Καλό Στρες, Κακό Στρες

«Εφόσον το στρες είναι η ακαθόριστη αντίδραση του σώματος σε οποιαδήποτε απαίτηση, όλοι έχουμε πάντοτε κάποιο βαθμό στρες».—Δρ Χανς Σέλι.

ΓΙΑ να παίξει κάποιος βιολιστής μουσική, οι χορδές του βιολιού του πρέπει να είναι τεντωμένες—αλλά μόνο μέχρις ενός βαθμού. Αν είναι πολύ τεντωμένες, θα σπάσουν. Αλλά αν οι χορδές είναι πολύ χαλαρές, δεν θα παραγάγουν κανέναν ήχο. Η κατάλληλη τάση βρίσκεται κάπου ανάμεσα στα δύο άκρα.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το στρες. Πάρα πολύ στρες μπορεί να είναι επιβλαβές, όπως έχουμε ήδη δει. Αλλά τι θα λέγατε για την παντελή έλλειψη στρες; Αν και η προοπτική μπορεί να φαίνεται ελκυστική, είναι γεγονός ότι χρειάζεστε το στρες—τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό. Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι ενώ διασχίζετε κάποιο δρόμο βλέπετε ξαφνικά ένα αυτοκίνητο να σας πλησιάζει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Το στρες είναι εκείνο που θα σας βοηθήσει να φύγετε από τη μέση—γρήγορα!

Αλλά το στρες δεν είναι χρήσιμο μόνο σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Χρειάζεστε επίσης το στρες για να κάνετε τις καθημερινές σας εργασίες. Όλοι έχουμε κάποιο βαθμό στρες κάθε στιγμή. “Ο μόνος τρόπος για να αποφύγει κάποιος το στρες είναι να πεθάνει”, λέει ο Δρ Χανς Σέλι. Προσθέτει ότι η δήλωση «έχει στρες» είναι τόσο γενική όσο η έκφραση «έχει πυρετό». «Αυτό που στην πραγματικότητα εννοούμε με τέτοιες εκφράσεις», λέει ο Σέλι, «είναι ότι υπάρχει υπερβολική ποσότητα στρες ή θερμοκρασίας του σώματος». Με αυτά τα δεδομένα, η αναψυχή επίσης περιλαμβάνει στρες, και το ίδιο αληθεύει για τον ύπνο, εφόσον η καρδιά σας πρέπει να συνεχίσει να χτυπάει και οι πνεύμονές σας να λειτουργούν.

Τρία Είδη Στρες

Όπως ακριβώς υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί στρες, έτσι υπάρχουν και διαφορετικά είδη.

Το έντονο στρες δημιουργείται από τις πιέσεις της καθημερινής ζωής. Πολλές φορές περιλαμβάνει δυσάρεστες καταστάσεις οι οποίες πρέπει να διευθετηθούν. Εφόσον αυτές είναι περιστασιακές και απλώς προσωρινές, το στρες μπορεί συνήθως να τεθεί υπό έλεγχο. Ασφαλώς, υπάρχουν ορισμένα άτομα που περνάνε γοργά από τη μια κρίση στην άλλη—πραγματικά, φαίνεται ότι το χάος αποτελεί μέρος της προσωπικότητάς τους. Ακόμα και αυτό το επίπεδο του έντονου στρες μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο. Ωστόσο, εκείνος που υποφέρει μπορεί να αντιστέκεται στην αλλαγή μέχρις ότου συνειδητοποιήσει τις επιπτώσεις που έχει ο θυελλώδης τρόπος ζωής του στον ίδιο και στους γύρω του.

