Ibuot 15
Nte “Utịt Ererimbot” Ekpere?
1-3. Ntak emi nnyịn ikpenyenede udọn̄ ke “utịt ererimbot”?
“NTE Afo Omotịm Idem Ọnọ Utịt Ererimbot?” ntre ke Toronto Star okobụp. Mbụme oro eyenam ndusụk owo ẹkere ẹban̄a mme utọ mbụk nte enyeemi:
“Sydney, Australia—Ke esịtikọt mbon Australia, otu mme andidụn̄ akwa obio ẹdide owo 100 ẹmi ẹkefehede ẹkpọn̄ ufọkidụn̄ mmọ ẹnyụn̄ ẹfrede ẹban̄a ọkpọmiọk n̄kpọ uduuwem eyomfịn ke ẹtịm idem ẹnọ se mmọ ẹnịmde ke edi ‘utịt ererimbot’ oro asan̄ade ekpere.”
2 Edi ediwak owo ẹkop editịmede esịt mfịn ẹte ke “utịt” ekeme ndisụn̄ọ n̄ko nto ekọn̄ nuclear, usabaden̄kpọ m̀mê mme ata n̄kpọndịk eken. Ke uwụtn̄kpọ:
“Ewetn̄kpọ mban̄a ifiọk ntaifiọk oro, Isaac Asimov, ama asiak n̄kpọ nte usụn̄ 20 ẹmi ẹkemede ndisobo uwem mfep ke isọn̄, ọtọn̄ọde ke utịn ndiwot owo tutu osịm akan̄.”—Toronto Star.
3 Nte ededi, nnyịn imenyene ata akpan ntak ndikere mban̄a oro ọkọn̄ọde ke Ikọ Abasi emi ẹkemede ndiberi edem. Ediwak owo ẹmekot ke Bible ẹban̄a “utịt ererimbot.” (Matthew 13:39, 40; 24:3, Authorized Version, New American Bible) Sia ifiọkde ite ke se ededi oro Abasi ọn̄wọn̄ọde eyesu, akpana nnyịn iyom ndikụt se Bible etịn̄de aban̄a emi ye nte enye ekemede nditụk uwem nnyịn idahaemi ye ke ini iso.
UTỊT—NSO, NDIEN INI EWE?
4. Nte Bible ọdọhọde, nso idisịm utịt?
4 N̄wed Abasi ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete ke Abasi eyesobo mbon oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ idiọkn̄kpọ ye ndutụhọ. (Psalm 37:28; 145:20) Jesus Christ ye apostle Peter ẹkemen ubiereikpe oro edide mi ẹdomo ye nsobo oro Abasi akasatde-sat mme owo osobo ke eyo Noah. Owo ikosoboke isọn̄ ke idemesie. Edi ẹma ẹsobo mme idiọkowo ke ukwọ ofụri ererimbot. Abasi ama onịm Noah ye ubon esie uwem; mmọ ẹkenam edinen n̄kaowo eke isọn̄ ke ererimbot oro ẹnamde asana. Ke ama eketịn̄ aban̄a oro, Abasi ama ọnọ Peter odudu spirit ndibem iso ntịn̄ mban̄a “usen eke Abasi edikpede ikpe ye mmọemi mîbakke Enye, edinyụn̄ osobo mmọ.” ‘Obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, emi edinen ido edidụn̄de’ eyetiene oro.—2 Peter 3:5-7, 13; Ecclesiastes 1:4; Isaiah 45:18.
5, 6. Ntak emi nnyịn ikemede ndinịm ke “utịt” eyedi-e?
5 Nte ido edide, nnyịn imoyom ndidiọn̄ọ ini emi akama-nsobo utịt editịm n̄kpọ oro odude kemi edidide. Jesus ọkọdọhọ ke Ete ikpọn̄îkpọn̄ ọfiọk “usen oro m̀mê hour oro.” (Matthew 24:36) Edi nte oro onịm nnyịn ke ata itie unana ifiọk? Baba, koro Abasi ke mfọnido ama ọdọn̄ mme ntọt ke Ikọ esie man mme andituak ibuot nnọ enye ẹkpefiọk ke ini oro asan̄a ekpere.—Men Amos 3:7 domo.
