¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼän Jesús chpan ri rkʼisbʼäl 40 qʼij xjeʼ chwäch Rwachʼlew?

1, 2. ¿Achkë xbʼanatäj kikʼë kaʼiʼ rtzeqelbʼëy Jesús taq ye bʼenäq wä Emaús?

YA REʼ xbʼanatäj chpan ri qʼij 16 de nisán rchë ri jnaʼ 33. Ri rtzeqelbʼëy kowan wä najin yebʼison chqä kixiʼin wä kiʼ. Kaʼiʼ chkë ryeʼ yeʼel äl chriʼ Jerusalén y yebʼä Emaús, jun tinamït ri 11 kilómetros kikojöl rkʼë Jerusalén. Re kaʼiʼ achiʼaʼ reʼ bʼis wä yetzuʼun rma Jesús, ri achï ri najin wä nkitzeqelbʼej ryeʼ, xa kʼa riʼ jbʼaʼ tkamsäx qa. Jontir ri kiyoʼen wä chë xtuʼän ri Mesías, chkiwäch ryeʼ achiʼel ta ma xkebʼanatäj ta chik. Ye kʼa ma kiyoʼen ta wä ya reʼ.

² Jun achï ri ma kitaman ta rwäch njelun apü kikʼë y jnan nbʼä äl kikʼë. Ryeʼ nkitzjoj che rä ri achï riʼ chë kan kowan najin yebʼison rma jontir ri xbʼan che rä Jesús. Chrij riʼ ri achï kʼo jun nutzjoj chkë ri majun bʼëy xtkimestaj ta. Ryä xtzjoj chkë ri xtzʼibʼaj Moisés chqä ri xkitzʼibʼaj ri Profetas rchë xkʼüt chkiwäch achkë rma ri Mesías kʼo chë xtäj poqän chqä xkamsäx. Taq yeʼapon Emaús, ri kaʼiʼ achiʼaʼ riʼ nqʼalajin chkiwäch chë ri achï ri xtzjon pä kikʼë pa bʼey ya riʼ Jesús, ri xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ. Kantzij na wä chë kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän rma xkitamaj chë kʼäs ri Mesías (Luc. 24:13-35).

3, 4. a) ¿Achkë xbʼanatäj kikʼë rtzeqelbʼëy Jesús? (Hechos 1:3). b) ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

³ Chpan ri rkʼisbʼäl 40 qʼij xjeʼ Jesús chwäch Rwachʼlew, ryä kan kʼïy mul xkʼüt riʼ chkiwäch rtzeqelbʼëy (taskʼij rwäch Hechos 1:3). Ryä kan xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx, y rma riʼ ryeʼ ma xebʼison ta chik, ma xkixiʼij ta chik kiʼ chqä kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän. Chqä xjeʼ kichqʼaʼ rchë xkitzjoj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios.a

⁴ We nqaskʼij ri xuʼän Jesús chpan ri tiempo riʼ ri xjeʼ na chwäch Rwachʼlew, röj kʼo kʼïy naʼoj nqatamaj qa. Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët chë ryä xksaj ri tiempo riʼ rchë 1) xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx rtzeqelbʼëy, 2) xertoʼ rchë xqʼax más chkiwäch ri nuʼij chpan Rchʼaʼäl Dios y 3) xertjoj rchë xjeʼ más samaj pa kiqʼaʼ. Taq xtqtzjon chkij re oxiʼ naʼoj reʼ xtqatzʼët chqä achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj röj chrij Jesús.

¿ACHKË RBʼANIK NQAKʼUQBʼAʼ KIKʼUʼX NKʼAJ CHIK?

5. ¿Achkë rma rtzeqelbʼëy Jesús xkʼatzin xkʼuqbʼäx kikʼuʼx?

