Ndikọri Obufa Owo Ke ndọ
“Ẹkabade ẹdi obufa ke spirit eke odude ke esịt mbufo, ẹnyụn̄ ẹmen obufa owo ẹsịne.”—EPHESUS 4:23, 24.
1. Ntak emi owo mîkpadaha ndọ ke mfefere n̄kpọ?
NDỌ edi kiet ke otu mme akpan usio-ukot oro owo anamde ke uwem, ntre owo ikpedehede ida enye ke mfefere n̄kpọ. Ntak edide ntre? Koro enye oyom edidụk ediomi ofụri eyouwem ye owo en̄wen. Enye ọwọrọ owo ndibuana ofụri ini uwem esie ye owo oro. Oyom ọyọhọ ọyọhọ ubiere edieke anade ediomi oro ọfọn. Enye n̄ko oyom in̄wan̄în̄wan̄ odudu ‘eke anamde utom ke esịt ndien ke ntre obotde obufa owo.’—Ephesus 4:23, 24; men Genesis 24:10-58; Matthew 19:5, 6 domo.
2, 3. (a) Nso ke oyom man ẹmek nsan̄andọ ye eti ibuot? (b) Nso ibuana ke ndọ?
2 Eti ntak odu nditre ndifehe ndụk ndọ, nditre ndidi se okopodudu udọn̄ obụkidem akande ubọk inikiet inikiet onyụn̄ akarade. Oyom ini man ẹkọri edu ye ido akwa owo. Ifiọk ye mbufiọk oro ẹkemede ndinam n̄kpọ nte itiat idakisọn̄ kaban̄a eti ubiere n̄ko oyom ini. Do, ndimek nsan̄andọ eyouwem oro odotde ekeme ndikụt unen ke udomo oro okponde akan. N̄ke mbon Spain kiet etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Ọfọn ndisan̄a ikpọn̄ akan ndidọ ndọ ke idiọk usụn̄.”—Mme N̄ke 21:9; Ecclesiastes 5:2.
3 Ndimek nnennen nsan̄a ke akpanikọ edi itiat idakisọn̄ ndọ oro okụtde unen. Ke ntak oro ana Christian etiene mme edumbet Bible, idịghe ndikam nyak uyai ikpọkidem ye mme mfịghe ye ima ntụk oro mîdotke ẹda enye usụn̄. Ndọ otịm okpon akan edidian owo iba ọtọkiet. Enye edi edidian edu iba, ubon iba ye mme idaha ifiọkn̄wed, iso-ọfọn ido edinam ye usem iba ọtọkiet. Edidian owo iba ke ndọ ke akpanikọ oyom ẹda edeme ẹnam n̄kpọ nte enende; ye odudu utịn̄ikọ, nnyịn isasuan mîdịghe ibọbọp. Ke kpukpru emi, nnyịn imokụt n̄ko ọniọn̄ oro odude ke item Paul oro ‘ndidọ owo Abasi ikpọn̄îkpọn̄,’ oro edi, ekemmọ andinịm ke akpanikọ.—1 Corinth 7:39; Genesis 24:1-4; Mme N̄ke 12:18; 16:24.
Ndikan Mme Mfịghe Ndọ
4. Ntak emi ntuaha ye mfịghe ẹsidahade ẹda ndusụk ini ke ndọ?
4 Idem kpa ye eti itiat idakisọn̄, eyedu ini oro ntuaha, mfịghe, ye nsịn̄ede ẹdude. Mmọemi ẹdi ọsọ n̄kpọ ẹnọ owo ekededi, edide owo ọdọ ndọ m̀mê idọhọ. Mme mfịna ndutịm uforo ye nsọn̄idem ẹkeme ndinam mfịghe odu ke itie ebuana ekededi. Mme ukpụhọde ke idaha ekeme ndida n̄kosịm edinyene utọk ye owo efen ke mme ata eti ndọ. N̄kpọ efen edi nte ke owo ndomokiet ikemeke ndikara edeme ke mfọnmma usụn̄, nte James ekewetde: “Kpukpru nnyịn idedue ke ediwak n̄kpọ. Edieke owo ekededi mîduehe ke ikọinua, enye ọfọn ama, onyụn̄ ekeme ndikara ofụri idemesie nde. . . . Edeme edi ekpri ndido, edi enye obụre ata akamba mbụre. Se nte ata ekpri ikan̄ obụberede ata akwa akai.”—James 3:2, 5.
