ӘЛАВӘЛӘР

Валидејнләрин суаллары

«Өвладымын мәнимлә үнсијјәт етмәси үчүн нә едә биләрәм?»

«Ушагдан конкрет вахтда евә ҝәлмәсини тәләб етмәлијәмми?»

«Гызымын гидаланма мәсәләсинә таразлы јанашмасына неҹә көмәк едә биләрәм?»

Бунлар «Әлавәләр» бөлмәсиндә мүзакирә олунан 17 суалдан садәҹә бир нечәсидир. 6 һиссәдән ибарәт олан бу бөлмәдә «Ҝәнҹләрин суаллары. Практики мәсләһәтләр» китабынын 1-ҹи вә 2-ҹи ҹилдинин мүвафиг фәсилләринә истинадлар едилир.

Бу мәлуматы охујун вә имкан дахилиндә, һәјат јолдашынызла мүзакирә един. Орада верилән мәсләһәтләрдән истифадә едәрәк ушағыныза көмәк един. Бу мәсләһәтләрә етибар едә биләрсиниз. Онлар инсан мүдриклијинә јох, Аллаһын Кәламы олан Мүгәддәс Китаба әсасланыр (2 Тимотејә 3:16, 17).

290 Үнсијјәт

297 Гајдалар

302 Сәрбәстлик

307 Ҹинси әлагә вә ҝөрүшмәк

311 Емосијалар

315 Руһанилик

ҮНСИЈЈӘТ

Һәјат јолдашымла вә ја ушагларымла мүбаһисә етмәк мүнасибәтләримизә хәләл ҝәтирә биләрми?

Әрлә арвад арасында мүнагишәләр гачылмаздыр. Анҹаг онларын һәлли тамамилә сизин әлиниздәдир. Валидејнләрин мүбаһисәләри ушаглара өз тәсирини ҝөстәрир. Бу, чох ҹидди мәсәләдир, чүнки ушаглар ҝәләҹәкдә аилә гуранда валидејнләриндән нүмунә ҝөтүрүрләр. Һәјат јолдашынызла аранызда јаранан мүнагишәләри һәлл етмәкдә өвладларыныза нүмунә олун. Ашағыда верилән мәсләһәтләри тәтбиг един:

Гулаг асын. Мүгәддәс Китабда дејилир: «Һәр бир инсан ешитмәјә һазыр олсун, данышмаға вә гәзәбләнмәјә тәләсмәсин» (Јагуб 1:19). «Пислик әвәзинә пислик» едәрәк одун үстүнә јағ төкмәјин (Ромалылара 12:17). Һәјат јолдашыныз сизә гулаг асмаг истәмирсә, онда сиз она гулаг асын.

Тәнгид етмәјин, һиссләринизи бөлүшүн. Сакитлији горујараг һәјат јолдашыныза онун һәрәкәтинин сизә неҹә тәсир етдијини изаһ един. Мәсәлән: «Билирсән, сән белә едәндә мән өзүмү чох пис һисс едирәм», — дејә биләрсиниз. Чалышын, ону тәнгид атәшинә тутмагдан вә ҝүнаһландырмагдан гачынасыныз. «Сән һеч вахт мәнимлә марагланмырсан!» вә ја «Һеч вахт мәнә гулаг асмырсан!» — кими ифадәләр ишләтмәјин.

Фасилә един. Бәзән ән јахшысы сөһбәти тәхирә салмаг вә ара сакитләшәндән сонра мүзакирә етмәкдир. Мүгәддәс Китабда дејилир: «Даванын башланмасы су бәндинин ачылмасына бәнзәр, дава башланмамыш мүнагишәни тәрк ет» (Сүлејманын мәсәлләри 17:14).

Бир-бириниздән, лазым ҝәләрсә, ушагларыныздан да үзр истәјин. 14 јашлы Шәфәг дејир: «Валидејнләрим далашандан сонра ҝәлиб гардашымла мәндән үзр истәјирләр, чүнки баш верәнләрин бизә неҹә тәсир етдијини билирләр». Ән ваҹиб шејләрдән бири ушагларыныза тәвазөкарлыгла «бағышла» демәји өјрәтмәкдир.

Бәс әҝәр мүбаһисәниз ушагларынызладырса, онда неҹә? Елә олурму ки, сиз өзүнүз дә истәмәдән одун үстүнә јағ төкүрсүнүз? Мисал үчүн, бу китабын 15-ҹи сәһифәсиндә јерләшән 2-ҹи фәслин әввәлиндә тәсвир олунан һадисәјә нәзәр салын. Фикир вердиниз, Рәһиләнин анасы һеч өзү дә билмәдән мүбаһисәјә неҹә зәмин јаратды? Бу кими һалларын јаранмамасы үчүн сиз нә едә биләрсиниз? Нөвбәти аддымлары атмаға чалышын:

● «Сән һәмишә...», јахуд «Сән һеч вахт...» кими шиширдилмиш ифадәләрдән истифадә етмәјин. Бу кими сөзләр ушағы өзүнүмүдафиәјә кечмәјә тәшвиг едир. Чох еһтимал ки, ушаглар да бу ифадәләрин шиширдилмиш олдуғуну баша дүшүрләр. Онлар һәмчинин билирләр ки, бу сөзләри ишләтмәјинизә сәбәб онларын сәһләнкарлығындан чох, сизин әсәби олмағымыздыр.

● «Сән» сөзү илә башлајан сәрт ифадәләр ишләтмәк әвәзинә, чалышын, өвладынызын һәрәкәтләринин сизә неҹә тәсир етдијини изаһ едәсиниз. Мисал үчүн: «Билирсән, сән белә едәндә мән өзүмү... һисс едирәм», — дејә биләрсиниз. Инансаныз да, инанмасаныз да, һиссләриниз өвладларыныз үчүн әһәмијјәтсиз дејил. Һәр һансы һәрәкәтин сизә неҹә тәсир етдијини баша салсаныз, сөзсүз ки, онунла даһа јахшы дил тапаҹагсынызa.

● Нә гәдәр чәтин олса да, һирсиниз сојујана гәдәр ҝөзләјин (Сүлејманын мәсәлләри 29:22). Әҝәр мүбаһисә ев ишләринин үстүндә јараныбса, бу һагда өвладынызла данышын. Онун конкрет нә етмәли олдуғуну јазын, һәмчинин лазым ҝәләрсә, тәләбләринизи јеринә јетирмәмәјинин нә илә нәтиҹәләнәҹәјини дә ачыг шәкилдә билдирин. Өвладынызын дедикләри илә разы олмасаныз да, она диггәтлә гулаг асын. Јенијетмәләрин үрәјинә өјүд-нәсиһәтдән чох валидејнләринин онлара гулаг асмасы тәсир едир.

● Ушағынызын ислаһолунмаз үсјанкар олдуғу гәнаәтинә ҝәлмәјә тәләсмәјин. Јадда сахламаг ваҹибдир ки, кечид дөврүндә јенијетмәләр чох вахт ипә-сапа јатмаз олурлар. Бәзән өвладыныз садәҹә бөјүдүјүнү сүбут етмәк үчүн мүбаһисә едә биләр. Онларла сөз ҝүләшдирмәкдән чәкинин. Унутмајын ки, ҝәрҝин вәзијјәтләрдә сизин неҹә реаксија ҝөстәрмәјиниз ушағыныза чох шеј өјрәдә биләр. Сәбирли вә тәмкинли олмагла сиз оғлунуза вә ја гызыныза ҝөзәл нүмунә олаҹагсыныз (Галатијалылара 5:22, 23).

1-ҸИ ҸИЛДИН 2-ҸИ ФӘСЛИНӘ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 24-ҸҮ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Ушагларым кечмишим барәдә нәләри билмәлидирләр?

Белә бир вәзијјәти тәсәввүр един: һәјат јолдашыныз, гызыныз вә достларынызла бирҝә наһар едирсиниз. Бирдән достларыныздан бири сизин аилә гурмаздан әввәл ҝөрүшдүјүнүз вә сонрадан ајрылдығыныз инсандан сөз салыр. Гызыныз тәәҹҹүбдән аз галыр чәнҝәли әлиндән салсын: «Сән әввәлләр башгасы илә ҝөрүшмүсән?» — дејә һејрәт ичиндә сорушур. Сиз она бу һагда һеч нә данышмамысыныз, амма инди о, һәр шеји билмәк истәјир. Бу һалда нә едәҹәксиниз?

Адәтән, ушағын суалларына нормал јанашмаг лазымдыр. Һәр неҹә олса да, ушағыныз суаллар вериб, ҹавабларыны динләјәркән аранызда ҝөзәл бир үнсијјәт јаранаҹаг — бу да бир чох валидејнләрин арзусудур.

Бәс ушағыныза кечмишинизлә бағлы нәләри данышмалысыныз? Тәбии ки, демәјә утандығыныз мәгамлары бөлүшмәк истәмәздиниз. Амма лазым ҝәлдикдә, зәифликләринизлә неҹә мүбаризә апардығынызы данышмағынызын онлара фајдасы ола биләр. Неҹә?

