Nailatak ti Nailemmeng a Gameng
Ti Pakasaritaan ti Biblia ni Makarios
IDI 1993 nasarakan ti maysa a managsukisok iti Russian National Library idiay St. Petersburg dagiti naipempen a daan, dumuyawen a magasin nga Orthodox Review. Naglaon ti pinanid dagiti magasin idi 1860 agingga idi 1867 iti gameng a nailemmeng kadagiti umili ti Russia iti nasurok a maysa a siglo. Dayta ti patarus ti intero a Hebreo a Kasuratan wenno “Daan a Tulag” ti Biblia iti pagsasao a Ruso!
Da Mikhail Iakovlevich Glukharev, a naawagan Arkimandrito Makarios, ken ni Gerasim Petrovich Pavsky ti nangipatarus kadagiti Kasuratan. Agpadada a prominente a miembro ti Russian Orthodox Church ken eskolar ti lenguahe. Saan pay a naipatarus iti Ruso ti intero a Biblia idi inrusat dagitoy a lallaki ti trabahoda iti rugrugi ti napalabas a siglo.
Pudno, naipatarus idin ti Biblia iti Slavonic, ti pagsasao nga immun-una ngem ti moderno a Ruso. Nupay kasta, idi ngalay ti maika-19 a siglo, nabayagen a di maus-usar ti Slavonic malaksid kadagiti narelihiosuan a serbisio, a pangus-usaran idi dagiti klero iti dayta a pagsasao. Kasta met laeng ti kasasaad idi iti Laud, a sadiay ti Iglesia Romana Katolika inkagumaanna a pagtalinaeden ti Biblia iti laeng Latin uray no nabayag idin a di maar-aramat ti Latin.
Inkagumaan da Makarios ken Pavsky nga idanon ti Biblia kadagiti gagangay a tattao. Gapuna, idi nailatak ti nabayagen a nalipatan a gapuananda, naisubli ti napateg a paset ti tawid ti Russia iti tay-ak ti literatura ken relihion.
Ngem, siasino da Makarios ken Pavsky? Ken apay nga adda dagiti nangbusor iti panagreggetda nga ipatarus ti Biblia iti kadawyan a pagsasao dagiti tattao? Ti pakasaritaanda ket agpada a makakayaw ken makapabileg-pammati kadagiti amin a mangipatpateg iti Biblia.
Ti Pannakasapul iti Biblia a Ruso
Saan a da Makarios ken Pavsky ti immuna a nakaamiris a masapul a maipatarus ti Biblia iti pagsasao a kannawidan dagiti tattao. Sangagasut a tawen sakbayna, ti czar ti Russia a ni Peter I, wenno Peter the Great, naamirisna met ti kasta a pannakasapul. Makapainteres, rinaemna ti Nasantuan a Kasuratan ket naipadamag a kinunana: “Ti Biblia rimbawanna amin a dadduma a libro, ken naglaon iti amin a mainaig iti pagrebbengan ti tao iti Dios ken iti kaarrubana.”
Gapuna, idi 1716, imbilin ni Peter kadagiti opisialna ti pannakaimaldit ti Biblia idiay Amsterdam, iti bukodna a gastos. Adda dua a benneg ti tunggal panid, maysa ti para iti teksto a Ruso ket ti maikadua para iti teksto nga Olandes. Kalpasan laeng ti makatawen, idi 1717, nakasaganan ti Kristiano a Griego a Kasuratan, wenno “Baro a Tulag.”
Idi 1721 naimaldit metten ti Olandes a benneg ti patarus ti Hebreo a Kasuratan a buklen ti uppat a tomo. Blangko ti maysa a benneg, a mausarto para iti teksto a Ruso. Inyallatiw ni Peter dagiti Biblia iti “Nasantuan a Sinodo” ti Russian Orthodox Church—ti kangatuan a narelihiosuan nga autoridad ti simbaan—tapno dayta ti mangileppas iti pannakayimprenta ken mangasikaso iti pannakaiwaras dagiti Biblia. Nupay kasta, saan nga inaramid ti sinodo ti annongna.
Kalpasan ti agarup uppat a tawen, natay ni Peter. Ania ti napasamak kadagiti Bibliana? Saan a pulos nausar dagiti blangko a benneg a nairanta para iti teksto a Ruso. Naigabsuon dagiti Biblia iti sirok ti maysa a pasdek, a nakarunotanda—naperdi amin a kopia a nasarakan idi kamaudiananna! Inkeddeng ti sinodo nga “ilako kadagiti komersiante ti amin a nabati.”
