Сынаглар заманы ҝөстәрилән тәһәммүл Јеһоваја шәрәф ҝәтирир

“Әҝәр сиз јахшы иш ҝөрәрәк, әләм чәкиб, тәһәммүл етсәниз, бу Аллаһ гаршысында мәгбулдур” (1 ПЕТЕР 2:20).

1. Исанын һәгиги давамчыларынын һәср олунмаларына ҹидди јанашдыгларыны нәзәрә алараг һансы суал диггәтәлајигдир?

МӘСИҺЧИЛӘР өзләрини Јеһоваја һәср едибләр вә Онун ирадәсини јеринә јетирмәји арзулајырлар. Һәср олунмаларына мүвафиг јашамаға чалышараг, онлар Иса Мәсиһин изләри илә ҝетмәк вә һәгигәтә шәһадәт етмәк үчүн әлләриндән ҝәләни әсирҝәмирләр (Матта 16:24; Јәһја 18:37; 1 Петер 2:21). Фәгәт Иса вә Аллаһа садиг олан диҝәр шәхсләр иманлары уғрунда һәјатларыны гурбан верәрәк шәһид кими өлмүшләр. Бу о демәкдирми ки, мәсиһчиләрин һамысы иманлары уғрунда һәјатларындан кечмәли олаҹаглар?

2. Мәсиһчиләр сынаглара вә әзаблара һансы нөгтеји-нәзәри бәсләјирләр?

² Бир мәсиһчи кими биз иманымыз уғрунда мүтләг өлмәјә дејил, өләнә гәдәр садиг галмаға дә’вәт олунуруг (2 Тимотејә 4:7; Вәһј 2:10). Бу о демәкдир ки, биз иманымыз уғрунда әзаб чәкмәјә вә әҝәр лазым ҝәләрсә, өлмәјә белә һазыр олсаг да, буна һеч дә ҹан атмырыг. Истәмирик ки, бизә әзаб версинләр, ағры чәкмәк вә алчалдылмагдан да ләззәт алмырыг. Амма сынаг вә тә’гибләрин олаҹағыны билдијимиз һалда, онларла гаршылашаркән өзүмүзү неҹә апараҹағымызы әтрафлы ҝөтүр-гој етмәлијик.

Сынаглар заманы садиг галанлар

3. Тә’гибләр шәраитиндә оларкән давраныш тәрзинә даир Мүгәддәс Китабын һансы нүмунәләрини сөјләјә биләрсиниз? (“Тә’гиб олундуглары заман онлар неҹә даврандылар?” адлы чәрчивәјә бахын.)

³ Мүгәддәс Китабда Аллаһын гәдим вахтда јашајан хидмәтчиләринин өлүм тәһлүкәси илә гаршылашдыглары заман неҹә даврандыгларыны ҝөстәрән чохлу һадисәләр јазылыб. Онларын мүхтәлиф давраныш тәрзләри, ејни сынагларла гаршылашаркән, мүасир мәсиһчиләр үчүн рәһбәрлик кими хидмәт едә биләр. “Тә’гиб олундуглары заман онлар неҹә даврандылар?” адлы чәрчивәдәки нүмунәләри нәзәрдән кечир вә онлардан нә өјрәнә биләҹәјин үзәриндә дүшүн.

4. Исанын вә диҝәр садиг хидмәтчиләрин сынаглар заманы давраныш тәрзләринә даир нә демәк олар?

⁴ Иса вә Аллаһын диҝәр садиг хидмәтчиләри шәраитләриндән асылы олараг тә’гибләрә мүхтәлиф ҹүр јанашсалар да, ајдындыр ки, онлар һәјатларыны әбәс јерә тәһлүкәјә дүчар етмирдиләр. Тәһлүкәли шәраитләрдә оларкән онлар өзләрини мәрд, ејни заманда еһтијатлы апарырдылар (Матта 10:16, 23). Онларын мәгсәди тәблиғ ишинин инкишаф етмәсинә көмәк етмәк вә Јеһоваја сәдагәтләрини горујуб сахламаг иди. Буҝүнкү мәсиһчиләр дә сынаглар вә тә’гибләрлә гаршылашаркән онлардан нүмунә ҝөтүрүрләр.

5. Малавидә 1960-ҹы илләрдә һансы тә’гиб баш вермишдир вә һәмин вахт Шаһидләр өзләрини неҹә апармышлар?