6 Bible ọnọ nnyịn ntak ndinyene mbuọtidem ke ukeme Abasi ndibem iso ntịn̄ mme n̄kpọntịbe ini iso. Ke uwụtn̄kpọ, ke Daniel 9:24-27 enye ama ewet prọfesi ndiwụt ini emi Messiah, m̀mê Christ, edidide. Luke, abiausọbọ akpa isua ikie, obụk ete ke 29 E.N. mme Jew, ke ẹfiọkde prọfesi Daniel, ke ẹkebet Messiah. (Luke 3:1, 2, 15) Eyen ukpepn̄kpọ Jew oro Abba Hillel Silver onyịme, ewetde ete: “Ẹkedori enyịn ndikụt Messiah ke n̄kpọ nte udiana ikpehe akpa isua ikie E.N.” Jesus akana baptism onyụn̄ akabade edi Christ ke isua 29 E.N., kpasụk isua oro prọfesi Daniel okowụtde.
7-10. Nso ke Jesus ekebem iso etịn̄ aban̄a editịm n̄kpọ mme Jew? Ndien nso ikotịbe?
7 Prọfesi oro ke Daniel ama ebemiso etịn̄ ete ke Messiah ama akpa, “ẹyebiat obio ye edisana ebiet.” Ih, Abasi ama ebemiso etịn̄ ete ke ẹyesobo Jerusalem ye edisana temple esie, ẹdade utịt ẹsọk editịm n̄kpọ mme Jew emi okodude adan̄aoro.—Daniel 9:26.
8 Esisịt ini mbemiso n̄kpa esie ke 33 E.N., Jesus ama eneme emi ntatara ntatara. Enye ama ọdọhọ ete ke Abasi ọmọn̄ ọkpọn̄ Jerusalem ye temple esie nte ndon. N̄ko, enye ama ọdọhọ ke imọ imọn̄ inyọn̄, ama ekem iyefiak idi. (Matthew 23:37–24:2) Edi mme mbet esie ẹma ẹbụp ẹte:
“Sian nnyịn ini eke mme n̄kpọ ẹmi ẹdidide; nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ edidi Fo, ye eke akpatre ini eyo [m̀mê, ‘utịt ererimbot’] emi?”—Matthew 24:3.
9 Ibọrọ esie ekedi n̄kpọ n̄kpa ye uwem ọnọ mme Christian akpa isua ikie. Enye edi akpan n̄kpọ ntre ọnọ nnyịn, koro, nte nnyịn idikụtde, ibọrọ Jesus ama enyene se ọwọrọde akan se mme apostle ẹkebụpde m̀mê ẹkekemede ndidiọn̄ọ.—John 16:4, 12, 13.
10 Jesus ama etịn̄ otụk prọfesi Daniel. (Matthew 24:15) Oro ikowụtke isua nsobo Jerusalem, Jesus ikonyụn̄ iwụtke. Edi enye ama etịn̄ aban̄a mme n̄kpọntịbe oro ẹdinamde “idiọn̄ọ” nte ke editịm n̄kpọ mme Jew okodu ke ukperedem ini esie. Afo emekeme ndikot mme ikọ esie ke Matthew 24:4-21 ye Luke 21:10-24. Enye ama ebem iso etịn̄ aban̄a mme nsunsu Messiah (mme Christ), ekọn̄, unana udia, unyekisọn̄, idiọk udọn̄ọ, edikọbọ mme Christian ye ntatara utom ukwọrọikọ. Mbụk ọsọn̄ọ ete ke mme n̄kpọ oro ẹma ẹtịbe ke ẹmana oro okodude tutu mbon Rome ẹsobo Jerusalem ke 70 E.N.
