Tie Bet Obio Emi Edidude ke Nsinsi

1. Jesus ọkọdọhọ ke nso iditịbe ke Jerusalem ke eyo mme apostle?

USEN ifan̄ mbemiso Jesus Christ akpade, enye ama ọdọhọ mme mbet esie prọfesi kiet emi ọkọdọn̄ọde n̄kpọ eti-eti. Prọfesi oro ekebem iso osu ini ẹkesobode Jerusalem ye temple esie. Enye ama odụri mmọ utọn̄ ete ke usen kiet “mbonekọn̄” ẹyedi ‘ẹdikan Jerusalem ẹkụk.’ (Luke 21:20) Jesus ama ọdọhọ mme anditiene enye ete mmọ ẹma ẹkụt mbonekọn̄ oro, yak mmọ ẹsọsọp ẹkpọn̄ obio oro. Mbonekọn̄ Rome ẹkedikan Jerusalem ẹkụk.​—Luke 21:21, 22.

2. Nso ke apostle Paul ekewet eti mme Christian emi ẹkedide mme Hebrew emi ẹkedụn̄de ke Judea ye Jerusalem?

² N̄kpasịp isua ifan̄ mbemiso mbonekọn̄ Rome ẹkande Jerusalem ẹkụk, apostle Paul ama ewet leta kiet emi ọkọdọn̄ọde n̄kpọ eti-eti, emi nnyịn idiọn̄ọde idaha-emi nte n̄wed Mme Hebrew. Ke leta oro, Paul ama ọnọ mme Christian ke Judea ye Jerusalem akpan item emi edin̄wamde mmọ ẹtịm idem ẹben̄e se ikosụk ifịtde idi. Nso ke ekedi? Ikedịghe n̄kpọ en̄wen ikan nsobo Jerusalem. Ekpedi mme Christian oro ẹma ẹyom ndibọhọ nsobo oro, akana mmọ ẹben̄e idem ndifehe n̄kpọn̄ ufọk mmọ ye mbubehe mmọ. Kop se Paul ekewetde aban̄a Jerusalem mi: “Nnyịn [inyeneke] obio eke edikade iso odu mi.” Enye ama afiak ewet ete: “Edi inen̄ede iyom enye emi edidide.”​—Heb. 13:14.

3. “Obio emi enyenede ata itiat idakisọn̄” edi ewe obio? Ntak emi iyomde enye?

³ Ana-edi ẹma ẹsak mme Christian emi ẹkefehede ẹkpọn̄ Jerusalem ye Judea, ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ mmọ ke mmọ ẹsesịme. Edi se mmọ ẹkebierede ndinam oro ama anyan̄a mmọ. Ẹsisak nnyịn n̄ko mfịn emi sia nnyịn inịmke ke mme owo ẹdinam mfịna ererimbot emi etre, nnyịn inyụn̄ isịnke idem in̄wana n̄kpọ man idu uwem mmọn̄eba ye aranọkwọk. Edi ntak emi nnyịn ibierede ndinam n̄kpọ ntre? Ntak edi ke imọdiọn̄ọ ke ererimbot emi ọmọn̄ ebebe efep. Iyom “obio emi enyenede ata itiat idakisọn̄,” oro edi, enye “emi edidide.” Obio Ubọn̄ Abasi ke itịn̄ iban̄a oro.a (Heb. 11:10; Matt. 6:33) Ke n̄kpri ibuotikọ kiet kiet, iyeneme (1) nte item emi Abasi ọkọnọde Paul spirit Esie ewet akan̄wamde mme Christian ke eyo mme apostle ẹka iso ẹyom “[obio] emi edidide,” (2) nte Paul eketịmde mmọ idem eben̄e se ikedide ke iso, ye (3) nte item esie an̄wamde nnyịn mfịn.

BUỌT IDEM YE ENYE EMI MÎDIKPỌN̄KE FI ỌKPỌKỌM EDI DIDIE

4. Nso ikanam Jerusalem edi akpan itie ọnọ mme Christian?

⁴ Jerusalem ekedi akpan itie ọnọ mme Christian. Ẹketọn̄ọ akpa esop mme Christian do ke isua 33 eyo mme apostle. Nditọ-ete emi ẹkesede ẹban̄a utom ikọt Abasi ini oro ẹkedụn̄ kpa ke obio oro. Ikụreke ke oro. Ediwak mme Christian ẹma ẹnyene ufọk, ẹnyene mbubehe, ye nsio nsio n̄kpọ efen ke obio oro. Kpa ye oro, Jesus ama odụri mbon emi ẹkedide mbet esie utọn̄ ete ke eyedi se mmọ ẹkpọn̄de Jerusalem, ke ayakam edi se mmọ ẹkpọn̄de Judea ofụri ofụri.​—Matt. 24:16.