Бир нүмунәјә бахаг: бир дәфә һәвари Павел өзү һагда белә демишди: «Дүзҝүн иш ҝөрмәк истәјәндә пислик башымын үстүнү кәсдирир. [...] Неҹә дә јазыг адамам!» (Ромалылара 7:21—24). Јеһова Аллаһ бу сөзләрин Мүгәддәс Китабда јазылмасынын вә бизим хејримиз үчүн горунуб сахланылмасынын гејдинә галыб. Бу кими чәтинликлә үзләшәндә Павелин сәмими етирафы һәр биримизә көмәк едир.

Ејнилә, өвладынызын вердијиниз дүзҝүн гәрарларла јанашы, бурахдығыныз сәһвләри дә билмәси мүнасибәтинизи јахшылашдыраҹаг. Әлбәттә, сизин бөјүдүјүнүз дөвр фәргли олуб. Инди зәманә дәјишсә дә, инсан тәбиәти олдуғу кими галыр. Һәмчинин Мүгәддәс Китаб принсипләри дә дәјишилмәздир (Мәзмур 119:144). Өһдәсиндән ҝәлдијиниз чәтинликләри ушагларынызла бөлүшмәклә онлара гаршылашдыглары проблемләри һәлл етмәкдә көмәк едә биләрсиниз. Камерон адлы бир ҝәнҹ дејир: «Биләндә ки, валидејнләрин дә сәнин кими ејни проблемләрлә үзләшибләр, онлары өзүнә даһа јахын һисс едирсән. Нөвбәти дәфә проблемин јарананда о дәгигә фикирләширсән: “Ҝөрәсән, валидејнләримин дә бу ҹүр чәтинлији олубму?”»

Анҹаг бир шеји нәзәрдән гачырмајын: һәр бир һадисәнин сонунда өјүд-нәсиһәт вермәк мүтләг дејил. Ола билсин, сиз ушағынызын данышдыгларыныздан јанлыш нәтиҹә чыхараҹағындан вә ејни сәһви тәкарарлајаҹағындан горхурсунуз. Анҹаг: «Бах елә буна ҝөрә дә сән һеч вахт...», — дејәрәк бу сөһбәтдән чыхармалы олдуғу нәтиҹәни ушағынызын әвәзинә сиз етмәјин; садәҹә өз һиссләринизи бөлүшүн: «Индики ағлым олсајды, бу һәрәкәти етмәздим, чүнки...». Беләҹә, ушағыныз өзүнү моизәјә гулаг асырмыш кими һисс етмәјәҹәк вә сизин тәҹрүбәниздән ибрәт дәрси ҝөтүрәҹәк (Ефеслиләрә 6:4).

1-ҸИ ҸИЛДИН 1-ҸИ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Өвладымын мәнимлә үнсијјәт етмәси үчүн нә едә биләрәм?

Өвладыныз балаҹа оланда, јәгин ки, сизә һәр шеји данышарды. Вердијиниз суаллара дәрһал ҹаваб верәрди. Чох вахт һеч сизин суал вермәјинизә еһтијаҹ галмазды, о, өзү һәр шеји ачыб-төкәрди. Јенијетмә илә сөһбәт исә тамам башга ҹүрдүр, онун ағзындан сөзү кәлбәтинлә чыхармалы олурсан. «О, достлары илә данышыр, бәс мәнимлә нијә данышмыр?» — дејә фикирләшә биләрсиниз.

Онун сусмасындан елә гәнаәтә ҝәлмәјин ки, о, сизи рәдд едир вә ја һәјатына гарышмағынызы истәмир. Әслиндә исә, өвладынызын инди сизә даһа чох еһтијаҹы вар. Арашдырмалар ҝөстәрир ки, јенијетмәләрин әксәријјәти һәмјашыдларындан вә информасија васитәләриндән чох валидејнләринин мәсләһәтләринә үстүнлүк верирләр.

Бәс онда нәјә ҝөрә онлар үрәкләриндән кечәнләри демәк истәмирләр? Ашағыда өз һиссләрини валидејнләри илә бөлүшмәкдә нә үчүн чәтинлик чәкдикләрини дејән бәзи јенијетмәләрин фикирләри ҝәтирилиб. Онлары охудугдан сонра садаланан суаллары өзүнүзә верин вә Мүгәддәс Китаб ајәләри үзәриндә дүшүнүн.

«Атама јахынлашыб онунла данышмаг мәним үчүн чәтиндир, ишдә вә јығынҹагда о гәдәр өһдәчиликләри вар ки. Мәнимлә сөһбәт етмәјә һеч вахты јохдур» (Андреј).

«Кәнардан баханда чох мәшғул олдуғум вә ушагларла данышмаға вахтым олмадығы тәәссүраты ојанмыр ки? Әҝәр еләдирсә, онлара даһа јахын олмаг үчүн нә едә биләрәм? Ушагларымла мүнтәзәм үнсијјәт етмәк үчүн һачан вахт ајыра биләрәм?» (Ганунун тәкрары 6:7).

«Мәктәбдә бир нәфәрлә далашмышдым. Баш верәнләри ағлајараг анама данышдым. Анамын мәни сакитләшдирәҹәјини дүшүнүрдүм, о, исә мәни данлады. О ҝүндән бәри ваҹиб мәсәләләр барәдә онунла данышмырам» (Кензи).

«Ушаглар мәнә өз проблемләрини данышанда неҹә реаксија ҝөстәрирәм? Сәһвләри олса белә, мәсләһәт вермәздән габаг анлајышла динләмәји өјрәнә биләрәмми?» (Јагуб 1:19).

«Һәр дәфә валидејнләримиз дејирләр ки, данышын, һирсләнмәјәҹәјик, амма јенә дә һирсләнирләр. Онда өзүмүзү алдадылмыш һисс едирик» (Рејчел).

«Ушаг нә исә данышанда дилхор олсам да, илк реаксијамы неҹә ҝизләдә биләрәм?» (Сүлејманын мәсәлләри 10:19).

«Дәфәләрлә олуб ки, анама өзүм һагда нәсә данышмышам, о да ҝедиб рәфигәләринә дејиб. Белә оланда узун мүддәт она етибар едә билмирәм» (Сәнубәр).

«Өвладымын мәнимлә бөлүшдүкләрини башгаларына демәмәклә онун һиссләринә һөрмәт етдијими ҝөстәрирәмми?» (Сүлејманын мәсәлләри 25:9).

«Валидејнләримлә бөлүшмәк истәдијим о гәдәр шеј вар ки! Каш сөһбәтә башламагда мәнә көмәк едәјдиләр!» (Кортни).

«Ушагла сөһбәт етмәк үчүн илк аддымы ата биләрәм? Сөһбәт үчүн ән мүнасиб вахт һансыдыр?» (Ваиз 3:7).

Бир валидејн кими, ушагларынызла аранызда үнсијјәт көрпүсү јаратмаг сизин әлиниздәдир. Мисал үчүн, Јапонијадан олан 17 јашлы Јунконун нүмунәсинә бахаг. О дејир: «Бир дәфә анама етираф етдим ки, мәктәбдәки ушагларын јанында өзүмү даһа раһат һисс едирәм, нәинки јығынҹагда. Сәһәри ҝүн анам столун үстүнә бир мәктуб јазыб гојмушду. Јазмышды ки, бир вахтлар јығынҹагда дост тапмагда о да чәтинлик чәкирди. Һәмчинин Мүгәддәс Китабда адлары чәкилән, һәтта јанларында дәстәк олаҹаг һеч кимин олмамасына бахмајараг, Аллаһа сәдагәтлә хидмәт едән инсанлар барәдә хатырлатмышды. О, мәни јахшы достлар тапмаг үчүн сәј ҝөстәрдијимә ҝөрә тәрифләмишди. Белә бир проблемлә гаршылашан тәк мән олмадығымы биләндә тәәҹҹүбләндим. Анамын да ејни һиссләри кечирмәси мәнә елә тәсир етди ки, ҝөз јашларымы сахлаја билмәдим. Онун мәктубу мәни чох руһландырды вә дүзҝүн оланы етмәк гәтијјәтими ҝүҹләндирди».

Јунконун анасынын да фикир вердији кими, ҝәнҹләр валидејнләринин онлары әлә салмајаҹагларына вә данламајаҹагларына әмин олдугда үрәкләрини ачмаға даһа мејилли олурлар. Бәс әҝәр ушаг сизинлә аҹыглы вә гәзәбли һалда данышарса, онда неҹә? Бу ан үрәјиниздән ејни тонда ҹаваб вермәк кечсә дә, буну гәтијјән етмәјин! (Ромалылара 12:21; 1 Петер 2:23). Чәтин олмасына бахмајараг, ушағыныздан ҝөзләдијиниз давраныш вә данышыг тәрзинә даир она нүмунә олмаға чалышын.

Унутмајын ки, ушагларыныз бөјүјүб кечид дөврүнә гәдәм гојурлар. Мүтәхәссисләр дејирләр ки, бу дөврдә ҝәнҹләрин давраныш тәрзләри чох дәјишкән олур; бир ҝүн јашларындан бөјүк давраныр, сәһәриси ҝүн исә өзләрини балаҹа ушаг кими апарырлар. Бу кими дәјишикликләр, хүсусилә дә јашына нисбәтән өзүнү ушаг кими апармаг һаллары сизин јенијетмәниздә дә мүшаһидә олунурса, нә едә биләрсиниз?