MME NSUNSU CHRIST: Josephus, ewetmbụk akpa isua ikie, asiak owo ita ẹmi ẹkedọhọde ke idi Messiah
EKỌN̄: Ekọn̄ mbon Parthia ẹma ẹsiaha ke ufọt edem usụk ye edem usoputịn Asia; edin̄wana ye mme andikara ama odu ke Gaul ye Spain; mme Jew ndidaha n̄n̄wana ke mme ikpehe Obio Ukara; mbon Syria ye mbon Samaria ndidaha n̄n̄wana ye mme Jew
AKAN̄: Akan̄ ama odu ke Rome, Greece ye Judea, ẹbụk ẹban̄a kiet ke Utom Mme Apostle 11:28
UNYEKISỌN̄: Ẹmi ẹma ẹtịbe ke Crete, ke Symrna, Hierapolis, Colossae, Chios, Miletus, Samos, Rome ye Judea
ẸMA ẸKỌBỌ MME CHRISTIAN edi mmọ ẸMA ẸKWỌRỌ IKỌ NTATARA NTATARA: Se n̄wetnnịm n̄kpọ oro ke Utom Mme Apostle 8:1, 14; 9:1, 2; 24:5; 28:22
11, 12. Ekedi akpan n̄kpọ didie ndifiọk “idiọn̄ọ” oro?
11 Sia mme Christian ẹkenịmde prọfesi Jesus ke akpanikọ mmọ ẹma ẹkeme ndinam n̄kpọ oro akanyan̄ade uwem. Christ ama odụri owo utọn̄ ete: ‘Ke ini mbufo ẹdikụtde nte mbonekọn̄ ẹkande Jerusalem ẹkụk, ẹfen̄e.’ (Luke 21:20-24) Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, mbon Rome ke idak Etubom Gallus ẹma ẹkan Jerusalem ẹkụk ke October eke 66 E.N. Didie ke mme Christian ẹkekeme ndifen̄e? Ke unana idotenyịn mbonekọn̄ oro ẹma ẹfiak edem. Mme Christian, ke ẹnamde n̄kpọ ke item Jesus, ẹma ẹfen̄e ẹkpọn̄ obio. Ke 70 E.N., mbon Rome ke idak Etubom Titus ẹma ẹfiak ẹdi. Mmọ ẹma ẹsobo obio oro, ẹwotde mme Jew ẹwakde ẹbe miliọn kiet. Edieke afo akade Rome, afo emekeme ndikụt n̄kpọ editi emi ẹkapde ke Adaha Titus.
12 Se ikotịbede ke utịt eyo mme Jew oro ọsọn̄ọ nte “idiọn̄ọ” oro Jesus ọkọnọde edide se ẹberide edem ata ọyọhọ ọyọhọ. Emi edi akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn koro prọfesi Jesus oro aban̄ade “akpatre ini eyo emi” akam enyene n̄kponn̄kan n̄kpọ oro ọwọrọde mfịn.
EDISU EFEN ORO PRỌFESI JESUS OSUDE
13-16. Ntak emi nnyịn ikpodoride enyịn iban̄a edisu efen eke “idiọn̄ọ” oro, ndien didie ke enye okpụhọde ye akpa edisu?
13 Se Jesus ekebemde iso etịn̄ aban̄a mme nsunsu Christ, ekọn̄, akan̄ ye unyekisọn̄, ye edikọbọ mme Christian, ama osu mbemiso 70 E.N. Nte ededi, enye ama ebemiso etịn̄ aban̄a n̄kpọ efen efen ẹmi nte an̄wan̄ade ẹkenyenede ndidi ke ukperedem. Enye ọkọdọhọ ke ẹyenyịk “kpukpru mme idụt isọn̄” ndifiọk edidu esie ke ubọn̄ eke heaven. (Matthew 24:30) N̄ko, enye ama ebemiso etịn̄ ete ke ẹyebahade mme owo nte “erọn̄ ye ebot,” ndien mme owo mbieterọn̄ ẹyedaha ẹkedụk nsinsi uwem. (Matthew 25:32, 46) Mme n̄kpọ oro ikadaha itie mbemiso m̀mê ke 70 E.N.
14 Ke se ibede isua 25 ke Jerusalem ama ọkọduọ, Abasi ama onụk apostle John ndiwet mban̄a mme n̄kpọntịbe ini iso ke Ediyarade. Ke ọyọhọ ibuot itiokiet, John ama ebemiso ada okụt ‘mme awat enan̄-mbakara’ ẹmi ẹdidade mme n̄kpọ nsobo ẹsọk isọn̄. Ke okotde Ediyarade 6:3-8 afo eyekụt ete ke John ama ebemiso etịn̄ aban̄a (1) ekọn̄, (2) “akan̄” ye (3) “idiọk udọn̄ọ.” Mmọemi ẹdi ndusụk n̄kpọ ẹmi Jesus ekebemde iso etịn̄ aban̄a ke “idiọn̄ọ.” Ke ntre nnyịn imenyene nsọn̄ọ efen efen nte ke udiana m̀mê edisu oro okponde akan ke se Jesus ekebemde iso etịn̄ aban̄a ekenyene ndidu. Prọfesọ A. T. Robertson etịn̄ aban̄a emi ete:
“Ekem ye uduak nnyịn ndikere nte ke Jesus akada nsobo temple ye eke Jerusalem emi akadade itie ke emana oro ke A.D. 70, n̄ko nte idiọn̄ọ edifiak ndi esie ye eke utịt ererimbot m̀mê ata akpatre utịt emana.”—Word Pictures in the New Testament, Eboho 1, page 188.