Mangrugi ti Panangipatarus
Idi 1812, simmangpet idiay Russia ni John Paterson, miembro ti British and Foreign Bible Society. Inallukoy ni Paterson dagiti de adal a tattao idiay St. Petersburg a mangbuangay iti sosiedad nga agipatarus ken agipablaak iti Biblia. Idi Disiembre 6, 1812—ti isu met laeng a tawen a pinagsanud ti armada ti Russia dagiti rimmaut a buyot ni Napoléon I—inaprobaran ni Czar Alexander I ti karta para iti Ruso a sosiedad nga agipablaak iti Biblia. Idi 1815 binilin ti czar ti pangulo ti sosiedad, a ni Prinsipe Aleksandr Golitsyn, nga isingasingna iti manarawidwid a sinodo a “dagiti Ruso rumbeng a maaddaanda met iti gundaway a makabasa iti Sao ti Dios iti Ruso, ti nariinganda a pagsasao.”
Naimbag ta naanamongan ti pannakaipatarus ti Hebreo a Kasuratan iti Ruso a direkta manipud iti orihinal a Hebreo. Ti kadaanan a Griego a Septuagint ti nakaibatayan dagiti patarus ti Hebreo a Kasuratan iti Slavonic. Naibaga kadagidiay agipatarus iti Biblia iti Ruso a dagiti kangrunaan a paglintegan iti panangipatarus ket kinaumiso, kinalawag, ken kinasin-aw. Ania ti nagbanagan dagitoy a damo a panagregget tapno maipatarus ti Biblia iti pagsasao a Ruso?
Napaay ti Pannakaipatarus ti Biblia?
Di nagbayag sipsiputanen dagiti konserbatibo nga elemento iti simbaan ken iti gobierno ti narelihiosuan ken napolitikaan nga impluensia dagiti ganggannaet. Ibagbaga pay idi ti dadduma a lider ti simbaan a nasaysayaat ti pannakayebkas ti mensahe ti Biblia iti Slavonic—ti pagsasao dagiti klero—ngem iti Ruso.
Gapuna, napasardeng ti Russian Bible Society idi 1826. Rinibu a kopia dagiti patarus nga inaramid ti sosiedad nga agipatpatarus iti Biblia ti napuoran. Nagbanaganna, naipangpangruna ti ritual ken tradision ngem ti Biblia. Kas iti inaramid ti Iglesia Romana Katolika, imbilin ti sinodo idi 1836: “Mapalubosan ti asinoman a deboto a dumngeg kadagiti Kasuratan, ngem saan a mapalubosan ti asinoman a mangbasa iti sumagmamano a paset dagiti Kasuratan, nangruna ti Daan a Tulag, no awan ti mangidalan kenkuana.” Kasla napaay idin ti pannakaipatarus ti Biblia.
Ti Gapuanan ni Pavsky
Kabayatanna, rinugian ni Gerasim Pavsky, propesor iti Hebreo, nga ipatarus iti Ruso ti Hebreo a Kasuratan. Idi 1821 naipatarusnan ti Salmo. Inaprobaran a dagus ti czar, ket idi Enero 1822 nairuaren iti publiko ti libro ti Salmo. Madadaan nga inawatda daytoy ket namin-12 a naimaldit—agdagup iti 100,000 a kopia!
Adu nga eskolar ti lenguahe ken teologo ti nangraem ken ni Pavsky gapu iti nagsayaat a gapuananna. Nadeskribir kas prangka ken napudno a tao a di nagpaimpluensia kadagiti intriga maipapan kenkuana. Iti baet ti ibubusor ti simbaan iti Russian Bible Society ken ti panangipapan ti sumagmamano nga irepresentar daytoy ti intereses dagiti ganggannaet, intultuloy ni Propesor Pavsky nga impatarus iti Ruso dagiti bersikulo ti Biblia kadagiti lekteurna. Dagiti estudiante a mangraraem kenkuana insuratda dagiti patarusna ket, idi agangay, napagtitiponda ti gapuananna. Idi 1839 situtured a nangipablaakda iti 150 a kopia iti imprenta ti akademia—nga awan pammalubos dagiti para sensor.
