O Cyril Kei Methodius​—Rau Dauvakadewa iVolatabu Rau Bulia na Matuavosa

“Sa papitaiso na neimami matanitu ia e sega na neimami qasenivuli. Keimami sega ni kila na vosa vakirisi se vakalatina. Keimami sega ni kila na wilivola se na kena ibalebale; tala mai e so na qasenivuli mera vakavulici keimami ena iVolatabu kei na kedra ibalebale.” ​—Rostislav, ravouvou kei Moravia, 862 S.K.

NIKUA, e sivia na 435 na milioni era vosataka e dua vei ira na vosa vaka Slav, era wilika na iVolatabu ni vakadewataki ena nodra vosa sara ga ni vanua.a Ena iwiliwili oya, era le 360 na milioni era wilika na matuavosa vaka Cyrillic. Ia ena 12 na senitiuri sa oti, e sega sara tu ga ni bau volai nodra vosa se me bau dua tu na matuavosa ni nodra qase. Erau mani vukei ira na kai Slav ena ituvaki oya o rau na turaga veitacini o Cyril kei Methodius. O ira era taleitaka na Vosa ni Kalou era kila ni nodrau doudou kei na nodrau sasaga na veitacini oqo, e bau kilai tale ga ena ivolatukutuku ni kena taqomaki kei na kena vakatetei na wiliki ni iVolatabu. O cei o rau na turaga oqo, na dredre cava rau sotava?

“Na Vuku” Kei na Kovana

Rau a sucu o Cyril (827-​869 S.K., yacana dina o Constantine) kei Methodius (825-​885 S.K.) ena dua na vuvale vetaicake e Cesalonaika, mai Kirisi. E vosataki ena gauna oya e rua na vosa ena korolevu o Cesalonaika; o ira na lewenivanua era vosa vakirisi kei na dua na vosa e via vaka na vosa vaka Slav. Na nodra le levu na kai Slav kei na nodra veivolekati na lewenivanua, oya o ira na kai Kirisi kei ira na kai Slav, oka kina o ira na kai Slav era tu volekata na korolevu oya, a rairai vakarawarawataka sara ga vei Cyril kei Methodius me rau kila vinaka kina na nodra vosa na kai Slav era vakaitikotiko ena vualiku. E dua mada ga e vola na itukutuku kei Methodius e kaya ni tinadrau o Methodius kei Cyril e marama ni Slav.

Ni mate oti o tamana, a toki o Cyril i Constantinople, na koroturaga ni Byzantine Empire. A vuli ena univesiti levu ni matanitu oya, bau veimaliwai tale ga kei ira na vuku kilai levu. E yaco me lewa kece na ivola ena valenivola na Hagia Sophia, na valenilotu rogo duadua ena Tokalau, e muri, e yaco me dua na parofesa ni vuku (philosophy). Ena nona rawaka gona vakavuli, e vakatokai kina o Cyril ena yacabuli, Na Vuku.

Ena gauna oya, e sasagataka kina o Methodius na cakacaka nei tamana​—⁠me dua na iliuliu vakapolitiki. E yacova sara na itutu me archon (se, kovana) ena iyalayala ni vanua o Byzantine era levu kina na kai Slav. Ia, a vakacegu mai na itutu oya ni sa lai lewe ni monastiri e Bithynia, e Esia Lailai. Lai tomani koya e kea o Cyril ena 855 S.K.

Ena 860 S.K., a lesi rau kina na veitacini oqo na peteriaki e Constantinople me rau kaulotu i vanuatani. Erau lesi vei ira na Khazar, era vakaitikotiko ena vuaicake ni Wasawasa Loaloa, era sega ni se vakadeitaka rawa se vakabauta cava mera ciqoma​—⁠na lotu Isilami, na lotu Vakajiu, se na lotu Vakarisito. Ena nona ilakolako i kea, a bau dede toka o Cyril e Chersonese, e Crimea. Era nanuma e so na vuku ni a vulica e kea o koya na vosa vakaiperiu kei na vosa vakasamaria qai vakadewataka e dua na ivola ni tuvavosa (grammar) vakaiperiu ina nodra vosa na Khazar.