Өвладынызы данламагдан вә ушаг кими мүбаһисәјә ҝиришмәкдән чәкинин. Онунла бөјүк бир инсан кими данышын (1 Коринфлиләрә 13:11). Мәсәлән, ушаг: «Нијә һәмишә мәндә сәһв ахтарырсан?» — дејәндә өзүнүздән чыха биләрсиниз. Анҹаг белә вәзијјәтдә өзүнүзү әлә ала билмәсәниз, сөһбәт ҹығырындан чыхаҹаг вә чох еһтимал ки, мүбаһисә гызышаҹаг. Белә демәк даһа јахшы оларды: «Дејәсән, бу, сәни әсәбиләшдирди. Ҝәл мәсәләни һирсин сојујандан сонра мүзакирә едәк». Белә давранараг вәзијјәти нәзарәт алтында сахламыш олаҹаг вә мүбаһисәјә дејил, үнсијјәтә зәмин јарадаҹагсыныз.

1-ҸИ ҸИЛДИН 1-ҸИ ВӘ 2-ҸИ ФӘСИЛЛӘРИНӘ БАХЫН

ГАЈДАЛАР

Ушагдан конкрет вахтда евә ҝәлмәсини тәләб етмәлијәмми?

Бу суала ҹаваб верә билмәк үчүн белә бир вәзијјәти тәсәввүр един: оғлунуз евә јарым саат бундан габаг ҝәлмәли иди. Нәһајәт, јаваш-јаваш гапы ачылыр. «О, үмид едир ки, биз чохдан јатмышыг», — дејә өз-өзүнүзә дүшүнүрсүнүз. Белә мәгамда тәбии ки, ҝөзүнүзә јуху ҝетмәз. Бајагдан гапынын ағзында отуруб ону ҝөзләјирсиниз. Вә будур, о, ичәри ҝирир, сиз онунла ҝөз-ҝөзә ҝәлирсиниз. Нә едәҹәксиниз? Нә дејәҹәксиниз?

Сизин бир нечә вариантыныз вар. Ја әһәмијјәт вермәјиб: «Оғландыр да, нә етмәк олар?» — дејә биләрсиз. Јахуд да һәддән артыг кәскин реаксија ҝөстәрәрәк: «Бундан сонра евдән бајыра чыхмаг јохдур!» — дејә гадаға гоја биләрсиниз. Әсәбиләшмәк әвәзинә, әввәлҹә гулаг асын, бәлкә, ҝеҹикмәјинин әсаслы бир сәбәби вар. Сонра бу фүрсәтдән истифадә едиб она ибрәт дәрси верә биләрсиниз. Неҹә?

Мәсләһәт: бу һагда онунла сабаһ данышаҹағынызы дејә биләрсиниз. Сонра мүнасиб вахт тапыб сөһбәт един вә мәсәләни неҹә һәлл етмәјә һазырлашдығынызы дејин. Бәзи валидејнләр нөвбәти методлардан истифадә едирләр: әҝәр ушаглары евә вахтындан ҝеҹ ҝәлирләрсә, онлара вердикләри вахты јарым саат азалдырлар. Анҹаг әҝәр ушаг бир мүддәт вахтында евә ҝәлир вә өзүнү доғрулдурса, валидејнләри она даһа чох сәрбәстлик верир, һәтта бәзән бир аз ҝеҹ ҝәлмәјинә дә иҹазә верирләр. Әсас одур ки, ушаг евә нә вахт ҝәлмәли олдуғуну вә ҝеҹикмәјинин нә илә нәтиҹәләнәҹәјини дәгиг билсин. Чалышын, сөзүнүзүн үстүндә дурун.

Анҹаг Мүгәддәс Китабын бир мәсләһәтини унутмајын: «Һәмишә агил олун. Гој бу хасијјәтиниз һамыја бәлли олсун» (Филипилиләрә 4:5). Буна ҝөрә дә, вахт тәјин етмәмишдән габаг, бу мәсәләни ушағынызла мүзакирә едәрәк онун да вахт тәклиф етмәсинә вә бу сечиминин сәбәбини изаһ етмәсинә имкан верин. Өвладынызын тәклифләрини гулагардына вурмајын. Әҝәр о, мәсулијјәтли бир инсан олдуғуну сүбут едибсә, онун ағлабатан истәкләрини нәзәрә ала биләрсиниз.

Дәгиглик чох ваҹиб хүсусијјәтдир. Евә ҝәлмәси үчүн конкрет вахт тәјин етмәклә ушағынызы нәинки тәһлүкәдән горујаҹагсыныз, һәтта она ҝәләҹәкдә дә лазым олаҹаг вәрдиши ашылајаҹагсыныз (Сүлејманын мәсәлләри 22:6).

1-ҸИ ҸИЛДИН 3-ҸҮ ФӘСЛИНӘ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 22-ҸИ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Ҝејимлә бағлы јаранан мүбаһисәләри неҹә һәлл едим?

Бу китабын 77-ҹи сәһифәсиндә јерләшән фәслин әввәлиндәки диалогу охујун. Тәсәввүр един ки, Ајдан сизин гызыныздыр. Онун һәддән артыг ачыг ҝејими дәрһал диггәтинизи ҹәлб едир вә сиз тез реаксија верирсиниз: «Ҝет, бу дәгигә палтарыны дәјиш, јохса һеч һара ҝетмәјәҹәксән!» Белә демәклә, ола билсин, истәдијинизә наил олаҹагсыныз. Ахы гызынызын сизин дедијинизи етмәкдән башга сечими јохдур. Бәс она садәҹә палтарыны дејил, дүшүнҹә тәрзини дәјишмәјә неҹә көмәк едә биләрсиниз?

● Биринҹиси, јадда сахлајын ки, ачыг ҝејимин нәтиҹәси өвладынызы, ән азы, сизин гәдәр, һәтта сиздән дә чох нараһат едир. О, үрәјинин дәринликләриндә ахмаг кими ҝөрүнмәк вә ја өзүнә јерсиз диггәт ҹәлб етмәк истәмир. Буна ҝөрә дә, бу ҹүр ачыг ҝејимин кәнардан һеч дә јахшы ҝөрүнмәдијини сәбирлә баша салынb. Мүмкүнсә, башга вариантлар тәклиф един.

● Икинҹиси, мүдрик олун. Өзүнүздән сорушун: «Бу ҹүр ҝејим Мүгәддәс Китаб принсипинә зидд ҝедир, јохса садәҹә зөвг мәсәләсидир?» (2 Коринфлиләрә 1:24; 1 Тимотејә 2:9, 10). Әҝәр зөвг мәсәләсидирсә, ҝүзәштә ҝедә биләрсиниз?

● Үчүнҹүсү, садәҹә һансыса ҝејимин әдәбли олмадығыны демәк кифајәт дејил. Өвладыныза гәшәнҝ вә әдәбли палтар сечмәкдә көмәк един. Онунла бирликдә 82-ҹи вә 83-ҹү сәһифәләрдә јерләшән схемдәки суалларын үзәриндә дүшүнүн. Әмин олун ки, вахтыныз вә сәјиниз һәдәр ҝетмәјәҹәк!

1-ҸИ ҸИЛДИН 11-ҸИ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Ушағымын електрон ојунлар ојнамасына иҹазә веримми?

Сизин дөврүнүздән бәри електрон ојунлар чох дәјишиб. Бу ојунларын вура биләҹәји тәһлүкәләри ҝөрмәкдә вә онлардан гачмагда өвладыныза неҹә көмәк едә биләрсиниз?

Бүтүн техноложи јениликләри гадаған етмәјин вә ојун ојнамағын бошуна вахт итирмәк олдуғуну демәјин фајдасы чох аздыр. Нәзәрә алын ки, ојунларын һамысы пис дејил. Анҹаг онлар асылылыг јарада биләр. Ушағынызын бу ојунлара нә гәдәр вахт сәрф етдијинә фикир верин. Һәмчинин ону һансы нөв ојунларын ҹәлб етдијини мүәјјән един. Һәтта она белә суаллар верә биләрсиниз:

● Синиф јолдашларын ән чох һансы ојунлары ојнајырлар?

● Бу ојунун маһијјәти нәдән ибарәтдир?

● Нәјә ҝөрә бу ојун һамынын хошуна ҝәлир?

Ушағынызын електрон ојунлар барәдә сизин дүшүндүјүнүздән дә чох билдијини ашкар едә биләрсиниз! Һәтта, ола билсин, о, сизин фикринизҹә, мәгбул олмајан ојунлар ојнајыр. Белә олса да, ону данламаға тәләсмәјин. Бу фүрсәтдән истифадә едәрәк өвладыныза јахшыны писдән ајырмағы өјрәдин (Ибраниләрә 5:14).

Ушағыныза мәгбул олмајан ојунлара нәјә ҝөрә мејилли олдуғуну баша дүшмәјә көмәк едән суаллар верин. Мисал үчүн, сорушмаг олар:

● Бу ојуну ојнамаға иҹазә вермәдијим үчүн өзүнү нәдәнсә мәһрум едилмиш һисс едирсән?

Бәзән ҝәнҹләр һәр һансы ојуну һәмјашыдлары илә сөһбәт етмәјә мөвзу олсун дејә ојнајырлар. Әҝәр сизин өвладыныз да мәһз бу сәбәбдән ојнајырса, чох еһтимал ки, бу вәзијјәтә, санки, ушағыныз ганлы дөјүш вә ҹинси әхлагсызлыг сәһнәләринә мејил едирмиш кими реаксија ҝөстәрмәјәҹәксиниз (Колослулара 4:6).