5. Didie ke Paul eketịm mme Christian idem eben̄e se ikedide ke iso?

⁵ Sia Paul okoyomde ndin̄wam mme Christian oro ẹtịm idem ẹben̄e se ikedide ke iso, enye ama an̄wam mmọ ẹkụt nte Jehovah akadade Jerusalem. Paul ama eti mmọ ete ke enyịn Jehovah, temple, mme oku, ye mme uwa emi ẹkesiwade ke Jerusalem ikedịghe aba edisana. (Heb. 8:13) Mbon emi ẹkesịnde Messiah ke obio oro ẹma ẹwak ẹkan mbon emi ẹkenyịmede Messiah. Temple ke Jerusalem ikedịghe aba akpan ebiet emi ẹkesituakde ibuot ẹnọ Jehovah nte enye oyomde, ẹyenyụn̄ ẹsobo temple oro.​—Luke 13:34, 35.

6. Ntak emi se Paul eketide mme Christian ke Mme Hebrew 13:5, 6 ekedide ekemini item?

⁶ Ini Paul ekewetde leta ọnọ mme Hebrew, Jerusalem ekedi obio emi mme owo ẹfịghede ntem ke esịt tep-tep, isenowo ẹdi ẹdodụk ẹwọwọrọ, okonyụn̄ edi obio emi enemde-nem owo ndidụn̄. Owo Rome kiet emi ekesiwetde n̄wed ini oro ọkọdọhọ ke Jerusalem ekedi ‘obio emi ọkọwọrọde etop akan ke ererimbot n̄kan̄ oro ini oro.’ Mme Jew ẹma ẹsito nsio nsio ediwak idụt en̄wen ẹdika do ikata ke isua man ẹkedụk mme usọrọ ido ukpono mmọ. Oro ama esinam okụk odụk obio oro eti-eti. Imenịm ke enye oro ama ada uforo ọsọk ndusụk mme Christian do. Etie nte enye oro akanam Paul ọdọhọ mmọ ete: “Ẹkûyak usụn̄ uwem mbufo asan̄a ye ima okụk, edi ẹyụhọ ye se mbufo ẹnyenede.” Ke enye ama eketịn̄ oro ama, enye ama etịn̄ ọkpọ-ikọ kiet ke N̄wed Abasi emi owụtde se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ọnọ mme asan̄a-utom esie kiet kiet. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Ndidehedei n̄kpọn̄ fi, ndinyụn̄ nsịnke fi.” (Kot Mme Hebrew 13:5, 6; Deut. 31:6; Ps. 118:6) Ama enen̄ede edi se mme Christian emi ẹkedụn̄de ke Jerusalem ye Judea ẹtide un̄wọn̄ọ oro. Ntak edi ke ekpri ini ama ekebe tọn̄ọ mmọ ẹkebọ leta oro, eyedi se mmọ ẹkpọn̄de ufọk mmọ ye mbubehe mmọ ẹnyụn̄ ẹmende n̄kpọ ifan̄ kpọt ke otu inyene mmọ. Eyedi se mmọ ẹtọn̄ọde uwem ke obufa itie; obufa uwem itịn̄de mi idimemke-o.

7. Ntak emi ikpekpepde ndibuọt idem ye Jehovah ke ofụri esịt idaha-emi?

⁷ Se ikpepde: Ke eke nnyịn, nso iditịbe ekpri ini ke iso? “Akwa ukụt” ọyọtọn̄ọ, ndien utịt esie edidi nsobo idiọk ererimbot emi. (Matt. 24:21) Ana itat enyịn ise se ikade iso inyụn̄ idu ke mben̄e-idem kpa nte mme Christian eyo mme apostle oro ẹkenamde. (Luke 21:34-36) Ke ini akwa ukụt, ekeme ndidi se idikpọn̄de ndusụk inyene nnyịn mîdịghe ikpọkpọn̄ kpukpru, oyonyụn̄ edi se inịmde ke ofụri esịt ke Jehovah idikpọn̄ke ikọt esie ọkpọkọm edi didie. Idem idaha-emi akwa ukụt mîtọn̄ọke kan̄a, imenyene ifet ndiwụt ke imenen̄ede ibuọt idem ye Jehovah. Bụp idemfo ete, ‘Ndi nte nsinamde n̄kpọ ye se mbierede ndida uwem mi nnam owụt ke mbuọt idem ye Abasi emi ọn̄wọn̄ọde ndise mban̄a mi, idịghe ke inyene?’ (1 Tim. 6:17) Imekeme ndikpep ekese n̄kpọ nto se iketịbede ke eyo mme apostle oro. Edi “akwa ukụt” emi edidide ke iso ayakan eke ini oro. Ukụt emi osụk edide edi se mîtịbeke akananam. Edi idinam didie idiọn̄ọ nnennen se ikpanamde ukụt oro ama ọtọn̄ọ?

