Ndịk—Edi Ọsọ N̄kpọ Idahaemi edi Ididịghe ke Nsinsi!

NDITỌ ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi idụhe ke n̄kpaidem nte ke ndịk edi ọsọ n̄kpọ. Nte Mme Ntiense Jehovah ẹtịn̄de ntatara ntatara ke utom ukwọrọikọ mmọ, akpakịp uyarade odu nte ke nnyịn idu uwem ke ini oro ẹnịmde idiọn̄ọ ke mbụk owo. Afo ọmọfiọk ete ke ndịk oro odude ke kpukpru ebiet onịm enye idiọn̄ọ. Edi ke anyanini emi ekebede, Jesus ama anyan ubọk owụt, m̀mê onịm ini nnyịn idiọn̄ọ. Enye ọkọbọrọ mme mbụme oro mme apostle ẹkebụpde ẹban̄a edidu esie ye utịt editịm n̄kpọ emi, m̀mê ‘utịt ererimbot.’—Matthew 24:3.

Ubak ke se Jesus ekebemde iso etịn̄ edi emi:

“Idụt eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen: ikpọ unyek-isọn̄ ẹyedu; akan̄ ye mme idiọk udọn̄ọ ẹyenyụn̄ ẹdu ke nsio-nsio ebiet; n̄kpọ ndịk ye ikpọ idiọn̄ọ ẹyenyụn̄ ẹwụt idem ke ikpaenyọn̄.”—Luke 21:10, 11.

Nte afo ama otịm ọfiọk se enye etịn̄de aban̄a “n̄kpọ ndịk”? Ekem kpa ke ibọrọ oro, Jesus ama etịn̄ akpan n̄kpọ efen aban̄a ndịk oro ekemede nditụk fi ye mbonima fo nnennen ye ke usụn̄ enyenede iwụk. Edi mbemiso ikerede iban̄a oro, ẹyak nnyịn isọp idụn̄ọde ndusụk udiana uyarade nte ke nnyịn idu uwem ke mme ukperedem usen.—2 Timothy 3:1.

Ndịk Ekọn̄ Oro Enende

Mme ekọn̄ ẹmesobo ediwak ikpehe isọn̄. Ke uwụtn̄kpọ, magazine oro, Geo, okokot mme obube usio aran oro ẹkesịnde ikan̄ ke utịt en̄wan eke ndondo emi ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn “n̄kponn̄kan unọmọ n̄kann̄kụk emi akanam owo anamde.” Ekọn̄ ẹmewot m̀mê ẹbiomo ediwak miliọn owo ke mme itie duop, ndo. Ke ebede n̄kpan̄a ediwak miliọn mbonekọn̄ ye mbio obio ke Ekọn̄ Ererimbot I, ẹma ẹwot owo miliọn 55 ke Ekọn̄ Ererimbot II. Ti ete ke nte ubak idiọn̄ọ nte ke utịt ererimbot ama ekpere, Jesus ọkọdọhọ ete “idụt eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen.”

Nnyịn n̄ko ikemeke ndifụmi mme ukeme oro owo esịnde ke ndiwot ofụri orụk—edisobo ofụri orụk m̀mê mme owo. N̄kpan̄a ediwak miliọn mbon Armenia, Cambodia, Jew, Rwanda, Ukraine, ye ediwak eken ẹmediana ye uduọkiyịp oro akpade ubonowo idem ke ọyọhọ isua ikie 20 emi. Akpakịp uwotowo oro ke akaiso ke mme idụt oro mbon ukwan̄ ifiopesịt ido ukpono ẹsịnde udọn̄ ẹnọ usua ekpụk. Ih, ekọn̄ ke osụk anam isọn̄ ọyọhọ ye iyịp owo.

