Agimtuod dagiti Agtutubo. . .

Kasano a Magawidak ti Panagpungtotko?

“Managpungpungtotak. Makaungetak, ket sakbay a maammuak dayta, mangisasaoakon kadagiti nakaam-amak a bambanag kadagiti kaay-ayatko a tattao. Padpadasek a di ikankano dagiti babassit a pannakasakit ti nakemko, ngem kumaroda met laeng. Kalpasan ti panagpungtotko, mariknak a nakabasolak.”​—Maysa a babai a tin-edyer.

DI PAGDUADUAAN dayta, ti panangigawid iti panagpungtot ti mabalin a pudpudno a pannakidangadang. Di ngarud pakasdaawan, a dadduma nga adda iti tay-ak ti mental a salun-at ti agkuna a nasayaat no bay-am laeng a makapungtotka sagpaminsan. Daytoy maipagarup a ‘mangparang-ay iti panagraemyo iti bagiyo’ ken ‘ikkatenna ti di pagkinnaawatan’ iti relasionyo kadagiti dadduma. Ta, kunaen pay dagiti dadduma a ti panangmedmed iti pungtot ket dakes iti salun-atyo!

Kunaen ti Biblia, nupay kasta: “Isuamin a pait ken gura ken unget ken ti ariwawa ken dakes a panagsao maikkat koma kadakayo.” (Efeso 4:31) Ania a balakad, ngarud, ti kasayaatan? Posible kadi pay ti mangmedmed iti panagpungtot uray no adda ti nakaro a pananggargari?

Ti Pungtotyo​—Kababalin dagiti Tattao iti Rukib?

Ti gapu dagiti adu a teoria iti pungtot isu ti panamati iti teoria ti ebolusion. Patien dagiti dadduma a ti pungtot ket ugalitayo manipud kadagiti inapotayo a tattao iti rukib, ti di magawidan a naisigud a kababalin. Kuna ni Carol Tavris iti librona nga Anger: The Misunderstood Emotion: “Dagiti teoria ni Darwin irepresentarna ti karikutan a pagbalbaliwan a punto iti Makinlaud a kapanunotan: ta iti naminsan ti panamati a mamedmedan ti pungtot​—kinapudnona, masapul a medmedan​—immanamong iti panamati a ditay mamedmedan dayta, idin dayta ket agturongen iti agdama a panamati a masapul a ditay medmedan dayta.”

‘Iyebkasyo ti pungtotyo,’ ibalakad ngarud dagiti dadduma. ‘Ituloyyo laeng ti pungtotyo.’ Ngem ti kadi kasta a balakad napaneknekan a napateg? Maysa pay, ti pammaneknek a maibusor iti teoria iti ebolusion agtultuloy a dumakkel. Ket ni Tavris ken dagiti dadduma karitenda ti ‘iyebkasmo laeng’ a panangmatmat iti pungtot. “Madlawko a dagiti tattao a mangiyebkas iti pungtotda ti ad-adda nga agpungtot, saanda a makamedmed ti pungtotda,” kuna ni Tavris. “Madlawko ti adu a sakit ti nakem kadagidiay a puntiria ti pungtot.”

Ti libro a Behind Closed Doors: Violence in the American Family ipadamagna ti kasta met laeng a panagadal iti nasurok a sangaribo nga agasawa. Naammuan dagiti autor a ti panagpungtot ket saan a mangpalakma. Maisuppadi ketdi, ti panagsinnungbat masansan a mangiturong iti pisikal a panangraut! Ti rason? Ti pungtot rubrobanna ti bagina met laeng. Ti kasta a panagsirarak patalgedanna ti kinuna ti Biblia adu a siglon ti napalabas: “Ti managpungtot a tao pataudenna ti riri, ngem ti nabannayat nga agpungtot ep-epenna ti ringgor.”​—Proverbio 15:18; idiligyo iti Pr 29:22.

‘Agpungtotka, Ngem Dika Agbasol’

Ti pungtot ngarud ket saan a di magawidan a naisigud a kababalin ti animal. Mabalin ken masapul a medmedan. Daytoy kadi kayatna a sawen, nupay kasta, a mabalin a ditayon makapungtot​—awanantayon kadagiti panagrikna ken emosion? Saan, ta idiay Efeso 4:26 bigbigen ti Biblia a no dadduma nainkalintegan ti pannakapungtottayo: “Agpungtotkayo, ngem dikay agbasol.”