⁵ Бизим ҝүнләрдә мүһарибәләр, гадағалар вә ачыг-ашкар тә’гибләр уҹбатындан Јеһованын Шаһидләри тез-тез фәлакәт вә мәһрумијјәтләрлә үзләшмишләр. Мәсәлән, 1960-ҹы илләрдә Малавидә јашајан Јеһованын Шаһидләри сәрт тә’гибләрлә гаршылашдылар. Онлар Падшаһлыг Залларыны, евләрини, әрзаг еһтијатларыны, иш јерләрини, демәк олар ки, малик олдуглары һәр шеји итирдиләр. Онлары дөјүр вә инҹидирдиләр. Бәс гардашлар неҹә давранырдылар? Минләрлә гардашлар јашадыглары кәндләрдән гачмаға мәҹбур олмушлар. Бир чохлары өзләринә коллуг әразиләрдә сығынаҹаг тапмыш, диҝәрләри мүвәггәти олараг гоншу Мозамбикин әразисинә гачмышдыр. Чохлары һәјатларыны итирдикләри тәгдирдә, диҝәрләри тәһлүкәли әразини тәрк етмәји үстүн тутмушдур ки, бу да, ҝөрүндүјү кими, һәмин шәраитләрдә мүдрик давраныш олмушдур. Беләликлә, онлар Исанын вә Павелин гојдуглары нүмунәјә риајәт етмишләр.

6. Ҝүҹлү тә’гибләрә бахмајараг, малавили Шаһидләр нә етмәкдән ваз кечмәдиләр?

⁶ Малавили гардашлар гачмалы вә ја ҝизләнмәли олсалар да, онлар теократик рәһбәрлик ахтарыр, она риајәт едир, һәм дә баҹардыглары гәдәр мәсиһчи фәалијјәти илә ҝизлиндә мәшғул олурдулар. Бунун нәтиҹәси неҹә олду? 1967-ҹи илдә Малавидәки Шаһидләрин фәалијјәтинә гадаға гојулмаздан әввәл, Падшаһлыг тәблиғчиләринин сајы өзүнүн јүксәк сајына — 18 519 нәфәрә чатмышдыр. 1972-ҹи илдә гадағанын давам етмәсинә вә чохларынын Мозамбикә гачмасына бахмајараг, тәблиғчиләрин јүксәк сајы 23 398-ә чатды. Онлар һәр ај орта һесабла 16 саатдан чох тәблиғ едирдиләр. Шүбһәсиз ки, онларын ишләри Јеһоваја шәрәф ҝәтирир, Јеһова да һәмән чәтин анларда бу ҹүр садиг гардашлара хејир-дуа верирдиa.

7, 8. Мүгавимәтләр уҹбатындан баш верән чәтинликләрә бахмајараг, бә’зиләри нәјә ҝөрә галмаг гәрарына ҝәлирләр?

⁷ Диҝәр тәрәфдән, мүгавимәтләр уҹбатындан Шаһидләрин чәтинликләрлә үзләшдикләри өлкәләрдә јашајан бә’зи гардашлар, көчмәк имканлары олса да, галмаг гәрарына ҝәлирләр. Көчмәк мүәјјән проблемләри һәлл етсә дә, башгаларыны јарада биләр. Мисал үчүн, көчәнләр мәсиһчи гардашлығы илә әлагә сахлаја биләҹәкләрми? Өзләрини руһән тәҹрид етмәјәҹәкләр ки? Онлар, еһтимал ки, даһа чох инкишаф етмиш вә ја варланмаға даһа чох имкан олан бир өлкәдә јенидән шәраит јаратмаг үчүн чох гүввә тәләб олундуғу һалда, бундан сонра да руһани графикләринә риајәт едә биләҹәкләрми? (1 Тимотејә 6:9).

⁸ Диҝәрләри исә гардашларынын руһани рифаһы үчүн нараһат олараг көчмәк гәрарындан ваз кечирләр. Онлар чәтинликләрә бахмајараг, галмағы вә вәтәнләриндә тәблиғ етмәји, о ҹүмләдән һәмиманлыларыны руһландырмағы үстүн тутурлар (Филипилиләрә 1:14). Бу ҹүр гәрар гәбул етмәклә, бә’зиләри һәтта өз өлкәләриндә һүгуги гәләбәләрин газанылмасына көмәк едә билирләрb.