5, 6. (a) Nso ke oyom ke ini utọk odude? (b) Nso ke ẹkeme ndiyom ẹnam man ẹbiere utọk?
5 Ke ini mme mfịghe ẹdahade ẹda ke ndọ, didie ke nnyịn ikeme ndikara idaha oro? Didie ke nnyịn ikeme ndikpan ndutan̄a uyo ndikọri n̄kabade ndi utọk ndien utọk ndisụn̄ọ ke ndibiat itie ebuana? Edi mi ke odudu eke anamde utom ke esịt enyene n̄kpọ ndinam. Spirit oro onụkde-nụk mi ekeme ndidi in̄wan̄în̄wan̄ m̀mê etikwo etikwo, ọbọpde-bọp onyụn̄ edemerede udọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit m̀mê ososụhọde idaha, edi se mme udọn̄ obụkidem ẹkarade. Edieke edide se ibọpde-bọp, owo oro eyenam n̄kpọ ndibiere utọk oro, man anam ndọ esie akaiso ke eti usụn̄. Mme eneni ye unana edinyịme ikpenyeneke nditre ndọ. Ẹkeme nditre idaha oro etiede ntịme ntịme ẹnyụn̄ ẹfiak ẹwụt ukpono ye eti idaha edem mbiba ke ndida item Bible nsịn ke edinam.—Rome 14:19; Ephesus 4:23, 26, 27.
6 Ke idak mme utọ idaha ẹmi mme ikọ Paul ẹmi ẹnen̄ede ẹdot: “Nte mmọemi Abasi ekemekde, emi Abasi akanamde mmọ ẹsana onyụn̄ amade, ẹda ndien esịtmbọm ẹsịne, ye mfọnido, ye nsụkidem, ye ifụre ifụre ido, ye ime; ẹme ime ye kiet eken, ẹnyụn̄ ẹfen kiet eken, edieke owo mbufo ekededi enyenede ikọ ye owo; kpa nte Ọbọn̄ ekefende mbufo, ẹfen mmọ en̄wen kpasụk ntre. Ndien ẹkọrọ ke kpukpru n̄kpọ, ẹsịne ima, emi edide se ibọpde uwem adiana inam ọfọn ama.”—Colossae 3:12-14.
7. Nso mfịna ke ndusụk owo ẹkeme ndinyene ke ndọ mmọ?
7 Edi mmemmem ndikot itien̄wed oro, edi ke idak mfịghe uwem eyomfịn, isidịghe ata mmemmem n̄kpọ ndida enye nsịn ke edinam. Nso ikeme ndidi akpan mfịna? Ndusụk ini, ye unana edidiọn̄ọ, Christian ekeme ndida edumbet iba ndu uwem. Ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, enye esịne ke otu nditọete, enye onyụn̄ anam n̄kpọ ke mfọnido ye edikere mban̄a. Ekem, ke osịmde ufọk, ke se iban̄ade edinam ofụri ini ke ufọk, enye ekeme ndifre itie ebuana eke spirit esie. Do edi sụk ebe ye n̄wan, “ete” ye “mma.” Ndien ke idak mfịghe ete (m̀mê mma) ekeme nditịn̄ mme orụk n̄kpọ oro edide tutu amama ikpetịn̄ke ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Nso idi ntak? Ke ekpri ibio ini, mme edu Christian esie ẹmebe ẹfep. Asan̄autom Abasi emefre nte ke enye eren (m̀mê n̄wan) oro osụk edi Christian eyenete eren (m̀mê eyenete an̄wan) ke ufọk. Odudu eke anamde utom ke esịt amakabade etikwo utu ke ndidi in̄wan̄în̄wan̄.—James 1:22-25.
