Ang Pamilya—Malubha Ang Kahimtangan!

“KAG nagkabuhi sila sing malipayon sa walay katubtuban.” Inang halandumon nga kahimtangan makita sa pila na lamang ka pag-asawahay karon. Ang pangako sa kasal nga maghigugmaanay ‘sa maayo ukon sa malain man nga kahimtangan tubtob sila nagakabuhi’ masami nga hambalanon lamang. Ang pagtigayon sing isa ka malipayon nga pamilya daw isa lamang ka sugal nga indi gid mahimo matabo.

Sa ulot sang 1960 kag 1990, ang kadamuon sang diborsio nagdoble sa kalabanan nga industriyalisado nga mga pungsod sa Nakatundan. Sa iban nga kadutaan nagdugang ini sing apat ka pilo. Halimbawa, kada tuig mga 35,000 ang nagapakasal sa Sweden, kag mga katunga sini ang nagabulagay, nga nagadalahig sa kapin sa 45,000 ka kabataan. Mas madamo pa nga mga mag-asawa nga indi kasal ang nagabulagay, nga nagaapektar sa linibo pa ka kabataan. Amo man ini ang nagakatabo sa mga pungsod sa bug-os nga kalibutan, subong sang makita sa kahon sa pahina 5.

Matuod, ang nawasdak nga mga pamilya kag nabugto nga pag-asawahay indi bag-o sa maragtas. Ang Kasuguan ni Hammurabi sang ika-18 nga siglo B.⁠C.⁠E. naglakip sang mga layi nga nagatugot sang diborsio sa Babilonia. Bisan ang Mosaikong Kasuguan, nga ginpatok sang ika-16 nga siglo B.⁠C.⁠E., nagtugot sang diborsio sa Israel. (Deuteronomio 24:1) Apang, ang wagkus sang pamilya labi pa nga nagluya sa sining ika-20 nga siglo. Kapin na sa napulo ka tuig ang nagligad, isa ka kolumnista sa pamantalaan ang nagsulat: “Kalim-an ka tuig kutob karon, mahimo nga wala na kita sing makita nga mga pamilya suno sa namat-an naton. Mahimo ini ginbuslan sang lainlain nga sahi sang mga grupo.” Kag ang mga hitabo sugod sadto daw nagapamatuod sang iya ideya. Ang institusyon sang pamilya madasig nga nag-usmod nga ang pamangkot, “Makalampuwas bala ini?” nagakaigo gid.

Ngaa tuman kabudlay para sa madamo nga mag-asawa nga mag-unungay kag maghupot sing isa ka nahiusa nga pamilya? Ano ang sekreto sadtong madugay na nga nagaupdanay, malipayon nga nagasaulog sang ila ika-25 ukon ika-50 nga anibersaryo sang kasal? Ti, sadtong 1983, ginbalita anay nga isa ka lalaki kag isa ka babayi sa republika sang Azerbaijan sa anay Sobyet ang nagsaulog sang ila ika-100 nga anibersaryo sang kasal​—⁠sa edad nga 126 ang lalaki kag 116 ang babayi.

Ano ang Katalagman?

Sa madamong pungsod ang pila sa mga rason para sa legal nga pagdiborsio amo ang panghilahi, kapintas sa isip ukon lawas, pagpabaya, alkoholismo, pagkabaw-as, paglain sang ulo, bigamiya (duha sing tiayon), kag pagkagiyan sa droga. Apang, ang kinaandan nga rason amo nga ang panghunahuna anay tuhoy sa pag-asawahay kag tradisyunal nga pagkabuhi sang pamilya madasig nga nagbalhin, ilabi na sining ulihi nga mga tinuig. Ang pagtahod sa kahimusan sang pag-asawahay nga madugay na ginakabig nga sagrado naghuyang. Ang makagod nga mga prodyuser sang musika, pelikula, nobela sa telebisyon, kag bantog nga mga literatura nagpadaku sa ginatawag nga kahilwayan sa sekso, imoralidad, lugak nga paggawi, kag maiyaiyahon nga estilo sang pagkabuhi. Ginpasanyog nila ang kultura nga nagapalain sa hunahuna kag tagipusuon sang mga bata kag mga tigulang.