Бәс ушағынызын диггәтини ојундакы мәнфи шејләр ҹәлб едирсә, онда неҹә? Бәзи ҝәнҹләр екранда ганын су јеринә ахмасынын онлара тәсир етмәдијини дүшүнәрәк: «Компүтердә ојнамағым о демәк дејил ки, ҝедиб буну едәҹәјәм», — дејә өзләринә бәраәт газандырырлар. Әҝәр сизин ушағыныз да белә фикирләширсә, онун диггәтини Мәзмур 11:5 ајәсинә јөнәлдин. Бу ајәдән ҝөрүндүјү кими, Аллаһ тәкҹә зоракылыгла мәшғул оланлара јох, ону севәнләрә дә нифрәт едир. Бу принсип ҹинси әхлагсызлыға вә Аллаһын Кәламынын мүһакимә етдији диҝәр һәрәкәтләрә дә аиддир (Мәзмур 97:10).

Ушағынызын електрон ојунларла бағлы проблеми варса, нөвбәти аддымлары атын:

● Өз отағына ҝириб ҝизлиндә ојнамасына иҹазә вермәјин.

● Конкрет гајдалар гојун. Мәсәлән, дәрсләрини охумамыш, ахшам јемәјини јемәмиш вә ја диҝәр ваҹиб ишләри ҝөрмәмиш ојун ојнамаға иҹазә вермәјин.

● Физики һәрәкәт етмәјин фајдасыны вурғулајын.

● Електрон ојунлар ојнајаркән ҝөзүнүз ушагларын үстүндә олсун, ја да, ән јахшысы, арадабир онларла бирҝә ојнајын.

Әлбәттә, ушағыныза әјләнҹә саһәсиндә дүзҝүн рәһбәрлик вермәк үчүн өзүнүз онлара јахшы нүмунә олмалысыныз. Өзүнүздән сорушун: «Мән һансы нөв филмләрә вә верилишләрә бахырам?» Әҝәр сизин икили стандартларыныз варса, јаддан чыхармајын ки, ушағыныз буну ҝөјдә тутаҹаг!

2-ҸИ ҸИЛДИН 30-ҸУ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Әҝәр ушағымын мобил телефондан, компүтердән вә ја диҝәр електрон ҹиһазлардан асылылығы варса, нә едә биләрәм?

Ушағыныз Интернетә вә месажлашмаға чохму вахт ајырыр? МП3-лә кечирдији вахт сизинлә кечирдији вахтдан даһа чохдур? Әҝәр беләдирсә, нә едә биләрсиниз?

Сиз ҹиһазлары онун әлиндән ала биләрсиниз. Амма бүтүн електрон информасија васитәләринә «зәрәрлидир» дамғасыны вурмаг олмаз. Нәтиҹә етибарилә, сиз дә валидејнләринизин ишләтмәдији електрон васитәләрдән истифадә едирсиниз. Буна ҝөрә дә, әҝәр ҹидди бир сәбәб јохдурса, ҹиһазы ушағынызын әлиндән алмаг әвәзинә, ондан дүзҝүн вә таразлы шәкилдә истифадә етмәји өјрәдин. Буну неҹә едә биләрсиниз?

Бир јердә отуруб бу мәсәләни мүзакирә един. Биринҹиси, нәјә ҝөрә нараһат олдуғунузу билдирин. Икинҹиси, онун дедикләринә гулаг асын (Сүлејманын мәсәлләри 18:13). Үчүнҹүсү, мәсәләнин практики һәллини тапын. Конкрет мәһдудијјәтләр гојмагдан горхмајын, анҹаг ејни заманда да мүдрик олун. Елен адлы бир гыз дејир: «Мән месажлашмаға алудә оланда валидејнләрим телефонуму әлимдән алмадылар, отуруб баша салдылар. Бу, мәнә валидејнләрим јанымда олмајанда да, месажлашмаг мәсәләсиндә таразлығы горумаға көмәк етди».

Әҝәр өвладыныз өзүнә бәраәт газандырмаға чалышырса, нә едәҹәксиниз? Фикирләшмәјин ки, о, сизин вердијиниз бүтүн мәсләһәтләри бир гулағындан алыб, о бири гулағындан верир. Сәбирли олун вә дүшүнмәси үчүн она вахт верин. Бәлкә дә, ушағыныз артыг сизинлә разыдыр вә өзүндә лазыми дәјишикликләр етмәјә һазырлашыр. Бир чох јенијетмәләр онлара едилән дүзәлишләрә Һејли кими реаксија ҝөстәрирләр. О дејир: «Валидејнләрим мәним компүтер асылылығым олдуғуну дејәндә әввәлҹә инҹидим. Сонра онларын дедикләринин үзәриндә дүшүндүкҹә һаглы олдугларыны анладым».

1-ҸИ ҸИЛДИН 36-ҸЫ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

СӘРБӘСТЛИК

Ушаға нә гәдәр сәрбәстлик верә биләрәм?

Сөһбәт өвладынызын шәхси һәјатындан ҝедәндә мәсәлә даһа да гәлизләшир. Тутаг ки, оғлунуз өз отағына ҝириб, гапыны да бағлајыб. Гапыны дөјмәмиш ичәри ҝирәҹәксиниз? Јахуд да гызыныз мәктәбә ҝедәндә телефонуну евдә гојуб. Сиз онун месажларыны охујаҹагсыныз?

Бу суаллара ҹаваб вермәк елә дә асан дејил. Әслиндә, бир валидејн кими, өвладынызын һәјатында нәләр баш вердијини билмәјә ихтијарыныз чатыр, үстәлик, сиз она ҝөрә мәсулијјәт дашыјырсыныз. Амма ушағы һәмишә нәзарәт алтында сахламаг мүмкүн дејил. Бу мәсәләдә таразлығы неҹә горуја биләрсиниз?

Биринҹиси, етираф етмәк лазымдыр ки, әҝәр ушаг шәхси һәјатынын олмасыны истәјирсә, бу, онун һәмишә сәһв һәрәкәтә јол верәҹәјинә дәлаләт етмир. Әксәр һалларда бу, нормал бөјүмә просесинин ајрылмаз бир һиссәсидир. Онлар јени достлар тапмагла вә ағылларыны ишләдәрәк проблемләрини һәлл етмәклә өз ајаглары үстүндә дурмағы өјрәнирләр (Ромалылара 12:1, 2). Бу ҹүр сәрбәстлијин сајәсиндә јенијетмә дүшүнмәк вә мүлаһизә јүрүтмәк габилијјәтини инкишаф етдирә биләр, бу да онун бөјүјәндә мәсулијјәтли инсан олмасына көмәк едәҹәк. Бәзән тәк галмаг она һәр һансы бир гәрары вермәздән әввәл ҝөтүр-гој етмәјә вә ваҹиб мәсәләләрин үзәриндә дүшүнмәјә имкан верир (Сүлејманын мәсәлләри 15:28).

Икинҹиси, нәзәрә алын ки, јенијетмәни көлҝә кими изләмәјиниз онун гәзәбинә вә үсјанына сәбәб ола биләр (Ефеслиләрә 6:4; Колослулара 3:21). Бу о демәкдир ки, сиз тамамилә ҝери чәкилмәлисиниз? Хејр, ахы сиз һәлә дә онун валидејнисиниз. Сизин мәгсәдиниз она тәрбијә олунмуш виҹдана саһиб олмаға көмәк етмәкдир (Ганунун тәкрары 6:6, 7; Сүлејманын мәсәлләри 22:6). Унутмајын ки, дүзҝүн јол ҝөстәрмәк нәзарәт етмәкдән јахшыдыр.

Үчүнҹүсү, мәсәләни өвладынызла мүзакирә един. Диггәтлә динләјин, ҝөрүн ону нә нараһат едир. Нәдәсә ҝүзәштә ҝедә биләрсинизми? Гој ушағыныз билсин ки, јалныз етибарынызы доғрултдуғу мүддәтдә она мүәјјән гәдәр сәрбәстлик верәҹәксиниз. Итаәтсизлијинин нә илә нәтиҹәләнәҹәјини вә лазым ҝәләрсә, мүәјјән гадағаларын гојулаҹағыны ачыг шәкилдә билдирин. Шүбһә етмәјин ки, сиз өвладыныза сәрбәстлик верә, ејни заманда да гајғыкеш валидејн олараг гала биләрсиниз.

1-ҸИ ҸИЛДИН 3-ҸҮ ВӘ 15-ҸИ ФӘСИЛЛӘРИНӘ БАХЫН

Өвладым охумаг истәмирсә, нә едә биләрәм?