8. Nso ikeme ndisụn̄ọ ke ini odudu eke anamde utom ke esịt edide etikwo etikwo?
8 Nso idi utịp? Ebe ekeme nditre ‘ndidu uwem ye n̄wan esie nte enyene-ibuot owo, nnọ enye ukpono, nte enyeemi ememde akan.’ N̄wan ekeme nditre ndikpono ebe esie; ‘sụn̄sụn̄ spirit esie eke enyenede iso o-bụt’ omosop. Odudu eke anamde utom ke esịt amakabade eke obụkidem utu ke eke spirit. “Ikpîkpu ekikere obụkidem” amakabade ada itie. Ntre, nso ke ẹkeme ndinam man ẹnam odudu eke onụkde owo mi edi eke spirit ye in̄wan̄în̄wan̄? Ana nnyịn inam idaha eke spirit nnyịn okop idem.—1 Peter 3:1-4, 7; Colossae 2:18.
Nam Odudu Oro Okop Idem
9. Nso mme edimek ke nnyịn inyene ndinam ke uwem eke usen ke usen?
9 Odudu oro onụkde owo ndinam n̄kpọ mi edi ekikere esịt owo oro ẹdade ẹnam n̄kpọ ke ini anade nnyịn inam mme ubiere ye mme edimek. Uwem onịm mme udịm udịm n̄kpọ oro ẹnyenede ndimek kpukpru ini—eti m̀mê idiọk, ibụk m̀mê unana ibụk, eti ido uwem m̀mê oburobụt ido uwem. Nso idin̄wam nnyịn ndinam nti ubiere? Odudu eke anamde utom ke esịt edieke enye owụhọde ke edinam uduak Jehovah. Andiwet psalm ọkọbọn̄ akam ete: “O Jehovah, wụt mi usụn̄ mme ewụhọ fo: ndien nyekpeme enye tutu nsịm akpatre.”—Psalm 119:33; Ezekiel 18:31; Rome 12:2.
10. Didie ke nnyịn ikeme ndisọn̄ọ odudu eke anamde utom ke esịt ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄?
10 Ntotụn̄ọ itie ebuana ye Jehovah eyen̄wam nnyịn ndinem enye esịt nnyụn̄ n̄wọn̄ọde n̄kpọn̄ ndinam se idiọkde, esịnede unana edinam akpanikọ ke ndọ. Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ Israel ndinam “se inende ke enyịn Jehovah Abasi [mmọ].” Edi Abasi ama ọnọ item n̄ko ete: “Mbufo ẹmi ẹmade Jehovah, ẹsua idiọkido.” Ke ikerede iban̄a ọyọhọ itiaba ke Ibet Duop oro: “Kûsịn efịbe,” nditọ Israel ẹkenyene ndisua efịbe. Ibet oro ama owụt ọkpọsọn̄ ekikere Abasi kaban̄a edinam akpanikọ ke ndọ.—Deuteronomy 12:28; Psalm 97:10; Exodus 20:14; Leviticus 20:10.
11. Didie ke nnyịn ikeme ndikaiso nsọn̄ọ odudu eke anamde utom ke esịt nnyịn?
11 Didie ke nnyịn ikeme ndikaiso nnam odudu eke anamde utom ke esịt okop idem? Ebe ke ndiwụt esịtekọm ke mme edinam ye mme ufọn n̄kpọ spirit. Oro ọwọrọ ke ana nnyịn iyụhọ udọn̄ edikpep Ikọ Abasi kpukpru ini inyụn̄ ikpep ndidat esịt ke ndineme mme ekikere ye item Jehovah ọtọkiet. Ekikere ofụri esịt nnyịn ekpenyene ndibiet eke andiwet psalm: “Mmada ofụri esịt mi nyom fi: kûyak mi n̄kpọn̄ mbet fo ndue. Mmada ikọ fo ndịp ke esịt mi, man n̄kûdue fi. O Jehovah, wụt mi usụn̄ mme ewụhọ fo: ndien nyekpeme enye tutu nsịm akpatre. Tịm sian mi, ndien nyekpeme ido fo; nnyụn̄ nnịm enye ke ofụri esịt mi.”—Psalm 119:10, 11, 33, 34.
12. Nso n̄kpọ ẹkeme ndinam nnyịn idiana kiet ke ndiwụt ekikere Christ?
12 Owo imụmke utọ esịtekọm oro ẹwụtde ẹnọ ndinen edumbet Jehovah do ikama ke ndikpep Bible kpọt edi n̄ko ke ndibuana ọtọkiet kpukpru ini ke mme mbonoesop Christian ye utom Christian. N̄kpọsọn̄ odudu iba ẹmi ẹkeme ndinam odudu eke anamde utom ke esịt nnyịn okop idem kpukpru ini man usụn̄uwem unana ibụk nnyịn okpowụt ekikere Christ kpukpru ini.—Rome 15:5; 1 Corinth 2:16.