15 ‘Edi,’ ndusụk owo ẹdọhọ ẹte, ‘ekọn̄, akan̄ ye mme idiọk udọn̄ọ ẹsidu kpukpru ini. Ntre didie ke owo ekeme ndidiọn̄ọ udiana edisu eke “idiọn̄ọ” oro?’
16 Nte an̄wan̄ade, enye ekpenyene ndidi n̄wọrọnda n̄kpọ, okpụhọrede ye ekọn̄ n̄kann̄kụk, idiọk udọn̄ọ kiet m̀mê unyekisọn̄ kiet. Tịmfiọk ete ke Ediyarade 6:4 ọdọhọ ke ekọn̄ oro ‘idisioho emem ifep [ke idụt kiet m̀mê ke ikpehe obio kiet, edi] ke isọn̄.’ Adianade do, Jesus okowụt ete ke enye edidi ntan̄ndian idiọn̄ọ. Ntre, ke adianade ye ntatara ekọn̄, n̄wọrọnda akan̄, unyekisọn̄ ye mme idiọk udọn̄ọ, ke ndisiak ibat ibat, ẹyedu. Kpukpru ẹmi ẹditịbe ke emana kiet. (Matthew 24:32-34) Ke ifiọkde emi, inyụn̄ ifiakde ise mbụk owo, ediwak owo ẹkụt in̄wan̄în̄wan̄ ẹte ke ‘idiọn̄ọ akpatre ini eyo emi’ omowụt idem kemi.
“IDIỌN̄Ọ” ORO KE EYO NNYỊN
17-19. Didie ke ekọn̄ oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a osu ke eyo nnyịn?
17 Ediyarade 6:4 ama owụt ete ke ekọn̄ ofụri ererimbot eyedu. Nte ama odu? Ih, ọtọn̄ọde ye ekọn̄ eke 1914-1918. Ewetmbụk n̄kpọntịbe oro Sydney J. Harris ewet ete ke ‘Ekọn̄ Ererimbot I ama abuana mme idụt oro ẹnyenede se ikande mbahade 90 eke ikie ke ibatowo ofụri ererimbot.’ Nte ekemde ye Encyclopedia Americana, ẹma ẹwot se iwakde ikan mbonekọn̄ 8,000,000 ke Ekọn̄ Ererimbot I ndien se iwakde ikan mbio obio 12,000,000 ẹkekpan̄a ke ibak ibak uwotowo, biọn̄ m̀mê idiọk idaha.
18 Ndusụk owo ẹsidomo ndifụmi emi ebe ke ndidọhọ ke ini edem ke mme owo ikakam inyeneke n̄kpọisan̄ ye ifiọk ubotn̄kpọ ndida n̄n̄wana ekọn̄ ererimbot. Edi oro odori nsọn̄uyo ke edidi oro Ekọn̄ Ererimbot I ekedide n̄wọrọnda.
“Nte ini ama ekebe ọtọn̄ọde ke mme usen August, 1914, amana ata in̄wan̄în̄wan̄ nte ke Akpa Ekọn̄ Ererimbot ndikasiaha ọkọwọrọ utịt emana kiet.”—The Norton History of Modern Europe.
“Ekọn̄ Ererimbot I—emi n̄kukụre edide Akwa Ekọn̄ ọnọ mme andikọbọhọ enye—osụk edi ini ukpụhọde ke mbụk eyomfịn ke ekikere mme owo. . . . Etie nte akpanikọ odu ke edinịm ke akpanikọ oro ata ediwak owo ẹnịmde ye unana edifiọk ẹte ke Eyomfịn ọkọtọn̄ọ ye Ekọn̄ Ererimbot I. Enye ekedi ini oro nnyịn ikọduọkde idaha unana ndudue nnyịn.”—Gazette eke Montreal.