Mme ekọn̄ eyomfịn ẹda uwem ediwak owo idem ke en̄wan ama eketre. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a edibụk bọmb ke isọn̄ nte ẹmama. Nte ekemde ye ntọt kiet emi esop ndụn̄ọde Human Rights Watch akanamde, “n̄kpọ nte bọmb miliọn 100 ke ofụri ererimbot ẹsịn mbio obio ndịk ke idem.” Mme utọ bọmb oro ẹkaiso ndidi n̄kpọndịk nnọ iren, iban, ye nditọwọn̄ oro mîduehe anyanini ke ekọn̄ oro ẹkekamade mmọ ẹn̄wana ama okokụre. Ẹdọhọ ke kpukpru ọfiọn̄ ediwak tọsịn owo ke ẹbiomo ndo m̀mê ẹkpan̄a ke bọmb oro ẹbụkde ke isọn̄ ke se iwakde ibe idụt 60. Ntak emi owo mîsioho n̄kpọ oro edịghede uwem onyụn̄ obiomode owo ndo mi ifep ofụri ofụri? The New York Times ọkọdọhọ ete: “Ke ebobụk mme bọmb kpukpru usen ke udomo awakde akan nte ẹbiatde-biat ẹfep ke mme edinam usion̄o bọmb mfep, ntre ibat n̄kpan̄a ke akaiso ndikọri.”

Ibuotikọ n̄wedmbụk n̄kpọntịbe eke 1993 oro ama ọtọt ete ke edinyam mme bọmb ẹmi amakabade edi mbubehe oro “akpade n̄kpọ nte miliọn $200 kpukpru isua.” Emi abuana “n̄kpọ nte usiakifia ye itieutom ukara 100 ke idụt 48” emi “ẹsinọde nsio nsio orụk [bọmb] 340” ẹka idụt efen. Ke mbubịk, ẹnam ndusụk bọmb ẹbiet n̄kpọmbre man nditọwọn̄ ẹma! Kam kere, ndikokoi n̄ket nditọwọn̄ oro mîduehe nnọ ubiomo ndo ye nsobo! Ibuotikọ ewetmbụk n̄kpọntịbe kiet emi ọkọdọhọde “Bọmb Miliọn 100” ọkọdọhọ ete ke mme bọmb ẹma “ẹwot m̀mê ẹbiomo ediwak owo ndo ẹkan ekọn̄ oro ẹkamade idiọk ofụm n̄kpa, n̄kpri unam udọn̄ọ ye n̄kpọekọn̄ nuclear ẹn̄wana.”

Edi mme bọmb oro ẹbụkde ke isọn̄ idịghe n̄kukụre n̄kpọ n̄kpa oro ẹnyamde ke urua ererimbot. Mme ọdiọkitọn̄ mme anyam n̄kpọekọn̄ ke ẹnam mbubehe oro akpade ediwak biliọn dollar ke ofụri isọn̄. The Defense Monitor, emi Center for Defense Information emịn̄de, ọtọt ete: “Ke ofụri isua duop ẹmi ẹkebede [ọwọrọetop idụt kiet] ama ọnọ mme n̄kpọekọn̄ ẹmi ẹkekpade Biliọn $135 ẹka idụt efen.” Okopodudu idụt emi n̄ko “ama ọnọ unyịme ete ẹnyam mme enyene-ndịk n̄kpọekọn̄ ẹmi ẹkpade Biliọn $63, ẹnam utom ubọpn̄kpọ emi enyenede mbonekọn̄ ẹnyụn̄ ẹnọ idụt 142 ukpep.” Ntem ẹmesịn itiat idakisọn̄ ẹnọ ekọn̄ ye owo ndikụt ndutụhọ ke ini iso. Nte The Defense Monitor ọdọhọde, ke “1990 ikpọn̄, mme ekọn̄ ẹma ẹnam owo miliọn 5 ẹbọ ukpep ndikama n̄kpọekọn̄, akpa se ibede Biliọn $50, onyụn̄ owot mbahade kiet ke itie inan̄ ke otu owo miliọn kiet, n̄wakn̄kan mmọ ẹdide mbio obio.” Afo ke akpanikọ emekeme ndikere mban̄a ediwak ekọn̄ ẹmi ẹn̄wanade toto ke isua oro, ẹdade ndịk ye n̄kpan̄a ẹsọk ediwak miliọn owo efen efen!