Ενώ το έντονο στρες είναι προσωρινό, το χρόνιο στρες έχει μεγάλη διάρκεια. Εκείνος που υποφέρει δεν βλέπει καμιά διέξοδο από τη στρεσογόνο κατάσταση, είτε πρόκειται για τα δεινά της φτώχειας είτε για τη δυστυχία που προξενεί μια άχαρη εργασία ή η ανεργία. Τα αυξανόμενα οικογενειακά προβλήματα μπορούν επίσης να προξενήσουν χρόνιο στρες. Επίσης, η φροντίδα κάποιου άρρωστου συγγενή μπορεί να δημιουργήσει στρες. Ανεξάρτητα από την αιτία, το χρόνιο στρες εξουθενώνει σταδιακά το θύμα του, ημέρα με την ημέρα, εβδομάδα με την εβδομάδα, μήνα με το μήνα. «Η χειρότερη πλευρά του χρόνιου στρες είναι ότι οι άνθρωποι το συνηθίζουν», αναφέρει ένα βιβλίο που ασχολείται με αυτό το θέμα. «Οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται αμέσως το έντονο στρες επειδή είναι κάτι καινούριο· αγνοούν το χρόνιο στρες επειδή είναι παλιό, γνωστό και, μερικές φορές, σχεδόν τους βολεύει».

Το ψυχοτραυματικό στρες είναι ο αντίκτυπος μιας φοβερής τραγωδίας, όπως είναι ο βιασμός, ένα ατύχημα ή μια φυσική καταστροφή. Πολλοί βετεράνοι πολέμου καθώς και επιζώντες από στρατόπεδα συγκέντρωσης υποφέρουν από αυτό το είδος στρες. Στα συμπτώματα του ψυχοτραυματικού στρες μπορεί να περιλαμβάνονται έντονες αναμνήσεις της τραυματικής εμπειρίας, ακόμα και ύστερα από χρόνια, σε συνδυασμό με αυξημένη ευαισθησία σε ασήμαντα γεγονότα. Μερικές φορές διαπιστώνεται ότι το άτομο πάσχει από μια πάθηση που λέγεται διαταραχή έπειτα από ψυχοτραυματικό στρες (PTSD).—Βλέπε το παραπάνω πλαίσιο.

Ευαισθητοποίηση στο Στρες

Μερικοί λένε ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε τώρα στο στρες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο και τι είδους στρες αντιμετωπίσαμε στο παρελθόν. Λένε ότι τα τραυματικά γεγονότα μπορούν στην πραγματικότητα να αλλάξουν τη χημική «καλωδίωση» του εγκεφάλου, κάνοντας ένα άτομο πολύ πιο ευαίσθητο στο στρες που θα αντιμετωπίσει στο μέλλον. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη 556 βετεράνων του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, ο Δρ Λόρενς Μπρας διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος εγκεφαλικού ήταν οχτώ φορές μεγαλύτερος για όσους είχαν υπάρξει αιχμάλωτοι πολέμου από ό,τι ήταν για τους άλλους—ακόμα και 50 χρόνια μετά την αρχική τραυματική εμπειρία. «Το στρες που ένιωθαν ως αιχμάλωτοι πολέμου ήταν τόσο οξύ ώστε άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο επρόκειτο να αντιδρούν αυτοί οι άνθρωποι στο στρες μελλοντικά—τους ευαισθητοποίησε».

Τα στρεσογόνα γεγονότα τα οποία έχει αντιμετωπίσει κάποιος στην παιδική ηλικία δεν θα πρέπει να υποτιμούνται, λένε οι ειδικοί, εφόσον αυτά μπορεί να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο. «Τα περισσότερα παιδιά που έχουν κάποια τραυματική εμπειρία δεν τα πηγαίνουν στο γιατρό», λέει η Δρ Τζιν Κινγκ. «Εκείνα υπερπηδούν το πρόβλημα, συνεχίζουν τη ζωή τους, και καταλήγουν στο γραφείο μας έπειτα από χρόνια, υποφέροντας από κατάθλιψη ή από καρδιοπάθεια». Εξετάστε, για παράδειγμα, την τραυματική εμπειρία της απώλειας ενός γονέα. «Όταν εμφανιστεί στρες αυτού του μεγέθους σε νεαρή ηλικία, μπορεί να αλλάξει μόνιμα τα κυκλώματα του εγκεφάλου», λέει η Δρ Κινγκ, «κάνοντάς τα λιγότερο ικανά να χειριστούν το φυσιολογικό, καθημερινό στρες».

