August

Akpan n̄kpọ iba ke psalm emi edide itie N̄wed Abasi usen mfịn ẹdi: (1) Mfịna esisịm ndinen owo. (2) Jehovah esinyan̄a nnyịn ima inyene mfịna. Didie ke enye esinam oro? Usụn̄ kiet edi enye ndin̄wam nnyịn ida uwem nte ikụtde. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke ima inam n̄kpọ inọ imọ, ke iyokop inemesịt. Edi enye idọhọke ke tutu amama mfịna ndomokiet idisịmke nnyịn. (Isa. 66:14) Enye akam oyom isịn ekikere ke ini iso emi nnyịn ididude utọ uwem emi enye okoyomde idu ke nsinsi. (2 Cor. 4:16-18) Se enye anamde ọnọ nnyịn idahaemi edi ndin̄wam nnyịn ika iso inam n̄kpọ esie kpukpru usen. (Eseme 3:22-24) Nso ke ikeme ndikpep nto nti ikọt Abasi ke eyo Bible ye ke eyo nnyịn? Ekeme ndidi ke itie, mfịna emi nnyịn mîkodorike enyịn esịm nnyịn. Edi edieke iberide edem ke Jehovah, enye iditreke ndisọn̄ọ nnyịn idem.​—Ps. 55:22. w23.04 14-15 ¶3-4

Imekeme ndikpep n̄kpọ nto Joseph ye Mary emi ẹkeben̄ede idem ndinam se ukara ẹkedọhọde kpa ye oro mîkememke ye mmọ. (Luke 2:1-6) Mary akasan̄a ye idịbi. Ini idịbi oro edide n̄kpọ nte ọfiọn̄ usụkkiet, enyene se ukara ẹkedọhọde ẹnam emi ọkọsọn̄de mmọ etieti. Augustus emi ekedide Akwa Edidem ama ọdọhọ yak mme owo ke kpukpru itie emi Rome ẹkekarade ẹka obio emana mmọ ẹkesịn enyịn̄ ke n̄wed. Akana Joseph ye Mary ẹka Bethlehem. Usụn̄ isan̄ oro eketie obot obot, onyụn̄ edi n̄kpọ nte kilomita 150. Isan̄ oro idimemke ye mmọ, akpan akpan ye Mary. Anaedi Joseph ye Mary ẹma ẹkpa ekikere m̀mê iyekeme ndisịm ebiet emi ikade n̄kpọ inamke Mary inyụn̄ inamke eyen emi esịnede enye ke idịbi do. Uman ọkpọtọn̄ọ enye ke usụn̄, mmọ ẹdinam didie? Messiah emi ẹketiede-tie ẹbet ekesịne Mary ke idịbi oro. Ndi mmọ ẹyemen enye oro ẹdori ke iso man idinam se ukara ẹkedọhọde? Joseph ye Mary ikayakke ndomokiet ke otu oro anam mmọ ẹkere m̀mê ikpananam se ibet ọdọhọde m̀mê ikpanamke. Jehovah ama ọdiọn̄ mmọ nte mmọ ẹkenamde se ẹkedọhọde. Mary ama ekesịm Bethlehem n̄kpọ inamke enye, aman ediye nsekeyen mfat idebeke, onyụn̄ an̄wam anam prọfesi Bible osu!​—Mic. 5:2. w23.10 8 ¶9; 9 ¶11-12

Ndi ndibọrọ mbụme ke mbono esop esinyek fi idem? Se ikemede ndin̄wam fi edi ndisitịm idem ọfọn. (N̄ke 21:5) Se ẹdinemede ke mbono esop ekpetịm an̄wan̄a fi, idinen̄ekede isọn̄ fi ndimenede ubọk. N̄kpọ efen edi yak okûtịn̄ ikọ awawak. (N̄ke 15:23; 17:27) Idem idinen̄ekede inyek fi ekpedi aduak nditịn̄ ikọ iba m̀mê ita kpọt. Ekpetịn̄ ikọ ifan̄ unyụn̄ ukotke-kot ibọrọ fo, ẹyekụt ke ama etịm idem ọfọn, ke se ẹnemede onyụn̄ an̄wan̄a fi. Edieke anamde ndusụk se isụk itịn̄de emi edi idem osụk enyenyek fi, ama ọbọrọ mbụme kiet m̀mê iba ukemeke ndibọrọ n̄kan oro, edinam didie? Diọn̄ọ ke enem Jehovah nte anamde se ekemede. (Luke 21:1-4) Ẹma ẹdọhọ anam ofụri se ekemede, owo idọhọke owowot idem. (Phil. 4:5) Diọn̄ọ se ekemede ndinam, biere ndinam enye oro, nyụn̄ bọn̄ akam dọhọ Abasi anam esịt ana fi sụn̄. Nsonso oro, emekeme ndibiere ke idisibọrọ mbụme kiet inyụn̄ itịn̄ke ikọ awak. w23.04 21 ¶6-8

Apostle Paul ekemen nnyịn odomo ye mbonekọn̄ emi ẹkamade enyịn ẹse se ikade iso, ẹnyụn̄ ẹsịnede ofụri n̄kpọekọn̄ mmọ ẹben̄e idem ekọn̄. Ana owoekọn̄ eben̄e idem ndin̄wana ekọn̄ ini ekededi. Ana inam ntre n̄ko. Se idin̄wamde nnyịn iben̄e idem kpukpru ini inọ usen Jehovah edi ndisịne mbuọtidem ye ima nte ukwak ikpanesịt, inyụn̄ iyara idotenyịn edinyan̄a nte ndụn. Ukwak ikpanesịt ekesikpeme owoekọn̄ esịt. Mbuọtidem ye ima ẹnyụn̄ ẹkpeme ndamban̄a esịt nnyịn. Edu iba oro ẹyen̄wam nnyịn ika iso inam n̄kpọ Abasi inyụn̄ ika iso itiene Jesus. Mbuọtidem esinam inịm ke Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn nte isiode ofụri esịt iyom enye. (Heb. 11:6) Kpa mbuọtidem oro edinam isọn̄ọ ida ye Jesus Adausụn̄ nnyịn idem ke ini mme afanikọn̄ ẹsịmde nnyịn. Se idinamde inen̄ede inyene mbuọtidem man ikeme ndiyọ mme afanikọn̄ uwem emi edi nnyịn ndikpep n̄kpọ nto mme owo mfịn emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Abasi kpa ye emi ẹkọbọde mmọ, m̀mê emi n̄kpọ ọsọn̄de ye mmọ etieti. Ikpekpebe mbon emi ẹdade n̄kpọ Abasi ke ata akpan n̄kpọ, nnyịn idinen̄ekede ima okụk ye se inyenede ikan n̄kpọ Abasi. w23.06 10 ¶8-9