«Мүәллимләрим чох дарыхдырыҹыдыр!» «О гәдәр ев тапшырығы верирләр ки!» «Гијмәт алмаг үчүн дәридән-габыгдан чыхырам, һеч бу гәдәр әзијјәт чәкмәјә дәјәр?» Бу ҹүр чәтинликләр уҹбатындан бәзи ҝәнҹләр чөрәк пулу газанмаг үчүн лазыми баҹарыглара јијәләнмәдән мәктәби атмаг фикринә дүшүрләр. Әҝәр оғлунуз вә ја гызыныз мәктәби атмаг истәјирсә, нә едә биләрсиниз? Нөвбәти аддымлары атмаға чалышын:

● Тәһсилә неҹә јанашдығынызы јадыныза салын. Бәлкә дә, мәктәб сизин үчүн бош јерә вахт итирмәк — даһа ваҹиб ишләрлә мәшғул олаҹағыныз ҝүнә гәдәр чәкмәли олдуғунуз һәбс ҹәзасы кими иди. Јәгин, сизин тәһсилә олан бу ҹүр мүнасибәтиниз өвладыныза да кечиб. Анҹаг һәртәрәфли тәһсил она «сағлам шүура» — ҝәләҹәк мәгсәдләринә наил олмаг үчүн еһтијаҹы олан ваҹиб бир кејфијјәтә јијәләнмәјә көмәк едәҹәк (Сүлејманын мәсәлләри 3:21).

● Ушағыныз үчүн шәраит јарадын. Бәзи ушаглар мәктәбдә даһа јахшы гијмәт ала биләрләр, анҹаг онлар ја дәрсләрини неҹә охујаҹагларыны билмирләр, ја да бунун үчүн мүнасиб шәраитләри јохдур. Мәсәлән, јахшы охумасы үчүн шаҝирд ишыглы отагла, јазы столу вә арашдырма апармаг үчүн лазыми ләвазиматларла тәмин олунмалыдыр. Ушағынызын өјрәндији јени шејләрин үзәриндә фикирләшә билмәси үчүн раһат шәраит јарадараг һәм дәрсләрини јахшы охумасына, һәм дә руһани инкишафына көмәк едә биләрсиниз. (1 Тимотејә 4:15 ајәси илә мүгајисә един.)

● Дәрсләри илә марагланын. Мүәллимләри дүшмән ҝөзүндә ҝөрмәјин, онлар сизинлә бир ҹәбһәдә вурушур. Мүәллимләрлә ҝөрүшүн, адларыны өјрәнин. Ушағынызын мәгсәдләри вә чәтинликләри барәдә данышын. Әҝәр ушағыныз јахшы охумурса, сәбәбини өјрәнмәјә чалышын. Бәлкә, о елә фикирләшир ки, јахшы охуса, мәктәбдә ҝүлүш һәдәфинә чевриләҹәк? Јохса мүәллимлә һансыса проблеми вар? Бәс әлавә мәшғәләләр барәдә нә демәк олар? Дәрс програмы ушағынызын инкишафына көмәк етмәли, ејни заманда да һәддән артыг әлдән салмамалыдыр. Јахуд да, ола билсин, сағламлығы илә бағлы һансыса проблеми вар: ҝөрмә вә ја гаврама габилијјәти зәифдир.

Ушағынызын тәһсили вә руһанилији илә нә гәдәр чох мараглансаныз, бир о гәдәр дә һәјатда уғур газанмасына төһфә вермиш олаҹагсыныз (Мәзмур 127:4, 5).

1-ҸИ ҸИЛДИН 19-ҸУ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Ушағымын сәрбәст һәјата һазыр олуб-олмадығыны неҹә билә биләрәм?

Бу ҹилдин 7-ҹи фәслиндә сөзләри ҝәтирилән Серена сәрбәст јашамагдан горхур. Нијә? О дејир: «Өз пулумла нә исә алмаг истәјәндә атам гојмур. Дејир ки, бу, онун ишидир. Буна ҝөрә дә, һагг-һесаб ишләри илә мәшғул олмаг фикри мәни дәһшәтә ҝәтирир». Шүбһәсиз, атасы Серенанын јахшылығыны истәјир. Сизҹә, белә давранмагла о, гызына ҝәләҹәкдә јахшы ев саһибәси олмаг баҹарығына јијәләнмәјә көмәк едирми? (Сүлејманын мәсәлләри 31:10, 18, 27).

Өвладынызын үстүндә һәддән артыг әсмәклә онун сәрбәст һәјата һазыр олмасына әнҝәл олмурсунуз ки? Буну мүәјјән етмәк үчүн 7-ҹи фәслин «Һазыраммы?» адлы јарымбашлығында мүзакирә олунан дөрд саһәни нәзәрдән кечирин.

Пулдан дүзҝүн истифадә етмәк. Әҝәр ушагларыныз кифајәт гәдәр бөјүјүбләрсә, онлар коммунал хәрҹләри вә верҝиләри өдәмәји, јахуд ганунда бу һагда нә дејилдијини билирләрми? (Ромалылара 13:7). Кредит ҝөтүрмәјин нә гәдәр мәсулијјәтли иш олдуғуну баша дүшүрләрми? (Сүлејманын мәсәлләри 22:7). Бүдҹә тәртиб етмәји вә ајагларыны јорғанларына ҝөрә узатмағы баҹарырлармы? (Лука 14:28—30). Өз газанҹлары илә нә исә алмағын ләззәтини дадыблармы? Јахуд вахтларыны вә вәсаитләрини сәрф едәрәк башгаларына көмәк етмәјин даһа бөјүк севинҹ ҝәтирдијини дујублармы? (Һәвариләрин ишләри 20:35).

Ев ишләрини идарә етмәк. Оғлунуз вә ја гызыныз јемәк биширмәји баҹарырмы? Палтар јумағы вә үтүләмәји өјрәнибләрми? Әҝәр машын сүрүрләрсә, онун јағыны вә тәкәрини дәјишдирмәк кими хырда тәмир ишләрини дә ҝөрә билирләрми?

Башгалары илә јола ҝетмәк. Ушагларынызын арасында дава дүшәндә сон гәрары верән һаким кими давранырсыныз? Јохса проблеми өз араларында һәлл едиб, ахырда оланлары ҝәлиб сизә данышмағы өјрәтмисиниз? (Матта 5:23—25).

Руһани ишләрин графики. Өвладларыныза нәјә инанмалы олдугларыны дејирсиниз, јохса мүлаһизә јүрүдәрәк онлары әмин етмәјә чалышырсыныз? (2 Тимотејә 3:14, 15). Дин вә әхлагла бағлы суалларына һәмишә ҹаваб вермәк әвәзинә, дүшүнмә габилијјәтләрини ишә салмаға көмәк едирсинизми? (Сүлејманын мәсәлләри 1:4). Мүгәддәс Китабы шәхси арашдырма саһәсиндә өвладларынызын сиздән нүмунә ҝөтүрмәсини истәјирсиниз? Јохса онлар үчүн бир о гәдәр дә јахшы нүмунә олмадығынызы дүшүнәрәк онларын бу мәсәләдә даһа чох етмәләрини истәјирсиниз?c

Сөзсүз ки, ушаға бу ҹүр вәрдишләри ашыламаг үчүн вахт вә ҝүҹ тәләб олунур. Ушагларыныз сәрбәст һәјата гәдәм гојуб сиздән ајрыланда чәкдијиниз зәһмәтин һәдәр ҝетмәдијини ҝөрәҹәксиниз. Бу да валидејн үчүн әсил мүкафатдыр!

1-ҸИ ҸИЛДИН 7-ҸИ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

ҸИНСИ ӘЛАГӘ ВӘ ҜӨРҮШМӘК

Ушағымла ҹинси әлагә барәдә данышмалыјаммы?

Бу ҝүн ушаглар ҹинси әлагә илә бағлы мөвзуларла еркән јашларындан таныш олурлар. Һәлә јүз илләр өнҹә, Мүгәддәс Китабда «ахыр ҝүнләрдә сон дәрәҹә ағыр бир зәманә» ҝәләҹәји, инсанларын «тәмкинсиз» олаҹаглары вә «Аллаһдан чох ејш-ишрәти севәҹәкләр»и јазылмышды (2 Тимотејә 3:1, 3, 4). Тәсадүфи ҹинси әлагә бу пејғәмбәрлијин јеринә јетдијини ҝөстәрән бир чох әламәтләрдән биридир.

Бу ҝүн дүнја сизин бөјүдүјүнүз дөврдән чох фәргләнир. Мүәјјән мәнада, демәк олар ки, проблемләр олдуғу кими галыр. Белә ки, ушағынызын үзләшдији зәрәрли тәсирләр гаршысында чарәсиз олдуғунузу дүшүнәрәк тәшвишә гапылмајын. Әксинә, һәвари Павелин тәхминән 2000 ил бундан габаг мәсиһчиләрә дедији сөзләри јеринә јетирә билмәләри үчүн ушагларыныза көмәк етмәкдә гәтијјәтли олун. О демишди: «Иблисин һијләләринә синә ҝәрмәк үчүн Аллаһын вердији бүтүн јараглары әјнинизә ҝејин» (Ефеслиләрә 6:11). Бу ҝүн бир чох мәсиһчи ҝәнҹләр бу дүнјанын позуҹу тәсиринә гаршы дурараг садиг галмаг әзминдәдирләр. Бәс сиз өвладынызын белә давранмасы үчүн нә едә биләрсиниз?