Ασφαλώς, το πώς ένα άτομο αντιδρά στο στρες μπορεί επίσης να εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες, περιλαμβανομένης της ιδιοσυγκρασίας του και των διαθέσιμων μέσων που μπορούν να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τα στρεσογόνα γεγονότα. Ανεξάρτητα από τα αίτιά του, όμως, το στρες μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο. Είναι αλήθεια ότι αυτό δεν είναι εύκολο. Η Δρ Ρέιτσελ Γιεχούντα παρατηρεί: «Το να λέτε σε κάποιον που έχει ευαισθητοποιηθεί στο στρες απλώς να ηρεμήσει είναι σαν να λέτε σε κάποιον που πάσχει από αϋπνία απλώς να κοιμηθεί». Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορεί να κάνει κάποιος για να μειώσει το στρες, όπως θα δείξει το επόμενο άρθρο.

[Πλαίσιο στη σελίδα 7]

Στρες από την Εργασία—Ένα «Παγκόσμιο Φαινόμενο»

Μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών λέει: «Το στρες έχει γίνει ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα υγείας του 20ού αιώνα». Η παρουσία του στον εργασιακό χώρο είναι αισθητή.

• Ο αριθμός των αιτήσεων για αποζημίωση λόγω στρες που υποβλήθηκαν από δημόσιους υπαλλήλους στην Αυστραλία αυξήθηκε κατά 90 τοις εκατό σε μια περίοδο μόνο τριών ετών.

• Μια έρευνα στη Γαλλία αποκάλυψε ότι το 64 τοις εκατό των νοσοκόμων και το 61 τοις εκατό των δασκάλων λένε ότι τους αναστατώνει το γεμάτο στρες περιβάλλον στο οποίο εργάζονται.

• Υπολογίζεται ότι οι ασθένειες που σχετίζονται με το στρες κοστίζουν στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 54 τρισ. δρχ.) κάθε χρόνο. Θεωρείται ότι το 75 ως 85 τοις εκατό του συνόλου των εργατικών ατυχημάτων σχετίζονται με το στρες.

• Σε πολλές χώρες διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες υποφέρουν από στρες περισσότερο από τους άντρες, πιθανώς επειδή έχουν πιο πολλά καθήκοντα να εξισορροπήσουν ανάμεσα στο σπίτι και στην εργασία.

Το στρες από την εργασία είναι σίγουρα, όπως το αποκαλεί η έκθεση του Ο.Η.Ε., ένα «παγκόσμιο φαινόμενο».

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

PTSD—Μια Φυσιολογική Αντίδραση σε μια Αφύσικη Εμπειρία

“Ακόμη και τρεις μήνες μετά το ατύχημα που είχαμε με το αυτοκίνητό μας, δεν μπορούσα να σταματήσω να κλαίω ούτε κατάφερνα να κοιμηθώ τα βράδια. Και μόνο το να βγω από το σπίτι μού προξενούσε τρόμο”.—Λουίζ.

Η ΛΟΥΙΖ πάσχει από διαταραχή έπειτα από ψυχοτραυματικό στρες (PTSD), μια εξασθενητική πάθηση που χαρακτηρίζεται από επανεμφανιζόμενες και απρόσκλητες αναμνήσεις, ή όνειρα, κάποιου τραυματικού γεγονότος. Το άτομο που πάσχει από PTSD ίσως επίσης τρομάζει υπερβολικά εύκολα. Για παράδειγμα, ο ψυχολόγος Μάικλ Ντέιβις αναφέρει την περίπτωση ενός βετεράνου του Βιετνάμ ο οποίος την ημέρα του γάμου του βούτηξε στους θάμνους όταν άκουσε έναν εκκωφαντικό θόρυβο από εξάτμιση αυτοκινήτου. «Καθετί γύρω του θα έπρεπε να του έλεγε ότι όλα ήταν εντάξει», λέει ο Ντέιβις. «Είχαν περάσει 25 χρόνια· βρισκόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, όχι στο Βιετνάμ· . . . φορούσε άσπρο σμόκιν, όχι στολή μάχης. Αλλά όταν εμφανίστηκε εκείνο το παλιό ερέθισμα, έτρεξε να καλυφτεί».

