Trufala Fasin Fri—?Wanem Stampa Blong Hem?
“Man i no naf blong jusum wanem rod hem i mas wokbaot long hem. Plis Jeova, yu stretem mi.”—JEREMAEA 10:23, 24.
1, 2. ?Olsem wanem plante man oli tingbaot fasin fri, be wanem narafala samting we oli mas tingbaot tu?
ATING yu yu glad tumas long trufala fasin fri. Yu wantem kam fri blong talemaot ol prapa tingting blong yu, fri blong jusum weples mo olsem wanem blong yu stap laef. Yu wantem jusum wok blong yu, jusum ol kakae, myusek, mo ol fren blong yu. Yu gat fasin blong laekem moa sam samting bitim ol narafala, ol bigfala samting mo ol smosmol samting. Wan man we i no sik, hem i no wantem ol man blong rul we oli stap fosem ol man oli bos long hem, oli fri smol nomo no oli no fri blong jusum ol samting we olgeta nomo i wantem.
2 ?Be, ating yu wantem tu se yu wetem ol narafala man bambae yufala i harem gud long wan wol we trufala fasin fri i stap? ?Ating yu wantem wan wol we ol man oli holem fasin fri blong oli save mekem ol samting we olgeta nomo oli wantem? ?Mo sipos samting olsem i save kamtru, bambae yu wantem wan wol we i fri long fasin fraet, fasin blong brekem loa, hanggri, fasin blong kam puaman, doti long win we yumi stap pulum mo solwora, ol sik, mo ol faet? Ol man oli stap wantem tumas ol fasin fri olsem.
3. ?From wanem yumi wantem tumas fasin fri?
3 ?From wanem ol man oli wantem tumas fasin fri? Baebol i talem se: “Mo taem Speret ya blong [Jeova, NW] i stap wetem man, hem i stap mekem man i fri.” (2 Korin 3:17) Yes, Jeova i God blong fasin fri. Mo from God i wokem yumi long ‘pija blong hem’ (NW), hem i givim fasin fri ya long yumi blong yumi save gat fasin tangkyu mo harem gud long hem.—Jenesis 1:26.
No Yusum Gud Fasin Fri
4, 5. ?Long olgeta histri, olsem wanem ol man oli no yusum gud fasin fri blong olgeta?
4 Long olgeta histri plante milyan man oli stap kalabus, sam man oli kilim nogud olgeta, no oli ded from we ol narafala man oli no yusum gud fasin fri blong olgeta. Baebol i tokbaot se samwe long 3,500 yia bifo finis “ol man Ijip oli stap mekem i strong tumas long olgeta [man Isrel], oli stap mekem laef blong olgeta i nogud we i nogud long ol narafala wok ya we oli stap dragem olgeta blong oli mekem.” (Eksodas 1:13, 14) Wan buk (The Encyclopedia Americana) i talem se long ol yia we oli ron bitwin long 400 B.K.T. mo 300 B.K.T., namba blong ol slef long Aten mo long tu narafala taon blong Gris i bitim namba blong ol man we oli fri, i olsem fo slef man long wan friman. Buk ya i talem tu se: “Long Rom ol slef oli no fri nating. Sipos wan slef i mekem wan smol mastik nomo, ol man oli save kilim hem i ded.” Buk ya Compton’s Encyclopedia i talem se: “Long Rom ol slef nao oli bildimap kantri ya. . . . Samtaem ol man oli putum jen long ol slef taem oli stap wok long garen. Long naet oli fasem olgeta wanples mo satem olgeta long ol bigfala kalabus, we oli stap aninit long graon.” !Traem tingbaot ol trabol we ol man ya oli kasem long laef blong olgeta, from we plante long olgeta bifo oli stap olsem ol friman nomo!
5 Long plante handred yia, Krisendom i joen long fasin blong salem ol slef. Buk ya The World Book Encyclopedia i talem se: “Long ol yia we oli ron afta long 1500 go kasem 1800, ol man Yurop oli tekem samwe 10 milyan blakman olsem slef long Afrika i go long ol kantri long Wes.” Long ol yia we oli ron afta long 1900, plante milyan slef oli ded from we oli wok strong tumas no ol man oli kilim ded olgeta insaed long ol nogud kalabus blong Nasi folem loa blong gavman long ples ya. Plante Wetnes blong Jeova tu oli ded long taem ya from we oli no wantem sapotem gavman blong Nasi we i stap kilim ded ol man.
Kalabus Long Gyaman Skul
6. ?Long Kenan, olsem wanem gyaman skul i mekem ol man oli kalabus?
6 Man i save kalabus taem hem i stap holemstrong long gyaman skul. Eksampel, long Kenan bifo, ol man oli yusum ol pikinini blong mekem sakrafaes long gyaman god ya Molek. Oli talem se wan faea i stap bon insaed long bigfala aedol ya blong gyaman god ya. Ol man oli sakem ol pikinini we oli laef yet long ol han blong aedol ya, mo oli foldaon i go insaed long faea we i stap bon aninit. Sam man Isrel oli stap mekem gyaman wosip ya tu. God i talem se oli stap mekem ‘ol pikinini boe mo ol pikinini gel blong olgeta i pastru long faea long Molek, samting we God i no talem long olgeta blong oli mekem, mo tu i no wan samting we i kamaot long hat blong God blong mekem samting ya we i nogud we i nogud.’ (Jeremaea 32:35) ?Wanem gudfala samting god ya Molek i givim long ol man we oli stap wosipim hem? ?Ol nesen ya blong Kenan mo fasin blong wosip long gyaman god ya Molek i stap wea tede? Olgeta evriwan oli lus finis. Hem i wan gyaman wosip, hem i no stanap long trutok, hem i stanap long gyaman nomo.—Aesea 60:12.