Ginpakita sang 1996 nga surbe nga 22 porsiento sang mga Amerikano ang nagasiling nga ang pagpangerida ukon pagpangerido mapuslanon kon kaisa para sa pag-asawahay. Ang espesyal nga guwa sang isa sang pinakadaku nga pamantalaan sa Sweden, Aftonbladet, naglaygay sa kababayin-an nga magdiborsio bangod “magapaayo ini sang inyo kahimtangan.” Gindahom pa gani sang pila ka sikologo kag antropologo nga ang tawo “ginaprograma” sang ebolusyon nga magbayluhanay sing tiayon kada pila ka tuig. Sa aton pa, ginapanugda nila nga ang mga pagpangerida ukon pagpangerido kag mga pagdiborsio natural lamang. Nagapangatarungan pa gani ang iban nga ang pagdiborsio sang mga ginikanan maayo para sa kabataan, nagahanda sa ila sa pag-atubang sa ila kaugalingon nga diborsio sa pila ka adlaw!

Madamong pamatan-on ang wala na nagahandum sing tradisyunal nga pamilya, nga may amay, iloy, kag kabataan. “Indi ko mahanduraw nga sa akon bug-os nga kabuhi isa lang ang akon tiayon,” amo ang popular nga panghunahuna. “Ang pag-asawahay kaangay sang Paskuwa, isa ka himuhimo lamang nga sugilanon. Wala gid ako nagapati sa sini,” siling sang isa ka 18-anyos nga pamatan-on nga lalaki sa Denmark. “Para sa akon, ngaa pa abi magpuyopuyo upod sa [mga lalaki] kag manglaba sang ila mga medyas,” siling ni Noreen Byrne sang National Women’s Council sa Ireland. “Magpangalipay kag makighampang lang sa ila . . . Madamo nga babayi ang nagapamat-od nga indi nila kinahanglan ang mga lalaki agod mabuhi.”

Ang Solo-Sing-Ginikanan nga mga Panimalay Nagadugang

Sa bug-os nga Europa ini nga panimuot nagdul-ong sa pagdugang sang diminyo nga mga iloy. Ang iban sining diminyo nga mga ginikanan amo ang mga tin-edyer nga nagapati nga ang wala maplano nga pagmabdos indi sala. Ang pila sa ila amo ang mga babayi nga luyag magpadaku sang ila anak sing isahanon. Ang kalabanan mga iloy nga nagapuyopuyo upod sa lalaki nga nagpabusong sa ila sa sulod sang pila ka tion, nga wala gid sing plano nga magpakasal sa iya. Ang Newsweek nga magasin nagbalhag sang nagligad nga tuig sing artikulo nga may larawan sa panghapin tuhoy sa pamangkot “Ang Kamatayon Sang Pag-asawahay?” Ini nagsiling nga ang ilehitimo nga mga bata madasig nga nagadamo sa Europa kag daw wala sing isa nga nagakabalaka. Ang Sweden mahimo nagapanguna, kay katunga sang tanan nga lapsag didto natawo sa wala makasal nga mga ginikanan. Sa Denmark kag Norway halos katunga ini, kag sa Pransia kag Inglaterra, mga 1 sa kada 3.

Sa Estados Unidos, ang duha-sing-ginikanan nga mga pamilya nag-usmod sing talalupangdon sang nagligad nga pila ka tuig. Ang isa ka report nagsiling: “Sang 1960, . . . 9 porsiento sang tanan nga kabataan ang nagapuyo sa solo-sing-ginikanan nga mga puluy-an. Sang 1990, ina nga kadamuon nagtimbuok sa 25 porsiento. Karon, 27.1 porsiento sang tanan nga Amerikano nga kabataan ang natawo sa solo-sing-ginikanan nga mga puluy-an, ang kadamuon nga nagadugang. . . . Sugod sang 1970, ang kadamuon sang solo-sing-ginikanan nga mga pamilya nagsobra sa pilo. Ang tradisyunal nga pamilya yara gid karon sa katalagman nga mahimo ini madula, siling sang pila ka mananalawsaw.”