Paliiwenyo, nupay kasta, a kondenaren ti Biblia, saan a ti pungtot, no di ket ti panangipalubos a ti pungtot ti mangtengngel iti panagtignay ti maysa! “Ti narungsot a tao aglaplapusanan iti kinasalungasing,” kuna ti Proverbio 29:22. Gapuna imbes nga ingpenen ti pungtot, “tenglen dayta.” (Idiligyo ti Genesis 4:7.) Kas pangarigan, panunotenyo ti bagiyo nga adda iti kasasaad a mangpaburek iti darayo. Kasano a ‘mapatalnakayo’? (Proverbio 29:11) Mabalin nga umuna a padasenyo ti nabayagen a balakad nga ‘agbilang agingga iti sangapulo’​—wenno agingga iti bilang a makapagtalnakayo.

Maysa nga artikulo iti magasin a ’Teen ti mangirekomendar pay iti: “Usarenyo ti enerhia daytoy a pungtot babaen ti pannagna iti nawatiwat . . . Mabalin a kayatyo nga aramiden ti maysa a trabaho a makabang-ar unay kadakayo, dayta man ti panagdengngeg iti musika, panagdigos iti napudot wenno panagbuya iti sine.” Ti nasaysayaat pay, awaganyo ni Jehova a Dios iti kararag, a dumawat iti tulongna tapno makapagtalinaedkayo a natalna. “Ket ti talna ti Dios a daeganna ti amin a pannakaawat aywanannanto dagiti puspusoyo ken dagiti panunotyo.” (Filipos 4:7) Mainayon pay, padasenyo ti agbasa iti Biblia wenno dagiti naibatay iti Biblia a publikasion, kas iti daytoy a pagiwarnak ken ti kaduana a Ti Pagwanawanan.

‘Panangpabannayat iti Pungtot’

Kunaen ti Proverbio 19:11: “Ti kinamanagpanunot ti tao pagbalinenna a nabannayat nga agpungtot.” (Idiligyo iti Proverbio 14:29.) Ti kinamanagpanunot isu ti panagtignay wenno ti pannakabalin a makakita iti kasasaad, pananggun-od kadagiti amin a kinapudno maipapan iti banag sakbay ti panagtignayna. Babaen iti kinamanagpanunot, mabalin a masarakamto nga awan ti rason a masaktan ti nakemmo.

Kas pangarigan, panunotenyo a dagiti gagayyemyo ti naladaw a nangdagas kadakayo a mapan iti maysa a sine. Mangrugin a panunotenyo dagiti amin a dadduma a tiempo a naaramid daytoy kadakayo. No ad-adda ti panangpanunotyo, ad-adda a makapungtotkayo! Idi simmangpetdan, ania ti aramidenyo? Pagungtanyo ida​—wenno ammuenyo no ania ti napasamak a naladawda? Mabalin nga adda ti naimbag a rason. Ti kinamanagpanunot ti mabalin a manglapped iti panagpungtot.

Ti kinamanagpanunot mabalin met nga iramanna ti panangala iti tiempo a mangtimbang kadagiti pagbanagan iti nauyong nga ibabales. Usigenyo ti salaysay ti Biblia a nakairamanan ni Ari David. Idi ti maysa a lalaki a managan Nabal dina impateg ti kinamanangngaasi ni David, dagus a nangiplano ni David iti panangibales​—panangpapatay! Ti asawa ni Nabal, ni Abigail, nupay kasta, nagpakaasi ken David nga usigenna dagiti pagbanagan iti panangibukbok iti awan basolna a dara. Minedmedan ni David dagiti danana. “Bendito koma ta kinasaluadmo,” kinuna ni David ken Abigail, “ken benditaka koma a nangiliklik kaniak ita nga aldaw iti pannakabiddut iti dara.”​—1 Samuel 25:2-33.