13. (a) Ntak emi akam edide akpan n̄kpọ ke ndisọn̄ọ odudu eke anamde utom ke esịt? (b) Nso uwụtn̄kpọ ke Jesus okonịm ke afan̄ emi?
13 N̄kpọ efen edi se Paul okosiode owụt ke n̄wed oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Ephesus ete: “Ẹda kpukpru akam ye n̄kpeubọk ẹbọn̄ akam ke spirit kpukpru ini.” (Ephesus 6:18) Oyom mme ebe ye ibanndọ ẹbọn̄ akam ọtọkiet. Ekese ini mme utọ akam oro ẹsiberede esịt ẹnyụn̄ ẹda ẹkesịm nneme ofụri esịt oro ẹnamde ẹfiak ẹnyene eti itie ebuana. Ke mme ini udomo ye idomo, oyom nnyịn iwọn̄ọde ibịne Abasi ke akam, iben̄ede un̄wam, man ọnọ odudu ke n̄kan̄ eke spirit ndinam se idude ke n̄kemuyo ye ekikere Christ. Idem mfọnmma Jesus ama ọwọn̄ọde ebịne Ete esie ke akam ke ediwak idaha, eben̄ede odudu. Akam esie ẹkedi eke ofụri esịt ye ke ubọk ke ubọk. Ukem oro mfịn, ke mme ini idomo, nnyịn imekeme ndinyene uko ndinam eti ubiere ebe ke ndikot Jehovah man an̄wam nnyịn ibiọn̄ọ udọn̄ ediyak idem nnọ obụkidem nnyụn̄ mbiat un̄wọn̄ọ ndọ.—Psalm 119:101, 102.
Mme Uwụtn̄kpọ Nsio Nsio Eduuwem
14, 15. (a) Didie ke Joseph akanam n̄kpọ aban̄a idomo? (b) Nso ikan̄wam Joseph ndikan idomo?
14 Didie ke nnyịn ikeme ndisobo idomo? Ke afan̄ emi nnyịn imenyene in̄wan̄în̄wan̄ ukpụhọde oro odude ke ufọt usụn̄uwem Joseph ye eke David. Ke ini n̄wan Potiphar okodomode uyịre uyịre nditap ediye Joseph, emi nte an̄wan̄ade mîkọdọhọ ndọ ke ini oro, enye ke akpatre ama ọbọrọ n̄wan oro ke ndidọhọ ete: “Baba owo kiet ikponke ke ufọk emi ikan mi; [ebe fo] inyụn̄ isịnke mi n̄kpọ ndomokiet ke mîbọhọke fi koro afo edide n̄wan esiemmọ; ndinam didie ndien nnam akwa idiọkn̄kpọ emi nnyụn̄ ndue Abasi?”—Genesis 39:6-9.
15 Nso ikan̄wam Joseph ndimek nnennen usụn̄ ke ini ekpekedide mmemmem n̄kpọ ndiyak idem nnọ? Enye ama enyene ọkpọsọn̄ odudu eke anamde utom ke esịt esie. Enye ama ẹnen̄ede ekere aban̄a itie ebuana esie ye Jehovah. Enye ama ọfiọk ete ke ndinam use ye n̄wan emi enyenede nditen̄ ima mi idịghe ndinen̄ede nnam idiọkn̄kpọ ndian ebe esie kpọt edi, ke edide akpan n̄kpọ akan oro, ndinam ndian Abasi.—Genesis 39:12.
16. Didie ke David akanam n̄kpọ aban̄a idomo?
16 Ke edide isio, nso ikotịbe inọ David? Enye ekedi owo oro ọkọdọde ndọ, enyenede ediwak iban nte Ibet okonyịmede. Mbubịteyo kiet enye ama etie ke ufọkubọn̄ esie okụt n̄wan eyerede mmọn̄. Enye ekedi ediye Bath-sheba, n̄wan Uriah. David ama enyene in̄wan̄în̄wan̄ ubiere ndinam n̄kpọ—ndikaiso nse ke adan̄aemi ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄ ọkọkọride ke esịt esie m̀mê ndiwọn̄ọde enyịn mfep nnyụn̄ nsịn idomo oro. Nso ke enye ekemek ndinam? Enye ama anam ẹda enye edi ke ufọkubọn̄ esie, ndien enye ama esịn efịbe ye enye. Ke akam ọdiọkde akan, enye ama aka anyan okosịm ndinam ẹwot ebe esie.—2 Samuel 11:2-4, 12-27.