N̄kaiso Edisobo Isọn̄ ye Uwem Esie

Prọfesọ Barry Commoner ọtọt ete: “Mmonịm ke akpanikọ nte ke n̄kaiso edisabade isọn̄, ke owo mîsehe iban̄a, ke akpatre eyebiat ekondo emi anam etre ndifọn se owo odụn̄de ke esịt.” Enye akaiso nditịn̄ nte ke mfịna idịghe unana ifiọk edi edi edikokoi ndiọk itọn̄. Nte afo emekere ke edinen ye ima ima Abasi nnyịn eyeyọ utọ idaha emi ke nsinsi, osiode nnyịn anyan ọnọ n̄kaiso ndịk usabaden̄kpọ? Edibiat isọn̄ oyom ete ẹnam ibat ye mme andibiat oro ndien ekem Abasi afiak ọdiọn̄ ekondo. Oro edi ubak ke se Jesus ekenemede ke ibọrọ oro enye ọkọnọde mme apostle esie kaban̄a ‘utịt ererimbot.’

Mbemiso nnyịn inemede nte Abasi edinamde edinam ibat oro ada itie, ẹyak nnyịn ikaiso idụn̄ọde mbụk owo. Idem edisiak ubak ubak ibat usabaden̄kpọ oro owo anamde edi n̄kpọ mfụhọ: ndiọi mmọn̄ ibọkn̄kpa oro ẹdepde nte edịm ye idiọkitọn̄ ukpi eto emi osobode ofụri akai; ediduọn̄ọ utak-usụhọ n̄kpọ nuclear, ndiọi mmọn̄ibọk, ye ediduọn̄ọ mme ndek nte ẹsesịme; edibiat ikpehe ozone oro ọnọde ukpeme; ye edida mme ibọk oro ẹwotde mbiet ye n̄kpri unam nnam n̄kpọ nte ẹmama.

Mme mbubehe unyamurua ẹsabade isọn̄ ke mme usụn̄ efen man ẹnyene udori. Ke ẹduọn̄ọ ediwak tọn utak-usụhọ n̄kpọ ke mme akpa, inyan̄ibom, ofụm, ye isọn̄. Ntaifiọk ẹda mme mbiara mbak ukwakutom uda ndụn̄ọde ikpaenyọn̄ ẹdehe enyọn̄, yak idọhọ, itan̄ke mmọ ifep ke ẹma ẹkedaha. Ifụm oro asan̄ade akanade ke ikpaenyọn̄ omofụk isọn̄ usọp usọp. Ke mîkpedịghe oto-obot ndutịm oro Abasi akanamde man isọn̄ ekeme ndifiak ndiọn̄ idemesie, ebietidụn̄ isọn̄ nnyịn ikpedịghe se owo odude uwem aba, ndien ibifịk akpakababa owo ko ke anyanini ke ntak mbio esie.

Owo akam asabade idemesie. Da, ke uwụtn̄kpọ, un̄wọn̄ ye edida n̄kpọsọn̄ ibọk eken ke idiọk usụn̄. Ke United States, ẹkot mme utọ mbumehe uda ibọk ke idiọk usụn̄ oro “akpa ke otu mfịna nsọn̄idem idụt oro.” Emi atak idụt oro biliọn $238 kpukpru isua, biliọn $34 edide se ẹbiatde “nte mîdotke [oro edi] ke ndise mban̄a mfịna nsọn̄idem [oro ẹkpefepde].” Afo ekere ke un̄wọn̄ atak okụk ye uwem owo ifan̄ ke ebiet emi afo odụn̄de?

Usụn̄uwem unana ukpan ye nsọn̄ibuot, emi ediwak owo ẹdọhọde ke enen, omosion̄o enyene-ndịk mfri eke akama-n̄kpa udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄, anamde ediwak owo ẹkpa n̄kpa nsek. Ẹkụt nte ke ikpehe etop n̄kpa ke mme n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ikpọ obio idahaemi ẹwụt n̄kọri ke ibatowo ẹmi ẹkpan̄ade ke mme iduọk isua 30 ye iduọk isua 40 mmọ. Ntak-a? Koro mmọ ẹsiwakde ndibọ utịp akama-nsobo eduuwem mmọ. Utọ enyene-ndịk n̄kọri emi ke mme udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄ ye mme udọn̄ọ en̄wen ekem ye prọfesi Jesus, koro enye ọkọdọhọ ete ke “idiọk udọn̄ọ eyedu ke nsio nsio ebiet.”