“Isua 1918 ikadaha tọsịn isua kiet idi, enye akada ubak isua ikie ini en̄wan—afanikọn̄, ekọn̄, unam ukpụhọde, nsobo, ye n̄wụre ke udomo oro akanam owo mîkwe m̀mê idem ndikekere mban̄a mbemiso edi.”—Prọfesọ H. S. Commager.
19 Ih, ‘ekọn̄ ama an̄wana ke udomo oro akanam owo mîkereke iban̄a,’ kpa nte Bible okowụtde. Ikebịghike udiana ekọn̄ ererimbot ama asiaha adade uwem owo ọtọn̄ọde ke “35,000,000 osịm 60,000,000.”
“Ekọn̄ Ererimbot II ama asuan n̄kpan̄a ye nsobo ke ata ekese ebiet ke ererimbot ke udomo oro akananam owo mîkwe. . . . ndidomo ndisiak udomo inyene ye n̄kpọ uduuwem oro ẹkesobode ke ibatokụk ọwọrọ ikpîkpu: ibat oro ẹsịmde edi ata ediwak.”—Encyclopedia Americana.
Ndien afo ọmọdiọn̄ọ ete ke ẹsiode ediwak ekọn̄ ọtọn̄ọde ke 1945 ẹfep, nnyịn idahaemi imokop ndịk iban̄a ekọn̄ nuclear.
20. Nso edisu ida itie ke se iban̄ade udọn̄ọ?
20 Anana-mbiet udọn̄ọ edi uyarade efen ndiwụt nte ke akwa edisu eke “idiọn̄ọ” oro ọkọtọn̄ọ ye Ekọn̄ Ererimbot I. (Luke 21:11) Ke ama okonyịme ete ke mme udọn̄ọ ini edem ẹma ẹwot ekese owo ke ediwak isua, magazine oro Science Digest ama owụt nte udọn̄ọ efiomnsa mbon Spain eke 1918 okotịmde okpon ke udomo:
“Ekọn̄ oro ama owot se ikande miliọn owo 21 ke ọkpọsọn̄ en̄wan isua inan̄; udọn̄ọ efiomnsa ama owot se ikperede ndidi ukem ibat oro ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ inan̄. Ke ofụri mbụk akananam n̄kpa oro ọsọn̄de ubọk, ọsọpde akan oro idụhe. . . . Dọkta kiet okokot enye afanikọn̄ ibọkusọbọ eke ofụri mbụk.”
“Ibat n̄kpan̄a ofụri ererimbot emi ẹsiwakde ndida esidi miliọn 21, edi emi ‘etie nte enen̄ede ekpri akaha.’ Nte ke ekeme ndidi ediwak owo ẹma ẹkpan̄a ke akamba ubak isọn̄ India kpọt; n̄kpan̄a do ke October 1918 ‘ikenyeneke mbiet ke mbụk udọn̄ọ.’”—Scientific American.
Ntaifiọk inyụn̄ itreke idọk n̄kpan̄a emi otode udọn̄ọ. Ke ini etiede nte “ẹkan” udọn̄ọ kiet ubọk, efen ọwọrọ edi. Mme owo ẹsinọ mme rọket ẹka ọfiọn̄, edi mmọ ikemeke nditre utoenyịn, kansa ye udọn̄ọ esịt.
21-23. Nso uyarade efen ke afo ekeme ndinyan ubọk n̄n̄wụt, owụtde ete ke “idiọn̄ọ” oro ke osu?