9. Тә’гибләр заманы көчмәк вә ја галмаг мәсәләсини һәлл едәркән, һансы амили нәзәрә алмаг лазымдыр?

⁹ Олдуғумуз јердә галмаг вә ја көчмәк, шүбһәсиз ки, шәхси гәрардыр. Сөзсүз ки, бу ҹүр гәрарлары, бизә рәһбәрлик вермәси үчүн дуада Јеһоваја јалныз мүраҹиәт етдикдән сонра гәбул етмәк лазымдыр. Һансы јолу сечсәк дә, һәвари Павелин нөвбәти сөзләрини јадда сахламаг лазымдыр: “Һәр биримиз өзү үчүн Аллаһа һесабат верәҹәкдир” (Ромалылара 14:12). Бир гәдәр әввәл гејд етдијимиз кими, Јеһова тәләб едир ки, Онун һәр бир хидмәтчиси бүтүн шәраитләрдә садиг галсын. Онун бә’зи хидмәтчиләри сынаглара инди мә’руз галыр, диҝәрләри, еһтимал ки, сынагларла бир гәдәр сонра гаршылашаҹаг. Бүтүн хидмәтчиләр, һәрә бир ҹүр сынаға чәкиләҹәк, һеч ким истисна тәшкил едәҹәјинә үмид етмәмәлидир (Јәһја 15:19, 20). Јеһованын һәср едилмиш хидмәтчиләри кими, Јеһованын адынын тәгдис едилмәси вә Онун һөкмранлығына бәраәт газандырылмасы мәсәләсиндә һеч биримиз кәнарда гала билмәрик (Һезекиел 38:23; Матта 6:9, 10).

“Һеч кимә пислик әвәзинә пислик етмәјин”

10. Тә’гибләрә вә мүгавимәтләрә мүнасибәтдә Иса вә һәвариләр бизим үчүн һансы ваҹиб нүмунәни гојмушлар?

¹⁰ Исанын вә һәвариләрин тә’гибләр заманы давранма тәрзләриндән биз даһа ваҹиб бир ибрәт дәрси өјрәнирик; бизи тә’гиб едәнләрдән һеч заман гисас алмамалыјыг. Мүгәддәс Китабын һеч бир јериндә, Исанын вә ја онун давамчыларынын Мүгавимәт һәрәкатына бәнзәр нә исә тәшкил етдикләринә вә ја зоракылыгдан истифадә едәрәк тә’гибчиләри илә мүбаризә апардыгларына даир һеч бир мә’лумат јохдур. Әксинә, һәвари Павел “һеч кимә пислик әвәзинә пислик етмәјин” дејә, мәсиһчиләрә өјүд верирди. Павел һәм дә јазырды: “Еј севимлиләр, гисас алмајын, анҹаг Аллаһын гәзәбинә јол верин. Чүнки јазылмышдыр: “Рәбб дејир: Гисас Мәнимдир, әвәзини Мән верәҹәјәм”. Бундан әлавә: “Пислијә мәғлуб олма, пислијә јахшылыг илә галиб ҝәл” (Ромалылара 12:17-21; Мәзмур 37:1-4; Сүлејманын мәсәлләри 20:22).

11. Илк мәсиһчиләрин һакимијјәтә мүнасибәтләри һаггында бир тарихчи нә демишдир?

¹¹ Илк мәсиһчиләр бу мәсләһәтә риајәт едирдиләр. Тарихчи Сесил Каду өзүнүн “Еркән килсә вә дүнја” китабында, ерамызын 30-70-ҹи илләриндә мәсиһчиләрин һакимијјәтә олан мүнасибәтләрини тәсвир едир. О јазыр: “Һәмин дөврүн мәсиһчиләринин тә’гибләрә гаршы нә заманса ҝүҹ тәтбиг етдикләринә даир бизим бирбаша сүбутларымыз јохдур. Онларын етдикләри ән бөјүк иш о олурду ки, онлар һөкмдарларыны сәрт тәнгид атәшинә тутур вә ја гачыб ҹанларыны гуртармагла онларын планларыны алт-үст едирдиләр. Мәсиһчиләрин тә’гибләрә олан ади реаксијалары исә, онларын фикринҹә, һөкумәтин Мәсиһә итаәт етмәләринә мане олан әмрләриндән тәмкинликлә, лакин гәтијјәтлә бојун гачырмағын чәрчивәсиндән кәнара чыхмырды” (“The Early Church and the World”).