Ndiọkn̄kan usabaden̄kpọ, nte ededi, edi eke ekikere ye spirit owo, m̀mê eduuwem owo. Edieke afo odụn̄ọrede kpukpru orụk usabaden̄kpọ oro nnyịn isiakde tutu kemi, nte idịghe akpanikọ nte ke ata ekese mmọ ẹdi utịp edisabade ekikere? Kere ban̄a nsobo oro odude ke ntak mbukpo ekikere ke uduot uwotowo, idan̄ n̄kanubọk, n̄wo, ye mme orụk afai eken oro mme owo ẹdade ẹnọmọ mbon en̄wen. Ediwak owo ẹfiọk n̄ko ẹte ke ediwak miliọn usion̄o idịbi oro ẹnamde kpukpru isua ẹdi idiọn̄ọ usabaden̄kpọ ke n̄kan̄ eke ekikere ye spirit.

Nnyịn imokụt ekese ke eduuwem uyen. Unana ediwụt ukpono nnọ mme ete ye eka ye odudu ukara eken ke etịp n̄kpọ esịn ke n̄wụre ubon ye edibiat ibet ye ewụhọ. Unana edinyene eti mbak nnọ odudu ukara emi enyene ebuana nnennen nnennen ye unana idaha eke spirit ke n̄kan̄ mme uyen. Ke ntre, mbon oro ẹkpepde edito ke unam mforo owo, edinịm ke akpanikọ nte ke Abasi idụhe, ye mme ukpepn̄kpọ eken oro ẹbiatde mbuọtidem ẹnyene akamba udomo ubiomikpe. Ediwak mme ọnọ ukpep ido ukpono ẹmi, ke ukeme mmọ ndidi se ẹnyịmede nte mbon eyomfịn ye “mbon oro ẹdude uwem ekekem,” ẹwọn̄ọrede edem mmọ ẹwụt Ikọ Abasi, ẹnyene ubiomikpe n̄ko. Mmọ ye mbon en̄wen ẹmi ẹyọhọde ye ọniọn̄ eke ererimbot emi ẹkpep mme ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo ẹmi ẹnyenede ntuaha.

Mme utịp ẹna in̄wan̄în̄wan̄ mfịn. Idiọkitọn̄ ye usua, utu ke ima Abasi ye ekemmọ owo, ke ẹnụk mme owo mfịn. Idiọk mfri oro odude edi ntatara oburobụt ido uwem, afai, ye unana idotenyịn. Ke mfụhọ, emi anam nti owo ẹdu ke ndịk, esịnede edikop ndịk nte ke owo eyesobo idemesie ye ekondo emi.

Nte Enye Edidọdiọk m̀mê Edifọfọn Akan?

Nso ke n̄kpet n̄kpet ini iso akama kaban̄a ndịk? Nte ndịk eyekaiso ndikọri, mîdịghe nte ẹyekan enye ubọk? Ẹyak ifiak ise se Jesus akasiande mme apostle esie.

Enye ama anyan ubọk owụt n̄kpọ oro anade ke n̄kpet n̄kpet ini iso—kpa akwa ukụt. Ikọ esie ẹdi ẹmi: “Edi ukụt mme usen oro ama ekebe, idaha oro utịn eyekabade okịm, ọfiọn̄ idinyụn̄ inọhọ un̄wana esie, mme ntantafiọn̄ ẹyenyụn̄ ẹto ke ikpa-enyọn̄ ẹduọn̄ọ, ẹyenyụn̄ ẹnyen̄e mme odudu ikpa-enyọn̄. Adan̄aoro ke idiọn̄ọ Eyen Owo eyewụt idem ke enyọn̄: adan̄aoro ke kpukpru mme idụt isọn̄ ẹyenyụn̄ ẹfụhọ, mmọ ẹyenyụn̄ ẹkụt Eyen Owo odorode ke obubịt enyọn̄ edi ye odudu ye akwa ubọn̄.”—Matthew 24:29, 30.