21 Jesus ọkọdọhọ ke ‘unyekisọn̄ nditịbe ke nsio nsio ebiet’ edidi ubak “idiọn̄ọ” oro n̄ko. (Matthew 24:7; Luke 21:11) Unyekisọn̄ ẹsidu kpukpru ini ke mbụk. Edi didie ke iduọk ini oro ọtọn̄ọde ke Ekọn̄ Ererimbot I emen udomo? Ke Il Piccolo, Geo Malagoli ọdọhọ ete:
“Emana nnyịn odu uwem ke enyene-ndịk iduọk ini ata ekese unyekisọn̄, nte ibat owụtde. Ke akpanikọ, ke iduọk isua 1,059 (ọtọn̄ọde ke 856 osịm 1914) mbụk ẹmi ẹkemede ndiberi edem ẹsiak ikpọ unyekisọn̄ 24 kpọt ẹmi ẹwotde owo 1,973,000. Nte ededi, [ke] mme unọmọ eke ndondo emi, nnyịn ikụt ite ke owo 1,600,000 ẹma ẹkpan̄a ke n̄kpasịp isua 63, ke ntak unyekisọn̄ 43 ẹmi ẹkedade itie ọtọn̄ọde ke 1915 osịm 1978. Ndyọ ndyọ n̄kọri emi akaiso ndisọn̄ọ akpanikọ efen oro ẹnyịmede—emana nnyịn edi emana ndiọkiso ke ediwak usụn̄.”
22 Mme owo ẹkeme ndidọhọ ke n̄kọri ibatowo ke ererimbot ye mme udomo idaha ikpọ obio ẹdi ntak ekese ibat n̄kpan̄a otode unyekisọn̄ toto ke Ekọn̄ Ererimbot I. Idem edieke emi edide ntak, enye ikpụhọkede se ima ikadada itie. Emi n̄ko edi ntre ye akan̄. Kpa ye mme n̄kọri ke edision̄o udia ndi, utọ nte Akwa Ukpụhọde ke Ifiọk Utọin̄wan̄, nnyịn imesikot mbụk n̄kpọntịbe nte mmọemi:
“Ke nsụhọde n̄kaha ndusụk orụk udọn̄ọ unana udia oro ọnọde nsọn̄idem ke ọnọmọ owo kiet ke otu owo itiaita ke isọn̄.”
“Esop Kaban̄a Udia Ofụri Ererimbot eke EM ama odụk mbono ke Ottawa ke ini idọk emi onyụn̄ ọsọn̄ọ ete ke miliọn owo 50 ẹsikpan̄a ke ntak ọ-biọn̄ ke isua kiet kiet.”
“Mme itieutom ẹsede n̄kpọ ẹban̄a unọ udia ke ofụri ererimbot ẹnọ ekikere ẹte ke se iwakde ikan biliọn owo kiet idinyeneke udia oro awakde ekem ndidia isua emi.”
23 ‘Ukwan̄ido nditọt’ ye ima ndisụhọde ẹkedi mme uyarade n̄ko ndiwụt “akpatre ini eyo emi.” (Matthew 24:3, 12) Eyedi afo uyomke ibat ubiatibet m̀mê edinam oyomonsia man afo onịm ete ke emi ke osu mfịn. Edi, kaban̄a emi, kot ntịn̄nnịm uwetn̄kpọ aban̄ade “ukperedem ini” ke 2 Timothy 3:1-5. Se nte enye ekemde nnennen nnennen ye se nnyịn isobode idahaemi.
NSO KE ENYE ỌWỌRỌ ỌNỌ FI?
24-26. Nso ebuana ke edisu emi “idiọn̄ọ” oro osude ke ndondo emi enyene ke idemfo?
24 Jesus ama ebemiso etịn̄ ete ke ediwak owo ẹyekop mfụhọ ke edisu emi “idiọn̄ọ” oro osude. “Idem eyeyemede owo oto ke ndịk ye edikama enyịn nse mme n̄kpọ eke ẹdiwọrọde ẹnọ ekondo.” Nte ededi, edidi isio ye mme anditiene enye. Christ ọkọdọhọ mmọ ete: “Ke ini mme n̄kpọ ẹmi ẹtọn̄ọde ndiwọrọ, ẹmenede enyịn ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹmenede ibuot mbufo ke enyọn̄, koro edifak mbufo ke asan̄a ekpere.” (Luke 21:26, 28) Inaha nnyịn ifụmi se itịbede, m̀mê ndikpọnọde enye ke unana ibuot nnịm n̄kan̄ kiet nte n̄kpọ oro otịbede ke mbuari. Mbon oro ẹkedude ke Jerusalem ẹmi ẹkefụmide edisu oro prọfesi Jesus okosude ke eyo mmọ ẹma ẹduọk uwem mmọ. Jesus asian nnyịn ete: “Ẹtaba idap . . . man mbufo ẹkpekeme ndibọhọ.”—Luke 21:34-36.