Мәсәлән, сөһбәтә башламаг үчүн 1-ҹи ҹилдин 4-ҹү бөлмәсиндән, 2-ҹи ҹилдин исә 1-ҹи вә 7-ҹи бөлмәсиндән бәзи фәсилләри мүзакирә едә биләрсиниз. Һәмин фәсилләрдә Мүгәддәс Китабдан дүшүнмәјә вадар едән бәзи ајәләр ҝөстәрилир. Бу ајәләрин бәзиләриндә дүзҝүн оланы едиб хејир-дуалар алан вә ја Аллаһын ганунларына бармагарасы бахмағын ҝәтирдији аҹы нәтиҹәләри дадан бәзи инсанларын нүмунәләри ҝәтирилир. Диҝәр ајәләрдә исә ушағыныза Аллаһын ганунларына ујғун јашамағын ваҹиблијини анламаға көмәк едән принсипләр вар. Нијә дә бу материаллары тез бир заманда өвладынызла мүзакирә етмәји планлашдырмајасыныз?

1-ҸИ ҸИЛДИН 23-ҸҮ, 25-ҸИ ВӘ 32-ҸИ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 4—6-ҸЫ, 28-ҸИ ВӘ 29-ҸУ ФӘСИЛЛӘРИНӘ БАХЫН

Ушағымын киминләсә ҝөрүшмәјинә иҹазә верим?

Ҝеҹ-тез кимсә сизин ушағыныза да ҝөрүшмәји тәклиф едәҹәк. Ҝөрүн Филип нә дејир: «Мәним нә исә етмәјимә һеч еһтијаҹ галмыр. Гызлар өзләри јахынлашыб мәнә ҝөрүшмәји тәклиф едирләр вә мән дајаныб фикирләширәм: “Инди мән нејләјим, ахы?” Онлардан бәзиләри елә ҝөзәлдирләр ки, јох демәк чәтиндир!»

Ән јахшысы, өз јенијетмәнизлә данышмагдыр. Мисал үчүн, 2-ҹи ҹилдин 1-ҹи фәслинин әсасында бу мөвзуну мүзакирә едә биләрсиниз. Ушағынызын мәктәбдә, һәтта јығынҹагда гаршылашдығы чәтинликләрлә марагланын. Бу кими сөһбәтләри сәрбәст шәраитдә — евдә отуранда, јол ҝедәндә етмәк олар (Ганунун тәкрары 6:6, 7). Һарада олмағыныздан асылы олмајараг, ешитмәјә һазыр олун, данышмаға тәләсмәјин (Јагуб 1:19).

Әҝәр ушағыныз кимдәнсә хошу ҝәлдијини дејәрсә, паникаја дүшмәјин. Бир ҝәнҹ гыз дејир: «Атам оғлан достумун олдуғуну биләндә чох дилхор олду. Мәни горхутмаға чалышараг евлилијә һазыр олуб-олмадығымла бағлы чохлу суаллар вермәјә башлады. Амма бу ҹүр сөзләр ҝәнҹләрә әкс тәсир ҝөстәрә биләр; онлар валидејнләринин јанылдыгларыны сүбут етмәк үчүн бу мүнасибәтләри давам етдирмәјә сөвг олуна биләрләр».

Әҝәр јенијетмәниз сизин бу мөвзу барәдә сөһбәт етмәк белә истәмәдијинизи билирсә, бунун нәтиҹәси чох пис ола биләр. Чох еһтимал ки, о, ҝизлинҹә ҝөрүшмәјә башлајаҹаг. Бир гыз дејир: «Валидејнләр һәддән артыг кәскин реаксија верәндә ушаглар ҝөрүшдүкләрини ҝизләтмәјә башлајырлар. Гојулан гадағалар онлары дајандырмыр, әксинә, ҝизлинҹә истәдикләрини етмәјә вадар едир».

Ушагларынызла сәмими олсаныз, даһа јахшы нәтиҹәләр әлдә едәҹәксиниз. 20 јашлы Британи дејир: «Валидејнләрим ҝөрүшмәк мәсәләсини мәнимлә һәмишә ачыг мүзакирә едибләр. Кимдән хошум ҝәлдијини билмәк онлар үчүн ваҹибдир. Мәнҹә дә бу чох јахшыдыр! Хошума ҝәлән оғлан оланда атам онунла данышыр вә нәдәнсә ҝөзү су ичмәјәндә дәрһал ҝәлиб мәнә дејир. Адәтән, оғланын мәнә ујғун ҝәлиб-ҝәлмәдијини артыг ҝөрүшмәјә башламамышдан габаг анлајырам».

2-ҹи ҹилдин 2-ҹи фәслини охудугдан сонра, ола билсин, сизи: «Ҝөрәсән, мәним оғлум вә ја гызым да ҝизлинҹә киминләсә ҝөрүшүрмү?» — суалы нараһат едә биләр. Ашағыда бәзи ҝәнҹләрин фикирләри ҝәтирилир. Онлары ҝизлиҹә ҝөрүшмәјә нәјин вадар етдијинә диггәт јетирин вә сонра суалларын үзәриндә дүшүнүн.

«Ушаглар евдә өзләрини раһат һисс етмәдикдә кәнарда дост ахтарырлар» (Венди).

Бир валидејн кими ушағынызын емосионал тәләбатларынын лазымынҹа гајғысына галдығыныза неҹә әмин ола биләрсиниз? Нәјисә јахшылашдырмаға еһтијаҹ вармы? Варса, һансы саһәдә?

«14 јашым оланда синифимизә тәзәҹә кечән оғлан мәнә ҝөрүшмәји тәклиф етди. Мән дә разылашдым. Дүшүнүрдүм ки, јанымда мәни гуҹаглајаҹаг бир оғланын олмасы хош оларды» (Диана).

Әҝәр Диана сизин гызыныз олсајды, бу мәсәләјә неҹә јанашардыныз?

«Мобил телефон сајәсиндә киминләсә ҝөрүшдүјүнү ҝизли сахламаг асандыр. Валидејнләрин нә баш вердијиндән һеч хәбәрләри белә олмур» (Анетта).

Ушагларынызын мобил телефондан истифадә етмәси илә бағлы һансы еһтијат тәдбирләрини ҝөрә биләрсиниз?

«Валидејнләр ушагларынын нә илә мәшғул олдуглары вә киминлә отуруб-дурдуглары илә јахындан марагланмајанда ҝизли ҝөрүшмәк чох асан олур» (Томас).

Ушагларыныза мүәјјән гәдәр азадлыг вермәк шәрти илә онларла даһа јахындан мараглана биләрсинизми?

«Чох вахт валидејнләр ушагларыны евдә тәк гојурлар. Ја да һара ҝәлди, киминлә ҝәлди ҝетмәләринә иҹазә верирләр» (Николас).

Ушагларыныз киминлә достлуг едир? Достлары илә бир јерә јығыланда нә илә мәшғул олдугларыны дәгиг билирсинизми?

«Адәтән, ҝизли ҝөрүшән ушаглар валидејнләри һәддән артыг ҹидди олан ушаглардыр» (Паул).

Мүгәддәс Китабын ганун вә принсипләринә ҝүзәштә ҝетмәдән неҹә таразлы ола биләрсиниз? (Филипилиләрә 4:5).

«Јенијетмәлик дөврүндә өзүнәһөрмәт һисси мәндә чох ашағы иди вә мәнә диггәт ҝөстәрилмәсини истәјирдим. Гоншу јығынҹагдан олан оғланла јазышмаға башладым вә она ашиг олдум. Өзүмү дәјәрли һисс едирдим» (Линда).

Сизҹә, Линданын мәнәви еһтијаҹларыны өдәмәк үчүн аилә үзвләри нә едә биләрдиләр?

Оғлунузла вә ја гызынызла сөһбәт етмәк үчүн 2-ҹи ҹилдин 2-ҹи фәслиндән вә бу китабын «Әлавәләр» бөлмәсиндән истифадә едә биләрсиниз. Ҝизли ҝөрүшләрин гаршысыны алмағын ән јахшы үсулу ачыг вә сәмими үнсијјәтдир (Сүлејманын мәсәлләри 20:5).

2-ҸИ ҸИЛДИН 1—3-ҸҮ ФӘСИЛЛӘРИНӘ БАХЫН

ЕМОСИЈАЛАР

Әҝәр өвладым интиһар етмәкдән данышырса, нә едә биләрәм?

Дүнјанын бир чох јерләриндә ҝәнҹләрин интиһары горхунҹ дәрәҹәдә артыб. Белә ки, Бирләшмиш Штатларда 15—25 јашларында ҝәнҹләрин өлүмүнүн сәбәбләри арасында интиһар үчүнҹү јери тутур. Сон ијирми ил әрзиндә исә 10—14 јашларында олан ҝәнҹләрин интиһары ики дәфә артыб. Руһи хәстәликләрдән әзијјәт чәкән, ејни заманда јахынлары арасында өзүнә гәсд етмиш, јахуд буна ҹәһд ҝөстәрмиш гоһумлары олан ҝәнҹләрин интиһар етмәк риски даһа јүксәкдир. Ушағын интиһар етмәк фикри олдуғуну ҝөстәрән әламәтләр:

● өзүнә гапанараг аилә үзвләри вә достлары илә үнсијјәтдән гачмасы;

● јуху вә гидаланма режиминин дәјишилмәси;

● әввәлләр зөвг алдығы ишләрә марағынын өлмәси;

● хасијјәтиндә нәзәрәчарпан дәјишикликләрин баш вермәси;

● наркотик вә спиртли ичкиләрдән истифадә етмәси;

● әзиз олан әшјалары башгаларына вермәси;

● өлүм һагда данышмасы вә ја онунла бағлы олан мөвзуларла тез-тез марагланмасы.