Nagustuan unay dagiti agbasa ti patarus ni Pavsky, ket immadu nga immadu dagiti nagkalikagum iti dayta. Ngem idi 1841, adda nagreklamo iti sinodo maipapan iti “peggad” daytoy a patarus, a kinunana a simiasi dayta iti pannursuro ti Orthodox. Dua a tawen kalpasanna, imbilin ti sinodo: “Kompiskaren ken dadaelenyo amin nga insurat-ima ken nayimprenta a kopia ti patarus ni G. Pavsky iti Daan a Tulag.”
Panangitan-ok iti Nagan ti Dios
Nupay kasta, rimmayray ti interes ni Pavsky a mangipatarus iti Biblia. Nangipasdek met iti napateg a padron para kadagiti masanguanan a managipatarus no maipapan iti maysa pay a napateg nga isyu—ti nagan ti Dios.
Inlawlawag ti managsukisok a Ruso a ni Korsunsky: ‘Ti mismo a nagan ti Dios, ti kasasantuan a naganna, ket buklen ti uppat a letra a Hebreo יהוה ken maibalbalikas itan kas Jehova.’ Kadagiti kadaanan a kopia ti Biblia, rinibu a daras nga agparang ti naidumduma a nagan ti Dios iti Hebreo a Kasuratan laeng. Nupay kasta, dimteng ti panawen a sibibiddut a pinati dagiti Judio a di mabalin nga isurat wenno baliksen ti nagan ti Dios agsipud ta sagrado unay. Maipanggep itoy, kinuna ni Korsunsky: ‘Maibalikas man wenno maisurat, kadawyanna a nasuktan dayta iti Adonai, maysa a sao a kaaduanna naipatarus kas “Apo.”’
Nalawag, insardengda nga usaren ti nagan ti Dios gapu iti naanituan a buteng—saan a nadiosan a panagamak. Awan a pulos ti masarakan iti Biblia a mismo a mangiparit iti panangaramat iti nagan ti Dios. Kinuna ti Dios a mismo ken ni Moises: “Kastoy ti sawemto kadagiti annak ti Israel, Ni Jehova a Dios dagiti ammayo . . . imbaonnak kadakayo: daytoy ti naganko nga agnanayon, ket daytoy ti pakalaglagipak kadagiti isuamin a kaputotan.” (Exodo 3:15) Maulit-ulit nga idagadag ti Kasuratan kadagiti managdaydayaw: “Agyamankayo ken ni Jehova, awaganyo ti naganna.” (Isaias 12:4) Ngem, kinaykayat ti kaaduan a managipatarus iti Biblia a suroten ti tradision dagiti Judio ken di aramaten ti nagan ti Dios.
Nupay kasta, saan a sinurot ni Pavsky dagitoy a tradision. Iti laengen patarusna iti Salmo, nasurok a 35 a daras nga agparang ti nagan a Jehova. Ti kinaturedna dakkel ti epektona iti maysa kadagiti kasadarna.
Ti Arkimandrito a ni Makarios
Daytoy a kasadarna isu ni arkimandrito Makarios, maysa nga Orthodox a misionero a Ruso a nalaing unay iti lenguahe. Iti naganus a tawenna a pito, kabaelannan nga ipatarus iti Latin dagiti ababa a teksto a Ruso. Idi agtawen iti 20, makapagsaon iti Hebreo, Aleman, ken Pranses. Nupay kasta, ti kinapakumbaba ken napasnek a pannakarikna iti pagrebbenganna iti Dios timmulong kenkuana a mangliklik iti silo ti nalabes a panagtalek. Masansan a nagpaidalan kadagiti dadduma a linguista ken eskolar.
Kayat idi ni Makarios a repormaen ti trabaho dagiti misionero idiay Russia. Nabigbigna a sakbay a maidanon ti Kristianidad kadagiti Muslim ken Judio idiay Russia, ti simbaan nasken a “lawlawaganna ti masa babaen ti panangipasdekna kadagiti eskuelaan ken panangiwaras kadagiti Biblia iti pagsasao a Ruso.” Idi Marso 1839, dimteng ni Makarios idiay St. Petersburg, a ninamnamana a mapalubosan a mangipatarus iti Hebreo a Kasuratan iti Ruso.