⁵ Ri rtzeqelbʼëy Jesús xkʼatzin xkʼuqbʼäx kikʼuʼx. ¿Achkë rma? Rma ye kʼo jojun xkiyaʼ qa kachoch, kifamilia chqä kikʼayij rchë xeʼok rtzeqelbʼëy Jesús (Mat. 19:27). Nkʼaj chik xetzelëx kimä ri winäq rma xkiʼän riʼ (Juan 9:22). Ri rtzeqelbʼëy Jesús ma xkikʼewaj ta xkiyaʼ qa ri nkʼatzin chqä xkiköchʼ jontir ri xbʼan chkë rma nkinmaj wä chë Jesús ya riʼ ri Mesías (Mat. 16:16). Ye kʼa taq xkamsäx Jesús, ryeʼ kowan xebʼison chqä xa kaʼiʼ chik xuʼän kikʼuʼx rma ma kitaman ta wä achkë xtbʼanatäj kikʼë.

6. ¿Achkë xuʼän Jesús kan xa xuʼ xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ?

⁶ Jesús xqʼax chwäch achkë rma rtzeqelbʼëy xebʼison taq ryä xkäm. Ryä rtaman wä chë kʼa kikʼuqbʼan na kikʼuʼx chrij Dios. Rma riʼ kan xa xuʼ xkʼasöx pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, ryä xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. Jesús xkʼüt riʼ chwäch María Magdalena taq najin wä ntoqʼ akuchï xmuq wä ryä (Juan 20:11, 16). Xkʼüt riʼ chkiwäch ri kaʼiʼ rtzeqelbʼëy ri xeqatzjoj qa pa naʼäy, y xkʼüt chqä riʼ chwäch ri apóstol Pedro (Luc. 24:34). ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼän Jesús? Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän ryä taq xkʼüt riʼ chwäch María Magdalena.

7. ¿Achkë xtzʼët Jesús chë najin wä nuʼän María, y achkë xuʼän ryä? (Juan 20:11-16; tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ (Taskʼij rwäch Juan 20:11-16). Ri qʼij 16 de nisán, jun molaj ixoqiʼ kan nmaqʼaʼ yän xebʼä akuchï xmuq wä Jesús (Luc. 24:1, 10). Jun chkë ryeʼ ya riʼ María Magdalena. Taq ryä xapon akuchï xmuq wä Jesús, xtzʼët chë Jesús majun ta chik chriʼ. Rma riʼ xkʼäq äl anin rchë xbʼeruʼij che rä Pedro chqä Juan. Taq ryeʼ xkikʼoxaj riʼ, xkikʼäq äl anin rchë xkibʼetzʼetaʼ, y María xbʼä äl chkij. Taq xeʼapon, Pedro y Juan xkitzʼët chë kan majun ta wä chik Jesús chriʼ, rma riʼ xetzolin äl chkachoch, ye kʼa María ma xbʼä ta äl. Ryä xkanaj qa chriʼ chqä xroqʼej Jesús. Tapeʼ ryä ma rtaman ta, Jesús najin nutzʼët pä. Taq Jesús xtzʼët chë re ixöq reʼ najin wä ntoqʼ, ryä kan xrajoʼ xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx. Rma riʼ xkʼüt riʼ chwäch María chqä kʼo jun xuʼän ri kan kowan xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx. Ryä xtzjon rkʼë chqä xyaʼ jun samaj pa rqʼaʼ ri kan kowan rqʼij: nbʼeruʼij chkë rchʼalal Jesús o rtzeqelbʼëy chë ryä xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ (Juan 20:17, 18).

8. ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús?