17. Nso ubiere ke nnyịn ikeme ndisịm kaban̄a idaha David ke n̄kan̄ eke spirit?
17 Nso ikedi mfịna David? Otode ke ntotụn̄ọ esịt utua n̄kpọfiọk esie ke ukperedem ke Psalm 51, nnyịn imekeme ndisịm ndusụk ubiere. Enye ọkọdọhọ ete: “Bot edisana esịt nọ mi, O Abasi; nyụn̄ nam obufa spirit eke ọsọn̄ọde ada, sịn mi ke idem.” Ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ini idomo esie oro, enye ikenyeneke spirit eke asanade onyụn̄ ọsọn̄ọde ada. Eyedi enye ama ofụmi ndikot Ibet Jehovah, ndien nte utịp, idaha eke spirit esie ama emem. Mîdighe ekeme ndidi enye ama ayak idaha ye odudu esie nte edidem abiat ekikere esie tutu enye ayak ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄ akan enye ubọk. Ke akpanikọ, odudu eke akanamde utom ke esịt esie ke ini oro ekedi eke ibụk ye eke idiọkn̄kpọ. Ntem, enye ama edifiọk ete ke oyom ima inyene “obufa spirit eke ọsọn̄ọde ada.”—Psalm 51:10; Deuteronomy 17:18-20.
18. Nso item ke Jesus ọkọnọ aban̄a efịbe?
18 Ndusụk ndọ Christian ẹmebiara koro nsan̄andọ kiet m̀mê mbiba ẹkeduọde ẹdụk idaha mmemidem eke spirit ebietde eke Edidem David. Uwụtn̄kpọ esie ekpenyene ndikpan nnyịn mbiọn̄ọ ke edikaiso nse n̄wan, m̀mê eren efen, ye udọn̄ idan̄, koro ke akpatre ekeme ndisụn̄ọ ke efịbe. Jesus ama owụt ete ke imọ imọfiọk mme ntụk owo ke afan̄ emi, koro enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹmekop ẹte, ẹkenọ owo uyo, ẹte, Kûsịn efịbe: edi Ami ndọhọ mbufo nte, Owo ekededi eke esede n̄wan ke enyịn use ama esịn efịbe ye enye ama ke esịt esie.” Ke utọ idaha oro, odudu eke anamde utom ke esịt edi eke ibụk ye eke obụkidem, idịghe eke spirit. Nso, ndien, ke mme Christian ẹkeme ndinam man ẹfep efịbe ẹnyụn̄ ẹnam ndọ mmọ ẹnyene inemesit ye uyụhọ?—Matthew 5:27, 28.
Sọn̄ọ Mbọbọ Ndọ
19. Didie ke ẹkeme ndisọn̄ọ ndọ?
19 Edidem Solomon ekewet ete: “Ẹma ẹkan ikpọn̄ owo oro, mmọ mbiba ẹkeme ndida ke iso enye eken: ndien urụk eke ẹfiakde ita ita iwarake ndikịbe.” Ke akpanikọ, owo iba ke ndọ oro odude ke n̄kemuyo ẹkeme ndisọn̄ọ nda ke ini afanikọn̄ ọfọn akan owo kiet. Edi edieke mbọbọ mmọ ebietde urụk eke ẹbọpde ita ita ebe ke ndinyene Abasi ke enye, ndọ oro eyesọn̄ idem. Ndien didie ke Abasi ekeme ndidu ke ndọ? Ke ebe ye n̄wan ndida mme edumbet ye item esie kaban̄a ndọ nsịn ke edinam.—Ecclesiastes 4:12.