12. Нәјә ҝөрә әзијјәт чәкмәк тә’гибчиләрдән гисас алмагдан даһа јахшыдыр?

¹² Һәгигәтәнми илк бахышдан гејри-фәал ҝөрүнән бу ҹүр фәалијјәт тәрзи әлверишлидир? Бу ҹүр даврананлар, өз гурбанларыны мәһв етмәк һәвәсиндә олан тә’гибчиләри үчүн асан гәнимәтә чеврилмирләрми? Өзүнү мүдафиә етмәк даһа узагҝөрәнлик олмаздымы? Бу мәсәләјә инсан нөгтеји-нәзәриндән јанашсаг белә дүшүнә биләрик. Лакин Јеһованын хидмәтчиләри олан бизләр әминик ки, ән јахшысы — бүтүн мәсәләләрдә Јеһованын вердији рәһбәрлијә риајәт етмәкдир. Биз Петерин сөзләрини хатырлајырыг: “Әҝәр сиз јахшы иш ҝөрәрәк, әләм чәкиб, тәһәммүл етсәниз, бу Аллаһ гаршысында мәгбулдур” (1 Петер 2:20). Әминик ки, Јеһова бизим гаршылашдығымыз вәзијјәтләрдән јахшы һалидир вә бунун әбәдијјән давам етмәсинә јол вермәз. Бу әминлик биздә һарадандыр? Јеһова, Бабил әсирлијиндә олан халгына е’лан етмишдир: ‘Сизә тохунан Мәним ҝөз бәбәјимә тохунмуш олур’ (Зәкарја 2:8). Киминсә сәнин ҝөз бәбәјинә тохунмасына нә гәдәр мүддәт јол верәрсән? Мүвафиг вахтда Јеһова вәзијјәти јүнҝүлләшдирәҹәк. Буна һеч бир шүбһә јохдур (2 Салониклиләрә 1:5-8).

13. Иса нәјә ҝөрә дүшмәнләринин ону тутмаларына итаәткарлыгла изн верди?

¹³ Бу бахымдан биз Исадан нүмунә ҝөтүрә биләрик. Иса Ҝетсамани бағында өзүнү дүшмәнләрин әлинә тәслим едәндә, о, буну мүдафиә олуна билмәдији үчүн етмәди. О, шаҝирдләриндән биринә деди: “Јохса елә дүшүнүрсән, Мән инди Атамдан риҹа едә билмәрәм ки, он ики леҝиондан чох мәләји Мәним сәрәнҹамыма ҝөндәрсин? Бунларын олмасы ҝәрәкдир дејән Јазылар онда бәс неҹә доғру чыхарды?” (Матта 26:53, 54). Јеһованын ирадәсини јеринә јетирмәк Иса үчүн биринҹи дәрәҹәли әһәмијјәт кәсб едирди вә лазым ҝәлсәјди, о, һәтта әзаб чәкмәјә дә һазыр иди. О, Давудун пејғәмбәрлик мәзмурундакы сөзләрин доғрулуғуна там әмин иди: “Сән ҹанымы өлүләр дијарына тәрк етмәзсән; мүгәддәсини чүрүмә ҝөрмәјә гојмазсан” (Мәзмур 16:10). Илләр өтдүкдән сонра һәвари Павел Иса һаггында демишдир: “О, гаршысына гојулан севинҹ уғрунда, рүсвајчылыға е’тинасызлыг ҝөстәриб, чармыха тәһәммүл етди вә Аллаһын тахтынын сағында отурду” (Ибраниләрә 12:2).

Јеһованын адына шәрәф ҝәтирмәкдән дујулан севинҹ

14. Гаршылашдығы бүтүн сынагларда Исаја гүввә верән һансы севинҹ һисси иди?