⁸ ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús? Nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús taq yeqatoʼ qachʼalal rchë ma nkiyaʼ ta qa nkiyaʼ rqʼij Jehová. Ye kʼa rchë nqkowin nqaʼän riʼ, nkʼatzin nqatamaj achkë kʼayewal najin nkiqʼaxaj ryeʼ, nqatäj qaqʼij rchë nqʼax chqawäch achkë nkinaʼ chqä nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Yoselin. Ryä xkäm rchaqʼ chpan jun accidente. Ya Yoselin nuʼij: «Rïn kan pa ikʼ xibʼison». Ye kʼa kʼo jun kʼlaj qachʼalal xkiʼän invitar ya Yoselin chkachoch, xkikʼoxaj taq ryä xtzjon kikʼë chqä xkinataj che rä chë kan kowan rqʼij chwäch Jehová. Ya Yoselin nuʼij: «Rïn ma nwïl ta wä chik achkë nbʼän, xinnaʼ chë achiʼel ta najin yijiqʼ pa mar. Ye kʼa Jehová xerksaj re qachʼalal reʼ rchë achiʼel ta xinkesaj pä chpan ri yaʼ riʼ. Ryeʼ xinkitoʼ rchë kiʼ chik jmul nkʼuʼx xinyaʼ rqʼij Jehová». We röj nqajoʼ nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nkʼaj chik, tqayaʼ qʼij chkë rchë nkiʼij chqë achkë nkinaʼ y keqakʼoxaj taq yetzjon qkʼë, rchë ke riʼ xtqkowin xtqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqä xkeqatoʼ rchë ma xtkiyaʼ ta qa xtkiyaʼ rqʼij Jehová (Rom. 12:15).

¿ACHKË RBʼANIK YEQATOʼ NKʼAJ CHIK RCHË NQʼAX MÁS CHKIWÄCH RI NUʼIJ RCHʼAʼÄL DIOS?

9. ¿Achkë xtzʼët Jesús chë nkʼatzin na wä chkë rtzeqelbʼëy, y achkë xuʼän ryä rchë xertoʼ?

⁹ Ri rtzeqelbʼëy Jesús nkinmaj wä ri nuʼij Rchʼaʼäl Dios chqä nkitäj wä kiqʼij rchë nkismajij pa kikʼaslemal (Juan 17:6). Ye kʼa ma qʼaxnäq ta wä chkiwäch achkë rma Jesús xkamsäx kan achiʼel nkamsäx jun aleqʼon. Jesús rtaman wä chë rtzeqelbʼëy kan nkajoʼ wä Jehová, ye kʼa xtzʼët chqä chë nkʼatzin na nqʼax más chkiwäch ri nuʼij Rchʼaʼäl Dios (Luc. 9:44, 45; Juan 20:9). Rma riʼ xertoʼ rchë xqʼax chkiwäch ri nkiskʼij. Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän ryä taq xkʼüt riʼ chkiwäch kaʼiʼ rtzeqelbʼëy ri ye bʼenäq wä Emaús.

10. ¿Achkë xuʼän Jesús rchë xertoʼ rtzeqelbʼëy rchë xqʼax chkiwäch chë yë ryä ri Mesías? (Lucas 24:18-27).

¹⁰ (Taskʼij rwäch Lucas 24:18-27). Jesús ma chanin ta xuʼij chkë ri kaʼiʼ rtzeqelbʼëy achkë riʼ ryä. Pa rkʼexel riʼ, ryä kʼo jojun xkʼutuj chkë. ¿Achkë rma? Rkʼë jbʼaʼ rma xrajoʼ xtamaj achkë nkiquʼ chqä achkë nkinaʼ. Reʼ kaʼiʼ achiʼaʼ reʼ xkiʼij che rä chë kiyoʼen wä chë Jesús yerköl pa kiqʼaʼ ri winäq aj Roma. Taq xkiʼij yän che rä achkë nkiquʼ, ryä xksaj Rchʼaʼäl Dios rchë xertoʼ rchë xqʼax chkiwäch chë kan kʼïy profecías xetzʼaqät yän.b Chrij riʼ, taq ya xok qa aqʼaʼ, Jesús xrïl riʼ kikʼë ri nkʼaj chik rtzeqelbʼëy y xkʼüt chqä chkiwäch achkë yeʼel chë tzij ri profecías riʼ (Luc. 24:33-48). ¿Achkë nqatamaj qa röj chrij ri xuʼän Jesús?

11, 12. a) ¿Achkë nqatamaj qa chrij rbʼanik xksaj Jesús ri Rchʼaʼäl Dios? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl). b) ¿Achkë rbʼanik xtoʼöx Iván rma ri qachʼalal ri xyaʼö rtjonik?