Owo emi ekemede ndimụm idem n̄kama isikereke inyụn̄ inamke n̄kpọ ibe ubọk. Oyom imụm idem ikama man ikeme ndinam se ikebierede ndinam, akpan akpan ekpedi edi n̄kpọ emi ọsọn̄de nnyịn ndinam m̀mê emi mîdọn̄ke nnyịn ndinam. Ti ke ndimụm idem n̄kama m̀mê ndifara ke idem esịne ke otu mme edu emi spirit Abasi esinamde owo enyene. Ntre ben̄e Jehovah edisana spirit esie man an̄wam fi esinen̄ede omụm idem akama. (Luke 11:13; Gal. 5:22, 23) Kûbet yak n̄kpọ enen̄ede obono ama mbemiso anamde se ekebierede. Omokụt ererimbot emi idude mi, ekeme ndinam tutu amama, inyeneke ini emi n̄kpọ edinen̄erede ibono ima ke uwem nnyịn. Ikpebet utọ ini oro, etie nte nnyịn idikemeke ndinam se ikebierede tutu amama. Edieke se ikebierede ndinam ọsọn̄de akaha, ekeme ndidi ididọn̄ke nnyịn ndinam. Ekpedi se iwọrọde fi edi oro, ndi emekeme ndibahade se oyomde ndinam, anam enye n̄kpri n̄kpri? Ekpedi enyene edu emi okoyomde ndinen̄ede nnyene, emekeme nditọn̄ọ ndinam n̄kpri n̄kpọ emi ẹdinamde edu oro ọtọn̄ọ ndimehe fi. Ekpedi ekebiere ndikot Bible mma, tọn̄ọ ndikot ke minit ifan̄ kpọt. w23.05 29 ¶11-13

Toto ke ini emi mme akpatre usen ẹketọn̄ọde, Jehovah ada esop esie an̄wam nnyịn inyene mme n̄kpọ Ikọ Abasi emi ẹn̄wamde kpukpru nnyịn ikûkpọn̄ “Usụn̄ Edisana Ido.” (Isa. 35:8; 48:17; 60:17) Owo ekpenyịme ndikpep Bible, imekeme ndidọhọ ke enye ọtọn̄ọ isan̄ ke “Usụn̄ Edisana Ido.” Ndusụk owo ẹsisan̄a ekpri ini ke usụn̄ oro, ekem mmọ ẹwaha ẹdụk ebiet efen. Mbon en̄wen ẹbiere ke mmimọ idikpọn̄ke usụn̄ oro tutu mmimọ isịm ebiet emi mmimọ ikade. M̀mọ̀n̄ idi oro? Ke eke mbon emi ẹduakde ndikodu ke heaven, “Usụn̄ Edisana Ido” edida mmọ ikesịm “paradise Abasi” ke heaven. (Edi. 2:7) Ke eke mbon emi ẹduakde ndidu uwem mi ke nsinsi ke isọn̄, “Usụn̄ Edisana Ido” edida mmọ ikesịm ini emi mmọ ẹdifọnde ima ke utịt isua tọsịn kiet emi Christ edikarade. Ekpedi ke asan̄a ke usụn̄ oro mfịn, kûkere mme n̄kpọ emi ama okosion̄o ubọk ọkpọn̄, kûnyụn̄ ukpọn̄ ukûwaha ebiet efen. San̄a ke esịt tutu esịm ebiet emi akade, oro edi, obufa ererimbot! w23.05 17 ¶15; 19 ¶16-18

Ama etie ekere kpukpru se Jehovah anamde ọnọ fi, esịt eyenem fi, inemesịt oro ayanam ọdọn̄ fi ndiyak idem nnọ enye. (Ps. 116:12-14) Bible okot Jehovah Andinọ “kpukpru nti enọ ye kpukpru enọ eke ẹfọnde ẹma.” Bible enen ndikot enye ntre. (Jas. 1:17) Akakan enọ emi enye ọnọde nnyịn edi enye ndikayak Jesus Eyen esie akpa ọnọ nnyịn. Idịghe ekpri n̄kpọ ke Jehovah akanam oro. Jesus ndikakpa mfak fi anam fi etetịm ekpere Jehovah. Jehovah onyụn̄ anam enyene idotenyịn ndidu uwem ke nsinsi. (1 John 4:9, 10) Jesus ndikakpa mfak fi edi akakan usụn̄ emi Jehovah owụtde ke imama fi. Jehovah onyụn̄ ọdiọn̄ fi ke ata ediwak usụn̄. Usụn̄ kiet emi ekemede ndiwụt ke amama se Jehovah anamde ọnọ fi oro edi ndiyak idem nnọ enye.​—Deut. 16:17; 2 Cor. 5:15. w24.03 5 ¶8

Ima ikụt nte mbon ererimbot emi ẹdude etịme etịme uwem, esitie nnyịn nte eketiede Lot. Lot ama “[ofụhọ] etieti aban̄a obukpo ido emi mme abiatibet ẹkesịnde idem ẹnam” sia enye ama ọdiọn̄ọ ke Ete nnyịn eke heaven asasua utọ uwem oro. (2 Pet. 2:7, 8) Lot ndikabak nnyụn̄ mma Abasi akanam enye asua etịme etịme uwem mbon emi ẹkekande enye ẹkụk. Mbon emi mîdaha ibet Jehovah ke n̄kpọ ẹkakan nnyịn ẹkụk mfịn n̄ko. Kpa ye oro, imekeme ndika iso ndu uwem nte Jehovah ọdọhọde ikpaka iso ima enye inyụn̄ ibak enye. Oro anam Jehovah ada n̄wed Mme N̄ke ọsọn̄ọ nnyịn idem. Edieke kpukpru Christian, irenowo ye iban, n̄kpri ye ikpọ, ẹnamde item ọniọn̄ n̄wed oro, mmọ ẹyedia ufọn. Edieke ibakde Jehovah, nnyịn ididụkke ndụk ye mbon emi ẹnamde idiọkn̄kpọ ifiak ikere ke inyeneke se iditịbede. w23.06 20 ¶1-2; 21 ¶5

