gaatjies deur hulle ore of onderste ledemate gesteek. Hulle het selfs gaatjies deur hulle tong gesteek. Tonele wat in beeldhoukuns, muurskilderye en op erdewerk uitgebeeld is, toon duidelik dat offers ook ’n deel van Maja-aanbidding was. “Hulle het dikwels ’n verskeidenheid diere geoffer”, skryf dr. Max Shein in sy boek The Precolumbian Child, “maar die heel beste offer was dié van ’n menselewe. Die slagoffers van hierdie ritusse was vyandelike soldate en slawe, maar ook vrygebore kinders van albei geslagte.” Sommige geskiedkundiges het al gesê dat jong meisies eens op ’n tyd as ’n bruid aan die reëngod geoffer is deur hulle lewendig in ’n heilige put by Chichén Itzá te gooi. As ’n meisie tot sononder gelewe het, het dit skynbaar beteken dat die reëngod tevrede was met die bruid wat die vorige keer geoffer is. Die meisie sou dan uit die water getrek word.

Die Majas van vandag

Ná 900 G.J., sê The New Encyclopædia Britannica, “het die getalle van die klassieke Maja-beskawing skerp gedaal, is die indrukwekkende stede en die seremoniële sentrums verlate gelaat en het dit soos ’n wildernis geword, toegegroei onder die plante”. Niemand weet presies wat tot die ondergang van die Majas gelei het nie. Party sê dat die landbougrond uitgeput is. Ander sê dat voedseltekorte kleinboere genoodsaak het om vernietigende boerderymetodes te gebruik, terwyl ander na die alreeds oorvol en verarmde stede gevlug het. Wat die rede ook al was, die Majas het nie heeltemal uitgesterf nie. Vandag is daar ongeveer tweemiljoen van hulle hoofsaaklik in die noordelike deel van Yucatan en in Guatemala.

Die meeste Majas van vandag is Katolieke in naam, en die kerk het baie moeite gedoen om die guns van die inboorlinge te wen. ’n Verslag van die Associated Press sê byvoorbeeld dat “die Katolieke Kerk van Guatemala in 1992—die 500ste herdenking van die Spaanse verowering van Guatemala—in die openbaar om verskoning gevra het vir die mishandeling van Indiane gedurende [die kerk se] evangelisasie van Guatemala”.

Maar die feit dat die Majas Katolieke word, beteken nie dat hulle die godsdiens van hulle voorouers laat vaar het nie. Inteendeel, baie Katolieke priesters aanvaar die vermenging van kerkgebruike en -leerstellings met die rituele van die inboorlinge. Die Majas glo byvoorbeeld al lank aan animisme, die opvatting dat voorwerpe—hetsy lewend of leweloos—’n siel het. Hierdie opvatting is deur die kerk onder die dekmantel van Katolisisme aanvaar, wat sommige kerkleiers laat wonder hoeveel heidense gebruike die kerk kan goedkeur en nog steeds Christelik genoem kan word.a

Die Majas en Jehovah se Getuies

Jehovah se Getuies leer mense die suiwer waarhede van die Bybel in lande waar die Majas hoofsaaklik voorkom. En baie reageer gunstig daarop. Kyk byvoorbeeld na die volgende twee voorbeelde.

“Ek het groot respek en ’n mate van aansien geniet onder die inboorlinge waar ek grootgeword het”, sê Caridad, “maar dit het nie gekeer dat ek ’n slegte lewe gelei het wat gekenmerk is deur oormatige drinkery nie.” Soos baie van die Majas het Caridad ook Katolisisme saam met spiritisme beoefen. “Wanneer ek siek geword het”, sê hy, “het ek gewoonlik na ’n toordokter toe gegaan.” Caridad se dogters het die Bybel saam met Jehovah se Getuies begin studeer. “Ek het geleidelik begin belangstel”, vertel Caridad, “veral toe ek sien hoe my dogters se gedrag verander het. Kort voor lank het ek ook begin studeer.” Die gevolg? “Die waarheid het my gehelp om Jehovah te leer ken en lief te hê”, sê Caridad. “Ek het alle gebruike en gewoontes wat Jehovah mishaag, laat vaar, en ek is van vrees en bygelowigheid bevry.”

Paula, ’n Maja van Guatemala, was bedroef oor die dood van haar twee seuns. “Ek het altyd altare vir hulle gemaak”, vertel sy. “Ek het ’n Bybel gehad wat ’n Katolieke non vir my gegee het, en ek het dit elke aand twee uur lank gelees sodat ek die antwoord op my vraag kon kry: ‘Waar is my afgestorwe seuns?’” Paula het kort daarna die Bybel saam met Jehovah se Getuies begin studeer, en sy het onmiddellik hulle vergaderinge begin bywoon. “Hulle het God se Woord mooi aan my verduidelik”, sê sy. “Ek is bly om te weet dat God se Koninkryk siekte en die dood gaan wegneem. Ek dink altyd aan die opstandingshoop” (Johannes 5:28, 29). Paula verkondig nou die goeie nuus van God se Koninkryk aan ander. “Daar is nog baie mense wat hulp nodig het”, sê sy.

[Voetnoot]

[Venster/Prent op bladsy 17]

Die Maja-kalender

Die Majas het ’n akkurate jaarlikse kalenderstelsel uitgewerk wat selfs die skrikkeljaar in aanmerking geneem het.

Die Maja-jaar het uit 365 dae bestaan. Hiervan is 364 dae in 28 weke verdeel, elkeen met 13 dae. Die nuwe jaar het op die 365ste dag, op 16 Julie, begin. Wat van die maande? Die Maja-kalender, in die bygaande foto, het 18 maande gehad, elkeen met 20 dae. Weke en maande het dus afsonderlik van mekaar gewerk—maar met een uitsondering. Elke 260 dae (13 vermenigvuldig met 20) het die week en die maand op dieselfde dag begin. Volgens een naslaanwerk “was die Maja-kalender, hoewel uiters ingewikkeld, die akkuraatste kalender wat aan die mens bekend was voordat die Gregoriaanse kalender begin gebruik is”.—Funk & Wagnalls New Encyclopedia.

[Grafiek/Prent op bladsy 16, 17]

(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)

Maja-chronologie

Olmeke

1000 v.G.J.

500 v.G.J.

Olmeke

Zapoteke

Teotihuacan

v.G.J. | G.J.

500 G.J.

Teotihuacan

Zapoteke

Tolteke

1000 G.J.

Tolteke

Asteke

1500 G.J.

Asteke

[Erkenning]

Maja-kunswerk: Dover Publications, Inc.

[Kaart op bladsy 16, 17]

(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)

MEXIKO

YUCATAN-SKIEREILAND

BELIZE

GUATEMALA

EL SALVADOR

HONDURAS

[Erkenning]

Kaart: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Prent op bladsy 16]

Ruïnes van ’n 23 meter hoë tempelpiramide in die antieke Maja-stad Palenque

[Prent op bladsy 16]

Besig om tortillas te maak

[Prente op bladsy 18]

Chichén Itzá

Kukulcán-tempel

’n Beeld wat die ingang van die Stryderstempel bewaak, hou ’n offerskottel vas waarin menseharte waarskynlik geplaas is

[Prent op bladsy 19]

Caridad saam met sy vrou en dogters