ẸKOP UYO ẸNỌ MBON ORO ẸDADE USỤN̄

8. Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ẹnam nso?

⁸ Ke isua ifan̄ kpọt ama ekebe tọn̄ọ mme Hebrew ẹkebọ leta Paul oro, mme Christian ẹma ẹkụt nte mbonekọn̄ Rome ẹkande Jerusalem ẹkụk. Oro okowụt mmọ ke ini itọk ekem, ke ẹmọn̄ ẹsobo Jerusalem. (Matt. 24:3; Luke 21:20, 24) Edi m̀mọ̀n̄ ke mmọ ẹdifehe ẹka? N̄kukụre se Jesus eketịn̄de ekedi: “Yak mbon oro ẹdude ke Judea ẹfehe ẹka ikpọ obot.” (Luke 21:21) Ikpọ obot ẹma ẹwak eti-eti ke n̄kan̄ oro. Ewe ke mmọ ẹdifehe ika idaha-oro?

9. Nso ikpakanam mme Christian ẹkere m̀mê ewe obot ke mmimọ idifehe ika? (Se map n̄ko.)

⁹ Kop ndusụk ikpọ obot emi mme Christian ẹkpekekemede ndifehe n̄ka: mme obot Samaria, mme obot Galilee, Obot Hermon ye mme obot Lebanon, ye mme obot ke edem Akpa Jordan n̄kan̄ oko. (Se map.) Ndusụk obio ke mme itie emi ẹketiede obot obot ẹketie nte ẹfọn, ke owo okpodu do idinyeneke mfịna. Da obio Gamla ke uwụtn̄kpọ. Obio oro okodu ke mben n̄kokon̄ obot kiet ntem, ikonyụn̄ imemke utom ndisịm do. Ndusụk mme Jew ẹkeda obio oro nte ata eti itie emi owo ekemede ndifehe n̄ka n̄kodu, mfịna isịmke enye. Edi ekọn̄ emi mme Jew ye mbon Rome ẹken̄wanade do ama enyene ndịk. Ediwak owo emi ẹkedụn̄de do ẹma ẹkpan̄a.b

10-11. (a) Ikere ke didie ke Jehovah eketeme mme Christian se ẹkpenamde? (Mme Hebrew 13:7, 17) (b) Didie ke mme Christian ẹkedia ufọn ke ntak emi mmọ ẹkekopde uyo mbon emi ẹdade mmọ usụn̄? (Se ndise n̄ko.)

¹⁰ Etie nte Jehovah akada mbon emi ẹkedade usụn̄ ke esop eteme mme Christian se ẹkpenamde. Kop se ewetmbụk eset kiet emi ekekerede Eusebius ekewetde nte ini akakade. Enye ọkọdọhọ ete: ‘Abasi ama ayarade owụt ndusụk nditọ-ete ke Jerusalem ete yak mmọ ẹkpọn̄ obio oro mbemiso ekọn̄ asiahade, ẹkedụn̄ ke obio kiet ke Perea, emi ekekerede Pella.’ Pella ekedi itie emi ẹkpefehede ẹka sia ikoyomke usụn̄ ikpọn̄ Jerusalem ikonyụn̄ isọn̄ke ndisịm do. Pella ekedi obio mme Gentile, ndien mme Jew ifan̄ emi ẹkedụn̄de do ikedịghe mbon emi ẹbiomde-biom n̄kpọ ido ukpono mme Jew ke ibuot, ikonyụn̄ iyomke ndin̄wana ye mbon Rome.​—Se map.

¹¹ Mme Christian emi ẹkefehede ẹka ikpọ obot ẹma ẹnam item Paul emi ọkọdọhọde “ẹkop uyo ẹnọ mbon oro ẹdade usụn̄” ke esop. (Kot Mme Hebrew 13:7, 17.) N̄kopitem oro akanyan̄a ikọt Abasi. Mbụk ọsọn̄ọ ke Abasi ikọkpọn̄ke mbon emi ‘ẹketiede ẹbet obio emi enyenede ata itiat idakisọn̄,’ emi edide Obio Ubọn̄ Abasi.​—Heb. 11:10.

