’n Besoek aan ’n piesangplantasie
DEUR ONTWAAK!-MEDEWERKER IN SUID-AFRIKA
EK WAS nog altyd lief vir piesangs. Ek veronderstel die meeste mense is. Piesangs smaak nie net lekker nie maar is ook ryk aan vitamiene, minerale en vesel. Wil jy graag meer van hierdie voedsame vrug weet? Onlangs het ’n boer en sy vrou my gewys op watter verbasende manier piesangplante voortplant.
Tony en Marie (foto hierbo) boer in die Limpopo-provinsie in ’n gebied wat Levubu genoem word. Hulle verbou ’n verskeidenheid gewasse op hulle plaas van 55 hektaar. Maar hulle vernaamste gewas is piesangs. Tony wil ons graag meer van hierdie gewilde vrug vertel.
Verbouing en klimaatstoestande
“Die beste soort grond”, verduidelik Tony, “is dié wat redelik baie klei bevat—en wat nie sanderig of klipperig is nie. Dit moet ook diep en goed gedreineer wees. Piesangs floreer in rypvrye gebiede. Trouens, hulle hou van hoë temperature. Levubu se gemiddelde jaarlikse temperatuur wissel van 12 tot 35 grade Celsius.” Wanneer ek oor die reënval vra, antwoord Tony: “Piesangs moet gereeld reën kry of weekliks besproei word.”
’n Piesangplant lyk moontlik na ’n boom, maar die stam bestaan nie uit hout nie, maar uit blaarskedes wat dig teenmekaar gerangskik is. Die piesang is eintlik ’n reusagtige kruid, nie ’n boom nie. Die eintlike stam lê onder die grond en word ’n risoom genoem. Uit die risoom groei wortels ondertoe en blare en later ’n groot pers blom boontoe. Lote spruit ook uit die risoom en word nuwe plante.
Piesangplante het drie basiese ontwikkelingstadiums, wat plaaslike boere “die ouma, die dogter en die kleindogter” noem. (Sien foto.) Die “ouma” sal hierdie jaar vrug dra, die “dogter” volgende jaar en die “kleindogter” die derde jaar. Redelik baie “kleindogters” verskyn langs hulle “ma”. Wanneer hierdie “babas” ongeveer kniehoogte is, word almal behalwe die belowendste loot weggesnoei.
Die yslike pers blom, wat later ’n tros piesangs word, groei uit die ondergrondse risoom boontoe deur die middel van die plant. Dit kom uiteindelik tussen die twee boonste blare te voorskyn en hang dan ondertoe. Wanneer die blomblare afval, sien ’n mens die 10 tot 15 onontwikkelde hande waaruit die tros bestaan—en vir die ongeoefende oog lyk dit of hulle onderstebo groei! ’n Hand kan uit 20 of meer ontwikkelende piesangs bestaan, wat vingers genoem word.
Oestyd
Die tyd wat verloop vandat die pers blom verskyn totdat die piesangs geoes word, kan wissel van drie tot ses maande, na gelang van die tyd van die jaar. Die vrugte word groen geoes, maar eers nadat die vingers byna rond is. Die gemiddelde gewig van ’n bemarkbare tros is sowat 35 kilogram. ’n Plastiese oortreksel word oor die tros getrek wanneer dit geoes word sodat dit nie kneus terwyl dit op ’n wa na die pakhuis vervoer word nie. In hierdie gebou word die hande in groepies van tussen drie en ses vingers gesny en daarna met ’n swamdodende oplossing behandel vir die bestryding van wat kraagvrot genoem word.
In Suid-Afrika word die vrugte dan in kartondose verpak wat met was behandel en vol luggate is, en daarna word dit na ’n rypmaakkamer verskuif. Hier sit ’n gas, etileen, die rypmaakproses aan die gang.a Die kartondose word ’n dag of twee teen ’n beheerde temperatuur hier gehou en dan na die verbruiker versend.
“Miskien is ek net bevooroordeeld”, sê Tony half spottend, “maar ek dink Levubu se piesangs het ’n besondere smaak, waarskynlik weens ons grond. Ongelukkig word dit net in hierdie land geniet, omdat ons so ver van ’n uitvoerstad af is.”
Goed vir jou gesondheid
Piesangs is ryk aan kalium. “Talle studies toon dat hierdie voedingstof kan help om jou bene te versterk en om die gevaar te verminder dat jy hoë bloeddruk en beroerte sal kry”, sê die tydskrif Health in ’n artikel oor piesangs. “Piesangs”, voeg die tydskrif by, “bevat foliensuur, ’n B-vitamien wat geboortegebreke help voorkom en noodsaaklik is vir enigiemand wat swanger of op vrugbare leeftyd is.” Piesangs bevat ander belangrike minerale, soos magnesium, wat bene help om kalsium op te neem en sodoende sterk te bly.
Die proteïen in ’n piesang bestaan uit 18 aminosure, waaronder al die noodsaaklikes wat jou liggaam nie in genoegsame hoeveelhede of glad nie kan vervaardig nie. Die vrug bestaan uit 22 persent koolhidrate, wat ’n mens gou energie gee omdat piesangs so maklik verteer. Marie voeg by: “Piesangs is ’n goeie bron van vitamien A, B en C. Dit onderdruk blykbaar ook die eetlus, want dit lyk of ’n mens nooit geneig is om te veel op ’n slag te eet nie.” Jy kan gerus een eet—dit is goed vir jou en baie lekker!
[Voetnoot]
a Wanneer piesangs natuurlik ryp word, gee dit dieselfde gas af, wat die rypmaakproses bevorder. Groen piesangs kan dus ook ryp gemaak word deur ’n paar rypes tussen hulle te sit.
[Diagram/Prent op bladsy 16]
(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)
Blaar
Blom/piesangs
Blaarskede
Grondvlak
Risoom
Wortel
[Erkenning]
Tekening: Based on drawing from The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck
[Diagram/Prent op bladsy 17]
(Sien publikasie vir oorspronklike teksuitleg)
Ouma
Dogter
Kleindogter
[Prent op bladsy 17]
Die yslike pers blom word later ’n tros piesangs
[Erkenning]
Photo by Kazuo Yamasaki
[Prente op bladsy 18]
Oestyd (links); ’n nuwe oes is aan die kom (bo)