Валидејнин ән бөјүк сәһви бу әламәтләрә әһәмијјәт вермәмәсидир. Бу мәсәләдә ән хырда шејләрә белә ҹидди јанашмаг лазымдыр. Бу вәзијјәтин садәҹә кечид дөврү илә әлагәли олдуғуну дүшүнәрәк өзүнүзү сакитләшдирмәјин.

Әҝәр оғлунуз вә ја гызыныз дәрин депрессијадан, јахуд диҝәр руһи хәстәликләрдән әзијјәт чәкирсә, көмәк үчүн мүраҹиәт етмәјә чәкинмәјин. Ушағынызын өзүнү өлдүрмәк истәдијиндән шүбһәләнирсинизсә, бу һагда онун өзүндән сорушун. Интиһар һагда данышмағын ушағы буна тәһрик едәҹәји барәдә мөвҹуд олан тәсәввүрләр јанлышдыр. Валидејнләринин бу барәдә данышмасы бир чох ҝәнҹләрә раһатлыг ҝәтирир. Әҝәр өвладыныз интиһар етмәк истәдијини етираф едирсә, бунунла бағлы бир планы олуб-олмадығыны, әҝәр варса, бу планы нә дәрәҹәдә әтрафлы дүшүндүјүнү өјрәнин. Ушаг нә дәрәҹәдә әтрафлы план гурубса, сиздән дә бир о гәдәр тез һәрәкәтә кечмәк тәләб олунур.

Депрессијанын өз-өзүнә кечиб ҝедәҹәјини дүшүнмәјин. Һәтта ушағыныз депрессијадан чыхмыш кими ҝөрүнсә дә, бу о демәк дејил ки, тәһлүкә совушуб. Әксинә, бу, ән тәһлүкәли мәгам ола биләр. Нәјә ҝөрә? Чүнки депрессијада оланда интиһар планыны һәјата кечирмәјә ушағын ҝүҹү олмур. Амма бу һиссләр ондан узаглашанда о, ҝүҹүнү топлајыб планыны һәјата кечирә биләр.

Һәгигәтән дә, ҝәнҹләрин үмидсизлик уҹбатындан һәјатларына сон гојмаг истәмәләри дәһшәтли бир шејдир. Валидејнләр вә диҝәр гајғыкеш инсанлар һәјәҹан тәбилини гулаг ардына вурмадан тез һәрәкәтә кечмәклә «гәмҝинләрә тәскинлик» верәр, ҝәнҹләрә етибарлы сығынаҹаг ола биләрләр (1 Салоникилиләрә 5:14).

1-ҸИ ҸИЛДИН 13-ҸҮ ВӘ 14-ҸҮ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 26-ҸЫ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Ушагларымдан кәдәрими ҝизләтмәлијәмми?

Һәјат јолдашынын өлүмү ағыр иткидир. Амма бу заман ушагларыныз да тәсәллијә еһтијаҹ дујур. Өзүнүзү јаддан чыхармадан ушагларыныза бу иткијә таб ҝәтирмәјә неҹә көмәк едә биләрсиниз? Ашағыдакылары тәтбиг етмәјә чалышын:

● Һиссләринизи ҝизләтмәјин. Өвладыныз һәјатда бир чох ваҹиб шејләри сиздән өјрәнир, һәмчинин кәдәрин өһдәсиндән ҝәлмәји дә. Буна ҝөрә дә дүшүнмәјин ки, ушағын јанында өзүнүзү ҝүҹлү ҝөстәрмәли вә кәдәринизи ондан ҝизләтмәлисиниз. Белә олан һалда, о да ејни илә сизин кими давранаҹаг. Анҹаг кәдәринизи бүрузә версәниз, ушағыныз да һиссләрини боғмағын һеч дә јахшы олмадығыны вә кәдәрләнмәјин, үмидсизлијә гапылмағын, һәтта гәзәбләнмәјин тәбии олдуғуну анлајаҹаг.

● Ушағынызы үнсијјәтә ҹәлб един. Өвладынызы мәҹбур етмәдән үрәјиндәкиләри сизинлә бөлүшмәјә тәшвиг един. Әҝәр данышмаға көнлү јохдурса, бу китабын 16-ҹы фәслини бирликдә мүзакирә етмәјә чалышын. Һәмчинин мәрһум һәјат јолдашынызла бағлы хош хатирәләринизи онунла бөлүшүн. Бу дәрдлә јашамағын сизин үчүн нә гәдәр чәтин олаҹағыны дилә ҝәтирин. Буну ҝөрән өвладыныз да өз һиссләрини бүрузә вермәји өјрәнәҹәк.

● Ҝүҹүнүзүн мәһдуд олдуғуну етираф един. Әлбәттә, бу чәтин мәгамда ушағыныза етибарлы дајаг олмаг истәјәрдиниз. Анҹаг унутмајын ки, әзиз һәјат јолдашынызын өлүмү сизин үчүн дә ағыр зәрбәдир. Буна ҝөрә дә, ола билсин, емосионал, мәнәви вә физики ҝүҹүнүз түкәнмәк үзрәдир (Сүлејманын мәсәлләри 24:10). Вә сиз аилә үзвләринизин вә јеткин достларынызын дәстәјинә еһтијаҹ дујурсунуз. Көмәк истәмәк јеткинлијин әламәтидир. Сүлејманын мәсәлләри 11:2 ајәсиндә дејилир: «Һикмәт итаәткарын јанына ҝәләр».

Ән јахшы көмәји Јеһова верә биләр. О, Өз хидмәтчиләринә сөз верәрәк дејир: «Сәнин сағ әлиндән тутуб “Горхма, сәнә көмәк едәҹәјәм” дејән Аллаһын Рәбб Мәнәм» (Јешаја 41:13).

СЕЕ 1-ҸИ ҸИЛДИН 16-ҸЫ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

Гызымын гидаланма мәсәләсинә таразлы јанашмасына неҹә көмәк едә биләрәм?

Әҝәр гызынызын гидаланма илә бағлы проблеми варса, нә едә биләрсиниз?d Илк нөвбәдә, бу проблемин сәбәбини баша дүшмәјә чалышын.

Мүшаһидә олунмушдур ки, гидаланмагла бағлы проблеми оланларын әксәријјәтинин өзүнәһөрмәт һисси ашағы олур. Һәмчинин белә инсанлар максималист — өзләринә гаршы һәддән артыг тәләбкар олурлар. Әмин олун ки, гызынызын бу кими шејләрә мејилли олмасына сәбәбкар сиз дејилсиниз. Өзүнә әминлијини артырмагда она көмәк един (1 Салоникилиләрә 5:11).

Ејни заманда, јемәк вә чәки мәсәләсинә даир өз нөгтеји-нәзәринизи дә ҝөздән кечирин. Бәлкә, һеч өзүнүз дә билмәдән, бу мәсәләләрә һәддән артыг өнәм вердијинизи ҝөстәрирсиниз. Унутмајын ки, ҝәнҹләр хариҹи ҝөркәмләринә чох һәссас јанашырлар. Һәтта јенијетмәлик дөврүнә хас олан нормал инкишаф заманы зарафатјана «топпуш» вә ја «узундраз» кими сөзләр ишләтмәклә ушағын зеһнинә зәрәрли тохумлар сәпә биләрсиниз. Бу исә сонрадан бөјүк проблемә чеврилә биләр.

Дуа едиб јахшы-јахшы ҝөтүр-гој етдикдән сонра гызынызла бу һагда ачыг данышын. Бу мәсләһәтләри тәтбиг един:

● Нә дејәҹәјинизи вә нә вахт сөһбәт едәҹәјинизи диггәтлә ҝөтүр-гој един.

● Нараһатчылығынызы вә көмәк етмәк истәдијинизи ајдын билдирин.

● Гызыныз илк дәфәдән өзүнүмүдафиәјә кечсә, тәәҹҹүбләнмәјин.

● Сәбирлә гулаг асын.

Ән әсасы, гызыныза сағалмагда көмәк етмәкдир. Бу ишдә аиләликҹә сәфәрбәр олун!

1-ҸИ ҸИЛДИН 10-ҸУ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 7-ҸИ ФӘСЛИНӘ БАХЫН

РУҺАНИЛИК

Јенијетмәлик дөврүндә ушағыма руһани тәлимләр вермәји неҹә давам етдирә биләрәм?

Мүгәддәс Китабда дејилир ки, Тимотеј «көрпәликдән» руһани тәлимләр алмышды вә јәгин, бир валидејн кими, сиз дә өвладыныза Аллаһын Кәламыны өјрәтмисиниз (2 Тимотејә 3:15). Анҹаг ушағыныз бөјүдүјү үчүн тәлим вермә методунузу дәјишмәк лазым ҝәлир. Өвладыныз көрпә оланда там баша дүшә билмәдији гәлиз мәсәләләри јенијетмәлик дөврүндә дәрк етмәјә башлајыр. Инди она дүшүнҹәсини ишә салмаға көмәк етмәјин әсил вахтыдыр (Ромалылара 12:1).