¹⁴ Сәрт сынагларла гаршылашаркән Исаја гүввә верән һансы севинҹ һисси иди? Јеһованын севимли Оғлу олан Иса, Онун бүтүн хидмәтчиләри арасында, шүбһәсиз ки, Шејтанын ән башлыҹа һәдәфи олмушдур. Буна ҝөрә дә, Исанын сынаглар гаршысындакы садиглији, Шејтанын Јеһоваја гаршы ришхәндләринә сон ҹаваб кими хидмәт етмәли иди (Сүлејманын мәсәлләри 27:11). Дириләндән сонра Исанын дујдуғу севинҹ вә мәмнунлуг һиссини тәсәввүр едирсәнми? Камил инсан кими, Јеһованын һөкмранлығына бәраәт газандырмагда вә Онун адына иззәт ҝәтирмәкдә өз ролуну јеринә јетирдијинә ҝөрә, јәгин ки, чох хошбәхт иди! Бундан әлавә, Аллаһын сағында отурмаг, шүбһәсиз ки, Иса үчүн ҝөзәл мүкафат вә севинҹ үчүн ән бөјүк сәбәб иди (Мәзмур 110:1, 2; 1 Тимотејә 6:15, 16).

15, 16. Шаһидләр Заксенхаузендә һансы ағыр сынағы јашамыш вә онлара гүввәни верән нә олмушдур?

¹⁵ Иса кими сынаглара вә тә’гибләрә таб ҝәтирәрәк Јеһованын адыны иззәтләндирмәкдә иштирак едә билмәләринә мәсиһчиләр чох шаддырлар. Буна јахшы нүмунә, пис ад газанмыш мәшһур Заксенхаузен дүшәрҝәсиндә олан вә Икинҹи Дүнја мүһарибәсинин сонунда өлүм јүрүшүнү јашамыш Шаһидләрдир. Јүрүш заманы минләрлә дустаг ја сојугдан, хәстәликдән вә аҹлыгдан өлмүш, ја да ки, јол кәнарында СС әсҝәрләри тәрәфиндән вәһшиҹәсинә өлдүрүлмүшләр. 230 Шаһидин һамысы исә, бир јердә олдуглары вә һәјатлары баһасына бир-бирләринә көмәк етдикләри үчүн сағ галмышлар.

¹⁶ Бу ҹүр ағыр сынаға таб ҝәтирмәк үчүн Шаһидләрә гүввә верән нә олмушдур? Тәһлүкәсизлијә ­чыхан кими онлар өз севинҹләрини вә Јеһоваја олан миннәтдарлыгларыны, “Мекленбургда јерләшән Шверин јахынлығындакы мешәдә топлашан 230 нәфәр Јеһованын Шаһидинин гәтнамәси” башлыглы сәнәддә билдирмишләр. Онлар бу сәнәддә јазырдылар: “Ағыр сынагларын узун дөврү архада галды, санки јанар собадан чыхан бизләрдән исә јаныг ији белә ҝәлмир. (Даниел 3:27 ајәсинә бахын.) Әксинә, Јеһованын вердији ҝүҹ вә гүввә илә долујуг вә Теократијанын марагларыны ҝенишләндирмәк үчүн Падшаһын јени әмрләрини сәбирсизликлә ҝөзләјирик”c.

17. Аллаһын хидмәтчиләри бу ҝүн һансы сынагларла гаршылашырлар?

¹⁷ ‘Ганымызы төкүнҹәјә кими мүгавимәт ҝөстәрмәсәк’ дә, һәмин 230 садиг Шаһидә бәнзәр тәрздә биз дә иманын сынаглары илә гаршылаша биләрик (Ибраниләрә 12:4). Лакин сынаглар мүхтәлиф формалар гәбул едә биләр. Бу, синиф јолдашларынын истеһзалары вә ја әһатәмиздә олан инсанларын бизи һансыса ҝүнаһа, мәсәлән, әхлагсызлыға сөвг етмәләри ола биләр. Һәм дә бизим гандан чәкинмәк, Рәббә бағлы олан кәслә аилә гурмаг вә ејни иманда олмајан аиләдә ушаглары иманда тәрбијә етмәк гәрарымыз бә’зән ҹидди чәтинликләрә вә сынаглара сәбәб олур (Һәвариләрин ишләри 15:29; 1 Петер 3:1, 2; 1 Коринфлиләрә 7:39; Ефеслиләрә 6:4).

18. Ән сәрт сынаглара таб ҝәтирә биләҹәјимизә Мүгәддәс Китаб бизи неҹә әмин едир?