Naipatarus idin ni Makarios dagiti libro ti Biblia nga Isaias ken Job. Nupay kasta, saan a pinalubosan ti sinodo a mangipatarus iti Hebreo a Kasuratan iti Ruso. Kinapudnona, nabagaan ni Makarios a lipatennan ti panggepna a mangipatarus iti Hebreo a Kasuratan iti pagsasao a Ruso. Iti desision nga impaulogna idi Abril 11, 1841, binilin ti sinodo ni Makarios “nga agpenitensia iti tallo aginggat’ innem a lawas iti pagtaengan ti maysa nga obispo idiay Tomsk tapno madalusan ti konsiensiana babaen ti panagkararag ken panagparintumeng.”
Ti Natured a Takder ni Makarios
Manipud Disiembre 1841 agingga idi Enero 1842, nagpenitensia ni Makarios. Ngem idi nakapagpenitensian, inrugina a dagus nga impatarus dagiti dadduma pay a paset ti Hebreo a Kasuratan. Nakagun-od iti kopia ti patarus ni Pavsky iti Hebreo a Kasuratan ket inusarna dayta a pangsiertuan iti kinaumiso ti bukodna a patarus. Kas ken Pavsky, dina inlemmeng ti nagan ti Dios. Kinapudnona, nasurok a 3,500 a daras nga agparang ti nagan a Jehova iti patarus ni Makarios!
Nangipatulod ni Makarios kadagiti kopia ti gapuananna kadagiti mannakaawat a gagayyem. Nupay naiwaras ti sumagmamano a kopia nga insurat ti ima, nagtultuloy a linapdan ti simbaan ti pannakaipablaak ti gapuananna. Plano idi ni Makarios nga iyam-ammo ti Bibliana iti dadduma a pagilian. Kadaydi rabii nga ipapanawna, nagsakit ket natay di nagbayag kalpasanna, idi tawen 1847. Pulos a di naipablaak ti Biblia nga impatarusna kabayatan ti panagbiagna.
Naipablaak Met Laeng!
Idi agangay, nagbaliw ti napolitikaan ken narelihiosuan a kasasaad. Rimmayray manen ti kinaliberal iti intero a pagilian, ket idi 1856 inaprobaran manen ti sinodo ti pannakaipatarus ti Biblia iti Ruso. Iti daytoy simmayaat a kasasaad, napasempaset a naipablaak ti Biblia ni Makarios iti Orthodox Review iti nagbaetan ti 1860 ken 1867, iti babaen ti paulo nga An Experiment of Translation Into the Russian Language.
Maipapan iti Biblia ni Makarios, kastoy ti panangitan-ok ni Arsobispo Filaret ti Chernigov, maysa nga eskolar ti narelihiosuan a literatura a Ruso: “Sinurot ti patarusna ti teksto a Hebreo, ket nasin-aw ken maitutop iti suheto dagiti sao a naaramat iti patarus.”
Nupay kasta, pulos a di nairuar iti publiko ti Biblia ni Makarios. Kinapudnona, gistay nalipatanen nga interamente. Idi 1876 ti intero a Biblia, a naglaon iti Hebreo ken Griego a Kasuratan, ket naipatarusen kamaudiananna iti Ruso iti pananganamong ti sinodo. Masansan a maawagan daytoy kompleto a Biblia iti patarus ti sinodo. Nakadidillaw, ti patarus da Makarios ken Pavsky ti kangrunaan a nakaibatayan daytoy nga “opisial” a patarus ti Russian Orthodox Church. Ngem manmano laeng a naaramat ti nagan ti Dios iti pagparanganna iti pagsasao a Hebreo.
Ti Biblia ni Makarios Ita
Nagtalinaed a naitalimeng ti Biblia ni Makarios agingga idi 1993. Kas nadakamat iti pangrugian, iti daydi a tiempo adda kopia daytoy a nasarakan kadagiti daan a magasin nga Orthodox Review iti benneg dagiti manmano a libro iti Russian National Library. Nabigbig dagiti Saksi ni Jehova ti pateg ti pannakairuar daytoy a Biblia iti publiko. Pinalubosan ti libraria ti Narelihiosuan nga Organisasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Russia a maaddaan iti kopia ti Biblia ni Makarios tapno maisagana ti pannakaipablaak daytoy.
Kalpasanna inyurnos dagiti Saksi ni Jehova ti pannakayimprenta ti agarup 300,000 a kopia daytoy a Biblia idiay Italia tapno maiwaras iti intero a Russia ken iti adu a dadduma pay a pagilian nga adda dagiti makapagsao iti Ruso. Malaksid pay iti patarus ni Makarios iti kaaduan a paset ti Hebreo a Kasuratan, naglaon daytoy nga edision ti Biblia iti Salmo nga impatarus ni Pavsky ken kasta met ti Griego a Kasuratan a patarus nga inautorisaran ti sinodo ti Orthodox Church.