12-13. Didie ke Jehovah ada ikọt esie usụn̄ ke nsio nsio ini nnanenyịn?

¹² Se ikpepde: Jehovah esida mbon emi ẹdade usụn̄ eteme ikọt esie nnennen se ẹdinamde. Ke N̄wed Abasi, uwụtn̄kpọ ọdọdọn̄ọ ọyọhọ nte Jehovah akadade mme ekpemerọn̄ eteme ikọt esie se ẹkpenamde ke mme ini nnanenyịn. (Deut. 31:23; Ps. 77:20) Nnyịn mfịn imokụt ediwak n̄kpọ emi ẹwụtde ke Jehovah ke aka iso ada mbon emi ẹdade usụn̄ eteme nnyịn se ikpanamde.

¹³ Ke uwụtn̄kpọ, ini udọn̄ọ COVID-19 ọkọtọn̄ọde ke ofụri ererimbot, “mbon oro ẹdade usụn̄” ẹma ẹteme mme esop se ẹkpenamde. Ẹma ẹteme mbiowo nte mmọ ẹdin̄wamde nditọ-ete ẹsop idem ẹka iso ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. Ke ọfiọn̄ ifan̄ ama ekebe tọn̄ọ udọn̄ọ oro ọkọtọn̄ọ, ima inịm akamba mbono ke se ibede usem 500. Akananam utọ n̄kpọ oro iketịbeke akpa. Ndusụk owo ẹkeda Intanet ẹdụk mbono oro, ndusụk ẹse ke TV, ndusụk ẹkokop ke radio. Udọn̄ọ oro ikakpanke n̄kpọ Ikọ Abasi ndisịm nnyịn. Ke ntak oro, kpukpru nnyịn ke ofụri ererimbot ima ika iso idiana kiet sia ikọbọ ukem ndausụn̄. Ẹyak inen̄ede inịm ke inamke n̄kpọ m̀mê nso utọ mfịna idisịm nnyịn ke ini iso, ke Jehovah ayaka iso an̄wam mbon emi ẹdade usụn̄ ẹdiọn̄ọ nnennen se ẹkpenamde. Imokụt ke ndibuọt idem ye Jehovah nnyụn̄ n̄kop item esie ayan̄wam nnyịn itịm idem iben̄e akwa ukụt inyụn̄ idiọn̄ọ nte inamde n̄kpọ ini akwa ukụt oro edinyen̄ede ofụri ererimbot. Edi nso idi mme edu en̄wen emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn?

MA NDITỌ-ETE NYỤN̄ TAT UBỌK

14. Mme Hebrew 13:1-3 owụt ke mme edu ewe ke akana mme Christian ẹnen̄ede ẹnyene mbemiso ẹsobode Jerusalem ye temple esie?

¹⁴ Akwa ukụt ama ọtọn̄ọ, eyedi se imade kiet eken ikan nte ikesimade. Ke ntak oro, eyedi se ikpebede mme Christian emi ẹkedụn̄de ke Jerusalem ye Judea. Mmọ ẹma ẹsimama kiet eken. (Heb. 10:32-34) Edi ke mme isua ifan̄ oro mbemiso ẹkesobode Jerusalem ye temple esie, akana “ima nditọete” emi mmọ ẹkenyenede akan se mmọ ẹma ẹkenyenyene, mmọ ẹnyụn̄ ‘ẹkama isenowo’ ẹkan nte ẹkesikamade.c (Kot Mme Hebrew 13:1-3.) Eyedi se nnyịn n̄ko inamde ukem oro nte utịt ererimbot emi osụk ekperede.

15. Ntak emi akanade mme Christian emi ẹkedide mme Hebrew ẹwụt ke mmimọ imama nditọ-ete mmimọ ata ima inyụn̄ itat ubọk ke mmọ ẹma ẹkefen̄e ẹkpọn̄ Jerusalem?