7. ?Wanem nogud fasin we skul blong ol man Astek i stap mekem?
7 Sam handred yia bifo long Sentrol Amerika, ol man Astek oli stap kalabus long gyaman skul. Long ples ya ol man oli gat prapa god blong olgeta wanwan, ol man oli wosipim ol samting we oli gat paoa olsem win mo san olsem we oli god, ol defdefren samting mo fasin oli gat prapa god blong olgeta, ol tri oli gat ol god blong olgeta, mo tu fasin blong man i kilim hem wan i ded i gat god. Buk ya The Ancient Sun Kingdoms of the Americas i talem se: “Gavman blong ol man Astek long Meksiko i traehad blong mekem ol man oli wosipim ol paoa ya we ol man oli no save luk. Blong mekem olsem oli katemaot plante hat blong ol man mo oli givim olsem sakrafaes blong mekem ol paoa ya oli stap kwaet. Blad i olsem dring blong ol god. Oltaem oli mekem ol smosmol faet blong kasem ol man we oli save yusum blong mekem sakrafaes long ol god.” Long 1486 taem oli openem wan tempel, oli holem plante taosen prisen man mo “oli laenemap olgeta oli wet blong oli putum olgeta oli slip long ston we oli stap mekem sakrafaes long hem. Nao oli katemaot hat blong olgeta mo holem i go antap long san” blong mekem god blong san i stap kwaet. Buk ya The World Book Encyclopedia i talem se: “Samtaem ol man we oli stap mekem wosip olsem, oli kakae haf bodi blong ol man ya.” Be stil ol fasin ya blong wosip oli no sevem kantri blong ol man Astek no gyaman skul blong hem.
8. ?Man blong tekem ol turis i talem wanem long saed blong fasin blong kilim man we i bigwan moa bitim hemia we ol man Astek oli stap mekem?
8 Wan dei ol turis oli visitim ples we ol samting blong bifo oli stap long hem, long ples ya i gat wan samting blong soemaot olsem wanem ol pris blong ol man Astek bifo oli stap katemaot hat blong wan yangfala. Taem man blong tekem ol turis i tokbaot samting ya, ol man ya oli no laekem nating. Man we i tekem olgeta i talem long olgeta i se: “Mi luk se yufala i no glad long fasin we ol man Astek oli yusum ol yangfala blong mekem sakrafaes long ol hiten god. Be stil, long taem blong yumi, ol man oli yusum plante milyan yangfala man blong mekem sakrafaes long god blong faet. ?Fasin ya i gud moa no olsem wanem?” I tru we ol lida blong skul long olgeta kantri oli prea se kantri blong olgeta bambae i winim faet mo oli blesem ol ami, nating se ol man we bambae oli faet agensem olgeta oli blong sem skul nomo.—1 Jon 3:10-12; 4:8, 20, 21; 5:3.
9. ?Wanem fasin we i tekemaot laef blong plante yangfala i bitim ol narafala fasin?
9 Namba blong ol pikinini we ol man oli stap kilim long bel blong mama i bitim namba blong ol yangfala man we ol man oli stap yusum blong mekem sakrafaes long god ya Molek, no long ol god blong ol man Astek, no long faet. Long fulwol samwe 40 no 50 milyan pikinini oli ded long fasin ya long wan yia. Long ol tri yia we i pas namba blong ol pikinini we oli ded long fasin ya i bitim ol handred milyan man we oli bin ded long ol faet long taem blong yumi. Evri yia, plante pikinini moa oli ded from fasin blong kilim pikinini long bel, bitim plante man we oli ded taem Nasi gavman i rul long 12 yia. Long ol yia we oli pas i no longtaem, namba blong ol pikinini we oli ded long fasin ya i plante taosen taem moa long namba blong ol man we oli stap yusum blong mekem sakrafaes long god ya Molek no ol god blong ol man Astek. Mo tu, plante long ol mama we oli stap kilim ol pikinini long bel blong olgeta, no ol man we oli stap givhan long olgeta blong mekem fasin ya, oli talem se oli blong wan skul.
10. ?Wanem defren rod we ol gyaman oli holemtaet ol man oli stap kalabus?
10 Gyaman skul i holemtaet ol man oli kalabus long plante defren rod tu. Eksampel, plante man oli bilif se ol dedman oli stap laef long ples blong ol speret. Frut blong gyaman bilif olsem, i mekem se ol man oli fraet mo oli wosip long ol ded bubu blong olgeta, oli ting se oli save kasem sam gudfala samting long olgeta. Samting ya i holemtaet ol man oli kalabus long ol kleva, ol rabis speret, mo ol lida blong ol skul from we oli ting se olgeta ya oli givhan blong mekem ol dedman oli stap kwaet. Maet yumi save askem se, ?i gat rod blong kamaot long kalabus ya?—Dutronome 18:10-12; Eklesiastis 9:5, 10.
[Tok Blong Pija Long Pej 5]
Long olgeta histri sam man oli no yusum gud fasin fri blong olgeta nao oli mekem ol narafala man i kalabus