20. Ewe item Bible ekeme ndin̄wam ebe?
20 Ke akpanikọ, edieke ebe adade item itien̄wed ẹtienede mi esịn ke edinam, ndọ esie eyenyene eti isọn̄ ndikụt unen:
“Mbufo mme ebe ẹdu uwem ye iban mbufo nte mme enyene-ibuot owo; ẹnọ iban ukpono, nte mmọemi ẹmemde ẹkan mbufo, sia mmọ ẹnyụn̄ ẹtienede mbufo ẹbuana ke ufọn uwem; mbak n̄kpọ edibiọn̄ọ akam mbufo.”—1 Peter 3:7.
“Mme ebe, ẹma iban mbufo, kpa nte Christ akamade ufọk Abasi, okonyụn̄ ayakde Idem ọnọ ke ibuot esie. Kpa ntre ke mme ebe ẹkpema iban mmọ nte idemmọ. Owo eke amade n̄wan esie ama idemesie.”—Ephesus 5:25, 28.
“Ebe esie n̄ko onyụn̄ otoro enye. ‘Ediwak iban ẹmenam eti; edi afo akan mmọ kpukpru.’”—Mme N̄ke 31:28, 29.
“Nte owo asasan̄a ke ebok ikan̄, ndien ukot esie etre ndifọbọ? Kpa ntre ke etie ye anditiene n̄wan ufan esie: baba owo kiet eke otụkde enye idibọhọke ufen. Esịn efịbe . . . eyesobo ukpọn̄ esiemmọ.”—Mme N̄ke 6:28, 29, 32.
21. Ewe item Bible ekeme ndin̄wam n̄wanndọ?
21 Edieke n̄wan ọnọde ntịn̄enyịn ke mme edumbet Bible ẹtienede mi, emi eyetịp n̄kpọ esịn ke ndọ esie ndibịghi:
“Mbufo iban, ẹsụk idem ẹnọ ebe eke mbufo, man edieke ndusụk mmọ mînịmke ikọ Abasi ke akpanikọ, ẹkpedụri mmọ ẹda, itoho ke ukwọrọikọ, edi oto ke edu iban mmọ; ke adan̄aemi mmọ ẹkụtde nte mbufo iban ẹnyenede edisana ido ye ndịk [ye] sụn̄sụn̄ spirit eke enyenede iso bụt.”—1 Peter 3:1-4.
“Yak ebe ọnọ n̄wan se idide udeme [idan̄] n̄wan: n̄wan onyụn̄ anam kpa ntre ye ebe. . . . Ẹkûbọ kiet eken se idide unen esie, ibọhọke oto edinyịme n̄kan̄ mbiba ke ekpri ini.”—1 Corinth 7:3-5.
22. (a) Nso n̄kpọ en̄wen ẹkeme ndinam ndọ ọfọn? (b) Didie ke Jehovah ese usiondọ?
22 Bible owụt n̄ko ete ke ima, mfọnido, mbọm, ime, mbufiọk, nsịnudọn̄, ye itoro ẹdi mme akpan ikpehe ke ndọ. Ndọ oro mmọ ẹnanade etie nte ikọn̄ oro ananade un̄wana utịn ye mmọn̄—enye isiwakke ndisehe. Ntre yak odudu eke anamde utom ke esịt nnyịn onụk nnyịn ndisịn udọn̄ nnọ nnyụn̄ nnam kiet eken okop nduọkodudu ke ndọ nnyịn. Ti ete ke Jehovah ‘asasua usiondọ.’ Edieke ẹnamde-nam ima Christian, ufan̄ ndomokiet ikpodụhe inọ usịn efịbe ye n̄wụre ndọ. Ntak-a? ‘Koro ima idibehe ifep ke nsinsi.’—Malachi 2:16; 1 Corinth 13:4-8; Ephesus 5:3-5.
Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?
◻ Nso idi itiat idakisọn̄ ndọ oro okopde inemesịt?
◻ Didie ke odudu eke anamde utom ke esịt ekeme nditụk ndọ?
◻ Nso ke nnyịn ikeme ndinam man isọn̄ọ odudu eke anamde utom ke esịt nnyịn?
◻ Didie ke Joseph ye David ẹkenam n̄kpọ nsio nsio ke ini ẹkedude ke idak idomo?
◻ Nso item Bible edin̄wam mme ebe ye ibanndọ ndisọn̄ọ mbọbọ ndọ?
[Mme ndise ke page 18]
Nte nnyịn isida edumbet iba idu uwem—ifọn ido ke esop ndien isọn̄ ido ke ufọk?