¹⁵ Ini mbonekọn̄ Rome ẹkekande Jerusalem ẹkụk, edi ẹtise mmọ ẹfiak edem inikiet inikiet, mme Christian ẹma ẹda ifet oro ẹtan̄ n̄kpọ ifan̄ ẹfen̄e ẹwọn̄ọ. (Matt. 24:17, 18) Ke usụn̄ itọk emi mmọ ẹfen̄ede ẹka ikpọ obot do, akana mmọ ẹn̄wam kiet eken. Ke mmọ ẹma ẹkesịm obufa itie emi mmọ ẹdidụn̄de, akana mmọ ẹka iso ẹn̄wam kiet eken. Imenịm ke ama enyene ediwak ini emi akanade mmọ ẹn̄wam mbon en̄wen ẹnyene “se ẹnen̄erede ẹyom.” Ifet ekedi emi ọnọ mmọ ndiwụt ke imenen̄ede ima nditọ-ete mmimọ inyụn̄ n̄kama mmọ esen. Nte mmọ ẹdinamde oro edidi mmọ ndin̄wam kiet eken nnyụn̄ mbuana se mmọ ẹnyenede.​—Titus 3:14.

16. Didie ke ikeme ndiwụt ke imama nditọ-ete emi ẹyomde un̄wam nnyịn? (Se ndise n̄ko.)

¹⁶ Se ikpepde: Ima esinam in̄wam nditọ-ete nnyịn mmọ ẹma ẹyom un̄wam ẹto nnyịn. Ekọn̄ emi ẹsụk ẹn̄wanade ke nsio nsio ebiet ke ndondo emi, ye nsobo ye n̄wụre emi oyobio, ikan̄, ye mmọn̄ adade edi kpa ke ndondo emi anam nditọ-ete ẹkpọn̄ edem mmọ ẹkedu ke ebiet en̄wen. Ediwak ikọt Abasi ẹnọ nditọ-ete emi se mmọ ẹdade ẹse ẹban̄a idem ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ mmọ idem ẹka iso ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah. Sista kiet emi edide eyen Ukraine ama ọkpọn̄ ufọk esie ke ntak ekọn̄. Kop se enye ọkọdọhọde mi: “Imokụt nte Jehovah adade nditọ-ete ada nnyịn usụn̄ onyụn̄ an̄wam nnyịn. Mmọ ẹma ẹdara nnyịn ẹnyụn̄ ẹn̄wam nnyịn eti-eti ke Ukraine, ke Hungary, ye ke Germany emi idude idaha-emi.” Mbon emi ẹtatde ubọk ẹn̄wam nditọ-ete mmọ ẹnyụn̄ ẹsede ẹban̄a mmọ ẹyak Jehovah ada mmọ anam se akpanade ẹnam.​—N̄ke 19:17; 2 Cor. 1:3, 4.

17. Ntak emi enen̄erede ọfọn ikpep idaha-emi ndima nditọ-ete ata ima nnyụn̄ ntat ubọk?

¹⁷ Ke ini akwa ukụt emi osụk edide ke iso, eyedi se in̄wamde nditọ-ete nnyịn ikan nte inamde idaha-emi. Enye oro idịghe se ẹbobụp. (Hab. 3:16-18) Jehovah ke ekpep nnyịn idaha-emi ndima nditọ-ete nnyịn ata ima nnyụn̄ ntat ubọk. Eyenen̄ede edi se imade nditọ-ete ata ima inyụn̄ itatde ubọk ini oro.

N̄KPỌ EDITIE DIDIE KE INI ISO?

18. Didie ke ikeme ndikpebe mme Christian ke eyo mme apostle emi ẹkedide mme Hebrew?

¹⁸ Mbụk ọsọn̄ọ ke mme Christian emi ẹkefehede ẹka ikpọ obot ẹma ẹbọhọ afanikọn̄ emi ekesịmde Jerusalem. Mmọ ẹma ẹfehe ẹkpọn̄ obio oro, edi Jehovah ikọkpọn̄ke mmọ. Eke eyo nnyịn emi-e? Nnyịn inen̄ekede idiọn̄ọ kpukpru se iditịbede ke ini iso. Edi Jesus ama odụri nnyịn utọn̄ ete iben̄e idem ndinam se ẹdidọhọde inam. (Luke 12:40) Imọdiọn̄ọ n̄ko item emi Paul ọkọnọde ke leta emi enye ekewetde ọnọ mme Hebrew. Item oro enyene ufọn ọnọ nnyịn ukem nte ekenyenede ufọn ọnọ mme Christian ke eyo mme apostle oro. N̄kpọ efen edi ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ nnyịn owo kiet kiet ete ke tutu amama imọ idikpọn̄ke nnyịn, imọ idinyụn̄ isịnke nnyịn. (Heb. 13:5, 6) Ẹyak inen̄ede iyom Obio Ubọn̄ Abasi emi edide obio emi edidude ke nsinsi ndien iyenyene mme edidiọn̄ emi ẹdisan̄ade ye ukara Obio Ubọn̄ oro.​—Matt. 25:34.