შემწყნარებლობა ერთი უკიდურესობიდან მეორეში

ქაშმირის ხეობის ენით აუწერელი სილამაზის დანახვისას მე-16 საუკუნის ფილოსოფოსმა წამოიძახა: „თუკი სადმე არსებობს სამოთხე, აუცილებლად აქ უნდა იყოს!“ ნათელია, მას წარმოდგენაც არ ჰქონდა, რა მოხდებოდა მოგვიანებით დედამიწის იმ მშვენიერ ნაწილში. ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში სულ მცირე 20 000 ადამიანი დაიღუპა ინდოელთა ჯარისა და სეპარატისტების შეტაკების დროს. გერმანული გაზეთი „ზუედოიჩე ცაიტუნგ“ ამ რეგიონს „ცრემლების ხეობას“ უწოდებს. ქაშმირის ხეობა გვთავაზობს უბრალო, მაგრამ მნიშვნელოვან გაკვეთილს: შეუწყნარებლობას შეუძლია გაანადგუროს პოტენციური სამოთხე.

რას ნიშნავს იყო შემწყნარებელი? „კოლინზ კობილდის ინგლისური ენის ლექსიკონის“ თანახმად: „თუ შემწყნარებელი ხარ, არ უშლი სხვა პიროვნებას, იდგეს საკუთარ პოზიციაზე ან ჰქონდეს საკუთარი რწმენა, მოიქცეს თავისებურად, თვით ისეთ შემთხვევაშიც კი, თუ არ ეთანხმები ან არ იწონებ“. ნამდვილად, რა შესანიშნავი თვისებაა! ფაქტია, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ პიროვნებისთვის უცხოა ჩვენი რწმენა და პოზიცია და მაინც პატივისცემით გვეპყრობა, მასთან თავს თავისუფლად ვგრძნობთ.

შემწყნარებლობიდან ფანატიზმამდე

შემწყნარებლობის საპირისპირო არის შეუწყნარებლობა, რაც ინტენსიურობის რამდენიმე შტრიხით ხასიათდება. შეუწყნარებლობა შეიძლება დაიწყოს შეზღუდული აზროვნების გამო რომელიმე პიროვნების მოქმედების ან საქმის კეთების დაწუნებით. შეზღუდული აზროვნება კლავს ცხოვრების სიხარულს და ახალ იდეებს არ უშვებს გონებაში.

მაგალითად, მკაცრი პიროვნება შესაძლოა გულგრილად შეხვდეს ენერგიით სავსე ბავშვის ენთუზიაზმს. ახალგაზრდისთვის შესაძლოა მოსაწყენი იყოს უფროსის ყველაფერზე დაფიქრება. თუ წინდახედულ პიროვნებას სთხოვდნენ რისკიან პიროვნებასთან ერთად მუშაობას, ორივე საფუძვლიანად გაღიზიანდებოდა. რა იქნებოდა უკან დახევის, მოწყენილობისა და გაღიზიანების მიზეზი? ზემოთ ჩამოთვლილ მაგალითებში, ყოველი პიროვნებისთვის რთულია მეორის პოზიციის თუ მოქმედების შეწყნარება.

სადაც არის შეუწყნარებლობა, შეზღუდული აზროვნება შეიძლება გადაიზარდოს წინასწარ აკვიატებულ შეხედულებაში, მაგალითად, ნებისმიერი ჯგუფის, რასის ან რელიგიის მიმართ სიძულვილი. წინასწარ აკვიატებულ აზრზე უფრო ძლიერია ფანატიზმი, რაც ვლინდება ზიზღით აღსავსე ძალადობაში. ამის ნაყოფია ტანჯვა და სისხლისღვრა. დაფიქრდი, თუ რა დიდი ტანჯვა და სისხლისღვრა გამოიწვია შეუწყნარებლობამ ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს! დღესაც კი დიდ როლს თამაშობს შეუწყნარებლობა ბოსნიის, რუანდისა და შუა აღმოსავლეთის კონფლიქტებში.

შემწყნარებლობისთვის აუცილებელია გონებრივი და ემოციური სტაბილურობა, ხოლო სათანადო წონასწორობის შენარჩუნება ყოველთვის იოლი არაა. ჩვენ ვგავართ საათის ქანქარას, რომელიც რიტმულად მოძრაობს ხან ერთ, ხან კი — მეორე მხარეს. ზოგჯერ ძუნწად ვავლენთ შემწყნარებლობას; ზოგჯერ კი — გადაჭარბებული გულუხვობით.

შემწყნარებლობიდან ზნედაცემულობამდე

შესაძლებელია თუ არა ზღვარგადასული შემწყნარებლობა? აშშ-ის სენატორმა დენ კოუტსმა 1993 წელს საუბრისას აღწერა „კამათი, რომელიც შემწყნარებლობის გამოყენებასა და მნიშვნელობასთან დაკავშირებით გაიმართა“. რას გულისხმობდა ის? სენატორმა მწუხარებით აღნიშნა, რომ შემწყნარებლობის სახელით ზოგს „მორალის ჭეშმარიტებაში შეეპარა ეჭვი — სიკეთისა და ბოროტების, შეცდომისა და მართალის მიმართ რწმენა შეერყათ“. ასეთი ადამიანები ფიქრობენ, რომ საზოგადოებას არა აქვს უფლება განსაჯოს, რომელი მოქმედებაა კარგი და რომელი — ცუდი.

ბრიტანეთის პოლიტიკური ხელმძღვანელი ლორდი ჰაილშემი 1990 წელს წერდა, რომ „ზნეობის ყველაზე საშინელი მტერი არ არის ათეიზმი, აგნოსტიზმი, მატერიალიზმი ან სიხარბე, არც აღიარებული ნებისმიერი საბაბი. ზნეობის ნამდვილი მტერი არის ნიჰილიზმი, როდესაც, პირდაპირი გაგებით, გწამს — არაფერი“. ცხადია, თუ ჩვენ არაფერი გვწამს, არც სწორი მოქმედების სტანდარტები გვაქვს და შეგვიძლია ყველაფერი შევიწყნაროთ. მაგრამ მიზანშეწონილია თუ არა ნებისმიერი მოქმედების მიმართ შემწყნარებლობის გამოვლენა?

დანიის საშუალო სკოლის დირექტორი ფიქრობს, რომ არა. ადრე, 1970-იანი წლების დასაწყისში, ერთ-ერთი გაზეთის სტატიაში ის დიდი უკმაყოფილებით წერდა პრესაში პორნოგრაფიული სანახაობების რეკლამების შესახებ, რომლებიც ასურათებდნენ ცხოველებსა და ადამიანებს შორის სქესობრივ კავშირს. ეს რეკლამები მხოლოდ და მხოლოდ დანიის „შემწყნარებლობის“ გამო იყო დაშვებული.

ნათელია, რომ პრობლემები წარმოიშობა როგორც თითქმის უმნიშვნელო შემწყნარებლობით აგრეთვე ზღვარგადასულითაც. რატომ არის ძნელი უკიდურესობებისგან თავის არიდება და სათანადო წონასწორობის შენარჩუნება? გთხოვთ, წაიკითხო შემდეგი სტატიაც.

[სურათი 3 გვერდზე]

ბავშვების შეცდომებზე გადაჭარბებული რეაქცია შეიძლება საზიანო იყოს.

[სურათი 4 გვერდზე]

ბავშვების ნებისმიერი მოქმედების შეწყნარება ვერ მოამზადებს მათ ცხოვრების პასუხისმგებლობებისთვის.