Ekeme ndidi mbonubon mbufo ẹkọbọ fi, mîdịghe ama enyene ifet ndinyene okụk n̄kan nte enyenede idahaemi, edi afo ayak atak man n̄kpọ Abasi edi akpa ke uwem fo. (Matt. 6:33) Edi ntre, emekeme ndinen̄ede nnịm ke Jehovah okụt se anamde oro. (Heb. 6:10) Jesus ọkọdọhọ ete: “Idụhe baba owo kiet emi ọkọkpọn̄de ufọk m̀mê nditọeka iren m̀mê nditọeka iban m̀mê eka m̀mê ete m̀mê nditọ m̀mê in̄wan̄ ke ntak mi ye ke ntak eti mbụk emi mîdibọhọ n̄kpọ utịm ikikie idahaemi ke ini emi, mme ufọk ye nditọeka iren ye nditọeka iban ye eka ye nditọ ye in̄wan̄, ọkọrọ ye ukọbọ, ye nsinsi uwem ke editịm n̄kpọ emi edidide.” Anaedi omokụt ke ikọ Jesus oro edi akpanikọ. (Mark 10:29, 30) Mme edidiọn̄ emi ẹsịmde fi ẹwak ke akpanikọ ẹkan se ededi emi akayakde atak fi.​—Ps. 37:4. w24.03 9 ¶5

Ini akan̄ emi ọkọsọn̄de ubọk ekesịmde mme Christian ke Judea, nditọete ke esop Antioch ke Syria ẹma “ẹbiere, owo mmọ kiet kiet nte ekemde ye se owo enyenede, ndinọ n̄kpọ un̄wam ẹsọk nditọete emi ẹdụn̄de ke Judea.” (Utom 11:27-30) Kpa ye emi nditọete emi akan̄ ekesịmde ẹkedude ke ebiet emi oyomde usụn̄ etieti, nditọete ke Antioch ẹma ẹbiere ndin̄wam mmọ. (1 John 3:17, 18) Edieke ikopde ke afanikọn̄ esịm nditọete nnyịn, nnyịn n̄ko imekeme ndiwụt ke mbọm mmọ anam nnyịn. Nnyịn ididaha ibiat ini. Imekeme ndibụp mbiowo m̀mê imekeme nditiene n̄n̄wam ke utom emi ẹyomde ndinam. Imekeme nditịp okụk nnọ ẹda ẹnam utom Abasi ke ofụri ererimbot, m̀mê ndibọn̄ akam nnọ nditọete nnyịn emi afanikọn̄ esịmde. Ekeme ndidi eyedi n̄ko se in̄wamde nditọete nnyịn ẹnyene se mmọ ẹdade ẹdu uwem. Ini Christ Jesus Edidem nnyịn edidide ndibiere ikpe nnọ ererimbot emi, mbọk yak enye edikụt nte ikopde mbon efen mbọm, man enye ekeme ndidọhọ nnyịn ‘ida obio ubọn̄ inyene.’​—Matt. 25:34-40. w23.07 4 ¶9-10; 6 ¶12

Jesus ama enyene eti ibuot nte Jehovah. Ẹkedọn̄ enye edikwọrọ ikọ ọnọ “mme erọn̄ ufọk Israel emi ẹkesopde usụn̄.” Edi nte enye osụk anamde utom oro, enye ama owụt ke imọ imenyene eti ibuot. Mma kiet emi mîkedịghe eyen Israel, emi ‘demon akafịnade eyen esie an̄wan idiọk idiọk’ ama ekpe Jesus ubọk ete ebịn demon osio eyen imọ ke idem. Mbọm mma oro ama anam Jesus, enye ama onyụn̄ anam se mma oro ọkọdọhọde. (Matt. 15:21-28) Se uwụtn̄kpọ efen mi. Ibịghike ke Jesus ama ọkọtọn̄ọ ukwọrọikọ, enye ama ọdọhọ ete: “Owo ekededi eke akan̄de mi . . . , ami n̄ko nyonyụn̄ n̄kan̄ enye.” (Matt. 10:33) Edi ke Peter ama akakan̄ Jesus ikata, ndi Jesus ama akan̄ enye? Ikakan̄ke-o. Jesus ama ọdiọn̄ọ ke Peter enen̄ede atua n̄kpọfiọk, ke enye inyụn̄ idịghe idiọk owo. Ke Jesus ama ekeset, enye ama okowụt Peter idem. Imenịm ke enye ama ọdọhọ Peter ke imefen enye, ke isụk imama enye. (Luke 24:33, 34) Jehovah Abasi ye Jesus Christ ẹnyene eti ibuot. Nnyịn-e? Jehovah oyom inyene eti ibuot. w23.07 21-22 ¶6-7

Nso ke ikeme nditịn̄ ye mbon en̄wen man in̄wam mmọ ẹnen̄ede ẹnịm ke se Abasi ọn̄wọn̄ọde eyetịbe? Akpa edi ke Jehovah ke idemesie ọn̄wọn̄ọ ndinam mme n̄kpọ oro. N̄wed Ediyarade ọdọhọ ete: “Enye emi etiede ke ebekpo ọdọhọ ete: ‘Sese! Mmanam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa.’” Jehovah ekeme ndinam se enye ọn̄wọn̄ọde sia enye enyene ọniọn̄ ye odudu, onyụn̄ ọdọn̄ enye ndinam se enye ọn̄wọn̄ọde. Ọyọhọ iba, Jehovah ọdiọn̄ọ ke idụhe se ikemede ndikpan se imọ in̄wọn̄ọde nditịbe, ntre enye etịn̄ ikọ nte ke se imọ in̄wọn̄ọde etetịbe. Oro akanam enye ọdọhọ: “Ikọ emi edi akpanikọ ye se ẹkemede ndibuọt idem. . . . Mmọ ẹsu ẹma!” Ọyọhọ ita, Jehovah ama ọtọn̄ọ n̄kpọ, ana enye anam n̄kpọ oro esịm utịt. Oro anam enye ọdọhọ: “Ami ndi Alpha ye Omega.” (Edi. 21:6) Jehovah ayanam ẹkụt ke Satan edi osu nsu, ke enye ikemeke ndikpan imọ ndinam se ededi emi imọ iduakde ndinam. Ntre, owo ama ọdọhọ ke itiehe imọ nte ke eyetịbe, kot se Ediyarade 21:5, 6 etịn̄de nọ enye nyụn̄ nam an̄wan̄a enye. Nam enye okụt ke se Jehovah etịn̄de do etie nte enye esịn ubọk ke n̄wed ndisọn̄ọ ke se imọ in̄wọn̄ọde eyetịbe.​—Isa. 65:16. w23.11 7 ¶18-19