Һәвари Павел Тимотејә јаздығы мәктубда она өјрәндији вә доғрулуғуна әмин олдуғу шејләри хатырлатмышды (2 Тимотејә 3:14). Ејнилә, сизин өвладыныза да көрпәликдән билдији Мүгәддәс Китаб тәлимләринин доғрулуғуна әмин олмаг лазымдыр. Онун үрәјинә јол тапмаг үчүн садәҹә нәји неҹә етмәли вә ја нәјә инанмалы олдуғуну демәк кифајәт дејил. О, өзү буна әмин олмалыдыр. Бәс бу ишдә сиз она неҹә көмәк едә биләрсиниз? Башланғыҹ үчүн она нөвбәти суаллар үзәриндә дүшүнмәји тәклиф един вә онлары бирҝә мүзакирә един.

● Аллаһын мөвҹудлуғуна мәни нә әмин едир? (Ромалылара 1:20).

● Валидејнләримин мәнә Мүгәддәс Китабдан өјрәтдикләринин һәгигәт олдуғуна неҹә әмин ола биләрәм? (Һәвариләрин ишләри 17:11).

● Нәјә ҝөрә әминәм ки, Мүгәддәс Китаб нормаларына ујғун јашамаг мәним хејримәдир? (Јешаја 48:17, 18).

● Мүгәддәс Китаб пејғәмбәрликләринин јеринә јетәҹәјини нәјә ҝөрә инанырам? (Јешуа 23:14).

● Бу дүнјада һеч нәјин «Мәсиһ Иса һаггындакы мисилсиз биликлә» мүгајисәјә ҝәлмәдијинә мәни нә әмин едир? (Филипилиләрә 3:8).

● Мәсиһин фидјә гурбанлығы мәним үчүн һансы мәнаны кәсб едир? (2 Коринфлиләрә 5:14, 15; Галатијалылара 2:20).

Ола билсин, ушағынызын ҹаваб верә билмәјәҹәјиндән горхараг она бу кими суаллар вермәјә чәкинирсиниз. Анҹаг бу, јанаҹағын гуртармаг үзрә олдуғундан еһтијат едәрәк машынын ҝөстәриҹисинә бахмамаға бәнзәјир. Һәр һансы бир тәдбир ҝөрә билмәк үчүн буну габагҹадан өјрәнмәк даһа јахшыдыр. Буна бәнзәр тәрздә, һәлә ки ушағыныз јаныныздадыр, сизин она иманы илә бағлы суаллара ҹаваб тапмаға вә өјрәндикләринин «доғрулуғуна әмин» олмаға көмәк етмәк фүрсәтиниз варe.

Унутмајын ки, ушағынызын: «Мән буна нәјә ҝөрә инанмалыјам?» — кими суаллар вермәсиндә сәһв бир шеј јохдур. 22 јашлы Диана јенијетмә оланда бу суалы өзүнә вердијини дејир. «Инандығым шејләрлә бағлы шүбһәләримин олмасыны истәмирдим. Суалларыма ајдын вә дәгиг ҹаваблар тапанда баша дүшдүм ки, Јеһованын Шаһиди олдуғума ҝөрә чох хошбәхтәм! Инсанлар мүәјјән шејләри нәјә ҝөрә етмәдијими сорушанда: “Бу, мәним динимә зиддир” демәк әвәзинә, “Дүшүнүрәм ки, бу, дүзҝүн дејил”, — дејә ҹаваб верирдим. Беләҹә, дедикләримин садәҹә Мүгәддәс Китабын јох, һәм дә мәним нөгтеји-нәзәрим олдуғуну ҝөстәрирдим».

Мәсләһәт: Јенијетмәнизин Мүгәддәс Китаб принсипләрини баша дүшмәси үчүн һәр һансы проблем јарандыгда она ролунузу дәјишмәји тәклиф един. Тутаг ки, гызыныз һәр һансы бир әјләнҹә ҝеҹәсиндә иштирак етмәк үчүн сиздән иҹазә истәјир, анҹаг сиз (еһтимал ки, онун өзү дә) ора ҝетмәјин мүнасиб олмадығыны дүшүнүрсүнүз. Белә олан һалда, дәрһал «јох» демәк әвәзинә, белә тәклиф едә биләрсиниз: «Ҝәл ролларымызы дәјишәк: сән валидејн ол, мән дә ушаг. Ҝетмәк истәдијин әјләнҹә ҝеҹәси һаггында фикирләш, (мисал үчүн, 1-ҹи ҹилдин 37-ҹи фәслиндән, 2-ҹи ҹилдин 32-ҹи фәслиндән јарарланараг) мүәјјән ахтарышлар апар, сонра јаныма ҝәл, отуруб бу барәдә данышаг. Мән сәндән иҹазә аларам, сән исә һәмин әјләнҹә ҝеҹәсинә ҝетмәјин јахшы фикир олуб-олмадығыны баша саларсан».

1-ҸИ ҸИЛДИН 38-ҸИ ФӘСЛИНӘ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 34—36-ҸЫ ФӘСИЛЛӘРИНӘ БАХЫН

Ушағымызын руһани ишләрә марағы өлүб. Она неҹә көмәк едә биләрик?

Јахшы оларды ки, ушағынызын һәгигәти рәдд етдији гәнаәтинә ҝәлмәјә тәләсмәјәсиниз. Ола билсин, проблем тамамилә башга шејдәдир. Бәлкә, өвладыныз:

● һәмјашыдларынын тәзјигинә мәруз галыр вә Мүгәддәс Китаб принсипләринә ујғун јашамагла онлардан фәргләнмәк истәмир;

● башга ҝәнҹләрин (һәтта доғма баҹы-гардашларынын) руһани инкишафыны ҝөрәрәк һеч вахт онлар кими ола билмәјәҹәјини дүшүнүр;

● дост ахтарыр, анҹаг јығынҹагда өзүнү тәнһа вә гәриб һисс едир;

● јығынҹагда бәзи ҝәнҹләрин икили һәјат сүрдүкләрини ҝөрүр;

● бир шәхсијјәт кими формалашыр вә сизин дәјәр вердијиниз шејләри шүбһә алтына алыр;

● синиф јолдашларынын јанлыш һәрәкәтләрә јол вердикләрини вә һеч бир аҹы нәтиҹәләрлә үзләшмәдикләрини ҝөрүр;

● иманда олмајан валидејнини разы салмаға чалышыр.

Разылашын ки, јухарыда садалананларын Мүгәддәс Китаб тәлимләри илә һеч бир әлагәси јохдур. Бу сәбәбләр даһа чох мәсиһчи кими јашамағы чәтинләшдирән шәраитлә әлагәлидир — ән азындан, һәләлик. Бәс јенијетмәнизи һәвәсләндирмәк үчүн нә едә биләрсиниз?

Вәзијјәтә ујғунлашын — принсипләриниздә ҝүзәштә ҝетмәјин. Ушағынызын нәјә ҝөрә руһдан дүшдүјүнү анламаға чалышын вә руһән бөјүмәси үчүн шәраит јарадын (Сүлејманын мәсәлләри 16:20). Мисал үчүн, 2-ҹи ҹилдин 132-ҹи вә 133-ҹү сәһифәләриндәки «Һәмјашыдларымын тәзјиги илә үзләшәндә» адлы схем она әминлијини артырмаға вә синиф јолдашларынын тәзјигләринә мүгавимәт ҝөстәрмәјә көмәк едәҹәк. Әҝәр јенијетмәниз тәнһалыгдан әзијјәт чәкирсә, јахшы достлар тапмагда көмәјинизә еһтијаҹ дуја биләр.

Јеткин дост. Бәзән ҝәнҹләрә башга јеткин инсанларын сөзү даһа чох тәсир едир, нәинки аилә үзвләринин. Ушағыныза мүсбәт тәсир едәҹәк руһән јеткин мәсиһчи таныјырсынызмы? Нијә дә онун ушағынызла вахт кечирмәсини дүзүб-гошмајасыныз? Әлбәттә, сизин мәгсәдиниз мәсулијјәтдән бојун гачырмаг дејил. Тимотејин һадисәсини јадыныза салын. Һәвари Павелин нүмунәсинин она бөјүк фајдасы олмушду, Павел исә, өз нөвбәсиндә, ҝөзәл әмәкдаш газанмышды (Филипилиләрә 2:20, 22).

Ушағынызын сизинлә бирҝә јашадығы мүддәт әрзиндә ондан аиләнин руһани ишләриндә иштирак етмәсини тәләб етмәјә ихтијарыныз чатыр. Амма сизин мәгсәдиниз өвладыныза нәјисә механики олараг етдирмәк јох, үрәјиндә Аллаһа гаршы мәһәббәт ојатмагдыр. Ушағынызын һәгигәт јолунда олмасы үчүн сиз өзүнүз ҝөзәл нүмунә гојмалысыныз. Таразлы олун. Онун јеткин бир инсанла дост олмасы үчүн өһдәнизә дүшәни един. Ола билсин, бир ҝүн сизин өвладыныз да мәзмурчу кими дејәҹәк: «Рәбб гајам, галам, хиласкарымдыр» (Мәзмур 18:2).

1-ҸИ ҸИЛДИН 39-ҸУ ФӘСЛИНӘ, 2-ҸИ ҸИЛДИН 37-ҸИ ВӘ 38-ҸИ ФӘСИЛЛӘРИНӘ БАХЫН

[Һашијәләр]