¹¹ ¿Achkë rbʼanik nqakʼän qanaʼoj chrij Jesús? Taq najin nqatjoj jun winäq chrij le Biblia, tqabʼanaʼ kʼutunïk che rä rchë nqatamaj achkë nuquʼ chqä achkë nunaʼ (Prov. 20:5). Taq xqatamaj yän achkë nunaʼ ri winäq riʼ, tqakʼutuʼ chwäch achkë rbʼanik yerïl textos chpan le Biblia ri kikʼwan kiʼ rkʼë ya riʼ. Chqä tqatjaʼ qaqʼij rchë ma röj ta nqbʼin che rä achkë nkʼatzin nuʼän, más ütz tqakʼutuj che rä achkë rbʼanik nqʼax ri textos riʼ chwäch, rchë ke riʼ nuquʼ achkë rbʼanik xkersmajij pa rkʼaslemal. Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Iván, jun qachʼalal aj Ghana.

¹² Taq Iván kʼo wä 16 rjnaʼ, xchäp xtjoj riʼ chrij le Biblia. Jbʼaʼ chrij riʼ, rfamilia xpë kiyowal che rä. ¿Achkë xtoʼö ryä rchë ma xyaʼ ta qa rtjonik? Ri qachʼalal ri najin wä nyaʼö rtjonik, xksaj ri capítulo 10 rchë Mateo rchë xkʼüt chwäch chë ri cristianos xtyaʼöx kʼayewal pa kiwiʼ. Iván nuʼij: «Taq nfamilia xpë kiyowal chwä, xqʼalajin chi nwäch chë xinwïl rtinamit Dios». Ri qachʼalal xkʼüt chqä Mateo 10:16 chwäch, ri akuchï nuʼij chë nkʼatzin nqachajij qiʼ rkʼë ri yeqaʼij chqä rkʼë ri yeqaʼän. Chrij riʼ xtoʼ Iván chë xquʼ achkë rbʼanik xtuʼän ya riʼ taq xttzjoj che rä rfamilia ri najin chik nutamaj. Taq Iván xqasäx pa yaʼ, xrajoʼ xok precursor, ye kʼa rtat nrajoʼ wä chë ryä nbʼä pa universidad. Ri qachʼalal ri xyaʼö rtjonik Iván ma xuʼij ta che rä achkë nkʼatzin nuʼän, ryä xeruʼän kʼutunïk che rä chqä xerksaj textos bíblicos rchë xtoʼ rchë xqʼax chwäch achkë nkʼatzin nuʼän. ¿Achkë xbʼanatäj rma qachʼalal xuʼän riʼ? Iván xok precursor regular, ye kʼa xjqotäx äl rma rtat. Ryä nuʼij achkë xquʼ taq xbʼan ya riʼ che rä: «Nyaʼon chwäch wan chë yë ri ütz xinbʼän». Taq röj yeqatoʼ nkʼaj chik rchë nqʼax más chkiwäch ri nuʼij le Biblia, yeqatoʼ chqä rchë nqʼax chkiwäch achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta (Efes. 3:16-19).

¿ACHKË RBʼANIK YEQATJOJ QACHʼALAL ACHIʼAʼ RCHË YEKITOʼ NKʼAJ CHIK?

13. ¿Achkë xuʼän Jesús rchë rtzeqelbʼëy xtkitzjoj na Rchʼaʼäl Dios taq ryä xtbʼä chkaj? (Efesios 4:8).

¹³ Taq Jesús xjeʼ chwäch le Rwachʼlew, ryä xuʼän ri samaj xyaʼ Rtat che rä (Juan 17:4). Ye kʼa majun bʼëy xquʼ ta ya reʼ: «We rïn nwajoʼ chë ütz ntel re samaj reʼ chi nwäch, rïn nkʼatzin yibʼanö rchë». Chpan ri oxiʼ jnaʼ rkʼë nkʼaj ri xtzjoj rchʼaʼäl Dios, Jesús xertjoj nkʼaj chik achiʼaʼ rchë xkiʼän ri samaj riʼ. Ryä rkʼuqbʼan wä rkʼuʼx chkij ri achiʼaʼ riʼ, rma riʼ xuʼij chkë chë tkitzjoj ri ütz taq rtzjol chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios chqä chë kekichajij rsamajelaʼ Jehová. Yajün ri majanä wä tuʼän 30 kijnaʼ xyaʼöx qa ri samaj riʼ pa kiqʼaʼ (taskʼij rwäch Efesios 4:8). Re achiʼaʼ reʼ kan jnan xkiʼän re samaj reʼ rkʼë Jesús. Tapeʼ ke riʼ, taq Jesús ya nbʼä äl chkaj, ryä kʼa xertjoj na rchë xeʼok achiʼel ta jun spanïk chkiwäch nkʼaj chik. Tqatzʼetaʼ achkë rbʼanik xuʼän riʼ.