Vinakati Mai Moravia

Ena 862 S.K., a talatala kina o Rostislav, na ravouvou kei Moravia (ena gauna oqo sa tokalau kei Czechia, ra kei Slovakia, ra kei Hungary), vua na empara ni Byzantine o Michael III. Na kerekere ni ravouvou oqo e volai tiko ena imatai ni parakaravu​—⁠mera talai mai e so na qasenivuli ni iVolatabu. Era vosa vaka Slav na lewenivanua e Moravia, o ira oqo sa vakalotutaki ira oti na kaulotu mai na nodra yavusa na Frank ena matanitu ena tokalau (Jamani kei Austria ena gauna oqo). E kauai gona kina vakalevu o Rostislav ni rawa nira na veivakamuai vakapolitiki, vakalotu tale ga na yavusa na Frank. E nuitaka ke bukia e dua na veiwekani vakalotu ina vanua o Constantinople ena rawa me tu vakataki koya tiko ga kina na nona matanitu ena ka vakapolitiki, vakalotu tale ga.

E nanuma na empara me lesi rau o Methodius kei Cyril i Moravia. Ena kila vakavuli, vakadaunivosa tale ga, sa bau ganiti rau dina na veitacini oqo me rau liutaka na ilesilesi oqo. E kaya vei keda e dua na dauvolaivola ena ikaciwa ni senitiuri ni oqo na vuna a uqeti rau kina na empara me rau lai Moravia: “Drau kai Cesalonaika ruarua, o ira kece na kai Cesalonaika era vosataka sara ga na vosa dina vaka Slav.”

Buli ni Matuavosa Kei na Vakadewataki ni iVolatabu

Ni se vo e vica na vula me rau biubiu, e vakarautaka o Cyril na nodrau ilesilesi vakaulotu ni saga me vola na nodra matanivola na kai Slav. E tukuni ni dau rawarawa sara vei Cyril me vakamurimuria na rorogo ni vosa. Ni vakayagataka na matuavosa vakirisi kei na vakaiperiu, e saga me tuvana kina vakamatanivola na vosa na Slavonic me salavata kei na kena irorogo.b Era kaya e so na dauvakadidike ni rairai sa vakayabaki na nona saga tiko mai o Cyril na yavu ni matuavosa oqo. Se sega tale tiko ga ni macala se matuavosa cava a bulia dina o Cyril.​—⁠Raica na kato “E Vei Vei Rau, na Cyrillic se na Glagolitic?”

Ena gauna vata oya, a tauyavutaka kina o Cyril e dua na porokaramu totolo ni vakadewa iVolatabu. Me vaka ga na ka a dau kilai tu, a tekivu vakadewataka na imatai sara ga ni iyatuvosa ni Kosipeli i Joni mai na vosa vakirisi ina vosa na Slavonic ni vakayagataka na matuavosa vou se qai bulia ga: “E nai vakatekivu sa bula ko koya na Vosa, . . . ” Sa qai vakadewataka tale o Cyril na va na Kosipeli, o ira na ivola i Paula, kei na Same.

E vakadewataka duadua beka ga? E rairai veivuke vakalevu o Methodius. E kaya tale ga na ivola The Cambridge Medieval History: “Era a rairai vukei [Cyril] e so tale, e kena irairai ni o ira oqo era kai Slav ga, ia era vuli ena nodra koronivuli na kai Kirisi. Ke da dikeva na ivakadewa makawa duadua, . . . eda na raica kina ni ivakadewa oya e ivakadinadina vinaka nira kila vinaka na vosa na Slavonic o ira na vakaitavi kina, e vakaraitaka oya ni o ira era a veivuke ena vakadewa era kai Slav dina.” A qai vakadewataka vakaoti na iVolatabu o Methodius, meda raica mada yani.

“Vaka na Qelenimaina Nira Cemuria na Manulevu”

Ena 863 S.K., rau tekivutaka kina nodrau ilesilesi vakaulotu i Moravia o Cyril kei Methodius, qai dua na ka nodrau ciqomi mai kea. E okati ena nodrau itavi na nodrau vakavulica e dua na ilawalawa lewenivanua e kea ena matanivola e se qai buli vou ni vosa na Slavonic, rau qai vakadewataka tale ga na iVolatabu kei na ivola vakalotu tale e so.