Ntre nnyịn imekeme ndidori enyịn nte ke akwa ukụt eyesọp ọtọn̄ọ. Mme prọfesi Bible eken ẹwụt nte ke akpa ikpehe esie edidi usiene ke idem nsunsu ido ukpono ke ofụri ererimbot. Ekem akpa-owo idem n̄kpọntịbe oro ẹsụk ẹkotde ẹsịn mi eyedi, esịnede ndusụk n̄kpọntịbe ke ikpaenyọn̄. Nso ididi utịp ke idem ediwak miliọn owo?

Ọfọn, kere ban̄a mbiet mbụk oro ke ibọrọ Jesus emi nnyịn ikụtde mme ikọ prọfesi ẹmi ẹdọn̄ọde ọyọhọ ntọt:

“Ndien mme idiọn̄ọ ẹyedu ke utịn ye ọfiọn̄ ye ntantafiọn̄; editịmede-esịt eyenyụn̄ omụm mme idụt isọn̄, oto ke nnanenyịn aban̄a ediyomo emi inyan̄ ye mbufụt ẹyomode; idem eyeyemede owo oto ke ndịk ye edikama enyịn nse mme n̄kpọ eke ẹdiwọrọde ẹnọ ekondo: koro ẹyenyen̄e mme odudu ikpa-enyọn̄.”—Luke 21:25, 26.

Oro odu nnyịn ke iso. Edi idịghe kpukpru owo ẹdidu ke utọ ndịk oro adan̄aoro man anam idem eyemede mmọ. Ke edide isio ye oro, Jesus ọkọdọhọ ete: “Ke ini mme n̄kpọ ẹmi ẹtọn̄ọde ndiwọrọ, ẹmenede enyịn ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹmenede ibuot mbufo ke enyọn̄, koro edifak mbufo ke asan̄a ekpere.”—Luke 21:28.

Enye eketịn̄ mme ọnọ-nsịnudọn̄ ikọ oro ọnọ mme ata anditiene enye. Utu ke idem ndikeyemede m̀mê ndikpa mmọ nnọ ndịk, mmọ ẹma ẹnyene ntak ndimenede ibuot mmọ ke enyọn̄ uko uko, idem okposụkedi ẹkefiọkde ẹte ke utịt akwa ukụt ama ekpere. Ntak mîkopke ndịk?

Koro Bible etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete ke mme andibọhọ ofụri “akwa ukụt” emi ẹyedu. (Ediyarade 7:14) Mbụk oro ọnọde un̄wọn̄ọ emi ọdọhọ ete ke edieke nnyịn idude ke otu mme andibọhọ, nnyịn imekeme ndidara mme anana-mbiet edidiọn̄ nto ubọk Abasi. Enye eberi ye un̄wọn̄ọ emi nte ke Jesus “eyedi andikpeme mmọ, eyenyụn̄ ada mmọ aka ke idịm mmọn̄ uwem: ndien Abasi eyekwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep.”—Ediyarade 7:16, 17.

Mbon oro—ndien nnyịn imekeme ndisịne ke otu oro—ẹmi ẹdarade mme utọ edidiọn̄ oro idikopke ndịk oro anamde mme owo mfịn. Edi, oro iwọrọke ite ke mmọ idikopke-kop ndịk ndomokiet, koro Bible owụt nte ke eti ndịk odu. Ibuotikọ oro editienede eyeneme se emi edide ye nte enye okpotụkde nnyịn.

[Mme ebiet ẹdade ndise ẹto ke page 7]

Usabaden̄kpọ: Foto: Godo-Foto; ubomofụm: Foto U.S. Army; eto ẹtade ikan̄: Richard Bierregaard, Smithsonian Institution

[Ndise ke page 8]

Mme andituak ibuot nnọ Jehovah ẹbet obufa ererimbot oro asan̄ade ekpere ye inemesịt