14. ¿Achkë xkʼüt Jesús chkiwäch rtzeqelbʼëy chpan ri rkʼisbʼäl 40 qʼij ri xjeʼ chwäch le Rwachʼlew? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁴ Jesús kan chöj xuʼij chkë rtzeqelbʼëy achkë nkʼatzin nkiʼän, ye kʼa ma xchapon ta chkë taq xuʼän riʼ. Kʼo jmul, ye kʼo jojun rtzeqelbʼëy ma xkinmaj ta chë ryä ya xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ. Rma riʼ xkʼatzin xuʼij chkë chë ma ütz ta ri najin nkiʼän (Luc. 24:25-27; Juan 20:27). Chqä xuʼij chkë rtzeqelbʼëy chë tkikanuj rbʼanik rchë yekitoʼ nkʼaj chik pa rkʼexel nkichʼäk más päq (Juan 21:15). Xnataj chkë chë ma ütz ta nkijnamaj ri samaj najin nkiʼän ryeʼ rkʼë ri samaj nkiʼän nkʼaj chik (Juan 21:20-22). Y, taq ryä xtzʼët chë ryeʼ jun wä chik kinman chrij Rqʼatbʼäl Tzij Dios, ryä xertoʼ rchë xkijäl ri kinman chqä rchë xkiyaʼ kan chrij rtzjoxik rchʼaʼäl Dios (Hech. 1:6-8). ¿Achkë nkitamaj qa ri ukʼwäy taq bʼey chrij Jesús?

15, 16. a) ¿Achkë rbʼanik nkikʼän kinaʼoj ri ukʼwäy taq bʼey chrij Jesús? b) ¿Achkë utzil xrïl Patrick rma ri naʼoj xyaʼöx che rä?

¹⁵ ¿Achkë rbʼanik nkikʼän kinaʼoj ri ukʼwäy taq bʼey chrij Jesús? Ryeʼ nkiʼän riʼ taq yekitjoj qachʼalal achiʼaʼ, yajün ri kʼojolaʼ, rchë nyaʼöx más samaj pa kiqʼaʼ.c Ri ukʼwäy taq bʼey ma nkiyoʼej ta chë ri qachʼalal jontir ütz nkiʼän che rä. Rma riʼ kan ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë ri kʼojolaʼ taq yekitjoj, rchë ke riʼ ryeʼ nkitamaj nkiʼän ri samaj ri nkʼatzin yebʼan chqä rchë nqʼax chkiwäch chë nkʼatzin nkiqasaj kiʼ, ütz kinaʼoj nkiʼän kikʼë nkʼaj chik chqä nkikʼüt chkiwäch qachʼalal chë ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij (1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Ped. 5:5).

¹⁶ Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Patrick. Taq ryä kʼa kʼajol na, ma kan ta ütz wä rnaʼoj nuʼän kikʼë nkʼaj chik, yajün kikʼë qachʼalal ixoqiʼ. Chqä kan kuw wä ntzjon kikʼë. Ye kʼa kʼo jun ukʼwäy bʼey xtzʼët achkë wä najin nuʼän ryä, rma riʼ xyaʼ rnaʼoj, ye kʼa kan ütz rnaʼoj xuʼän rkʼë taq xuʼän riʼ. Patrick nuʼij: «Ntyoxij che rä ri ukʼwäy bʼey riʼ rma xuʼän riʼ. Rïn kan kowan wä yibʼison taq ntzʼët chë nkʼaj chik qachʼalal nyaʼöx wä samaj pa kiqʼaʼ ri nwajoʼ wä nyaʼöx chwä rïn. Ri xuʼij ri ukʼwäy bʼey chwä xirtoʼ rchë xinqasaj wiʼ, rchë xentoʼ qachʼalal chqä rchë ma xa xuʼ ta nquʼ kowan rij ri samaj nwajoʼ nyaʼöx chwä». Rma Patrick kan xuʼän ri xbʼix che rä, ryä xok ukʼwäy bʼey taq kʼo wä 23 rjnaʼ (Prov. 27:9).