E sega ni rawarawa na ka erau sotava. Nira tusaqata sara ga vakaca na iliuliu ni lotu ni yavusa na Frank e Moravia na vakayagataki ni vosa na Slavonic. Era vakabauta ni tolu ga na vosa e dodonu me vakayagataki ena sokalou, na vosa ga vakalatina, vakirisi, kei na vakaiperiu. Nodrau nanuma ni na tokoni rau na tui tabu ena vosa vou rau se qai bulia ga na kena volai, rau mani gole kina i Roma ena 867 S.K.

Ni rau muri i Venice, rau baci sotava tale na leqa mai na dua na ilawalawa iliuliu ni lotu vakalatina era vakabauta tale ga ni tolu ga na vosa sa cavuti oti e dodonu me vakayagataki ena sokalou. E kaya e dua na dauvolaivola ena gauna makawa e volaitukutukutaki Cyril ni o ira na bisovi, bete kei ira na monk ena vanua oya era sosovi Cyril me “vaka na qelenimaina nira cemuria na manulevu.” Ena ka era cakava oya, e sauma lesu o Cyril ena nona cavuta na 1 Korinica 14:​8, 9: “Ia kevaka ena rorogo na davui-ni-valu ka sega ni kilai na kena rorogo, o cei ena vakarautaki koya me laki valu? Sa vakakina koi kemudou, kevaka dou sa sega ni cavuta na vosa sa kilai rawa, ena kilai vakaevei na ka sa vosataki? dou na vosa walega ki na cagi.”

Ni rau sa qai yaco i Roma na veitacini, e vakadonuya sara ga na tui tabu o Adrian II me rau vakadewataka na iVolatabu ena vosa na Slavonic. Oti ga e vica na vula, a tauvimate bibi o Cyril. Ni oti tale e vica na macawa, sa mai mate ni se qai yabaki 42.

E uqeti Methodius na tui tabu o Adrian II me lesu tale i Moravia me lai cakacaka kina, vaka kina ena tauni o Nitra, sa o Slovakia nikua. Nona vinakata na tui tabu me vakacolasau tale ga o koya ena vanua oya, e solia kina vei Methodius na ivola ni veivakadonui me vakayagataki na vosa na Slavonic ena sokalou, qai lesi Methodius me ajibisovi. Ia ena 870 S.K., rau saga kina me rau vesuki Methodius na nodra bisovi na yavusa Frank, o Hermanrich, kei na ravouvou ni Nitra o Svatopluk. A vesu o Methodius me rua veimama na yabaki ena monastiri ena tokalau ceva kei Jamani. E muri, sa qai vakarota na tui tabu o Iowane VIII, e sosomitaki Adrian II, me sere o Methodius, vakatikori lesu tale me ajibisovi, qai vakadeitaka tale na veitokoni ni tui tabu me vakayagataki na vosa na Slavonic ena sokalou.

Ia e sega ni oti nodra veitusaqati na iliuliu ni lotu na yavusa Frank. E kila vinaka o Methodius na ka me cakava ni a beitaki ni vukitani mai na lotu, mani rawata mai vua na tui tabu o Iowane VIII na ivolatara me ivakadinadina ni sa vakadonui na vosa na Slavonic me vakayagataki ena lotu. E vakadinadinataka na tui tabu ni gauna oqo o Iowane Paulo II, ni levu ga na gauna i Methodius e vakayagataki ena “ilakolako balavu, dredre ni bula, rarawa, cati qai vakacacani, . . . bau vakararawataki tale ga ni a vesu tu.” E via lasa toka nida vakasamataka ni o ira na cakava oya, o ira sara ga na bisovi kei ira na ravouvou era veiwekani vinaka kei Roma.

Vakadewataki na iVolatabu Taucoko

E dina ni tusaqati vakaukaua na cakacaka oqo, e sasaga ga o Methodius kei na nodratou veivuke e so na dauvola ligaleka, ratou mani vakaotia kina na vakadewataki ni iVolatabu ena vosa na Slavonic. E tukuni ni a vakaotia o Methodius na cakacaka vakaitamera oqo ena loma ga ni walu na vula. Ia, e sega ga ni vakadewataka na nodra ivola na Maccabees, e sega ni kilai se vu mai vei.