Ti panangpanunot iti pagbanagan ti panagpungtot ti mangsalaknib met kadakayo manipud iti awan kapapaayanna a di panagkinnaawatan iti maysa nga addaan iti autoridad, kas ti maysa a mannursuro wenno nangiyempleo. “No ti espiritu ti agturay bumangon a bumusor kenka, dika panawan dayta yanmo, ta ti kinapakumbaba pasardengenna ti dakkel a pannakaranggas,” kinuna ni Salomon. (Eclesiastes 10:4) Ket uray no ti panangibales ket nairanta kadagiti kapatadan, laglagipenyo a kunaen ti Biblia: “Dika kunaen: ‘Aramidekto kenkuana kas ti inaramidna kaniak, isupapakkonto iti tao ti maiyanatup iti aramidna.’”​—Proverbio 24:29.

Ti sabali pay a pamay-an a pangpabannayat iti pungtot isu ti panangsiput iti ipakpakanyo iti isipyo. Adu a pabuya iti telebision ti napnapno iti kinaranggas. Pudno, adu ti mangpanunot a ti TV ken ti kinaranggas iti sine apektaranna laeng dagidiay agannayasen iti dayta. Maysa a grupo dagiti managsirarak, nupay kasta, kunaenda nga “amin a managbuya ti kasla maapektaran.”​—How to Live With​—And Without​—Anger, ni Albert Ellis.

Mamalakad pay ti Biblia idiay Proverbio 22:24, 25: “Dika makigayyem iti tao a managpungtot; ket iti narungsot a tao dikanto makikuyog, di la ket ta masursurom dagiti daldalanna ken makaalaka iti silo iti kararuam.” Tagtagiragsakenyo aya ti pannakikadua kadagidiay “managpungpungtot”? Ngarud dikay agsiddaaw no parikutyo ti panangmedmedyo iti panagpungtotyo. Ti libro a How to Live With​—And Without​—Anger ngarud paregtaenna ti panangsapul kadagiti “naimbag nga ulidan iti panagbiagyo . . . dagiti tattao a mariknayo a determinado a mangparmek kadagiti saan a nasayaat a kasasaad iti biag ken aktibo a mangitultuloy a mangaramid iti kasta. Makisaritakayo kadagitoy a tattao. Padasenyo ti agsuro kadakuada no kasano ti panagtalinaedda a nakalma iti sidong dagiti makaparurod a kasasaad iti biag.”

Ti Pungtot Manipud iti Uneg

Ti basta panangpatalna iti bagi, nupay kasta, dina medmedan iti napaut ti pungtot. Ti propesor iti sikolohia, ni Richard Lazarus nagsurat: “Ti emosion saan a matignay iti banag nga adda iti ruar ti lubong. Daytat’ patauden ti panunot ti tao.” Kas pangarigan, maysa nga agtutubo a babai aminenna a ti pungtotna iti namin-ano a daras ket gapu iti panangpampanunot kadagiti bambanag a mangupay kaniak maipapan iti maysa a tao. “Ti isip pampanunotenna ti tunggal detalye, ket masarakak ti bagik a kumarkaro ti pungtotna. Iti uneg agnerbiosak ken marurod. Dadaelenna ti intero nga aldawko. Malidayak.”

Ti panangisarita iti makapapungtot a pasamak kalpasanna iti maysa a gayyem ti makapataud met iti pannakarubrob manen ti pungtot. No dadduma ti kasayaatan nga aramiden isu ti panangtaming iti pagtataudan a mismo ti pannakarurod ket padasen a korihiren dagiti bambanag. Adda kadi asinoman a nakabasol kadakayo? No basta dikay malipatan ti banag, umadanikayo iti dayta a tao ket padasenyo a lintegen dayta a banag. (Idiligyo iti Mateo 5:23-26.) Masansan a dayta ti simple laeng a di pagkinnaawatan a napasamak.

Mabalin nga adu dagiti pakarurodan. Ngem, babaen iti pannakaawat mapagtalinaedyo dagiti bambanag iti umiso a kasasaad. Masursuroyo nga iturong dagiti makadangran a rikrikna a pagbalinen a makagunggona a panagtignay. Wen, mamedmedanyo ti pungtotyo!

[Ladawan iti panid 18]

Panawanyo aya ti pannakikadua kadagidiay managpungpungtot?