Jehovah ọkọn̄wọn̄ọ ndinam se itie N̄wed Abasi mfịn etịn̄de emi ye Abraham ini Abraham edide isua 75 inyụn̄ inyeneke eyen. Ndi Abraham ama okụt nte un̄wọn̄ọ oro osude? Ama okụt ndusụk, ikwe ndusụk. Ke Abraham ama ekebe Akpa Euphrates, afiak ebet isua 25 ke enye ekedikụt utịben̄kpọ emi Jehovah akanamde yak Isaac eyen esie amana. Enye ama afiak ebet isua 60 mbemiso Esau ye Jacob nditọ nditọ esie ẹkemanade. (Heb. 6:15) Abraham ikodụhe uwem ikụt nte nditọ nditọ esie ẹkabarede akwa idụt ẹnyụn̄ ẹdade Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹnyene. Edi enye ye Jehovah emi okobotde enye ẹkedi itai ye aban̄. (Jas. 2:23) Abraham ama eset edi, eyenem enye etieti ndidiọn̄ọ ke mbuọtidem ye ime imọ ama anam edidiọn̄ esịm kpukpru mme idụt! (Gen. 22:18) Nso ke ikpep? Ekeme ndidi nnyịn idikwe nte kpukpru se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ẹtịbede idahaemi. Edi ikpenyene ime nte Abraham, imenịm ke Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn idahaemi onyụn̄ ọdiọn̄ nnyịn akan oro ke obufa ererimbot emi enye ọn̄wọn̄ọde ndimen ndi.​—Mark 10:29, 30. w23.08 24 ¶14

Ini Edidem Uzziah edide ekpri, enye ama osụhọde idem onyụn̄ ekpep ‘ndibak ata Abasi.’ Enye okodu uwem isua 68, ndien ata ediwak isua ke otu oro, Jehovah ama ọdiọn̄ enye. (2 Chron. 26:1-4) Uzziah ama akan ediwak idụt emi ẹkedide mme asua Judah onyụn̄ okụt ete ke ẹdiọn̄ Jerusalem ke usụn̄ emi asua ndomokiet mîkemeke ndidụk ntre ntre. (2 Chron. 26:6-15) Esịt ama enen̄ede enem Uzziah nte Abasi akan̄wamde enye anam kpukpru oro. (Eccl. 3:12, 13) Edidem Uzziah ekesiteme mme owo se ẹkpenamde, idịghe mme owo ẹkesiteme enye. Ndi oro akanam enye ekere ke imekeme ndinam se imama? Yak ida mbụk idi. Usen kiet, Uzziah ama odụk temple Jehovah aka ndifọp incense ke itieuwa; ata usọn̄enyịn ye emiom ke ekedi sia Abasi ikọdọn̄ke ndidem utọ utom oro. (2 Chron. 26:16-18) Azariah emi ekedide akwa oku ama odomo ndinen̄ede enye, edi Uzziah ama ayat esịt etieti. Jehovah ama ọtọ Uzziah akpamfia. Nso utọ ndọk! Omokụt do nte Uzziah akadade ubọk esie abiat eti enyịn̄ emi enye ekenyenede adan̄a ofụri isua emi enye ọkọsọn̄ọde ada ye Abasi? (2 Chron. 26:19-21) Ekpedi enye ama aka iso osụhọde idem, mbụk uwem esie ikpọkọdiọkke ke utịt ntre! w23.09 10 ¶9-10

Idem ke ẹma ẹkeda edisana spirit ẹyet Peter aran, ndudue esie iketreke ndidi n̄kpọ mfịna nnọ enye. Ke isua 36 eyo mme apostle, Peter ama odu ini ẹkedade edisana spirit Abasi ẹyet Cornelius aran. Cornelius ekedi Gentile ikonyụn̄ inaha mbobi. Oro okowụt ke “Abasi inamke asari,” ke mme Gentile ẹkeme ndidụk esop ẹnyụn̄ ẹdi mme Christian. (Utom 10:34, 44, 45) Ke oro ebede, Peter ama ọtọn̄ọ ndisidia udia ye mme Gentile. Ini Abasi mîkeyetke Cornelius aran kan̄a, ẹkpekedọhọ Peter adia udia ye mme Gentile, tutu amama ikpakadiaha. Edi enyene ndusụk mme Christian emi ẹkedide mme Jew, emi ẹkekerede ke ikpanaha mme Jew ẹbuana udia ye mme Gentile. Ini ndusụk mmọ ẹkedide Antioch, Peter ama etre ndidia udia ye nditọete emi ẹkedide mme Gentile. Etie nte enye akanam oro man idiyat mme Jew emi ẹkedide mme Christian esịt. Ke apostle Paul ama okokụt utọ mbubịk oro, enye ama asua ọnọ Peter ke iso kpukpru owo. (Gal. 2:13, 14) Ndudue emi Peter akanamde do ikakpanke enye ndisọn̄ọ nda ye Abasi. w23.09 22 ¶8

Ama etịm ese idemfo, emekeme ndikụt mme ebiet emi mûnamke ọfọn. Edi ama okụt, kûyak idem emem fi. “Ọbọn̄ [Jesus] ọfọn ido,” enye oyonyụn̄ an̄wam fi anam ọfọn akan nte ekesinamde. (1 Pet. 2:3) Apostle Peter ọdọhọ ete: “Abasi . . . oyokụre ukpep mbufo, enye ayanam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda.” Enyene ini emi Peter ekekerede ke imọ idotke ndida Eyen Abasi ke iso. (Luke 5:8) Edi Jehovah ye Jesus ẹma ẹn̄wam enye aka iso edi mbet Christ. Oro akanam Jehovah enyịme Peter ‘ebe odụk nsinsi obio ubọn̄ Ọbọn̄ ye Andinyan̄a nnyịn Jesus Christ.’ (2 Pet. 1:11) Ndi edidiọn̄ akpakan oro? Edieke ọsọn̄ọde ada nte Peter onyụn̄ ayakde Jehovah ekpep fi se anade enye ekpep, afo n̄ko ọyọbọ edidiọn̄. Abasi ayanam fi odu uwem ke nsinsi. Afo ‘ọyọbọ utịp mbuọtidem fo, kpa edinyan̄a ukpọn̄ fo.’​—1 Pet. 1:9. w23.09 31 ¶16-17