Sa mga pungsod diin nadula sang Iglesia Katolika Romana ang moral nga awtoridad sini, ang solo-sing-ginikanan nga mga pamilya nagadamo. Wala pa gani katunga sang Italyano nga mga panimalay ang ginahuman sang iloy, amay, kag kabataan, kag ang tradisyunal nga pamilya ginabuslan sang wala sing anak nga mga mag-asawa kag solo-sing-ginikanan nga mga panimalay.

Ang sistema sang welfare sa pila ka pungsod aktuwal nga nagapalig-on sa mga tawo nga indi magminyo. Mahimo madula sang diminyo nga mga iloy ang bulig gikan sa gobierno kon magminyo sila. Ang diminyo nga mga iloy sa Denmark nagabaton sing dugang nga bulig sa pag-atipan sa bata gikan sa gobierno, kag sa pila ka komunidad, ang mga iloy nga ubos sa 18 anyos nagabaton sing dugang nga kuwarta kag ginabayaran ang ila arkila. Busa, nadalahig ang kuwarta. Si Alf B. Svensson nagasiling nga ang diborsio sa Sweden ginabayaran sang mga manugbayad sing buhis sing mga 250 mil tubtob sa 375 mil dolyares paagi sa mga bulig, housing allowance, kag sosyal nga ayuda nga ginahatag sang gobierno.

Ang mga simbahan sang Cristiandad halos wala sing ginahimo agod mabag-o ining makapahanusbo nga nagakatabo sa tunga sang mga pamilya. Madamong pastor kag klerigo ang nagahimakas nga malubad ang ila kaugalingon nga mga problema sa pamilya, busa nagabatyag nga wala sing ikasarang sa pagbulig sa iban. Daw ginasakdag pa gani sang iban ang diborsio. Ang Aftonbladet sang Abril 15, 1996, nagreport nga ang pastor nga si Steven Allen gikan sa Bradford, Inglaterra, naghimo sing pinasahi nga seremonya sa diborsio, nga ginapanugda niya nga mangin opisyal nga serbisyo sa diborsio sa tanan nga simbahan sa Britanya. “Isa ini ka serbisyo sang pagpaumpaw agod buligan ang isa nga batunon ang natabo sa ila. Nagabulig ini sa ila sa paghibalo nga ginahigugma gihapon sila sang Dios kag ginahilway sila gikan sa kasakit.”

Gani diin nagapadulong ang institusyon sang pamilya? May paglaum bala nga makalampuwas ini? Maamligan bala sang indibiduwal nga mga pamilya ang ila paghiusa samtang yara sa daku nga katalagman? Binagbinaga palihug ang masunod nga artikulo.

[Tsart sa pahina 5]

ANG TUIGAN NGA PAG-ASAWAHAY KON IPAANGGID SA MGA DIBORSIO SA PILA KA PUNGSOD

PUNGSOD TUIG PAG-ASAWAHAY DIBORSIO

Australia 1993 113,255 48,324

Canada 1992 164,573 77,031

Cuba 1992 191,837 63,432

Czech Republic 1993 66,033 30,227

Denmark 1993 31,507 12,991

Estonia 1993 7,745 5,757

France 1991 280,175 108,086

Alemanya 1993 442,605 156,425

Japan 1993 792,658 188,297

Maldives 1991 4,065 2,659

Norway 1993 19,464 10,943

Puerto Rico 1992 34,222 14,227

Pederasyon sang Russia 1993 1,106,723 663,282

Sweden 1993 34,005 21,673

United Kingdom 1992 356,013 174,717

Estados Unidos 1993 2,334,000 1,187,000

(Pasad sa 1994 Demographic Yearbook, Nasyones Unidas, New York 1996)