Idi Enero iti daytoy a tawen, nairuar dayta iti maysa a press conference idiay St. Petersburg, Russia. (Kitaenyo ti panid 26.) Sigurado a malawlawagan ken makasursuro dagiti Ruso nga agbasa iti daytoy baro a Biblia.
No kasta, maysa a balligi iti tay-ak ti relihion ken literatura ti pannakaipablaak daytoy a Biblia! Maysa met dayta a makapabileg-pammati a pammalagip iti kinapudno ti sasao ti Isaias 40:8: “Ti ruot magango, ti sabong malaylay; ngem ti sao ti Diostayo mataginayonto.”
[Kahon/Ladawan iti panid 26]
Biblia nga Intan-ok Dagiti Kritiko
“NAIRUAREN ti maysa pay a naindaklan a literatura: ti Biblia ni Makarios.” Kasta ti introduksion ti pagiwarnak a Komsomolskaya Pravda idi impakaammona ti pannakairuar ti Biblia ni Makarios.
Kalpasan ti panangdakamatna a sa la damo a nagparang ti Biblia iti pagsasao a Ruso “kalpasan ti ag-120 a tawen,” naladingit a kinuna daytoy a pagiwarnak: “Adu a tawen a binusor ti simbaan ti pannakaipatarus dagiti nasantuan a libro iti pagsasao a nalaka a basaen. Kalpasan a linaksidna ti adu a patarus, inanamongan kamaudiananna ti simbaan ti maysa kadagitoy idi 1876, a pagaammo kas patarus ti sinodo. Nupay kasta, saan idi a maipalubos nga usaren kadagiti simbaan. Sadiay, agingga kadagitoy nga aldaw, ti laeng Biblia nga Slavonic ti maus-usar.”
Impakita met ti pagiwarnak a St. Petersburg Echo ti pateg ti pannakaipablaak ti Biblia ni Makarios, a kunana: “Intan-ok unay dagiti aduan pannakaammo nga eskolar iti St. Petersburg State University, Herzen Pedagogical University, ken ti State Museum of Religious History daytoy baro nga edision ti Biblia.” Maipapan iti pannakaipatarus ti Biblia iti Ruso babaen kada Makarios ken Pavsky iti umuna a kagudua ti napalabas a siglo, kinuna ti pagiwarnak: “Agingga kadagidi a tiempo, idiay Russia mabasa ti Biblia iti laeng Slavonic, a dagiti laeng kameng ti klero ti makaawat.”
Ti panangiruar dagiti Saksi ni Jehova iti Biblia ni Makarios ket naipadamag iti maysa a press conference idiay St. Petersburg iti rugrugi daytoy a tawen. Kinuna ti lokal a pagiwarnak a Nevskoye Vremya: “Impaganetget dagiti aduan pannakaammo nga eskolar . . . a ti edision rumbeng a maibilang a napateg unay a paset ti kultura ti Russia ken St. Petersburg. Uray pay ania ti ipagarup ti maysa maipapan iti trabaho daytoy a relihioso nga organisasion, di pagduaduaan a dakkel ti maitulong ti pannakaipablaak daytoy di pagaammo idi a patarus ti Biblia.”
Sigurado a maragsakan dagiti amin a mangay-ayat iti Dios no magun-odan ti naisurat a Saona iti pagsasao a mabasa ken maawatan dagiti gagangay a tattao. Maragsakan dagiti mangipatpateg iti Biblia iti uray sadinoman ta magun-odanen dagiti minilion a tattao nga agsasao iti Ruso iti aglikmut ti lubong ti maysa pay a patarus ti Biblia.
[Ladawan]
Naipakaammo iti daytoy a press conference ti pannakairuar ti Biblia ni Makarios
[Ladawan iti panid 23]
Inkagumaan ni Peter the Great a maipablaak ti Biblia iti Ruso
[Credit Line]
Corbis-Bettmann
[Ladawan iti panid 24]
Ni Gerasim Pavsky, a nakatulong iti pannakaipatarus ti Biblia iti Ruso
[Ladawan iti panid 25]
Ni arkimandrito Makarios, a nakaipanaganan ti baro a Biblia a Ruso