Tent utuakibuot emi okodude ke eyo nditọ Israel ama enyene okụre kiet emi mme oku ẹkesidude ẹnam utom mmọ. Ẹma ẹsịn ọkọ ẹkan okụre oro ẹkụk. N̄kpọ efen emi okodude ke okụre oro ekedi akamba itieuwa okpoho emi ẹkesiwade uwa, ye besịn okpoho emi ẹkesisịnde mmọn̄ yak mme oku ẹda ẹnam idemmọ asana mbemiso ẹnamde edisana utom emi mmọ ẹkesinamde do. (Ex. 30:17-20; 40:6-8) Mfịn, nsụhọ mme owo emi ẹyetde aran ẹdu ke okụre oro odude ke esịt esịt ndamban̄a temple ke isọn̄ emi ẹnam utom mmọ. Mmọn̄ emi okodude ke akamba besịn ke tent utuakibuot ye ke mme temple edi ata akpan n̄kpọ emi etide mmọ ye kpukpru mme Christian ke ana uwem nnyịn asana, ke ana inyụn̄ ituak ibuot inọ Jehovah kpọt. “Akwa otuowo” ẹdu ndien ke m̀mọ̀n̄ ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah? Apostle John okokụt mmọ “ẹdade ke iso ebekpo,” ẹnyụn̄ “ẹnamde edisana utom ẹnọ [Abasi] uwemeyo ye okoneyo ke temple esie.” Akwa otuowo oro ẹdu mi ke isọn̄ ke okụre an̄wa ndamban̄a temple oro ẹnam se ẹtịn̄de oro. (Edi. 7:9, 13-15) Enem nnyịn etieti nte Jehovah ayakde itiene ituak ibuot inọ enye! w23.10 28 ¶15-16

Usụn̄ kiet emi Jehovah esisọn̄ọde nnyịn idem edi enye ndinam mbiowo ẹn̄wam nnyịn. (Isa. 32:1, 2) Ekpenyene se ifịnade fi emi anamde esịt etịmede fi, keneme ye mbiowo. Mmọ ẹkpeteme fi se edinamde, nyịme ke ofụri esịt nyụn̄ nam. Jehovah ekeme ndida mmọ nsọn̄ọ fi idem. Nti n̄kpọ emi Abasi ọn̄wọn̄ọde ke Bible ẹkeme ndisọn̄ọ nnyịn idem ika iso inam n̄kpọ Abasi, edide idori enyịn ndikodu uwem ke nsinsi ke heaven m̀mê ke isọn̄ emi ke Paradise. (Rome 4:3, 18, 19) Idotenyịn oro esisọn̄ọ nnyịn idem yak iyọ mfịna emi esịmde nnyịn, ikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄, inyụn̄ inam nsio nsio utom emi ẹnọde nnyịn ke esop. (1 Thess. 1:3) Kpa idotenyịn oro ọkọsọn̄ọ apostle Paul idem. Ẹma “ẹfịk” enye, “ekikere etịmede” enye, “ẹkọbọ” enye, ẹnyụn̄ ‘ẹduọk enye ke isọn̄.’ Enye ama akam okụt n̄kpa ke enyịn. (2 Cor. 4:8-10) Paul ndikesịn ekikere ke idotenyịn emi enye ekenyenede akan̄wam enye ọyọ mme mfịna esie. (2 Cor. 4:16-18) Paul ekenen̄ede esịn ekikere esie ke idotenyịn emi enye ekenyenede ndikodu uwem ke nsinsi ke heaven. Paul ama esitie ekere idotenyịn oro, oro akanam enye “afiak edi obufa ke usen ke usen.” w23.10 15-16 ¶14-17

Ke ini ọbọn̄de akam, kere m̀mê idahaoro edi nnennen ini emi Jehovah ọkpọbọrọde akam fo oro. Imekeme ndikere ke akam nnyịn edi se ẹbọrọde idaha idahaemi. Edi Jehovah akam enen̄ede ọdiọn̄ọ mfọnn̄kan ini emi enye ọkpọbọrọde akam nnyịn. (Heb. 4:16) Jehovah mîbọrọke akam nnyịn ke ebe oro, imekeme ndikere ke enye iyomke ndinam se iben̄ede. Akam ekeme ndidi Jehovah oyom ndibọrọ, edi edi ke ini ikemke kan̄a. Se uwụtn̄kpọ mi. Akparawa ọbọn̄ akam ọdọhọ Jehovah anam idem ọsọn̄ imọ, edi idem isụk isọn̄ke enye. Ekpedi Jehovah anam utịben̄kpọ yak idem ọsọn̄ enye, Satan ekeme ndikpọkọdọhọ ke ekpedi Abasi ikanamke ntre, ke brọda oro ekpeketre ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah. (Job 1:9-11; 2:4) N̄kpọ efen edi ke Jehovah enenịm ini emi enye edikọkde kpukpru orụk udọn̄ọ. (Isa. 33:24; Edi. 21:3, 4) Sia ini oro mîkemke kan̄a, nnyịn ikemeke ndidori enyịn ke Jehovah eyesinam utịben̄kpọ kpukpru ini yak udọn̄ọ nnyịn okụre. Se brọda oro akpakam anamde ekpedi ndiben̄e Jehovah ọsọn̄ọ enye idem onyụn̄ anam esịt ana enye sụn̄ man enye ekeme ndiyọ udọn̄ọ esie onyụn̄ aka iso ọsọn̄ọ ada ye Abasi. w23.11 23 ¶13