Οι τραυματικές εμπειρίες από το πεδίο της μάχης είναι ένα μόνο από τα αίτια της PTSD. Σύμφωνα με Το Υπόμνημα του Χάρβαρντ για την Ψυχική Υγεία (The Harvard Mental Health Letter), η διαταραχή μπορεί να προκληθεί από οποιοδήποτε «γεγονός ή σειρά γεγονότων που περιλαμβάνει πραγματικό ή επαπειλούμενο θάνατο, σοβαρή βλάβη ή κάποια απειλή για τη σωματική ακεραιότητα. Ίσως πρόκειται για φυσική καταστροφή, ατύχημα ή ανθρώπινη πράξη: πλημμύρα, φωτιά, σεισμό, αυτοκινητικό ατύχημα, βομβαρδισμό, πυροβολισμούς, βασανιστήρια, απαγωγή, επίθεση, βιασμό ή κακοποίηση παιδιού». Απλώς και μόνο το να παραστεί κάποιος μάρτυρας ενός τραυματικού γεγονότος ή να μάθει για αυτό—πιθανώς μέσω συγκλονιστικής μαρτυρίας ή φωτογραφιών—μπορεί να προξενήσει συμπτώματα PTSD, ειδικά αν εκείνοι που περιλαμβάνονται είναι μέλη της οικογένειας ή στενοί φίλοι.

Βέβαια, οι άνθρωποι αντιδρούν διαφορετικά στις τραυματικές εμπειρίες. «Οι περισσότεροι που υφίστανται κάποια τραυματική εμπειρία δεν εμφανίζουν σοβαρά ψυχιατρικά συμπτώματα, και ακόμα και όταν υπάρχουν συμπτώματα, δεν καταλήγουν κατ’ ανάγκη σε PTSD», εξηγεί Το Υπόμνημα του Χάρβαρντ για την Ψυχική Υγεία. Τι θα πούμε για εκείνους των οποίων το στρες τελικά γίνεται PTSD; Με τον καιρό, μερικοί καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν τα αισθήματα που σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία και να βρουν ανακούφιση. Άλλοι εξακολουθούν να παλεύουν με τις αναμνήσεις του τραυματικού γεγονότος πολλά χρόνια έπειτα από τότε που συνέβη.

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, εκείνοι που υποφέρουν από PTSD—και εκείνοι που θέλουν να τους βοηθήσουν—θα πρέπει να θυμούνται ότι η ανάρρωση απαιτεί υπομονή. Η Αγία Γραφή προτρέπει τους Χριστιανούς “να μιλάνε παρηγορητικά στις καταθλιμμένες ψυχές” και να είναι «μακρόθυμοι προς όλους». (1 Θεσσαλονικείς 5:14) Για τη Λουίζ, που αναφέρθηκε στην αρ­χή του άρθρου, χρειάστηκε να περάσουν πέντε μήνες προτού μπορέσει να οδηγήσει ξανά αυτοκίνητο. «Παρά την πρόοδο που σημείωσα», δήλωσε τέσσερα χρόνια μετά το ατύχημα, «η οδήγηση δεν πρόκειται να ξαναγίνει η ευχάριστη εμπειρία που ήταν κάποτε για εμένα. Είναι κάτι που πρέπει να το κάνω, και γι’ αυτό το κάνω. Αλλά έχω σημειώσει μεγάλη πρόοδο από την περίοδο μετά το ατύχημα κατά την οποία ένιωθα τόσο αβοήθητη».

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Πολλοί υπάλληλοι γραφείου είναι εξαντλημένοι από το στρες

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Δεν σας κάνει κακό κάθε είδους στρες