¹⁸ Лакин биз һансы сынагларла гаршылашсаг да, билирик ки, Јеһоваја вә Онун Падшаһлығына садиг олдуғумуза ҝөрә әзијјәт чәкирик вә буну бөјүк шәрәф вә севинҹ сајырыг. Биз Петерин руһландырыҹы сөзләриндән ҹәсарәт топлајырыг: “Әҝәр Мәсиһин адындан өтрү тәһгир едилирсинизсә, бәхтијарсыныз. Чүнки иззәтли Руһ, Аллаһын Руһу үзәриниздә галыр” (1 Петер 4:14). Јеһованын руһунун гүввәси илә мөһкәмләнәрәк биз ән сәрт сынаглара белә дөзәр вә Она иззәт вә шәрәф ҝәтирә биләрик (2 ­Коринфлиләрә 4:7; Ефеслиләрә 3:16; Филипилиләрә 4:13).

[Һашијәләр]

Изаһ едә биләрсинизми?

• Мәсиһчиләр изтираблара вә тә’гибләрә неҹә мүнасибәт бәсләјирләр?

• Сынаглар заманы Исанын вә Аллаһын диҝәр садиг хидмәтчиләринин давраныш тәрзләриндән нә өјрәнирик?

• Тә’гибчиләрдән гисас алмамаг нәјә ҝөрә мүдрик давранышдыр?

• Гаршылашдығы сынаглар заманы Исаја һансы севинҹ һисси гүввә верирди вә бундан биз нә өјрәнә биләрик?

[25-ҹи сәһифәдәки чәрчивә/шәкилләр]

Тә’гиб олундуглары заман онлар неҹә даврандылар?

• Һиродун дөјүшчүләри ики јашына кими оғлан ушагларыны өлдүрмәк үчүн Бејтлеһемә ҝәләнә гәдәр, Јусифлә Мәрјәм мәләјин ҝөстәришләринә риајәт едәрәк, көрпә Исаны ҝөтүрүб Мисирә гачдылар (Матта 2:13-16).

• Хидмәти заманы ҹәсарәтлә шаһидлик етдији үчүн Исанын дүшмәнләри чох вахт ону өлдүрмәјә ҹәһд едирдиләр. Иса һәр дәфә онлардан гачырды (Матта 21:45, 46; Лука 4:28-30; Јәһја 8:57-59).

• Дөјүшчүләр вә вәзифәли шәхсләр Исаны тутмаг үчүн Ҝетсамани бағына ҝәләндә, о, ики дәфә ачыгҹа “Мәнәм”, деди. О, һәм дә давамчыларына мүгавимәт ҝөстәрмәјә гадаған етди вә изн верди ки, издиһам ону тутсун (Јәһја 18:3-12).

• Јерусәлимдә Петери вә диҝәрләрини тутуб дөјдүләр вә Иса һаггында данышмағы гадаған етдиләр. Онлар исә азад едилдикдән сонра “чыхдылар... вә һәр ҝүн мә’бәддә вә евдән-евә тә’лим вермәкдән вә Исанын Мәсиһ олдуғуну мүждәләмәкдән ваз кечмирдиләр” (Һәвариләрин ишләри 5:40-42).

• Сонрадан һәвари Павел олан Шаул Дәмәшгдәки јәһудиләрин ону өлдүрмәк үчүн суи-гәсд һазырладыгларыны билдикдә, гардашлар ҝеҹә икән ону сәбәтдә шәһәр диварындан ашағы ендирдиләр, о да хилас олду (Һәвариләрин ишләри 9:22-25).

• Илләр өтдүкдән сонра Павел нә вали Фестусун, нә дә падшаһ Агриппанын онда “өлүмә, јахуд һәбсә лајиг бир иш” тапмадыгларына бахмајараг, гејсәрин мәһкәмәсини тәләб етмәк гәрарына ҝәлди (Һәвариләрин ишләри 25:10-12, 24-27; 26:30-32).

[26 вә 27-ҹи сәһифәләрдәки шәкилләр]

Минләрлә малавили Шаһидләр сәрт тә’гибләр уҹбатындан гачмаг мәҹбуријјәтиндә олсалар да, Падшаһлыға севинҹлә хидмәт етмәјә давам едирдиләр.

[27-ҹи сәһифәдәки шәкилләр]

Јеһованын адыны иззәтләндирмәкдән дујулан севинҹ һисси бу садиг Шаһидләрә насист өлүм јүрүшү заманы вә һәбс дүшәрҝәләриндә көмәк едирди.

[Иҹазә илә]

Death march: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives

[28-ҹи сәһифәдәки шәкилләр]

Сынаглар вә чәтинликләр мүхтәлиф формалар гәбул едир.