Samson ama anam akamba ndudue, edi enye ikayakke idem emem enye. Enye ama oyom ifet ndinam mbon Philistia n̄kpọ, sia utom emi Abasi ọkọdọn̄de enye ekedi oro. (Judg. 16:28-30) Samson ama ekpe Jehovah ubọk ete: “Yak mi nsio usiene ye mbon Philistia.” Ata Abasi ama okop n̄kpeubọk oro onyụn̄ ọbọrọ enye, anam enye afiak enyene utịbe utịbe odudu emi enye ekesinyenede. Ke ntak oro, se Samson akanamde mbon Philistia isan̄ enye emi ama akan kpukpru se enye akanamde mmọ mbemiso emi. Kpa ye emi Samson ọkọbọde ufen etieti ke ntak ndudue esie, enye iketreke ndidomo ndinam se Jehovah okoyomde enye anam. Ọkpọkọm imanam ndudue ndien ẹnen̄ede nnyịn, mîdịghe ẹbọ nnyịn utom emi ẹkenọde nnyịn ke esop, inaha iyak idem emem nnyịn. Ti ke Jehovah itopke nnyịn iduọk. (Ps. 103:8, 9) Kpa ye emi ima ikanam ndudue, Jehovah ekeme ndinọ nnyịn odudu inam se enye oyomde, ukem nte ọkọnọde Samson. w23.09 6 ¶15-16

Afo ndiyọ se iwọrọde fi anam Jehovah enem esịt ye afo. Oro iwọrọke ke enenem Jehovah nte mfịna m̀mê ukụt esịmde fi. Afo ke idemfo enem Jehovah esịt. Afo ndiyọ se iwọrọde fi anam enyene eti idaha, oro edi, anam Abasi enem esịt ye afo. Idịghe ekpri edidiọn̄ edi oro! (Ps. 5:12) Ti ke Abraham ama ọsọn̄ọ ada ọyọ kpukpru se ikọwọrọde enye, enye oro ama onyụn̄ anam Abasi enem esịt ye enye. Jehovah akada enye nte ufan, onyụn̄ abat enye ke edinen. (Gen. 15:6; Rome 4:13, 22) Ekeme ndidi ntre n̄ko ye nnyịn. Idịghe ibat utom emi inyenede ke esop m̀mê ebiet emi idude inam n̄kpọ Abasi anam Abasi ama nnyịn. Akam edi nte isọn̄ọde ida iyọ se iwọrọde nnyịn. Kpukpru nnyịn imekeme ndiyọ inamke n̄kpọ m̀mê idi isua ifan̄, m̀mê nso ke ikeme ndinam, m̀mê n̄kpọ etie didie ye nnyịn. Ndi enyene se ifịnade fi idahaemi emi osụk ọsọn̄ọde ada ọyọ? Ekpedi ntre, diọn̄ọ ke Abasi enem esịt ye afo. Yak enye oro ọdọn̄ fi esịt. Nnyịn ndidiọn̄ọ ke Abasi enem esịt ye nnyịn ekeme ndinen̄ede n̄n̄wam nnyịn. Ayan̄wam nnyịn inen̄ede idori enyịn ke se enye ọn̄wọn̄ọde ndinam nnọ nnyịn ke ini iso. w23.12 11 ¶13-14

Christian emi edide erenowo ana ekpep ndinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ owo ama etịn̄ ikọ, ye nte ẹkpetịn̄de ikọ ye owo. Utọ owo oro esikpan̄ utọn̄ okop se mbon en̄wen ẹtịn̄de. Se mmọ ẹkerede ye nte etiede mmọ ke idem esin̄wan̄a enye. (N̄ke 20:5) Enye ekeme ndikpep ndida nte uyo ye iso owo etiede, nte owo adade, ye ntre ntre eken ọdiọn̄ọ nte etiede owo ke idem. Edieke mbufo mînyeneke ini ndisitie ye mme owo nneme nneme, mbufo idikemeke ndinam se itịn̄de oro. Ekpemehe mbufo ndisitịn̄ ikọ ke fon ye owo m̀mê ndisinọ owo e-mail kpukpru ini, eyenen̄ede ọsọn̄ mbufo ndisineme nneme ye owo iso ye iso. Ntre, ẹyom nsio nsio usụn̄ emi ẹkemede ndineme nneme ye owo iso ye iso. (2 John 12) Erenowo emi ọsọn̄de idem ke esop ana ekeme n̄ko ndise mban̄a idemesie ye mbonubon esie. (1 Tim. 5:8) Ọfọn ẹkpep ubọkutom emi edin̄wamde mbufo ẹkụt utom ẹnam. (Utom 18:2, 3; 20:34; Eph. 4:28) Ẹyak ẹdiọn̄ọ mbufo nte mbon emi ẹsisịnde idem ẹnam utom, ye mbon emi ẹdide ẹma ẹsịn ubọk ke utom, ifeheke ikpọn̄. Ẹkpenam ntre, ẹmekeme ndisọp nnyene utom. Idinyụn̄ idịghe ẹma ẹnọ mbufo utom ẹbọ, mîdịghe ẹsio mbufo ke utom. w23.12 27 ¶12-13

Ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a “usen Jehovah” ke Bible, esiban̄a ini emi Jehovah ebierede ikpe ọnọ mme asua esie onyụn̄ anyan̄ade ikọt esie. Ke eset, Jehovah ama esinọ ndusụk idụt ufen. (Isa. 13:1, 6; Ezek. 13:5; Zeph. 1:8) Ke eyo nnyịn, “usen Jehovah” editọn̄ọ ini mme andikara ẹdisobode Akwa Babylon, onyụn̄ etre ke ekọn̄ Armageddon. Ikpoyom ndibọhọ “usen” oro, ana itịm idem idahaemi. Jesus ama ekpep nnyịn ke ana itịm idem kpukpru ini iben̄e “akwa ukụt.” Ikọ esie ọkọwọrọ ke ididịghe mfịn nnyịn itịm idem, n̄kpọn̄ nnyịn itịmke aba. (Matt. 24:21; Luke 12:40) Ke akpa leta emi Abasi akanamde apostle Paul ewet ọnọ nditọete ke Thessalonica, Paul ama ọnọ uwụtn̄kpọ ifan̄ emi akan̄wamde mmọ ẹben̄e idem kpukpru ini ẹnọ akwa usen emi Jehovah edibierede ikpe inọ mme asua Esie. Paul ama ọdiọn̄ọ ke usen Jehovah ididịghe ini enye ekewetde leta oro. (2 Thess. 2:1-3) Edi enye ama ọdọhọ nditọete esie ẹtịm idem ẹnọ usen oro nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke edidi n̄kpọn̄ emi edisierede. Nnyịn n̄ko imekeme ndinam item Paul oro. w23.06 8 ¶1-2