Nikua, e sega ni ka rawarawa meda vakalewa na ivakatagedegede ni nodrau vakadewa o Cyril kei Methodius. E vica wale ga na ilavelave ni vakadewa a vakadewataki volekata na gauna oya e se tiko. Ni dikevi na vica na ilavelave makawa oya, era raica kina na daunivosa, ni vakadewa oya sa bau donu vinaka qai rawarawa na kena kilai. E kaya na ivola na Our Slavic Bible ni o rau na veitacini o Cyril kei Methodius erau “bulia e levu na matavosa kei na ivosavosa vovou . . . Sa bau dua na ka na donu vinaka ni vosa rau vakayagataka, [e] lai vakavutuniyautaka sara ga na vosa vaka Slav ena sala e sega ni se bau yaco e liu.”

Tudei na Ka Erau Biuta Tu Mai

E mate o Methodius ena 885 S.K., ra qai cemuri ira nona tisaipeli mai Moravia na kedra meca, o ira na yavusa Frank. Era sa qai lai curuvanua i Bohemia, ena ceva kei Poladi, vaka kina e Bulgaria. O koya gona, sa qai lai tomani e kea qai vakatetei tale ga kina na nodrau cakacaka o Cyril kei Methodius. Na vosa na Slavonic rau a tauyavutaka na veitacini oqo na kena volai me tudei tale ga kina, a vakayagataki vakalevu, vakamatatataki sara, ia ni toso na gauna a lai tubu kina e so tale na vosa. Nikua, e wili tiko ena vosa vaka Slav e 13 tale na veimataqali vosa, kei na levu na vosa ni yasana.

Kena ikuri, na nodrau tabusoro o Cyril kei Methodius me rau vakadewataka na iVolatabu, e vakavatukana ina so tale na ivakavakadewa ni iVolatabu vaka Slav e tu nikua. E yaga vei ira e vica vata na milioni era vosataka na vosa oqo ni sa volai tu na Vosa ni Kalou ena nodra vosa sara ga. E dina ni levu sara na veitusaqati mosimosi, ia e dina kina na vosa oqo: “Na vosa ni noda Kalou ena tu dei ka tawa mudu”!​—⁠Aisea 40:⁠8.

[iVakamacala e ra]

[Kato ena tabana e 29]

E Vei Vei Rau, na Cyrillic se na Glagolitic?

Na matuavosa a bulia o Cyril e levu sara na kena veibataki, nira sega ni kila na daunivosa se matuavosa cava oya. Na matuavosa e vakatokai na Cyrillic e via tautauvata kei na matuavosa vakirisi, ia e rauta ni 12 tale na matuavosa e buli me kena ikuri ra qai vakarogotaki ena irorogo ni vosa na Slavonic ni sega ena vosa vakirisi na rorogo oya. Ia, e so na ivola makawa ena vosa na Slavonic e duatani sara na kena ivolavolai, na yaca ni matanivola na Glagolitic, era nanuma e levu na vuku ni oqo na kena a bulia o Cyril. E so na matanivola na Glagolitic e rairai kau mai na volavola drodro (cursive) vakirisi se vakaiperiu. E so e rairai vu mai na so na rorogo ni vosa makawa, ia e levu ga era a buli vou ra qai vereverea sara. E kena irairai ni Glagolitic e dua na ivolavolai ni matanivola e duatani taudua, era matanivola buli vou. Ia, na Cyrillic sa lai buli rawa kina na matanivola ni vosa vakarusia ni gauna oqo, vosa vaka Ukraine, vaka Serbia, vaka Bulgaria, kei na vosa vakamasitonia, vakatale ga kina e 22 tale na veimataqali vosa, e so vei ira e sega ni vosa na Slavonic.

[Artwork​—Cyrillic and Glagolitic characters]

[Mape ena tabana e 31]

(Raica tale na ivola)

Wasawasa na Baltic

(Poladi)

Bohemia (Czechia)

Moravia (Tokalau Kei Czechia, Ra Kei Slovakia, Ra Kei Hungary)

Nitra

MATANITU NI TOKALAU NI YAVUSA NA FRANK (Jamani Kei Austria)

ITALI

Venice

Roma

Wasawasa na Mediterranean

BULGARIA

KIRISI

Cesalonaika

(Crimea)

Wasawasa Loaloa

Bithynia

Constantinople (Istanbul)

[iYaloyalo ena tabana e 31]

iVolatabu ena vosa na Slavonic e tabaki ena matanivola na Cyrillic mai na 1581

[Credit Line]

iVolatabu: Narodna in univerzitetna knjiz̆nica-Slovenija-Ljubljana