17. ¿Achkë rbʼanik xkʼüt Jesús chë xkʼuqbʼaʼ rkʼuʼx chkij rtzeqelbʼëy?

¹⁷ Jesús ma xa xuʼ ta xuʼij chkë rtzeqelbʼëy chë nkʼatzin nkitzjoj ri ütz taq rtzjol, ryä chqä xuʼij chkë chë nkʼatzin yekitjoj ri winäq (tatzʼetaʼ ri nota de estudio «Enséñenles» rchë Mateo 28:20). Rkʼë jbʼaʼ ryeʼ xkiquʼ chë ma xkekowin ta xtkiʼän ri samaj riʼ. Ye kʼa Jesús rkʼuqbʼan wä rkʼuʼx chkij chqä xrajoʼ chë ryeʼ nkitamaj chë xkekowin xtkiʼän ri samaj xyaʼ qa pa kiqʼaʼ. Rma riʼ xuʼij reʼ chkë: «Achiʼel xuʼän Ntat ri xirtäq pä rïn, rïn chqä yixintäq äl rïx» (Juan 20:21).

18. ¿Achkë rbʼanik nkikʼän kinaʼoj ri ukʼwäy taq bʼey chrij Jesús?

¹⁸ ¿Achkë rbʼanik nkikʼän kinaʼoj ri ukʼwäy taq bʼey chrij Jesús? Ri ukʼwäy taq bʼey kitaman chë nkʼatzin nkiyaʼ jojun samaj pa kiqʼaʼ nkʼaj chik chqä yekitjoj rchë nkiʼän ri samaj riʼ (Filip. 2:19-22). Ryeʼ ütz nkikʼutuj utzil chkë ri kʼojolaʼ rchë yetoʼon rchë njosqʼïx chqä nbʼan rbʼanik ri Salón del Reino. Y taq nkiyaʼ jun samaj pa rqʼaʼ jun qachʼalal, ryeʼ nkikʼüt chë kikʼuqbʼan kikʼuʼx chrij taq nkitjoj chqä taq nkiyaʼ chwäch kan chë ri qachʼalal riʼ kan ütz xtuʼän che rä rsamaj. Mateo, jun qachʼalal ri xa kʼa xok ukʼwäy bʼey, kan kowan nutyoxij chë ri ukʼwäy taq bʼey xkitjoj rchë yeruʼän jalajöj samaj pa congregación chqä kan xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij. Ryä nuʼij: «Taq kʼo jun samaj ma ütz ta xel chi nwäch, ryeʼ xinkitoʼ rchë xintzʼët achkë rbʼanik más ütz nbʼän che rä; ya riʼ kan kowan xirtoʼ».d

19. ¿Achkë ütz nqaʼän?

¹⁹ Chpan ri rkʼisbʼäl 40 qʼij xjeʼ Jesús chwäch Rwachʼlew, ryä xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx nkʼaj chik, xertoʼ rchë xqʼax más Rchʼaʼäl Dios chkiwäch chqä xertjoj rchë njeʼ más samaj pa kiqʼaʼ. Röj chqä ütz nqaʼän ri xuʼän ryä (1 Ped. 2:21). Jesús xtqrtoʼ rchë xtqkowin xtqaʼän riʼ. Nqaʼij riʼ rma ryä xuʼij qa ya reʼ: «Xkijeʼ iwkʼë ronojel qʼij kʼa taq xtbʼekʼis ronojel» (Mat. 28:20).