Ke 1978, ẹma ẹkụre ufọkenyọn̄ emi enyenede enyọn̄ 60 onyụn̄ okon̄de esịm ikpaenyọn̄ ke Tokyo ke Japan. Mme owo ẹma ẹkere m̀mê oyosụk ada ebịghi sia unyekisọn̄ esiwak nditịbe do. Se in̄wamde ufọk oro okûduọ edi ke mme andikọbọp ẹma ẹnam enye enen̄ede ọsọn̄ idem man isọn̄ ekpenyek nte nso, ufọk oro iduọhọ. Mme Christian ẹtie nte ufọkenyọn̄ oro. Didie? Ana Christian esisọn̄ọ ada anam nnennen n̄kpọ, edi enye ikpedịghe owo nnyịmeke. Ke n̄kpọ aban̄ade ibet Jehovah ye nte Jehovah oyomde idu uwem, ana enye ebiere ndisikop uyo Jehovah, onyụn̄ ọsọn̄ọ ada. Utọ Christian oro “[esinyịme] ndikop item,” inyụn̄ idịghe edem ekpedịbe enye anam se mîfọnke. Ana enye “enyene eti ibuot,” okûsudọhọ ke ana ọsọn̄ ke eke imọ. N̄kpọ ekpetịbe, onyụn̄ edi se enye ese nte ekpesede edi ibiatke ibet Abasi, ọfọn enye anam ntre. (Jas. 3:17) Utọ Christian oro isidịghe ifia, inyụn̄ imemke nte ekpan̄. w23.07 14 ¶1-2

Akana Jesus akan mme idomo emi Satan kpa Devil ekemende ebịne enye, idem ye enye emi Satan ọkọdọhọde enye emen se enye akpanamde ọnọ Abasi anam ọnọ imọ. (Matt. 4:1-11) Satan ama enen̄ede ebiere ndinam Jesus anam idiọkn̄kpọ man Jesus okûkeme ndikpe ufak. Enyene mme mfịna en̄wen emi ẹkesịmde Jesus ini enye odude ke isọn̄. Ẹma ẹkọbọ enye, ediwak ini ẹma ẹdomo ndiwot enye. (Luke 4:28, 29; 13:31) Mme mbet esie ikọfọnke ima, ntre ndusụk ini mmọ ẹma ẹsisio ndisi mfi ẹfịp ndien akana enye ọyọ. (Mark 9:33, 34) Ini ẹyomde ndibiere m̀mê edi se ẹwotde enye, ẹma ẹtụhọde enye ẹnyụn̄ ẹsak enye, ekem ẹwot enye. Mbemiso enye akpade, ẹkesuene enye nte ata akpatre idiọk abiatibet ẹnyụn̄ ẹtụhọde enye ke usụn̄ emi inua mîkemeke nditịn̄. (Heb. 12:1-3) Ini Jesus ọkọn̄ọde ke eto ndutụhọ, ekedi sụk enye sụk idem sia Jehovah ikekpemeke enye aba ini oro. (Matt. 27:46) Imenen̄ede ikụt ke Jesus ama ọbọ ufen etieti man enye ekeme ndikpa mfak nnyịn. Ima ikere kpukpru se Jesus ọkọyọde onyụn̄ ayakde atak ke ntak nnyịn, oro anam itetịm ima enye. w24.01 10-11 ¶7-9

Ime esin̄wam nnyịn idiọn̄ọ nte inamde n̄kpọ ye mbon en̄wen. Ime esin̄wam nnyịn itịm ikpan̄ utọn̄ mbon en̄wen ẹma ẹtịn̄ ikọ. (Jas. 1:19) Ime n̄ko esin̄wam nnyịn idu ke emem ye mme owo. N̄kpọ ekpetịbe, ime idiyakke inam n̄kpọ wap ikereke, mîdịghe itịn̄ ikọ emi mîfọnke ye owo. Owo akpanam se ibiakde nnyịn, ime idiyakke isọp iyat esịt. Utu ke nnyịn ndisio owo usiene, ‘iyaka iso iyọ kiet eken inyụn̄ ifen kiet eken ke ofụri esịt.’ (Col. 3:12, 13) Ime ekeme ndin̄wam nnyịn ibiere n̄kpọ yak etetịm ọfọn. Utu ke ndibụmede mbiere n̄kpọ m̀mê ndinam akpa n̄kpọ emi odụkde nnyịn ibuot, iyada ini idụn̄ọde n̄kpọ oro, ikere nsio nsio usụn̄ emi ikemede ndinam n̄kpọ oro, inyụn̄ imek enye emi ọfọnde akan. Se uwụtn̄kpọ mi. Ekpedi iyom utom, ekeme ndidọn̄ nnyịn ndinyịme akpa utom emi ikụtde. Edi edieke inyenede ime, iyekere m̀mê ayayak inyene ini idu ye mbonubon nnyịn, ifiak inyene ini inam n̄kpọ Abasi. Ima inyene ime, nnyịn idibiereke n̄kpọ emi idituade n̄kpọfiọk n̄kpọn̄. w23.08 22 ¶8-9

Nte osụk etịmede nditre ndinam ndiọi n̄kpọ emi ẹdọn̄de fi, edieke idem ememde fi, afo ndikere se ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Jehovah ini akayakde idem ọnọ enye ayan̄wam fi etetịm ebiere ke udûyakke idomo akan fi ubọk. Didie? Ama ayak idem ọnọ Jehovah, amakan̄ idemfo. Oro ọwọrọ ke se ikpọdọdọn̄ fi m̀mê se ededi oro emekde ndinam emi mîdinemke Jehovah esịt, usan̄ake n̄kpọ ye n̄kpọ enye oro aba. (Matt. 16:24) Ntre idomo ama edi, udûdaha ubiat ini ukere m̀mê idinanam didie. Kpukpru n̄kpọ eken ibeheke fi aba, n̄kukụre se idibehede fi edi nte edisọn̄ọde ada ye Jehovah. Eyetetịm ebiere ndinam se idinemde Jehovah. Edibiet Job. Mme mfịna emi ẹkesịmde Job ẹkedi se ikemede ndinịme owo ibifịk. Kpa ye oro, enye ama ọkọn̄ ubọk ke esịt ọdọhọ ete: “Ndiduọkke nsọn̄ọnda mi!”​—Job 27:5. w24.03 9 ¶6-7