25 Ih, ẹkeme ndibọhọ utịt idiọk editịm n̄kpọ oro odude kemi. Owo ndomokiet ifiọkke ata “usen oro m̀mê hour oro” utịt oro edide, edi se itịbede ke isọn̄ ke eyouwem nnyịn owụt ete ke enye enen̄ede ekpere. Nte ededi, ẹyom ekese n̄kpọ ẹto nnyịn akan ikpîkpu ‘edidu ke ukpeme.’ (Matthew 24:36-42) Enye ekpenyene nditụk ekikere ye eduuwem nnyịn. Peter ewet ete: “Uwem mbufo ẹkpedi edisana ye se ẹyakde ẹnọ Abasi, nte mbufo ẹtiede ẹbet Usen Abasi. . . . Ẹnam ofụri ukeme mbufo ndiden̄i nnyụn̄ nnana ndudue.”—2 Peter 3:11-14, Good News Bible.
26 Nte ubak “idiọn̄ọ” oro, Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹyenyụn̄ ẹkwọrọ gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, ndien adan̄aoro ke utịt eyedi.” (Matthew 24:14) Man inyene udeme oro odotde ke utom oro, oyom nnyịn idiọn̄ọ se ‘obio ubọn̄’ oro edide ye ntak emi enye edide ata akpan n̄kpọ ntre idahaemi sia utịt ekperede. Ẹyak nnyịn kemi idụn̄ọde emi.
[Ekebe ke page 140]
“Ẹmetịn̄ mme ntịn̄nnịm ikọ ẹban̄a utịt ererimbot toto ke eset. . . . Nte ededi, mfịn mme idiọn̄ọ oro ẹwụtde ndịk ini iso ẹdu ẹmi mîdibehe ifep; ‘mme mfịna owo’ ẹmi ẹtiede nte ke usọbọ idụhe idem ke ubọk mbon ukara oro ẹtịmde ẹnyene ọniọn̄; idat idat utịt ke ererimbot nuclear ye ubonowo ndisobo n̄kann̄kụk esie oro owo mîkemeke ndikpụhọ nte n̄kakat.”—“The Spectator,” Ontario, Canada.
[Ekebe ke page 147]
“Akananam idịghe mmemmem n̄kpọ ndinam ekọn̄ an̄wan̄a ndien eyedi Ekọn̄ Ererimbot I edi enyeoro ọsọn̄de akan ke kpukpru. Ke ẹsiode ikpîkpu mbụk ẹban̄ade edinam ndomoidem ye edidianakiet n̄n̄wana ye kiet eken ẹmi mme ewetmbụk ẹdade ndinam ekọn̄ oro an̄wan̄a, ekikere aban̄ade n̄kpọ oro otịmde okpon akan odu, ekikere unana nduọkodudu oro afịnade ererimbot. . . . Ekọn̄ oro ikakam ikụreke-kụre ke ini ererimbot ọkọtọn̄ọde nditịm idem nnọ efen.”—Barry Renfrew eke Associated Press.
“Mme n̄kpọntịbe oro ẹketọn̄ọde ke August 4, 1914 . . . ẹma ẹbiat ndutịm ukaraidem ye eke ido uwem, ẹbiat edida ukem ukem ke odudu ofụri ererimbot, ada utịt ọsọk ukara Europe nte andinam mme n̄kpọntịbe n̄kan ke ererimbot onyụn̄ owot, ke n̄kpọntịbe ẹmi, ediwak miliọn owo. . . . ke 1914 ererimbot ama ọduọk edidianakiet emi enye mîdomoke-domo ndifiak nnyene toto ke ini oro.”—London, “The Economist.”
[Ekebe ke page 149]
N̄KPAN̄A UNYEKISỌN̄
(Ibat oro ọkọn̄ọde ke isua 1,122)
Tutu osịm 1914—1,800 ke isua
Ọtọn̄ọde ke 1914—25,300 ke isua
[Ndise ke page 144]
Ke ẹnamde n̄kpọ ke item Jesus, mme Christian ẹma ẹfen̄e ẹkpọn̄ Jerusalem mbemiso mbon Rome ẹkesobode enye