Jehovah emi edide “Abasi ima” mmọdo ye nnyịn! (2 Cor. 13:11) Enye ekere aban̄a nnyịn owo kiet kiet. Imenen̄ede inịm ke ‘ima-mfọnido esie akan nnyịn okụk.’ (Ps. 32:10) Adan̄a nte itiede ikere mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke enye ama nnyịn, ntre ke idinen̄ede idiọn̄ọ enye, inyụn̄ inen̄ede ikpere enye. Imekeme ndibọn̄ akam nnọ enye ndịk inamke nnyịn, inyụn̄ idọhọ enye adan̄a nte iyomde enye ama nnyịn. Imekeme nditịn̄ kpukpru se ifịnade nnyịn nnọ enye, inyụn̄ inen̄ede inịm ke an̄wan̄a enye nte etiede nnyịn ke idem, ke onyụn̄ ọdọdọn̄ enye ndin̄wam nnyịn. (Ps. 145:19) Kpa nte esidọn̄de nnyịn ndiwebe ikan̄ ke usen etuep, ntre n̄ko ke ima emi Jehovah amade nnyịn anam ọdọn̄ nnyịn ndikpere enye. Ima Jehovah idịghe ekpri n̄kpọ onyụn̄ enyene odudu. Edi ima oro enenem owo ke idem. Ntre, nem esịt sia Jehovah ama fi. Ima ikụt nte enye amade nnyịn, ẹyak kpukpru nnyịn idọhọ: “Mmama . . . Jehovah”!​—Ps. 116:1. w24.01 31 ¶19-20

Jesus ama anam mme owo ẹdiọn̄ọ ke Abasi ekere Jehovah, edi ikokụreke ke oro. Mme Jew emi enye ekekpepde Ikọ Abasi ẹma ẹdọdiọn̄ọ enyịn̄ Abasi. Edi Jesus edi akpan owo emi ‘akanamde ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ Enye.’ (John 1:17, 18) Ke uwụtn̄kpọ, N̄wed Abasi Usem Hebrew anam ikụt ke Jehovah edi Abasi mbọm, ke enye esikop owo mbọm etieti. (Ex. 34:5-7) Jesus ama anam ẹnen̄ede ẹkụt nte oro edide akpanikọ ke mbụk idiọk udọ ye ete esie. Ima ikot ikesịm itie emi ọdọhọde ke ete idiọk udọ ama ada okụt eyen esie emi akakabarede esịt “ke adan̄aemi enye odude kan̄a anyan usụn̄,” ndien efehe ekesịm enye, afat enye, onyụn̄ efen enye ke ofụri esịt, oro esinam inen̄ede ikụt nte mbọm Jehovah okponde. (Luke 15:11-32) Jesus ama anam inen̄ede ikụt utọ owo emi Ete esie edide. w24.02 10 ¶8-9

Jehovah esidọn̄ mbon emi enyịn anande esịt onyụn̄ ọsọn̄ọ mmọ idem. Didie ke ikeme ndikop mme owo mbọm nnyụn̄ ndọn̄ mmọ esịt ukem nte Jehovah? Usụn̄ kiet edi nnyịn ndinyene mme edu emi ẹdin̄wamde nnyịn isikop mme owo mbọm inyụn̄ idọn̄ mmọ esịt. Nso idi ndusụk edu oro? Nso idin̄wam nnyịn ika iso ima kiet eken inyụn̄ ‘ika iso idọn̄ kiet eken esịt’ kpukpru usen? (1 Thess. 4:18) Edi nnyịn ndinyene ndiye edu nte ndikere mban̄a kiet eken, ndinyene ima nditọete, ndinyụn̄ mfọn ido. (Col. 3:12; 1 Pet. 3:8) Didie ke mme edu emi ẹdin̄wam nnyịn ke se itịn̄de emi? Mme edu eken emi ẹsan̄ade n̄kpọ ye ndikop owo mbọm ẹma ẹmehe nnyịn, ama onyụn̄ emehe nnyịn nditua mme owo mbọm, eyenen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndidọn̄ mme owo esịt ima ikụt nte mmọ ẹbọde ufen. Edinyụn̄ idi ukem ukem nte Jesus ọkọdọhọde ete: “Oto uyọhọ esịt inua osio etịn̄. Eti owo osion̄o nti n̄kpọ ke nti n̄kpọ emi enye okobonde.” (Matt. 12:34, 35) Nnyịn ndidọn̄ nditọete nnyịn esịt ke ini mmọ ẹnyenede mfịna edi ata akpan usụn̄ emi iwụtde mmọ ke imama mmọ. w23.11 10 ¶10-11

Ikpoyom mme prọfesi Bible ẹn̄wan̄a nnyịn, ana idọhọ Jehovah an̄wam nnyịn. Yak inọ fi uwụtn̄kpọ. Da nte ke aka ebiet emi mûdiọn̄ọke akanam, edi ufan fo emi asan̄ade ye afo enen̄ede ọdiọn̄ọ. Enye ọdiọn̄ọ ebiet emi mbufo ẹdude idahaoro ke usụn̄ isan̄ oro, ye ebiet emi nsio nsio usụn̄ ẹkemede ndida mbufo n̄kesịm. Inyeneke nte esịt mîdinemke fi nte enye ekenyịmede ndisan̄a ye afo! Jehovah etie nte ufan oro. Ini emi idude mi an̄wan̄a enye, enye onyụn̄ ọdiọn̄ọ se idide ke iso. Ntre ikpoyom mme prọfesi Bible ẹn̄wan̄a nnyịn, ana isụhọde idem idọhọ Jehovah an̄wam nnyịn. (Dan. 2:28; 2 Pet. 1:19, 20) Eti ete m̀mê eka esiyom n̄kpọ ọfọn nditọ esie ke ini iso. Jehovah etie ntre. (Jer. 29:11) Idụhe ete m̀mê eka emi ekemede ndidiọn̄ọ ata nnennen se iditịbede n̄kpọn̄. Edi Jehovah ọdiọn̄ọ, ndien akananam enye inamke ndudue. Enye akanam ẹwet mme prọfesi ẹdọn̄ ke Bible man ikeme ndidiọn̄ọ mme akpan n̄kpọ emi ẹditịbede mbemiso mmọ ẹtịbede.​—Isa. 46:10. w23.08 8 ¶3-4